Sistemi ynë arsimor, gjatë dhjetëvjeçarit të fundit pësoi ndryshime dhe tronditje të mëdha, kryesisht fizike dhe psiko-sociale duke penguar krijimin e kushteve të domosdoshme për një aktivitet mësimor normal. Në impostimin krejtësisht të ri të aktorëve të sistemit (nxënës-mësues-administratë-familje-komunitet) lind nevoja për rregulla të reja loje. Ekspozimi ndaj ekonomisë së tregut krijoi një skenë shumë më të komplikuar. Sistemi aktual karakterizohet nga një përzierje elementësh përmbajtësorë, menaxherialë dhe zhvillimorë, tipikë për një periudhë tranzicioni, por teorikisht duke tentuar drejt një sistemi të hapur e demokratik. Në Shqipëri? Arsimi është në krizë. Ju sot vini këtu dhe në vend që të bëni ndryshime thelbësore në ligjin për arsimin bëni vetëm retushime, të cilat nuk e prekin thelbin dhe nuk janë politika afatgjate. Strategjia Kombëtare e Arsimit, sikundër deklarohet, ka vizion një “Sistem arsimor gjithëpërfshirës dhe të bazuar në parimet e barazisë dhe mësimit gjatë gjithë jetës, që mundëson formimin cilësor të të gjithë individëve, duke kontribuar në mirëqenien personale të tyre, si dhe në forcimin e demokracisë dhe integrimin e vendit në Bashkimin Evropian”, ku objektiv specifik është: Gjithëpërfshirja dhe barazia në arsim. Në këtë kontekst, gjithëpërfshirja dhe arsimimi cilësor i nxënësve pavarësisht se në cilën zonë të Shqipërisë gjenden është detyrim kushtetues. Po! Është mirë koncepti dhe implementimi i Shkollave të Bashkuara. Nisur nga numri i ulët i nxënësve në disa shkolla të zonave rurale krijimi i këtyre shkollave është e nevojshme, sepse për shkak të mosplotësimit të kufirit minimal të numrit të nxënësve në shkollë në disa zona nxënësit dhe fëmijët, ose ngelen të paarsimuar, ose migrojnë brenda ose jashtë Shqipërisë, duke sjellë pasoja të tjera të rënda afatgjata, ekonomike e sociale. Shteti është i detyruar të ofrojë arsim për fëmijët Republikën e Shqipërisë, si një e drejtë e kushtetuese e sanksionuar në legjislacionin e brendshëm dhe atë ndërkombëtar. E ripërsëris: Të gjithë ne e dimë që sistemi arsimor në Shqipëri është në krizë të thellë, por çështja është se si të dalim nga kjo krizë. Për t’i zgjidhur problemet që sa vijnë e rëndohen në sistemin arsimor nuk mjafton vetëm të analizohet dhe proklamohet, por edhe të veprohet konkretisht. Të rinjtë po largohen gjithnjë e më shumë nga Shqipëria. Degët e mësuesisë nuk po preferohen më dhe në shumë universite janë duke u mbyllur. Mësuesit janë lënë vetëm në gjithçka dhe janë peng i politikës së këtij sekti, duke u ngarkuar me burokraci të panevojshme, e cila ndikon edhenë cilësinëemësimdhënies.
E pra: sipas BB:

1. Ndryshimin e bën një mësues i mirë.
2. Të kesh një infrastrukturë të mirë shkollore.
   Sekti në pushtet ka dështuar me arsimin, madje dështimin mundohet ta paraqesë si sukses dhe shtypjen e depersonalizimin e mësuesve si risi. Mësuesit e vënë nën presion kanë pagat më qesharake, të cilat nuk janë rritur kaq vite dhe janë objekt e subjekt i trysnisë së qeverisë, patronazhistëve, prindërve e nxënësve. Sekti Rama ka dështuar me pedagogët, të cilët kanë pagat më të ulëta në rajon. Sekti Rama ka dështuar me politikat, të cilat do të stimulonin nxënësit e studentët ekselentë dhe të garantonte qëndrimin apo kthimin e tyre në Shqipëri. Sistemi arsimor i dështuar në Shqipëri nxit largimin, zbrazjen, plakjen dhe varfërinë e Shqipërisë. Në rast se u referohemi shifrave, ato janë tronditëse. Në Maturën Shtetërore 2013, morën pjese rreth 46.000 maturante, ndërsa në maturën 2015, afërsisht 40.000.
   40.000 maturante ishin para 8 vjetëve (2015) – 28.000 maturantë këtë vit(2023) = 12.000 maturantë më pak, më saktë, 30% më pak.
   Po ta krahasosh kete shifër me 46.000 në vitin 2013, i bie që sot kemi 18.000 maturantë më pak, afro 30% më pak se sa viti 2013.
   18.000 : 10 = 1.800 maturante me pak çdo vit.
   Mendoni se cfare mund të ndodhë pas 5 ose 10 ose … X… viteve.
   A thua kaq ka rënë numri i lindjeve nga viti ne vit?!
   INSTAT, mund te na sqarojë për këtë gjë, por besoj se nuk është vetëm rënia e lindshmërisë.
   Është shpopullimi si agjendë!
   Më pak nxënës në bankat e shkollës, arsim më pak cilësor, shpopullim masiv, pasoja afatgjata në ekonomi e shoqëri.
   Këto ndoshta do të ishin katër pika, në të cilat qeveria, por edhe gjithë politika shqiptare duhet të ulet me seriozitetin më të madh e të gjejë një zgjidhje afatgjatë, të qëndrueshme e të zbatueshme. Pasi, sipas të dhënave të publikuara edhe në mediet kombëtare në vitin 2022- 2023 në shkollat shqiptare kishte 58.000 nxënës më pak krahasuar me 5 vite më parë! Sipas të dhënave të instat në vitin 2017- 2018 kishim 153 nxënës për 1000 banorë, në vitin 2021-22 kishim 136 nxënës për 1000 banorë. Dhe nuk është vetëm rënia natyrore e popullsisë, është edhe shpopullimi për arsye emigrimi, por edhe largimi i të rinjve, që po thellon një plagë 30 vjeçare për shoqërinë tonë! Mijëra të rinj nën moshën 18 vjeç, një kontingjent për arsimin e mesëm të ulët e të mesëm të lartë, zgjedhin emigrimin në të shumtën e rasteve me familjet e tyre. Varfëria, mungesa e shpresës, papunësia, pamundësia për të përballuar “arsimin falas” në Shqipëri, burokracia, arsimi jo cilësor janë disa nga arsyet që mund të listoj… “Politikat arsimore” të sektit Rama në pushtet kanë 10 vite që vetëm nxisin emigrimin, analfabetizmin dhe analfabetizmin funksional, ndëshkojnë të arsimuarit, vrasin shpresën. Në 10 vite të Edi Ramës në pushtet, mbi 300.000 të rinj dhe mbi 500.000 shqiptarë janë larguar nga Shqipëria. Në 10 vitet në pushtet të sektit Rama, afërsisht 150.000 nxënës braktisën shkollën. Vetëm këtë vit nga 31.000 maturantë, 11.000 kanë aplikuar për të studiuar jashtë shtetit, normalisht nxënësit ekselentë, të cilët shumë shpejt do të pasohen nga familjet e tyre për të mos u rikthyer më në Shqipëri. Dhe kjo shifër rritet vit pas viti, duke treguar se sa besim ka rinia jonë tek arsimi, punësimi, mundësitë që ky sekt në pushtet u krijon atyre…
   Si ishte gjendja këtë vit mësimor që sapo u mbyll në Vlorë? 1662 më pak nxënës se vitin e kaluar arsimor!
   Në vitin shkollor 2022-2023 për arsimin parauniversitar në shkollat e qarkut Vlorë numri i nxënësve ishte 12.300. Sipas Zyrës Arsimore Vlorë, vitin e kaluar, shifra ishte 13.962, duke dëshmuar që këtë vit të ketë 1662 nxënës më pak. Në Vlorë dominon arsimi publik, ku vetëm 15% arsimit është privat me gjithsej 43 shkolla publike dhe 11 private. 800 janë klasat e para, ndërsa 617 klasat e dhjeta. Diferencën bëjeni vetë! Më pak nxënës regjistrohen në gjimnaz. Disa, sepse nuk duan ta vazhdojnë shkollën, shumë për arsye ekonomike dhe pjesa më e madhe për arsye shpopullimi, emigrimi të detyruar jashtë vendit për të mos u kthyer më. Imagjinoni që pas dy vitesh nga 617 klasatë dhjeta që ishin këtë vit shkollor, sa do të jenë klasat e maturës. Natyrisht e logjikisht më pak. Për shkollat që kane numër të ulët, sipas ZVA Vlorë po shihet mundësia e krijimit të shkollave të bashkuara, përkatësisht Memo Metaj në fshatin Kuc, Faslli Dano në Llakatund, shkolla e Orikumit, Shaban Demiraj në Vlorë. Por situata është akoma edhe më alarmante. Sipas të dhënave zyrtare, vitet e fundit shumë shkolla nëpër fshatra janë mbyllur totalisht ose gjysmëfunksionojnë:
3. Dukat i Vjetër mbyllur
4. Tragjas mbyllur
5. Radhimë mbyllur
6. Sherishtë mbyllur
7. Mekat mbyllur
8. Kërkovë ka mbetur vetëm 1 klasë e përbashkët
9. Mifol mbyllur
10. Kaninë me klasa të përbashkëta
11. Kocul (mbetur shkolla fillore)
12. Gërrnec mbyllur
13. Mallkeq mbyllur
14. Gorrisht mbyllur
15. Vranisht mbyllu
16. Mesaplik mbyllur
17. Lapardha mbyllur
18. Treblovë vetëm 1 klasë e përbashkët
19. Velçë me klasa të përbashkëta
20. Ramicë, Matogjin, Bashaj mbyllur
    1. Shkolla e Muzikës Vlorë drejt mbylljes
       E shikoni sa e rëndë është situata? Është më e rëndë se sa analfabetizëm funksional.  Botuar në Gazeta Sot më 22 Qershor 2023

Shërbimet turistike në Vlorë përfaqësojnë industrinë numër një të qarkut. Kjo industri punëson 30 000 persona ne qark dhe në sektorët e tjerë të lidhur me të, si transporti, sektori i ushqimit, artizanati, etj. Dhjetra mijëra familje jetojnë me të ardhurat nga turizmi, ndërsa Buxheti i Shtetit grumbullon me dhjetëra miliona euro të ardhura nga turizmi në Vlorë.
Pavarësisht nga fjalnaja për investimet në dy projektet e Lungomares, turizmi përfaqëson sot asetin më të madh ekonomik të qarkut të Vlorës, të pa vendosur në vëmendje të qeverisë qendrore dhe të patrajtuar me politika prioritare fiskale dhe zhvillimi.
Si mund të kesh turizëm të qëndrueshëm në zona me fluks të madh turistik në verë, si Radhima e Orikumi, kur këto zona vuajnë mungesën kronike të ujit të pijshëm, energjisë elektrike dhe infrastrukturës?
Si mund të kesh turizëm cilësor kur Lungomare 2, investim i qeverisë, pra i taksapaguesve shqiptarë, i jepet privatit?
Si mund të pretendosh të kesh një industri të fuqishme turizmi në Vlorë, duke e kthyer atë në një destinacion kryesor turistik, duke ruajtur asetet e saj natyrore dhe kulturore, kur investimet në turizëm janë vetëm reklamë dhe show, por jo thelbësore, aty ku ka më shumë nevojë?
Turizmi në qarkun e Vlorës përballet sot me problematika të shumta e të mprehta, si:
1- Mungon një sistem, i cili të lehtësojë çdo procedurë të investimeve në fushën e turizmit, me prioritet turizmin lokal;
2- Megjithë praninë e zyrave të turizmit në bashkitë Vlorë, Sarandë dhe Himarë, mungon profesionalizmi dhe pajisja e tyre me staf të kualifikuar dhe programe konkrete pune;
3- Mungon një strategji dhe një plan konkret për uljen e barrës fiskale në industrinë e turizmit, për të unifikuar në nivelin e ulët TVSH-në për njësitë akomoduese dhe për restorantet e baret turistike;

4. Tur-operatorët ndihen krejtësisht të pambështetur. Mungon suporti në promovimin e paketave të tyre turistike, mungon mbështetja financiare, ulje deri në zerim të taksave vendore, ulje të taksave dhe tarifave kombëtare, si dhe programe qeveritare për zhvillimin e ofertave turistike në trekendeshat e artë të atraksionit vlonjat: Vlorë-fshatrat e Lumit të Vlorës-Kaninë; Himarë-Kuç-Kanionet e Kurveleshit; Dukat-Tragjas-Rradhimë(treva Erikua); Vlorë-Himarë-Delvinë, etj.
5. Largimet masive të rinisë kanë sjellë për pasojë mungesë të theksuar të stafeve në sektorin e turizmit, duke e dëmtuar seriozisht atë dhe vënë në pikëpyetje cilësinë e shërbimeve turistike;
6. Ka mungesë të shkollave profesionale në qytet dhe në qark, të cilat të jenë të aksesueshme dhe të ketë politika motivuese për to, si edhe marketing të gjerë, për të nxitur të rinjtë të trajnohen;
7. Mungon programi i dedikuar për trajnimin e vazhdueshëm në distance dhe “in person” të personelit të njësive akomoduese të qarkut Vlorë, të guidave turistike, të personelit të restoranteve, pikave turistike, dyqaneve të artizanatit, etj., për rritjen e aftësivë të tyre profesionale. Mungojnë internshipet e studentëve të dalluar të universiteteve dhe Shkollës Profesionale Tregtare, me njësitë e mëdha akomoduese dhe komplekset kryesore turistike të qarkut.
8. Nuk ka asnjë plan dhe masa konkrete për fuqizimin e mjeteve detare të operatorëve turistikë të qarkut Vlorë, nëpërmjet programeve shtetërore dhe vendore të mbështetjes me subvencione dhe kredi të buta, për të rritur koneksionin dhe vizitueshmërinë në zonat e mbrojtura të qarkut Vlorë dhe atraksionet e tjera natyrore;
9. Vijon kronike problematika e mprehtë në qarkun Vlorë e derdhjes së ujrave të zeza në det dhe mungesa e pasiguria e furnizimit të vazhdueshem me energji elektrike në bregdet.
10. Mjedisi turistik, sidomos gjatë fluksit turistik në verë, nuk mirëmbahet dhe ruhet as në qytet dhe as në të gjithë qarkun.
11. Mungojnë investimet në menaxhimin e mbetjeve dhe të ujërave të zeza dhe të bardha, bashkë me kujdesin për mjedisin. Rritja e turizmit ekologjik dhe kulturor kërkon trajtim të specializuar dhe infrastrukturë mbështetëse për parqet kombëtare të qarkut, fshatrat në brendësi dhe vendet e trashëgimisë kulturore.
12. Mungojnë rimbursimet ndaj aktivitetit turistik për periudhat jashtë sezonit veror, të cilat janë të shumta në të gjitha vendet e rajonit, si në Greqi, Itali, Maqedoni e Veriut, etj.
13. TEC-et lundruese ndikojnë negativisht në florën dhe faunën e bregdetit të Vlorës.
14. Mungojne kontrollet supervizuese dhe suportuese nga institucionet pergjegjese, në mënyrë që të mos ketë abuzime çmimesh të lëndëve të para dhe karburanteve per turizmin.
15. Nuk ka lirshmëri, përsa i përket aktiviteteve dhe argëtimit dhe pushteti vendor ka vendosur orare kufizuese, të cilat dëmtojnë turizmin dhe e kthejnë qytetin në një qytet pa gjallëri e jetë.
16. Transporti publik është një tjetër problem për qytetin e Vlorës, pasi punon me orare të kufizuara, gjë që sektorin e turizmit e dëmton shumë.
17. Vlora njihet si një destinacion plazhi për turistët që zakonisht preferojnë qëndrime më të shkurtra me nivele të ulëta shpenzimesh individuale, një profil i lidhur me një zinxhir vlerash të padiversifikuara turistike me një gamë të kufizuar atraksionesh dhe aktivitetesh. Fatkeqësisht, nënsektori i “turizmit blu” të Vlorës, duke përfshirë shëtitjen me varkë, zhytjen, peshkimin rekreativ dhe sportet ujore, mbetet kryesisht i pazhvilluar. Për më tepër, pavarësisht trashëgimisë kulturore unike të Vlorës, turizmi kulturor përfaqëson një pjesë të vogël të industrisë turistike të saj.
    xx
    Përfundimisht, mund të thuhet me plot gojën se të dyja qeverisjet, si ajo qendrore dhe ajo lokale, por sidomos ajo qendrore, kanë dështuar plotësisht, për ta shndërruar qarkun e Vlorës në një destinacion turistik gjithëvjetor, me oferta të qarta të turizmit të diellit dhe detit, të turizmit kulturor dhe historik, të turizmit arkeologjik dhe të aventurës, të atij natyror, gastronomik dhe të agroturizmit.Botuar në Gazeta Sot më 06 Qershor 2023

Asgjë, përveç betonizimit, prishjes, “ndreqjes”, rrëmbimit dhe pasurimit të vetes dhe oligarkëve pranë tij me pasurinë e Vlorës, vlonjatëve e Shqipërisë.
Sepse një vit pas grabitjes së mandatit të tretë, Edi Rama në krye të sektit të tij, po vazhdon me të njëjtën logjikë e politikë siç përfundoi dy mandatet e para.
Me investime të dyshimta, grabitje e tjetërsim të pronës private e publike, përmes skemave korruptive dhe ndoshta pa logjike ekonomike; me koncesione e PPP për klientët e sektit të tij, konçesione e PPP që paguhen shtrenjtë nga taksapaguesit shqiptarë, me varfërim të banorëve të Vlorës, Selenicës e Orikumit.
Edhe pse në vitet e fundit, Vlora ka njohur shumë investime në infrastrukturën rrugore, (gjithmonë sipas propagandës së qeverisë së Rilindjes) Vlora dhe lagjet e saj periferike, njësitë e saj administrative, si edhe fshatrat e bashkisë Selenicë, vazhdojnë të paraqesin problematika të theksuara sa i përket rrugëve, furnizimit me ujë të pijshëm, etj.
Natyrisht që mungesa e vëmendjes totale e institucioneve qendrore dhe vendore (përjashtojmë këtu asfaltin elektoral sa here jemi në prag zgjedhjesh) është programi i vetëm që është implementuar këto 10 vite, kryesisht në njësitë administrative të Bashkisë Selenicë, njësitë administrative dhe në lagjet periferike të bashkisë Vlorë.
Që prej hyrjes së qytetit shfaqet një panoramë aspak normale: një numër i madh rrugësh dhe lagjesh të qytetit të Vlorës të lëna në harresë totale nga institucionet vendore, lagje me rrugë të amortizuara, shpesh herë të paasfaltuara, pa ndriçim e pa kanalizime. Pamje të tilla të shoqërojnë gjatë gjithë qytetit, sigurisht jo në Lungomare apo në bulevardin Vlorës- Skelë.
Ujësjellësit janë premtime shterpë, edhe pse për to flitet sa here ka zgjedhje. Në shumicën e fshatrave të Bashkisë Selenicë, në njësitë administrative të Bashkisë Vlorë, në shumicën e lagjeve të Vlorës, furnizimi me ujë të pijshëm që nuk pihet është me orar.
Njësitë si Orikumi dhe Radhima, zona me turizëm të lartë gjatë muajve të verës përsëri vuajnë nga mungesa e ujit të pijshëm, por edhe e energjisë elektrike, sa herë që prishet pak koha.
I njëjti problem është edhe për fshatrat Babicë e Madhe, Babicë e Vogël, Alikokë, Xhyherinë e Kaninë, ku përveç mungesës së ujit, rrugëve dhe kanalizimeve, këto fshatra ende vuajnë mungesën e ndriçimit, pasi energjia elektrike u ndërpritet disa herë gjatë ditës.
Fshatrat e njësise administrative Qendër (Cerkovinë, Trevllazër, Panaja, Skrofotinë, Novoselë, Akërni, Bishan) si kultivuese të ullirit dhe prodhuese të njohura të vajit të ullirit dhe vreshtarisë, prej vitesh nuk po njohin asnjë ndihmë, subvencione, grante apo mbështetje financiare nga shteti.
Në fshatrat Alikokë, Babicë, Xhyherinë, Kaninë, qindra banorë, të prekur nga kalimi i By-passit ende nuk janë dëmshpërblyer, për shkak të burokracisë dhe ineficencës dhe korrupsionit të institucioneve.
Nga takimet që kam pasur me banorë të këtyre zonave disa nga problemet e tyre të mprehta janë:

1. Selenica, prej vitesh kërkon ndërtimin e Lotit 4 dhe urës që e lidh me aksin Levan- Tepelenë.
2. Segmenti rrugor rreth 20 km i gjatë, i cili fillon nga rruga e Lumit të Vlorës më pas për 9 km në Velçë, Ramicë, Verbas, Matogjin, Bashaj dhe përfundon në Vërmik është totalisht i amortizuar. Mungesa e investimeve, mungesa e aksesit që këto fshatra kanë, ka sjellë braktisjen nga banorët. Dikur kanë qenë mbi 1000 familje, sot as 400.
3. Fshatrat e Selenicës, kanë rrugë totalisht të parehabilituara, totalisht të amortizuara, ashtu siç është segmenti rrugor që fillon nga Vllahina dhe përfundon në Amonicë dhe më pas lidhet edhe me Sevasterin!
   Rruga sot është bërë shkak që fshatrat si Gërneci, Mallkeqi, Lezhan, Amonica të jenë pothuajse të izoluara e të lëna në varfëri.
4. 25 km rrugë e cila fillon në Vllahinë dhe përfundon në Poçem. Segment rrugor i cili lidhet më pas me Levan-Tepelenë, teksa fare mirë mund të shërbente si një “korridor” për fshatrat dhe vetë Vlorën. Sot rruga gjendet në të njëjtën gjendje si në kohën e sistemit komunist. Pavarësisht ndërrimit të qeverive dhe pushtetit lokal në Selenicë, askush nuk është kujtuar për të. Mbi 2000 familje të izoluara.
5. Djetëra puse nafte në fshatrat Kocul dhe Gorisht. Miliona lekë të përfituara nga shitja e saj, nga të cilat asnjë lek nuk investohet për fshatrat në fjalë. Rinia largohet çdo ditë, sepse mungojnë vendet e punës dhe perspektiva.
6. Shumica e fshatrave të Bashkisë Selenicë furnizohen me më pak se 30 minuta ujë në ditë. Banorët mundohen të furnizohen me ujë si në mesjetë ndërkohë që Ujësjellësi është kthyer në institucion ku vegjetojnë rrogëtarët militantë të sektit në pushtet.
7. Mbetjet urbane digjen nëpër fshatra dhe ndotja është një tjetër problem për banorët dhe ekosistemin e zonave.
8. Reshjet e dendura të shiut dëshmojnë edhe për të tjera problematika shqetësuese. Akset rrugore dëmtohen nga rrëshqitja e gurëve dhe e dherave, nga gërryerja rrugëve që lidhin fshatrat si në rastin e njësisë Sevaster me qytetin e Vlorës.
   10- Rruga e Armenit, fillon prej hyrjes së Picarit dhe përfundon në qendër të fshatit. Jo më tepër se 2 km rrugë e cila ndër vite nuk ka parë asnjë investim. Segmenti rrugor gjithë gropa është kthyer tashmë në gangrenën e banorëve të zonë dhe drejtuesve të automjeteve. Për shkak të rrugës rreth 300 familje izolohen, duke shmangur shpeshherë lëvizjet e tyre drejt Selenicës apo Vlorës.
   11- Fshati Akërni 20 km larg Vlorës, ka probleme te theksuara në funizimin me ujë të pijshëm, megjithëse kjo zonë është shumë pranë vendit ku zbatohet projekti i aeroportit të Vlorës dhe Ujësjellësi i zonës dhe stacioni i pompave të funizimit me ujë ndodhet vetëm 1.5 km larg fshatit.

Të nderuar kolegë!
Këto ishin disa nga problematikat, të cilat kam hasur e më kanë parashtruar qytetarët vlonjatë e banorët e zonës së Selenicës.
Problemet janë të shumta, bëhen edhe më të mprehta kur mungon dëshira dhe vullneti i mirë për t’u zgjidhur.

Shënim: Këtë fjalë kisha menduar ta përcillja në Kuvend, në pikën cështje jashtë rendit të ditës, por nuk arrita për shkak të shkeljes së Rregullores së Kuvendit nga Kryetarja e Kuvendit zj. Lindita Nikolla.

Sot 4 dhjetor 2022 mbushen 80 vjet nga themelimi i Çetës Plakë të Vlorës. Sikurse e thekson studjuesi Kastriot Kapaj, bir i Gjormit, “Çeta Plakë në formë ishte komuniste, ndërsa në përmbajtje ishte nacionaliste, duke mos iu larguar traditave të trevave vlonjate. Veprimtaria luftarake e saj, fitorja triumfuese në çdo përpjekje me pushtuesin, iu futi frikën në palcë komunistëve serbë, kur ju kërkoi largimin dhe mos-ndërhyrjen në punët e brendshme të Shqipërisë”(Libri “Për Gjormin flet historia”, faqe 166 fragmenti i dytë).
Historiografia shqiptare i ka një “borxh” të madh Gjormit, Sadik Premtes, Neki Ymerit, Xhafer Dalanit dhe dhjetëra djemve të tjerë të Gjormit, që u rreshtuan në Çetën Plakë të Vlorës, që më 4 dhjetor 1942, ditën e parë të formimit të saj. Ajo ende nuk u ka kushtuar vëmendjen e duhur atyre ngjarjeve historike që ndodhën në Gjorm gjatë Luftës Antifashiste. Historia e asaj kohe ka nevojë për vështrim më të thellë për veprimtarinë e këtij fshati heroik, që sfidoi për shumë kohë drejtuesit e Partisë Komuniste Shqiptare dhe kërkoi largimin e influencës serbe të Dushan Mugoshës nga kjo parti, në emër të idealizmit dhe të një të majte evropiane.
Gjormi ishte fshati i parë në krahinën e Vlorës, që u mobilizua në luftë kundër pushtuesit fashist. Sadik Premtja dhe Neki Ymeri e kthyen vendlindjen e tyre në bazën e parë të Lëvizjes Antifashiste. Duke qenë gjithë fshati i mobilizuar për luftën, bazat e para të luftës në këtë fshat ishin familjet e Muço Sherifit dhe Esat Sherifit, Neki Ymerit, Qani Shenaj, Zagoll Shenaj, Xhafer Dalanit, Lulo dhe Xhebro Lulaj, Sadik Premtja, Alliajt, Kapajt, etj.
Falë cilësive oratorike, organizative, trimërisë dhe trashëgimisë familjare të Neki Ymerit, ai u zgjodh komandant i njësitit të parë partizan, Çetës Plakë, të cilën e udhëhoqi sa qe gjallë në 24 aksione kundër fashizmit dhe të gjitha me fitore: në Tiranë, Vlorë, Përroi i Silorakut, Selenicë, në Qafë të Pullumbit, në Mal të Bardhë, tek Ura e Gjormit, në Ujë të Ftohtë Vlorë, në Mavrovë, në Radhimë, ku dogji të gjitha depot e armikut, në Luftën e Gjormit kundër forcave të shumta të fashistëve italianë dhe mercenarëve të Halil Alisë.
Në disa prej betejave të rëndësishme, çeta Plakë dhe çeta territoriale e Gjormit kanë bashkëpunuar dhe me çetën nacionaliste të Hysni Lepenicës dhe me çetat territoriale të lumit të Vlorës, të drejtuar ose jo nga komunistët(jemi përpara gushtit 1943, kur nuk kishin filluar vëllavrasjet).
Komiteti i Qarkorit Komunist të Vlorës, duke shkruar për aksionet kundër fashizmit thekson se: “Në ballë të luftës prin komandanti ushtarak dhe zëvendës i tij është komisari politik”. Populli i njihte Çetës Plakë të Neki Ymerit, që ai komandoi dhe vetëm fitoi kudo ku luftoi, 24 aksione, të cilat për 50 vjet historiografia komuniste ia mohoi.
Çeta Plakë, nën komandën e Neki Ymerit u bë tmerr për armikun. Komisar i çetës u caktua një tjetër trim nga Tragjasi dhe që e njihte artin ushtarak, Qazim Çakërri.
Nga Gjormi, në Çetën Plakë kanë marrë pjesë 26 djem, nga 41 partizanë që kishte çeta ditën e parë të formimit. Nga 26 djem të Gjormit, 20 djem u vranë, 6 të tjerë, në ditët e fundit të vitit 1944, u arratisën jashtë shtetit, të ndjekur nga shokët e tyre komunistë për t`i vrarë!
Ndër ta përmendim: Lulo Shaipi, Qani Shenaj, Arap Shenaj, Xhafer Dalani, Selam Emini, Bako Tafili, Nimet Mita – Fterra, Veip Kapaj, Hamdi Lazaj, Hasan Premtja, Feti Premtja, Gjysh Premtja, etj.
Lufta e Gjormit më 31 dhjetor 1942 dhe 1 janar 1943, krahas vlerave të larta patriotike që mbart, çshtë gjithashtu një dëshmi e pabesisë së Mehmet Shehut ndaj Gjormit, çetave partizane dhe çetave balliste të tij, që morën pjesë në këtë betejë, me urdhrin antikombëtar që dha për tërheqjen e forcave, kur ata ishin drejt fitores(u vra komandanti i forcave italiane). Kjo tërheqje solli djegjen e fshatit Gjorm dhe raprezaljet e fashistëve dhe forcave mercenare kolaboracioniste.
Sadik Premtja e Neki Ymeri, bij të denjë të këtij fshati, si dhe shokët që i pasuan ata, ishin produkt i patriotizmit dhe shpirtit luftarak të një krahine të tërë, fshatrave të Lumit të Vlorës, që luftoi dhe sakrifikoi gjithshka, për liri e demokraci. Ata kanë patur një jetë pritash, pusish e atentatesh, të përgatitura në mënyrë mafioze nga sivëllezërit e tyre komunistë. Lavdi dhe mirënjohje të përjetshme këtyre heronjve të ëndrrës së popullit shqiptar për një jetë më të mirë!

Botuar në Gazeta Sot, më 3 Dhjetor 2022

103 vjet më parë, më 24 janar 1919 u largua nga jeta, për të hyrë dhe qëndruar në altarin e pavdekshmërise të kujtesës sonë kombëtare, themeluesi i shtetit shqiptar, ati i Kombit, personaliteti më i shquar shtetëror, diplomatik dhe shoqëror i lëvizjes kombëtare shqiptare, Ismail Qemal Vlora.
Ai u lind në Vlorë, në 24 janar 1844, në familjen e madhe të Vlorajve. Mbiemri i tij Vlora flet shumë për vendlindjen e tij, për qytetin dhe për familjen e tij patriotike. Familja “Vlora” është ajo familje e madhe që në breznitë e saj i ka dhënë shumë personalitete Perandorisë Otomane, por edhe themeluesin e shtetit shqiptar, Ismail Qemal Vlorën, që i kushtoi jetën dhe pasurinë idealit kombëtar.
Në vitet e kryengritjeve shqiptare 1910-1912 dhe të Luftrave Ballkanike, veprimtaria atdhetare e Ismail Qemalit u kurorëzua më 28 nentor 1912 me shpalljen në Vlorë të Pavarësisë së Shqipërisë. Kuvendi Kombëtar i Vlorës, të cilin ai e ideoi dhe e drejtoi, e zgjodhi Ismail Qemal Vlorën, kryetar të Qeverisë së Përkohshme dhe Ministër të Jashtëm.
Ai ndërroi jetë në Peruxhia të Italisë, ndërsa ndodhej aty, i ftuar nga Qeveria Italiane për të arritur një bashkëpunim mbi të ardhmen e Shqipërisë, në prag të nisjes së punimeve të Konferencës së Paqes të Parisit.
Emri i Ismail Qemalit është shkruar me gërma të arta në kujtesën tonë kolektive, si Babai i Pavarësisë dhe Themeluesi i shtetit shqiptar. Ai është protagonisti kryesor që bëri përpjekje kolosale politike dhe diplomatike nëpër kancelaritë e Evropës, për të siguruar mbështetjen për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë.
Politikani shqiptar më i suksesshëm në Perandorinë Otomane 1860-1908
Ismail Qemali përfaqëson njërin nga politikanët me prejardhje shqiptare më të suksesshëm në Perandorinë Otomane, me një karrierë të gjatë politike e shtetare dhe me ndikim të madh. Megjithëse u shkollua, punoi dhe jetoi për mbi gjysëm shekulli në një Perandori ku mendimet liberale shtypeshin dhe bartësit e tyre persekutoheshin dhe dënoheshin edhe me vdekje, ai do të qëndronte gjithnjë konsekuent i bindjeve të tij liberale dhe tejet përparimtare për shtetin ku jetoi dhe kontribuoi.
Arsimimi i tij filloi në Selanik dhe vijoi e mbaroi në Gjimnazin “Zosimea” të Janinës.
Karrierën e tij administrative e filloi pranë administratës së Vilajetit të Janinës dhe ne vitin 1860 u vendos në Stamboll, ku filloi punën në zyrën e përkthimeve të MP Jashtme Osmane.
Më 1869, në moshën 25 vjeçare u dektretuar mytesarif (prefekt) i Varnës, (Bullgari), në mars të 1870 u dërgua mytesarif në Dobruxhë (Rumani), me qendër në Tulça, ndërsa një muaj më vonë u emërua kryetar i Komisionit Evropian të Danubit, me qendër në Galac (Rumani).
Në mesin e vitit 1884 u dekretua si Vali (guvernator) i Bejrutit, ku shërbeu deri në fund të vitit 1892.
Ismail Qemali u kthye në Stamboll dhe u dekretua anëtar në Këshillin e Shtetit, ku shërbeu deri më 1 maj të vitit 1900 e më mbas shërbeu si Vali në Tripoli të Libisë.
Qëndrimin e hapur atdhetar të tij, Ismail Qemali e mbajti në Kongresin e Xhonturqve të vitit 1907, duke kërkuar një Perandori Osmane multietnike, ku të gjithë popujt të ishin me të drejta të barabarta. Mbas shpalljes së “Hyrietit” Ismail Qemali u zgjodh deputet i Vlorës në Parlamentin Osman të vitit 1908. Por parlamenti xhonturk u tregua armiqësor me shqiptarët dhe Ismail Qemali u largua në shenjë proteste, për tu rikthyer më vonë.
Liberalizmi i Ismail Qemalit pati më shumë se një burim. Burimi i parë ishte shkollimi i tij. Në gjimnazin e njohur Zosimea të Janinës ai mësoi “…të jetojë – siç thotë vetë – në frymën e lirive të botës së vjetër greke“. Aty ai u njoh dhe përvetësoi idete liberale të Volterit, Zhan-Zhak Rusoit dhe Xhon Lok-ut.
Burimi i dytë ishin njohuritë e gjera që zotëronte për Evropën Perëndimore. Ai qëndroi shpesh, diku më shkurt apo diku më gjatë, në Angli, në Francë e në Itali, ku njohu organizimin shtetëror, sistemin ekonomik, filozofinë politike dhe qytetërimin e këtyre vendeve.
Burimin e tretë te liberalizmit të Ismail Qemalit e përfaqëson kultura e tij e jashtëzakonshme politike dhe historike. Ai e dinte se vetëm shtetet demokratike janë shtete historikisht të qëndrueshme. Ai theksonte se “shovinizmi shtetëror, politik, kombëtar dhe fetar është varrtar i shteteve”. Se “çdo perandori e krijuar me shpatë në të njëjtën kohë ka mbjellë edhe farën e shkatërrimit të vet“. Për këtë arsye, për rregullimin shtetëror ai e çmonte “forcën morale më të fuqishme se forcën e armatosur” por, natyrisht, forcën morale të mbështetur në ligje demokratike.
Në gati gjysmëshekulli (1860-1908) të veprimtarisë se tij politike e shtetare në Perandorinë Otomane, ai arriti të jetë Sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Punëve të Jashtme, i propozuar për Ministër të Jashtëm, Ministër të Punëve të Brendshme dhe të Drejtësisë në qeverinë otomane. Drejtues dhe pjesëmarrës në misione të ndryshme politike e diplomatike të Perandorisë në vende të Evropës, Ismail Qemali shkëlqeu me te gjithë bagazhin e tij si mendimtar, politikan dhe dijetar. Gjate nje karriere gati gjysem shekullore, u caktua Kryetar i Komisionit Evropian të Danubit, këshilltar dhe sekretar i kryeqeveritarëve në vilajete, prefekt në qytete të mëdha dhe kryeqeveritar në krahina të mëdha të Perandorisë, si dhe Kryetar i Dhomës së Deputetëve.
Njohja e gjendjes politike e shoqërore dhe përvoja e madhe shtetare do ta bënin disa herë të përzgjedhurin e sulltanit për reforma shtetërore, ndërsa liberalizmi i guximshem dhe i theksuar i pikepamjeve te tij per shtetin do ta bënin njëkohësisht edhe të dyshu
Kontributi i qeverisjes liberale të Ismail Qemalit në Perandorinë Otomane
Megjithëse politikan e diplomat në një Perandori në të cilën sundonte despotizmi oriental, me bindje e me sjellje ai ishte dhe mbeti demokrat liberal. Marrëveshja ishte mjeti i tij politik. Toleranca ishte mënyra e sjelljes së tij, ndërsa humanizmi ishte etika e tij. Liberalizmi ishte koncepti i tij për shtetin dhe shoqërinë.
Ismail Qemali mbrojti në Perandorinë Otomane të drejtat e njeriut, në një kohë kur nuk kishte mbrojtje të tyre të ligjësuar dhe në kushte në të cilat aq shumë shkeleshin këto tre drejta në pjesen me te madhe te vendeve në Botë.
Ai punoi për lirimin e çerkezëve që trajtoheshin si skllevër. U muar me pozicionimin normal ne shoqëri në Perandorinë Otomane të hebrenjve të dëbuar dhunshëm nga Rusia. Kudo ku u caktua si qeveritar provincash në Perandori, Ismail Qemali bëri përpjekje të zbusë dhe (aty ku mundi) të zerojë pasojat e sundimit despotik, duke e ushtruar pushtetin si pushtet të ndërgjegjes.
Kryevepra e tij-Themelimi i Shtetit shqiptar
Në fillim të shekullit të Njëzetë, ai mund të qëndronte vali në provincën e qetë të Tripolit në Perandorinë Otomane, por zgjodhi të arratisej dhe në mërgim të kërkonte mëvetësinë e tokave shqiptare dhe krijimin e shtetit shqiptar.
Cilësitë me të cilat e kishte mbrujtur natyra dhe karakteri i tij i vendosur dhe i fortë prej shqiptari, së bashku me dijet e fituara gjatë shkollimit dhe punës, krijonin baraspeshë në personalitetin e tij të jashtëzakonshëm. Ai ishte modest dhe i dinjitetshëm, i vendosur dhe zemërgjerë, i guximshëm dhe i matur, gojëtar e largpamës.
Gjykimi i tij i qartë, ndershmëria dhe qëndrueshmëria, sjellja e përmbajtur dhe kurajo e gykimit e bënin sipëror dhe magjepës personalitetin e tij. Ismail Qemali ishte zotëruesi i situatave dhe zotëri i kohës në të cilën jetoi.
Po në sajë të cilësive të mësipërme dhe të një vizioni sa patriotik aq edhe largpamës, Ismail Qemali arriti të bëhet prijës i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, themelues i shtetit shqiptar dhe kryeministër i Shqipërisë.
Të dhënat që dihen për jetën dhe veprimtarinë politike e shtetare të Ismail Qemalit, kujtimet e tij dhe kujtimet e të tjerëve për të e përshkruajnë njeri me formim të gjithanshëm dhe me kulturë të gjerë. Në mendjen e tij kishte vend për të gjitha kulturat, për të gjitha racat, të gjitha kombësitë dhe të gjitha besimet, por në zemrën e tij kishte folenë pasioni i jashtëzakonshëm kombëtar dhe vizioni e ëndrra që e bëri realitet: Shqipëria e mëvetësuar, e pavarur dhe me shtetin e saj.
Megjithëse atdhetar i përkushtuar dhe krijues i shtetit shqiptar, ai kurrë nuk do t’i keqpërdorte ndjenjat kombëtare për qëllime politike. Megjithëse mysliman për nga besimi, ai do të kalonte një jetë të lumtur me gruan e besimit të krishterë dhe të kombësisë tjetër.
Me bindje të tilla liberale, të cilat ishin bërë shkaku i përndjekjes së tij nga sulltani dhe Perandoria Otomane, Ismail Qemali hyri natyrshëm në Lëvizjen tonë Kombëtare për realizimin e pavarësisë së Shqipërisë.
Dhe, duke hyrë, njëkohësisht ai ndryshoi me kohën edhe idenë për mjetet që do të duhej të përdoreshin për sendërtimin e asaj pavarësie. Në vend të luftës politike – si i vetmi mjet në kokën e tij për periudhën 1880-1908, ai tashmë do të kërkojë luftë të armatosur – si mjeti kryesor.
Rrjedhimisht, veprimtaria e tij përqendrohet: e para, në bashkimin e të gjitha forcave mendore, morale e vepruese kombëtare për atë luftë dhe, e dyta, në sigurimin e mirëkuptimit të Fuqive të Mëdha për kërkesën shqiptare për mëvetësi.
Megjithatë, përkundrejt formulës së tij politike gjithnjë realiste, Ismail Qemali arriti t’i shtojë edhe komponentin idealist. Gjenialiteti i tij politik shkëlqeu në ecejaket e tij intensive në kancelaritë e Evropës gjatë viteve 1909-1912. Në mes dhjetëra e dhjetëra takimeve e bisedimeve, letrave të shkruara dhe të marra, ai pa dritën në fund të tunelit. Ai ishte i pari dhe i vetmi që e pa me aq intensitet dhe e kuptoi aq qartë, se ndërsa Fuqitë e Mëdha po haheshin me njëra-tjetrën dhe prisnin shembjen dhe shkërmoqjen e Perandorisë Otomane, ndërsa fqinjët ballkanikë po shikonin me lakmi trojet shqiptare përmes procesit të dezintegrimit të Perandorisë në përfundim të vitit 1912, kishte ardhur pikërisht koha për lëvizjen vendimtare.
Ai lundroi me anije nga Italia dhe zbriti në Durrës. Me një mesazh dhe plan veprimi të qartë në kokë: të realizonte gjënë më të dëshiruar. Shihte tashmë, gjatë udhetimit me pajton nga Durrësi për në Vlorë, idealin e pavarësisë, ëndrrën e përkundur në zemrën e tij kaq gjatë, me mundësitë më të qarta për t’u bërë e sendërtueshme.
Dhe më tej pastaj gjithshka është histori, faqja më e ndritur e idealit modern shqiptar. Më 28 nëntor 1912, ai mblodhi në Vlorë Kuvendin Kombëtar, i cili shpall pavarësinë e Shqipërisë, zgjodhi Qeverinë e Përkohshme dhe atë vetë, Ismail Qemalin, kryeministër të saj.
Ky ishte shtet ende pa kufij, pa forca të rendit, pa ushtri, pa administratë kombëtare, pa ekonomi, pa financa. Pra, shtet pa kushte shteti. Por kishte një garanci të madhe që bëri mrekullinë. Ky shtet i porsalindur kishte dinjitetin politik, juridik dhe moral të shtetit, të mishëruar në personalitetin e Ismail Qemalit, të farkëtuar me aq mund pranë kancelarive evropiane. Kishte institucionet e tij shtetformuese – Kuvendin dhe Qeverinë, struktura sovrane në një pjesë, sado e vogël të atëhershme, të Shqipërisë së ardhshme.
Qeveria e Përkohshme, me në krye Ismail Qemalin, liberalin që ishte i bindur se virtytet shpirtërore duhet të ishin arma kryesore e saj, bëri mrekullinë. Bëri çmos që Shqipëria të shtrihej deri atje deri ku ishin kufijtë e saj etnikë.
Edhe pse kjo nuk ndodhi, edhe pse gjysma e kombit ngeli jashtë kufijve të shtetit të porsaformuar shqiptar, historia ishte shkruar tashmë.
Njeriu, shtetari, pavdekësia
Atë ditë të madhe, më 28 nëntor 1912, kur filloi jeta e Shqipërisë së pavarur, atë ditë nisi edhe kalvari i krijuesit të saj dhe i popullit të tij nëpër mundime. Shqipërisë do t’i shkaktoheshin shumë të këqija. Cënime dhe përvetësime prej fqinjëve ballkanikë, madje dhe prej disa prej Fuqive të Mëdha Evropiane.
Luftërat Ballkanike dhe, menjëherë në vijim të tyre, Lufta e Parë Botërore, do të shtonin numrin e shkaktarëve të mundimeve të Ismail Qemalit dhe të Shqipërisë së tij të porsakrijuar.
Konferenca e Ambasadorëve në Londër në vitin 1913 do t’i sillte dëshpërim të madh popullit shqiptar dhe vetë Ismail Qemalit. Jashtë kufijve të Shqipërisë, Traktati i Londrës linte më shumë se gjysmën e trojeve shqiptare dhe më shumë se gjysmën e popullit shqiptar. Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë parashikohej t’u jepeshin fushat më pjellore, burime të lumenjve, qytete të zhvilluara shqiptare.
Se ç’përmasa ka papërgjegjësia historike e Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në Londër shihet në rastin e Kosovës e të Maqedonisë. Ato iu dhanë Serbise, edhe pse numri i serbëve që jetonin aty ishte gati i papërfillshëm! Serbia i vazhdoi përpjekjet për të dalë në det përmes Shqipërisë dhe një kohë e mbajti të pushtuar një pjesë të saj. Mali i Zi bëri çmos të rikthente Shkodrën dhe gjithë Ultësirën e saj nën sundimin e vet. Greqia pushtoi pjesën jugore të Shqipërisë dhe nuk hiqte dorë prej synimeve për shtrirje sa më lart në veri. Italia pushtoi Vlorën dhe Sazani, duke synuar vënien e Shqipërisë së mbetur nën protektoratin e saj.
Rusia e Franca shikonin si ta bënin Serbinë sa më të madhe, kurse Franca nuk do të ngurronte ta shpërblente Greqinë me Korçën!
Ndërkohë, Esat Pashë Toptani krijoi qeveri tjetër në Durrës, duke zhvilluar fushatë të hapur me shpifje djallëzore kundër Ismail Qemalit dhe u vënë në shërbim të Serbisë.
Anarkia e brendshme, që shfaqet gjithnjë pas rënies së sundimeve të gjata të dhunshme, varfëria, analfabetizmi i shtrirë dhe zia e bukës ishin bërë, po ashtu, rrezik për Shqipërinë dhe për qeverisjen e saj. Fati i Shqipërisë dhe i Atit të saj, Ismail Qemalit, ishin bërë njësh.
I gjetur nën trysninë e Fuqive të Mëdha për arsye se donte të ishte subjekt e jo objekt i historisë, i braktisur nga bashkëpunëtorët arrivistë, i pakuptuar nga një pjesë e madhe e bashkëkombësve, i shpërfolur e i akuzuar rrejshëm nga intrigantë, i lodhur nga mosha, i pushtuar nga një mosbesim për mundësinë e ndryshimit të shpejtë të gjendjes, Ismail Qemali më në fund detyrohet të dorëzoj qeverinë në fund të janarit 1914 në duart të Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit (KNK) dhe rishtazi merr rrugën e mërgimit.
Mirëpo, si njeri që nuk dorëzohej lehtë, ai, megjithatë, do ta vazhdonte fort luftën për Shqipërinë, atje ku edhe e kishte filluar: në qendrat politike evropiane, i vetëdijshëm se atje do të vendosej fati i Shqipërisë në fund të Luftës së Parë Botërore, kur fitimtarët do të ndanin në mes të tyre territoret e të mundurve dhe të vendeve të vogla. Falë potencialit të tij të lartë në vitin 1918 shqiptarët e Amerikës i besuan Ismail Qemalit detyrën që t’i përfaqësonte ata ne Konferencën e Paqes në Paris si mbrojtës i interesave të vërteta të Shqipërisë. Prezenca e Ismail Qemalit ne Konferencën e Paqes do të konsiderohej një perspektivë e rrezikshme për Serbinë dhe për qarqet antishqiptare të përfaqësuara nga Esad Pasha. Në gjithë këto vite Ismail Qemali kishte treguar se ishte një Kryetar që udhëhiqte dhe nuk pranonte lehtë që të udhëhiqej nga të tjerët. Ismail Qemali besonte shumë në katërmbëdhjetë pikat e presidentit të SHBA-s Woodrow Wilson, dhe konkretisht pika e njëmbëdhjetë që theksonte kufinjtë midis: “shteteve të ndryshme të Ballkanit duhet të caktohen miqësisht, sipas këshillave të fuqive, dhe në bazë të vijave kombëtare të caktuara historikisht. Shteteve ballkanike, do tu jepen garanci për pavarësi politike e ekonomike e për tërësine tokësore”. Ismail Qemali niset për në qendrat Europiane, por, me pabesi diplomatike, ai do të kërkohej në Itali për takime me qeverinë e Romës. Në Peruxhia atë janar të ftohtë të vitit 1919, ndërroi jetë (dyshohet i helmuar), në pritje të bisedimeve me qeverinë italiane, për të mbrojtur kufijtë e Shqipërisë së tij. Këtë situatë e përshkruan shumë bukur historiani i shquar Skënder Luarasi mbështetur në kujtimet e kryetarit te Bashkisë së Vlorës, Ali Asllani, dhe djalit të Ismail Qemalit, Etem Vlora. (Skënder Luarasi “Ismail Qemali – Jeta dhe vepra të tjera 1972”)
Me rastin e vdekjes së tij patrioti Mihal Grameno shkruajti artikullin shumëprekës po dhe me plot optimizëm: “Mos qani!”. Midis të tjerash ai shkruante “Mos qani dhe mos vajtoni kurrë të kurrës ju o male dhe kodra të Shqipërisë! Ismail Qemali, Plaku I Shqipërisë, nuk ka vdekur dhe kurrë nuk mund të vdesë sa të jetë bota. Në është që ka vdekur Skënderbeu, atëhere le të thomi që vdiq edhe plaku, po jo kurrë! Plaku rron dhe do të rrojë sa të ketë Shqipëria shqiptarë. Mos qani pra ju o shqiptarë se rron Plaku, posa që kemi për të gjyrmuar Program të tij kombëtarë dhe ay program qëndron: Shqipëria e shqyptarëvet! Mos qani pra mos qani!” (Koli Xoxe “Ismail Qemali”, Tiranë 1983, f. 400 (sipas “Albacia”, Mos qani, Mihal Grameno)
Emri i Ismail Qemalit në historinë e popullit shqiptar mbetet përgjithmonë i shënuar si Shtetari, Ati që themeloi Shqipërinë. Si Demokrati liberal, që e filloi qeverisjen demokratike në jetën kombëtare dhe si personaliteti më i spikatur që dhuntinë e tij politike i përdori në mënyrat më të denja për punët më të rëndësishme të kombit të tij.
Bujar Leskaj

Botuar ne gazeten Sot dhe RD, date 03.09.2021.
Sot më 3 Shtator 2021 ne kremtojmë 101 vjetorin e Luftës së Vlorës, këtë betejë dhe datë të rëndësishme të historisë së Shqipërisë. Kjo ditë dhe datë simbol i krenarisë kombëtare dhe gur themeli i ruajtjes së integritetit të shtetit shqiptar pas Shpalljes së Pavarësisë, krahas vlerësimit të organizatorëve, luftëtareve të saj dhe kontributit që ajo dha për shtetin e ri shqiptar, duhet të na shërbejë për të parë qartë në të ardhmen evropiane të Shqipërisë, duke rritur përgjegjshmërinë jo vetëm të forcave politike, por edhe të mbarë opinionit shoqëror të vendit. Që në fillimet e këtij shkrimi më duhet të theksoj se këtë shërbim Lufta e Vlorës mund të na kryejë më mirë, nëse 3 shtatori, dita e përfundimit triumfues të saj, shpallet Festë Kombëtare, kërkesë që prej disa viteshe shtrojnë përpara opinionit publik dhe Kuvendit intelektualët vlonjatë (megjithatë nuk është ky qëllimi kryesor i këtij shkrimi modest dhe nuk do trajtohen këtu argumentat e shumtë pro kësaj). Në këtë ditë studjuesit, historianët, intelektualët, veteranët dhe të rinjtë shqiptarë kujtojnë veçanërisht luftëtarët e 20-ës, dëshmorët e saj, drejtuesit politikë të Komitetit Mbrojtja Kombëtare, me në krye patriotin Osman Haxhiun dhe kapedanët e kësaj lufte, komandantët e çetave, etapat e saj dhe vlerësimet që ndër vite u shkruan për këtë Luftë – Epope.
Beteja për Vlorën (29 maj-3 shtator 1920) ishte një përballje krejt e pabarabartë e 4 mijë luftëtarëve shqiptarë të keq-armatosur, të ardhur nga të gjitha trevat shqiptare, por shumica lebër, të vetëorganizuar, pa mbështetje financiare dhe logjistike, me përjashtim të dashurisë dhe sakrificave të popullit të Vlorës, dhe mbi 22 mijë ushtarëve të rregullt, të armatosur deri në dhëmbë, të inkuadruar në dy divizione të një ushtrie ndër më modernet dhe të pajisurat e kohës, ushtrisë italiane. Lufta e Vlorës ngërthen një ngjarje historike të rëndësisë madhore kombëtare, e cila u tregua vendimtare për ekzistencen e metejshme dhe pavarësinë e plotë të shtetit të ri shqiptar, të formuar tetë vite më parë, por të gjymtuar nga pasojat e Traktatit të fshehtë të Londrës të 26 prillit 1915 dhe vënë në pikëpyetje nga ushtritë që përshkuan territorin shqiptar gjatë Luftës së Parë Botërore 1914-1918, një pjesë e të cilave vijuan të qëndronin edhe pas përfundimit të kësaj Lufte.Katër janë kulmet e historise së shtetit shqiptar, të cilat ngjyrosin krenarinë dhe identitetin tonë kombëtar: Pavarësia (28 Nëntor 1912), shpallur nga Babai i Kombit Ismail Qemal Vlora, Epopeja e Skënderbeut (1443-1468), Lidhja e Prizrenit (1878) dhe Lufta e Vlorës (1920). Kjo e fundit përbën vulën e përgatitur me pushkët me gjalmë të këtyre katër mijë luftëtarëve dhe me gjakun e qindra martirëve të rënë në fushën e betejës, në emër të vullnetit të pathyeshëm të popullit shqiptar për të qenë i pavarur në truallin e tij. Lufta e Vlorës po ashtu përbën kurorëzimin në terren të vendimeve të Kongresit të Lushnjës të 28-31 janarit 1920, për të unifikuar dhe qeverisur vendin. Ajo garantoi mëvetësine e shtetit me gjuhën më të kuptueshme për kohën, atë të rezistencës së armatosur. Së bashku me vendimet e Kongresit të Lushnjes dhe qeverinë që doli nga aktet e tij, Lufta e Vlorës vlerësohet me të drejtë jo vetëm nga historianët shqiptarë, por edhe ata të huaj, si shpallja e dytë dhe përfundimtare e pavarësisë së Shqipërisë. Politikani, burri i shtetit, filozofi, shkrimtari dhe publicisti Mid’had Frasheri, në një krahasim mes dy “shpalljeve”te Pavaresise, e ka cilesuar si me poshte ne persiatjet e tij: “Një mijë e nëntëqind e dymbëdhjeta mund të bëhej edhe gjetkë, në vend që të bëhej në Vlorë, në çdo qytet tjetër, në të parin fshat, edhe në të fundit. Po një mijë e nëntëqind e njëzeta nuk mund të bëhej veçse në Vlorë, në këtë baltë, prej këtyre njerëzve.Dymbëdhjeta hodhi një flakë, se materializoi dëshirën dhe idealin e një kombi, mbaroi një ide, i dha formë mendjes. Njëzeta i dha gjallim lëndës, e bëri me shpirt formën, e mbërtheu në zemra dhe në mendje”. Ago Agaj, historiani i parë dhe më i rëndësishëm i Luftës së Vlorës, prej veprës së të cilit janë bazuar dhe frymëzuar historianët e tjerë, e cilësonte si “Një vepër të pashoqe që pas vdekjes të Skënderbeut e tëhu, me atë akt heroizmi e vetmohimi në vitin 1920, që mori më vonë emrin: Lufta e Vlorës. Autorët dhe aktorët e kësaj vepre madhështore si dhe vepra vetë u harruan. Su zu në gojë sikur të mos kishin jetuar e vepruar kurrë, sikur të mos kishin derdhur aq mundim, gjak e lot, për të ngrehur themelet e pavarësisë dhe lirisë së dytë të atdheut tonë, se atë të parën e zuri nën vetë Lufta e Parë Botërore dhe lakmitë e fqinjëve tanë të mëdhenj e të vegjël… Tri herë në jetën time e kam ndier veten krenar që jam i vlonjat: Për shpalljen e pavarësisë, Për Luftën e Vlorës dhe më shumë për mirë pritjen e muhaxhirëve të cilën se kam parë më ngjetkë në të gjitha fatkeqësitë që i ranë më vonë kombit tonë përsipër”.
Prof. Dr. Muin Çami e përkufizon rëndësinë e kësaj lufte me këto fjalë: “Vendimet e Kongresit të Lushnjës për të mbrojtur me çdo kusht pavarësinë dhe tërësinë territoriale të vendit, i vuri në jetë Lufta e armatosur e Vlorës… Me fitoren e Luftës së Vlorës, populli shqiptar shpëtoi vëndin nga një fund tepër tragjik, nga coptimi i tretë i trojeve shqiptare… E drejta e kësaj krenarie i takon në radhë të parë popullit të Vlorës dhe të krahinës… Faktori i brëndshëm luajti rolin vendimtar në rifitimin e pavarësisë të shtetit shqiptar dhe të mbrojtjes të integritetit të tij territorial” . Prof. Dr. Bardhosh Gaçe ka cilësuar se : “Në atë luftë ishin dy ushtri, të vëna përballë njera tjetrës në vijën e frontit, ku njera sheh vendin e mbrojtjes sterenë, tjetra ikën për t`u fshehur nëpër det. Mbi të gjitha populli përballë ushtrisë së huaj vë epërsinë e moralit të tij të madh. Kështu, dalëngadalë “të zot e vatanit”, duan të vdesin “për dheun e shenjtë”.Lufta e Vlorës ose kjo shpallje e dytë e pavarësisë bëri të mundur që më 17 dhjetor 1920, Lidhja e Kombeve ta njihte Shqipërinë me kufijtë që ka sot.Shmangja e coptimit të tretë të Shqipërisë.Konferenca e Paqes pas Luftës së Parë Botërore filloi në janar 1919 në Paris. Në vijim të punimeve të saj(zgjati një vit), Italia dhe Greqia, vende fituese të luftës, nënshkruan marrëveshjen Tittoni – Venizelos (sipas mbiemrave të ministrit të jashtëm italian Tommaso Tittoni dhe Kryeministrit grek Eleftherios Veniselos) më 29 korrik 1919. Në bazë të kësaj marrëveshje, Italia do të mbështeste në Konferencën e Paqes Greqinë, për të aneksuar Korçën e Gjirokastrën, ndërsa Greqia do të përkrahte aneksimin e Vlorës dhe mandatin mbi pjesën e mbetur të shtetit shqiptar.Nëse do të realizoheshin marrëveshja e fshehtë e Londrës e vitit 2015 dhe marrëveshja Tittoni-Venizelos katër vite më vonë, në fillim të vitit 1920 Shqipëria do të rezultonte praktikisht e coptuar ndërmjet fqinjëve. Kjo do të përbënte coptimin dhe asgjësimin e tretë historik të vendit, pas të parit ndodhur me vdekjen e Skënderbeut dhe të dytit gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore. Sipas fjalëve të imzot Fan Nolit, “Në janar 1920, një erë zije dhe dëshpërimi kish rënë në të gjithë anët e vëndit tonë… Projektet e coptimit të Shqipërisë, redaktuar prej Aliatëve, ishin njohur dhe pritej vetëm një firmë që të bëhej një fakt definitiv. Firma që mungonte ishte ajo e Presidentit Uillson, firmë që nuk u vu në atë projekt aq të padrejtë…”.“Sparta”dhe “Termopilet” shqiptare.Sipas patriotit Halim Xhelo, ndër organizatorët e Luftës së Vlorës, drejtues i gazetave “Politika” dhe “Liria Kombëtare” në Paris,“Në pati Greqia e moçme një Spartë e një Thermopilë, Shqipëria e re ka një Labëri e Qafat e Koçiut” . Politikani i shquar Hasan Dosti cilësonte se:”Ishte me të vërtetë fat i madh i Shqipërisë që politika e krahinës së Vlorës, e cila nga një rrjedhim ndërhyrje rrethanash të lumtura mori format e politikës të të gjithë kombit, në kohën më dramatike, ndodhi të drejtohej prej burrave të paisur me shumë zgjim, me virtytet civile më të mira, me shpirt therorie shembullore, e jo prej intelektualëve politikanë e diplomatë të profesionit të karierës. Pra sjellja bujare dhe vullneti i zjarrtë që kanë treguar në ato rrethana të vështira, ata bij të popullit, më bënë të mbaj aq lartë respektin ndaj tyre, sa mbaj lartë adhurimin e therorisë së atyre që kanë rënë në fushën e nderit ” Ndërsa At Shtjefën Gjeçovi, i ngarkuar nga Këshilli Kombëtar për të shkruar historinë e luftës, do të shprehej: “Në luftë të Vlonës luftoj besa e trimnija kundra fuqijet e dijet… Filluen luftën të pështetun në shpresë të ndihmës së Perëndisë e të bashkimit vëllazëror, e patën sosë a me mbetë të gjithë në lam të luftës ose me shpërthye dyert e hekurta e ledhet e çelikta të armiqve. Hytë ngathnjyes në Vlonë në atë Vlonë kreshnike e cila kurdoherë e ka pas dëftye veten se ndër deje i vlon gjaku fjesht shqiptar”.Jehona e luftës heroike të shqiptarëve u ndje në Evropë dhe më tej. Studjuesi i njohur italian Rino di Stefano në broshurën e tij “Sa e hidhur është Shqipëria (Com’e amara l’Albania)-Fashikujt e Komisionit hetimor për ndërhyrjen në Shqipëri 1914-1921”, shkruan se “Qëndrime pro popullit shqiptar dhe Vlorës pati në Parlamentin italian. Fitoret e luftëtarëve të Vlorës e tronditën qeverinë italiane” .Sipas Mehdi Frashërit, kryeministër i Shqipërisë në vitet 1935-1936: “Lufta e Vlorës kundër italianëve u prit me entuziazëm në gjithë anët e Shqipërisë. .. Lufta e Vlorës filloi me suksese të mëdha, sa bëri bujë në gjithë Europën… Italianët e kuptuan gabimin e madh që kishin bërë në çështjen shqiptare… Sipas shtypit të Europës mendimi i përgjithshëm i botës së qytetëruar ishte kthyer në favor të shqiptarëve… Nga errësira e zezë ku ndodhej çështja shqiptare, filloi të agonte një ditë e shkëlqyeshme. .. Shtypi i Europës unanimisht këtë e konsiderojë si një sukses të madh të shqiptarëve, që u treguan të denjë për një pavarësi të plotë”.Dhe vërtet, sipas dëshmive të shtypit italian të kohës , në jo pak raste gazetat përparimtare të Italisë hodhën thirrjet: “Nuk duam udhëtime ushtarake në Shqipëri!”, “Ne kërkojmë largimin e trupave italiane nga Shqipëria dhe njohjen e të drejtës së popullit shqiptar!”.Mbështetje të madhe lufta e Vlorës mori nga gazetat dhe opinioni publik në Belgjikë, Francë, Amerikë, Zvicër, Jugosllavi, Greqi, Rumani, Bullgari, Spanjë, Gjermani, Egjypt e deri në Japoni. Gazeta franceze “La Démocratie Nouvelle” në qershor 1920 e quante popullin shqiptar të panënshtruar, ndërsa gazeta tjetër franceze “La Tribune Républicaine” më 24 qershor 1920, shkruan se ngjarjet në Vlorë e kanë nxjerrë popullin shqiptarë në rendin e ditës për preokupimet evropiane. Lufta e Vlorës në jo pak vende evropiane shkaktoi ballafaqime të forta mes qeverive, opozitave dhe sindikatave. Ajo fitoi një dimension dhe solidaritet ndërkombëtar, me mbështetje të gjerë evropiane. Dua ta mbyll këtë shkrim me poetin tonë të madh Ali Asllanin, i cili ngjarjet e epopesë së Luftës së Vlorës i përjetoi si kurrë ndonjë ngjarje tjetër. Ato do të qenë ditë e net plot emocione të papërsëritshme, të cilat poeti do t’i përndjente gati si në jerm. Ishte kjo atmosferë e ndezur, që e bëri të shkruante marshin “Vlora, Vlora, bjeri më t’u lumtë dora”, të cilin vërtet ia kërkoi shoqata patriotike “Përlindja e Shqipërisë” për himn të saj, por, në fakt, fjalët i zienin prej kohësh brenda gjoksit të poetit, me vargjet e paharruara:
“Vlora trime shqipëtare
si rob jetën se do fare,
a do mbetet Shqipëri,
a do bëhet tym e hi!
Vlora, Vlora, Vlora, Vlora,
rroki armët, bëja forra!
Jam vlonjat e jam burrë,
sduron burri zgjedhë kurrë,
jam vlonjat e si vlonjat
di bëj luftë me të shtat!
Vlora, Vlora, Vlora, Vlora,
Bjeri, moj, tu lumtë dora!
Jam vlonjat dhe trim me besë,
rreth flamurit di të vdesë,
a me hir a me pahirë
doemos do rroj i lirë!”
Ky marsh, me muzikë të kompozitorit Thoma Nashi u luajt në Mitingun e Fitores në Vlorë në 3 Shtator 1920 nga Banda e “Vatrës”, e ardhur nga SHBA-të dhe që shërbeu si banda e ushtrisë së Luftës së Vlorës.
Sot 101 vjet më mbas ne përulemi me nderimet më të thella përpara dëshmorëve të Luftës së Vlorës, çetave nga çdo fshat i Lumit të Vlorës, nga Labëria dhe të gjitha krahinat e Shaipërisë, 12 anëtarëve te Komitetit Mbrojtja Kombëtare, me në krye Osman Haxhiun ose Osman Nurin siç i thoshte populli dhe anëtarët e tij Myqerem Hamzaraj, Duro Shaska, Ali Beqiri, Alem Mehmeti, Qazim Kokoshi, Murat Tërbaci, Beqir Sulo, Hazbi Cano, Hysni Shehu, Hamit Selmani, Sali Bedini, komandantëve të përgjithshëm të Trupave Kombëtare, Major Ahmet Lepenica dhe Qazim Koculi, kapedanit Sali Vranishti, heronjve, Zigur Lelo, Selam Musa Salaria, Kanan Maze, Sado Koshena, Mehmet Mallkeqi dhe dhjetëra komandantëve te tjerë, që dhanë jetën për Shqipërinë!
Me rastim e 50 vjetorit të Luftës së Vlorës, luftëtarët e saj u vlerësuan nga regjimi i kohës, por me shumë kufizime e mënjanime për arsye politike. Do të ishte demokracia dhe veçanërisht presidentët e nderuar të Republikës Bamir Topi, Bujar Nishani dhe Ilir Meta në 100 vjetorin e saj, që do të vendosnin në piedestalin më të lartë të vlerësimeve kombëtare heronjtë, drejtuesit, komandantet, dëshmorët dhe figurat politike dhe shoqërore të kohës që mundësuan këte Luftë – Epope. Pavarësisht sa më sipër, vlerësimi duhet te vazhdoj!
Gjithmone u jemi dhe i mbetemi borxh Luftës së Vlorës 1920 dhe heronjve të saj!
Bujar Leskaj

Në emër të “zhvillimit” nuk mund të grabitet historia!
Në emër të gjasme “investimeve” nuk mund të fshihet tradita!
Profanët nuk e zhbëjnë dot historinë e Vlorës, e as atë të arsimit shqiptar!
Megjithëse ata këtë duan, qytete pa kujtesë, pa histori, pa tradita!
E kam fjalën për të famshmen Shkollë Tregtare të Vlorës, shkollën historike, djepin e arsimit, përparimit e të atdhedashurisë; shkollën që i dha aq shumë Shqipërisë, jo vetëm në dije, por edhe në heronj që vaditën me gjakun e tyre ëndrrën e lirisë!
Por në Shqipëri, nga ky regjim, asgjë nuk është e rastësishme!
Po goditen simbolet!
Po goditet e po zhbëhet Historia, tradita, kultura, kujtesa!
Pas tentativës për Sheshin e Flamurit dhe projektit për “rijetëzimin” e tij, pas lënies pas dore qëllimisht dhe përdhosjes me zhgarravina të Monumentit të Pavarësisë së kombit tonë; pas zhvendosjes së Portit të Skelës, pas ngeljes vetëm të vargjeve “Moj Vlorë e bukur në gropë/ skelë e parë në Evropë”, pasi vendin e tij do ta zënë kullat e rënda prej betoni, pas projektit për ndërtime kullash të larta te ish- Shkolla e Marinës, duket se i erdhi radha edhe një tjetër monumenti të kulturës, arsimit e historisë së Vlorës; Shkollës Tregtare!
Lajmi ogurzi për zhvendosjen e shkollës në qytet, me pretekstin e lehtësimit të transportit të nxënësve u mësua në 1 qershor 2021, pikërisht në ditën e lindjes së Rilindasit e ideologut të madh të Rilindjes sonë Kombëtare, Sami Frashërit.
Si për ironi dhe sfidë ndaj rilindësve, patriotëve të vërtetë shqiptarë; si për ironi të të gjithë atyre që ëndërruan e projektuan një Shqipëri të përparuar e zhvilluar, duan të grabisin ditën për diell godinën e kësaj shkolle të themeluar, ngritur e financuar nga patriotët e vërtetë vlonjatë 97 vite më parë.
Nuk bëhet fjalë vetëm për një godinë!- Ajo mund të ndërtohet kudo nëpër Vlorë!
Nuk bëhet fjalë vetëm për pamjen e mrekullueshme që ofron ajo kodër!- Vlora ka plot vende me pamje të mrekullueshme.
Nuk bëhet fjalë vetëm për kullat që do të ngrihen!- Vlora është e betonizuar!
Bëhet fjalë për kujtesën tonë, simbolet e qytetit tonë.
Bëhet fjalë për atë grabitje të ububushme të oligarkisë, e cila ka nënshtruar politikën dhe e përdor për gjasme përparimin.
Pak histori
Shkolla Tregtare u çel “në Ujë të Ftohtë në Vlorë, më 8 nëntor 1924. Qeveria e Fan Nolit e subvencionoi shkollën  me 20 mijë franga ari, por ndihmesën më të madhe e dha Bashkia, në krye të së cilës qëndronte  patrioti Qazim Kokoshi. Ndërsa pjesën tjetër të financimit e vuri paria e Vlorës dhe kryesisht  Oda e Tregtisë Vlorë. (Aristidh Ruci, Pandeli Bezhani, Xhemil bej Vlora, Muço Sharra, Mehmet Isai, Musa Jonuzi, Mateo Matathia, Sheref Dano, Shahin Haruni, Kristo Karbunara, Shyqyri Radhima, Ali Çakërri,  Ibrahim Shyti, Toli Kedhi dhe Rafo Jakoel.)
Drejtori i parë i shkollës ka qenë Isuf Puka “Mësues i Popullit”,  dhe vite më pas Naum Stralla nga Korça (1903 – 1972), i cili kreu studimet e larta për inxhinieri kimike në Athinë dhe më 1931 u emërua drejtor i Institutit Tregtar Mbretëror (kështu quhej atëherë Shkolla Tregtare në Vlorë). Në këtë shkollë kanë dhënë mësim Stavro Skëndi nga Korça (1906- 1989) historian, etnolog, gjuhëtar, arsimuar në Stamboll, Zvicër e Gjemani; Skënder Luarasi nga Luarasi i Kolonjës (1900-1982), i biri i rilindasit të dritës shqiptare Petro Nini Luarasi, publicist, përkthyes, luftëtar antifashist, autor librash, veprimtar i arsimit dhe i shkollës shqipe, personalitet i shquar i kulturës shqiptare, arsimuar në Stamboll, SHBA dhe Austri; studimet e larta i përfundoi në Fakultetin e Filozofisë në Universitetin e Vjenës. Një tjetër emër i shquar që ka dhënë mësim në këtë shkollë është Ernest Koliqi nga Shkodra (1903 – 1975), shkrimtar, përkthyes, studiues i letërsisë, publicist, botues, arsimuar në Itali; studimet e larta i kreu për letërsi në Padova. Në shkollën Tregtare kanë dhënë gjithashtu mësim Leonidha Naçi, delegat i Vlorës në Kongresin e Manastirit 1909. Po ashtu patrioti Kolë Kamsi dhe Zihni Hamzaraj, firmëtar i Deklaratës së Pavarësisë dhe patriot i madh. Në atë shkollë gjatë atyre viteve kanë dhënë mësim profesorë të përgatitur në universitetet  më të mira të botës, si Safet Butka, Llazaraq Eftimiadhi, Isuf Luzaj, etj.
Traditat atdhetare të qytetit historik të Vlorës, ku ishin ende të freskëta ngjarjet madhore të vitit 1912 dhe fitorja e vitit 1920, ndikuan shumë për të ushqyer në një shkallë më të lartë frymën përparimtare të nxënësve. Gjatë periudhës së pushtimit fashist të vendit, nxënësit e Shkollës Tregtare sabotuan masat për fashistizimin e shkollës.
Në ditën e pushtimit Italian të Shqipërisë nxënësit dhe mësuesit e Shkollës Tregtare do t’i prisnin pushtuesit me demonstratë dhe me armë në dorë. Madje, një nga profesorët e kësaj shkolle, Isuf Luzaj bashkë me 12 studentë të tij do të internoheshin në ishujt famëkeqë të Italisë.
Në bankat e Shkollës Tregtare kanë studiuar dhe 229 nxënës e nxënëse që u radhitën në formacionet e Ushtrisë Nacional-Çlirimtare, ndër ta shkrimtarët Petro Marko, Shevqet Musaraj, Andrea Varfi, Aleks Çaçi, Fatos Arapi, etj.
45 prej tyre ranë dëshmorë për lirinë e Atdheut e u përjetësuan si 45 yje e pashuar, ndër ta dhe  Heronj të Popullit: Kastriot Muço (1923-1943), Bajram Tushi (1924-1942), Hajredin Bylyshi (1920-1942), Shyqyri Alimerko (1923-1943), Maliq Muço (1921-1944).
Kujtimi i heronjve dhe dëshmorëve Astrit Kokoshi, Akile Bezhani, Azem Troqe, Bedri Agalliu, Dadan Dajlani, Donika Dule, Enver Velja, Gaqo Qeleshi, Gogo Mati, Hajro Çakërri, Hasan Kushta, Hektor Shyti, Ismet Çakërri, Jani Mone, Jashar Luçi, Josif  Bitri, Kostandin Kazanxhiu, Kujtim Hoxha, Lef Sallata, Llambro Sheti, Merjeme Gjomemaj, Mitaq Sallata, Mithat Dauti, Nexhat Agolli, Nustret Xhelo, Numan Bilani, Petrit Bisha, Pirro Palla, Polo Bezhani, Prënjo Petoshati, Qëndro Bellaj, Reiz Rukaj, Sami Imami, Senusi Nota, Skënder Libohova, Sulo Didi, Teli Ndini, Vllas Arapi, Xhuvel Xhemalaj, Bego Gjonzeneli e shumë e shumë të tjerëve është përjetësuar në kujtesën atdhetare të Vlorës dhe Shqipërisë.
Veçanërisht gjurmë të pashlyeshme në historinë e kësaj shkollë kanë lënë patrioti i madh, Bego Gjonzeneli dhe Isuf Luzaj! Emrat e tyre janë gdhendur në  faqet e këtij instucioni të rëndësishëm profesional dhe dritërojnë me dinjitet si yje lirie…
Shkolla Tregtare është mbyllur në 22 maj 1943 nga pushtuesit fashistë.
Sot 97 vite pas hapjes dhe 78 vite pas mbylljes së parë prej fashistëve tentohet mbyllja e dytë, prej atyre që mendojnë se çdo natë e çdo ditë mund të shqyejnë si të babëzitur copa Shqipërie.
Shkolla Tregtare është simbol i një qyteti që historikisht ka vendosur fatet e Shqipërisë. Dhe kur zhduk simbolet ke gërryer themelet dhe ke rrëzuar kolonat që mbajnë në këmbë kombin tonë.
Mënyra e mefshtë se si po ndodh e gjithë kjo nuk lajmëron gjëra të mira.
Shkolla tregtare nuk duhet të prishet sepse është simbol i qytetit, është pjesë e historisë së ndritur të qytetit, është pjesë e panteonit të arsimit në Shqipëri.
Vetëm pushtuesit dhe barbarët shkatërrojnë kulturën, shkollat dhe teatrot; vetëm pushtuesit vrasin kujtesën dhe zhdukin simbolet për të ndërtuar kulla prej betoni.
Bujar Leskaj