DISIDENCA E FUQISHME E POETIT DËSHMOR

DISIDENCA E FUQISHME E POETIT DËSHMOR

Vështrim në ndërtekstin poetik të veprës së Vilson Blloshmit

Vilson Blloshmi dhe Genc Leka ishin martirĂ«t e parĂ« tĂ« zhvillimit tĂ« njĂ« letĂ«rsie moderne. Besoj se nĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r nuk ka kaq shumĂ« shkrimtarĂ« tĂ« martirizuar sa pati gjatĂ« sundimit tĂ« diktatures nĂ« ShqipĂ«ri. TashmĂ« qĂ« vepra e plotĂ« e tyre ka parĂ« dritĂ«n e botimit, duke i lexuar me vĂ«mendje tĂ« madhe ato, jemi tĂ« bindur se metafora dhe alegoria politike nĂ« poezitĂ« e tyre dĂ«shmonte njĂ« fuqi tĂ« madhe paraprijĂ«se pĂ«r formimin dhe botĂ«perceptimin iluminist tĂ« letĂ«rsisĂ« dhe arteve nĂ« vendin tonĂ«. Duke zhdukur fizikisht shkrimtarĂ«t dhe poetĂ«t, duke i burgosur dhe duke u djegur librat, diktatura zhdukte çdo shenjĂ« identiteti dhe individualiteti (qĂ« s’duhet ta kishte Njeriu i Ri), e cila mund tĂ« shĂ«rbente si urĂ« lidhĂ«se me civilizimin dhe qytetĂ«rimin europian, tĂ« cilit populli ynĂ« nĂ« shekuj i Ă«shtĂ« dedikuar me gjakun, sakrificat, dijet dhe gjykimet e idealistĂ«ve, atdhetarĂ«ve ose intelektualĂ«ve tĂ« shquar, por edhe me vetĂ« Rilindjen tonĂ« KombĂ«tare. NĂ« panteonin e tyre tĂ« lavdishĂ«m meritojnĂ« tĂ« ngjiten dhe poetĂ«t e Librazhdit, Blloshmi dhe Leka. Xhelozia dhe ankthi i diktaturĂ«s pĂ«r inteligjencĂ«n e tyre ishte paranojak. Ata ishin dy intelektualĂ« tĂ« rinj, qĂ« po ecnin nĂ« jetĂ« me kurajĂ«n pĂ«r studime akademike dhe kulturore. Edhe pse jetonin nĂ« provincĂ«, kultura e tyre, bibliotekat, interesi pĂ«r gjuhĂ«t tregonte njĂ« nivel tĂ« lartĂ« aristokratik. Ishin djem tĂ« rinj e tĂ« bukur, shtatlartĂ«, fisnik, tĂ« mençur, tĂ« edukuar, punĂ«torĂ«-simbol frymĂ«zues i njĂ« rinie shqiptare gjithĂ« shpresa dhe Ă«ndrra pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« re. Duke pushkatuar kĂ«to simbole, diktatura vrau Ă«ndrrĂ«n e tĂ« gjithĂ« rinisĂ« shqiptare , varrosi bashkĂ« me trupat e tyre perspektivĂ«n e krijimtarisĂ« si dhuratĂ« hyjnore . TashmĂ« rinia shqiptare nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin po e merrte mesazhin , ajo duhej tĂ« pĂ«rulej , tĂ« bĂ«hej shĂ«rbĂ«tore e diktaturĂ«s dhe tĂ« mos guxonte tĂ« dilte nga “binarĂ«t” e parashikuar me ligj , ndryshe e priste hetuesi , burgu dhe vdekja .Regjimi komunist i ndĂ«shkoi, duke ua prerĂ« jetĂ«n nĂ« mes, si dhe rrugĂ«n qĂ« kishte nisur vepra e tyre letrare. Vilson Blloshmi ishte poet dhe shkrimtar i talentuar dhe Genc Leka ishte njĂ« studiues i zellshĂ«m me tĂ« ardhme nĂ« botĂ«n akademike. VetĂ«m 15 jet mĂ« vonĂ«, vepra e tyre u njoh falĂ« punĂ«s sĂ« palodhur tĂ« vĂ«llait tjeter hero, Bedri Blloshmit dhe iu hodh mĂ« shumĂ« dritĂ« prej zĂ«rit tĂ« intelektualĂ«ve tĂ« shquar, Ismail Kadare, Sadik Bejko, Sadik Spahija, Bardhyl Londo, Izet Shehu, Emil Lafe, Agron Tufa, etj, etj.

Pas daljes nĂ« dritĂ« tĂ« veprĂ«s sĂ« Vilson Blloshmit nĂ« 2008-n, falĂ« kontributit tĂ« madh tĂ« Bedri Blloshmit dhe studiesit Sadik Bejko, pĂ«rfshirĂ« dhe bashkĂ«punĂ«torĂ«t e sipĂ«rpĂ«rmendur, kĂ«tĂ« vit u bĂ« i mundur botimi i veprĂ«s sĂ« plotĂ« tĂ« Genc LekĂ«s. Intelektuali Genc Leka kurrĂ« nuk u nda nga poeti Vilson Blloshmi, edhe pse e dinte qĂ« njĂ« ditĂ« i njĂ«jti zjarr ndĂ«shkues do t’i digjte tĂ« dy bashkĂ«. Leka pati tĂ« njĂ«jtat pasione, letĂ«rsinĂ«, pĂ«rkthimin, poezinĂ«, por ndryshe nga Vilsoni, si njĂ« punĂ«tor mendjeje, si njĂ« studies skrupuloz punonte ditĂ« e natĂ« mbi idetĂ« etnografike, gjurmimeve folklorike e tĂ« traditĂ«s. Cdo gjĂ« qĂ« zbulonte pĂ«rpiqej t’ia ofronte shkencĂ«s etnografike shiptare me arsyetim tĂ« shĂ«ndoshĂ« dhe shkencor. Aty pĂ«rmes asaj kaligrafie tĂ« artĂ«, studimeve tĂ« shumta me shkrim dore, tĂ« mbledhura me vullnet tĂ« paepur, janĂ« fshehur thesare tĂ« etnografisĂ« sonĂ«. Me brumin e tyre, profesorĂ«t qĂ« iu bĂ«nĂ« akt-ekspertizĂ«n, kanĂ« bĂ«rĂ« dikur leksionet dhe dispensat akademike, duke kopjuar fshehtas veprĂ«n e “armikut tĂ« klasĂ«s”. Kur lexon veprĂ«n me studime etnografike tĂ« Genc LekĂ«s, dallon njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tu pĂ«rshtatur me kĂ«rkesat e kohĂ«s nĂ« vepĂ«r.

Blloshmi e Leka ishin nĂ« çdo kohĂ« bashkĂ«, shpirtĂ«risht e mendĂ«risht, simbiozĂ« e njĂ« mendjeje tĂ« ndritur, prandaj ata u martirizuan bashkĂ«, por ngaqĂ« i pari, Vilson Blloshmi, pĂ«rfaqĂ«sohet me njĂ« vepĂ«r mĂ« tĂ« plotĂ« letrare, aty kam ndjerĂ« nota tĂ« njĂ« proteste inteligjente tĂ« kĂ«tij poeti ndaj sundimit diktatorial dhe izolimit nga bota e qytetĂ«ruar, edhe pse nuk u shpreh nĂ« njĂ« konfrontim tĂ« hapur, sy pĂ«r sy, por nĂ« njĂ« konfrontim qĂ« vinte sĂ« thelli dhe sĂ« brendshmi, natyrshĂ«m. Jo mĂ« kot, poezia e tij “Saharaja” iu nĂ«nshtrua njĂ« akt-ekspertize letrare nĂ« hetuesitĂ« e tĂ« gjitha shkallĂ«ve, bashkĂ« me blloqet e poezive dhe pĂ«rkthimeve qĂ« kishte bĂ«rĂ« Vilson Blloshmi.

“Saharaja s’di tĂ« Ă«ndĂ«rrojĂ«

Ajo bluan gurë me mend e saj

Saharaja s’ka kĂ«ngĂ« tĂ« kĂ«ndojĂ«

Saharaja s’ka as lot tĂ« qajĂ«.”

 

Edhe pse poezia është e ndërtuar mbi një simbolikë klasike dhe të pastër, të vetëmjaftueshme për ta qasur Saharanë me çdo shkreti të kësaj bote, shpirtërore, mendore, morale, gjeografike dhe politike, fabula e saj nuk ka asgjë të ngjashme me Shqipërinë, por mjafton njëri prej elementeve të saj, muzikaliteti që përcjell kjo poezi, sa për ta mbartur përkatësinë origjinale dhe zanafillore të lindjes së simbolit letrar Saharaja, shkretëtira e Vilsonit, shkretëtira jonë.

“NĂ« kohĂ«n qĂ« e shkrova kam pasur dĂ«shpĂ«rim” , ka pohuar me gojĂ«n e tij nĂ« hetuesi. Muzikaliteti tradicional i vargĂ«zimit shqip, nuk ishte dhe aq nĂ« stilin e poetit, por ka bĂ«rĂ« gjithkĂ«nd tĂ« kuptojĂ« se ky fakt rrĂ«fen se simbolika e poezisĂ« ka si pikĂ«nisje protestĂ«n pĂ«r gjendjen e ShqipĂ«risĂ«, izolimin e saj, shkretimin intelektual e shpirtĂ«ror. Nuk ka pasur aspak qĂ«llim propagandistik, sic e kanĂ« akuzuar dhe pĂ«r tĂ« cilin e ekzekutuan. Vilson Blloshmi si poet i mirĂ«filltĂ«, nuk e konceptonte dot ta pĂ«rfshinte artin e tij nĂ« njĂ« mision propagandistik. GjatĂ« gjithĂ« pyetjeve qĂ« ka bĂ«rĂ« hetuesia, duke e mbatur si tĂ« pandehur, merr tĂ« njĂ«jtĂ«n pĂ«rgjigje ; ai bĂ«nĂ« njĂ« art qĂ« del nga shpirti, por edhe njĂ« art qĂ« e lejon atĂ« dhe tĂ« tjerĂ«t tĂ« shikojnĂ« se diktatura komuniste Ă«shtĂ« dhuna mĂ« absurde ndaj njerĂ«zimit. Tek idealisti dhe poeti Blloshmi kishte ngecur keq tehu i propagandĂ«s komuniste.

Sundimi i saj nuk do tĂ« zgjaste dot, nĂ«se nuk shpĂ«lante shpirtrat dhe mĂ«ndjet e njerĂ«zve. Kur e shkroi “SaharanĂ«”, Blloshmi duhet tĂ« ketĂ« qenĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«ndje qĂ« ka qenĂ« Asdreni kur shkruante poezinĂ« e tij “LulĂ«kuqja” .

‘”LulĂ«kuqe e mjera

 AsgjĂ«kund s’ka shtĂ«pi

E shkon jetĂ«n nĂ« arrati…”.

Çdo kohĂ« e zezĂ« e ShqipĂ«risĂ« lind nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« ose nĂ« njĂ« tjetĂ«r RilindĂ«sin e saj, fĂ«mijĂ«n e saj tĂ« dlirĂ« qĂ« qan pĂ«r fatin e zi. Saharaja e shkretĂ« e Blloshmit, ashtu si LulĂ«kuqja e mjerĂ« e Asdrenit, mbartim fort nĂ« kontekstin e tyre kritikat e kundĂ«rvĂ«niet mĂ« tĂ« ashpra ndaj realiteteve, shoqĂ«rore, politike dhe historike.

QĂ« tĂ« dyja kĂ«to poema tĂ« krahasuara, nuk kanĂ« vetĂ«m elemente simbolike pĂ«r gjĂ«ndjen dhe raportet metaforike brenda njĂ« individi. ShtĂ«pia e humbur e LulĂ«kuqes sĂ« Asdrenit, arratia metaforike e saj, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« natyrĂ« ajo ngul mirĂ« rrĂ«njĂ«, Ă«shtĂ« po aq simbol politik e social pĂ«r fatin e ShqipĂ«risĂ«, sa janĂ« edhe metaforat e Vilson Blloshmit tek “Saharaja” :

“Saharaja nuk ka miq e shok

Saharaja nuk ka bijë, as bir  

Saharaja është një copë tokë

ThonĂ« se dhe me natĂ«n nuk shkon mirĂ«”. (Vepra I, fq. 85).

Pra, sic shihet në natyrë, Saharaja është vetëm një ranishte përvëluese, ndërsa miqtë, shokët e bijtë e bijat deshifrohen në një kontekst tjetër. Ky këndvështrim që jam duke përqasur ishte i lidhur ngushtë me një lutje për ta lexuar të gjithë veprën e Vilson Blloshmit, sepse leximi i kësaj vepre na bën të kuptojmë sesa i qëllimshëm, i rrezikshëm dhe kriminal ishte vënia në gijotinë nga komunizmi e kësaj mendjeje të ndritur, dhe sa i rrezikshëm ka qenë komunizmi për kulturën tonë. Nuk kam dëshirë ta quaj vrasjen e dy poetëve thjesht një veprim absurd të atij regjimi, sepse shoh tek vepra e plotë e Vilson Blloshmit një kompozim artistik e ideo-emocional aq të lartë, saqë ajo na sjell gjithmonë kuptime të nënujshme, fjalë të ushqyera në një habitat të pasur intelektual e shpirtëror.

Dhe ai e ka dëshmuar në vargjet e tij këtë pasuri:

“Njeriu me shpirt tĂ« vĂ«rtetĂ«

Përfytyron në mënyrë fisnike

Dhe përfytyrimi në mënyrë fisnike

Zbukuron deri në idealizëm

Objektin e pĂ«rfytyruar” (Vepra I, fq. 84,).

Vilson Blloshmi Ă«shtĂ« njeriu qĂ« aspiron ndriçimin e mendjes dhe tĂ« shpirtit nĂ« veten e tij, e pastaj te tĂ« tjerĂ«t, banorĂ«t e SaharasĂ«-ShqipĂ«ri, shkretuar nga komunizmi. Dhe i gjithĂ« ky shijim estetik, jo “analizĂ«’, e as “akt-ekspertize” na lĂ« tĂ« kuptojmĂ« e tĂ« mĂ«sojme se protestat janĂ« thellĂ«sisht tĂ« vetĂ«dijshme, prej alergjisĂ« qe ai ka nga sistemi komunist, i kundĂ«rvihet. Vilson Blloshmi si zotĂ«rues i rallĂ« i retorikĂ«s, stilit dhe figuracionit ka zgjedhur mjetet e shprehjes si art, pa i zhyer ato me pĂ«rdorjen e qĂ«llimtĂ«.

NĂ«se ende s’kemi kuptuar se cilĂ«t shkrimtarĂ« janĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« disident, padyshim, nga vepra qĂ« ka lĂ«nĂ« pas Blloshmi, mund tĂ« quhet, qĂ« nga sot, ai si pĂ«rfaqĂ«suesi mĂ« dinjitoz i disidencĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri, tĂ« shpallur katĂ«rcipĂ«risht nĂ« vepĂ«r. Blloshmi Ă«shtĂ« disidenti i parĂ«, zĂ«ri i parĂ«, thirja e parĂ« kundĂ«r rrezikut tĂ« sundimit dhe ideologjisĂ« komuniste, bindja e parĂ« pĂ«r lirinĂ« e individit pĂ«r t’u realizuar sipas meritave dhe i vetmi shkrimtar qĂ« nuk u detyrua tĂ« bĂ«j disidencĂ«, pasi tĂ« ishte mĂ«njanuar nga njĂ« post i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« pushtetin e diktaturĂ«s, as ta kishte ndihmuar mĂ« parĂ« atĂ«. ËshtĂ« nga tĂ« rrallĂ«t qĂ« qĂ«ndroi edhe kur e dinte se ç’farĂ« e priste, nĂ«se nuk pĂ«rkrahte ideologjinĂ«. Ai ka lĂ«nĂ« edhe njĂ« testament poetik qĂ« e dĂ«shmon kĂ«tĂ«:

“MĂ« mirĂ« njĂ« jetĂ« e zezĂ« me faqe tĂ« bardhĂ«

Se sa njĂ« jetĂ« e bardhĂ« me faqe tĂ« zezĂ«”‘. (VĂ«llimi I, fq. 96).

“NĂ«se nuk mund brengĂ«s t’i bĂ«j dot ballĂ«

Zjarr përsëri kam në shpirt të djegur

Nëse i vdekur jam nga çdo i gjallë

MirĂ« pra, me i gjallĂ« jam se çdo i vdekur”.. (Vepra I, fq. 80).

NĂ« sallĂ«n e gjyqit Blloshmi ecte kundĂ«r çdo avokatie mbrojtĂ«se, kundĂ«r çdo alibie qĂ« ti shpĂ«tonte ndĂ«shkimit tĂ« njĂ« gjyqi makabĂ«r. U thotĂ« atyre se “ky trajtim nuk mĂ« pĂ«lqen dhe ndaj jam pesimist”

Po ç’do tĂ« thoshte kjo, qĂ« ky trajtim s’duhej tu pĂ«lqente as tĂ« tjerĂ«ve. Kjo ishte njĂ« akt-akuzĂ« qĂ« pĂ«rcillte zĂ«rin e pothuajse gjysmĂ«s sĂ« shoqĂ«risĂ« sĂ« goditur nga diktatura. Duhet edhe ky kĂ«ndvĂ«shtrim i ri, qĂ« tĂ« shihet poezia e Blloshmit si rrallĂ« e ndonjĂ« disidenti qĂ« kemi menduar se Ă«shtĂ«.

NĂ« gjyq, Vilsoni nuk harron tĂ« theksojĂ« se edhe kur bĂ«n pĂ«rkthime, nxitet nga protesta pĂ«r jetĂ«n e tij, nga kundĂ«rshtia e tij e brendshme, mĂ« e vĂ«rteta kundĂ«rshti ndaj realitetit qĂ« e detyron atĂ« tĂ« pĂ«rzgjedh kĂ«ta, ose ata autorĂ« botĂ«rore, dhe asnjĂ« autor tĂ« realizmit socialist. Gjyqi i Blloshmit, nĂ« 33-ditshin e tij, i ngjan njĂ« inkuizicioni tĂ« madh legjendar. Studiuesi Bejko me shkak analizĂ«n e pĂ«rmbajtjes sĂ« veprĂ«s sĂ« tij thekson: “Krahasuar me brezin e tij, Vilson Blloshmi kishte pikĂ«pamje tĂ« kundĂ«rta mbi artin dhe letĂ«rsinĂ«, njĂ« pĂ«rkushtim tjetĂ«r dhe tĂ« tjera shije letrare. Ai ishte i bindur se si letrar nuk do t’i takonte kurrĂ« botĂ«s nĂ« tĂ« cilĂ«n jetoi . Ai hyn ndĂ«r ata qe nĂ« botĂ« i quajnĂ« poetĂ« tĂ« mallkuar. Fleta e shkrimit kĂ«shtu shndĂ«rrohej nĂ« altar dhe ai qĂ« shkruante, flijohej aty me gjithsej”. Edhe pse e vĂ«shtron krijimtarinĂ« si estet, protesor Bejko e ka vĂ«nĂ« re se: ” jeta e tij dhe poezia shkrihen me njĂ«ra tjetrĂ«n. Poezia kĂ«shtu ka peshĂ«n e jetĂ«s sĂ« tij, ka çmimin e kokĂ«s sĂ« tij tĂ« ekzekutuar nga tirania .

Edhe sikur tĂ« mos na mjaftonte koha pĂ«r tĂ« analizuar me detaje tĂ« gjithĂ« krijimtarinĂ« e tij, mjafton akt-ekspertiza qĂ« iu bĂ« asaj, pĂ«r tĂ« pohuar pareshtur qĂ« çfarĂ« Vilson Blloshmi e bĂ«ri vepĂ«r, ishte vĂ«rtetĂ« disidente, por si njĂ« rast i rrallĂ« kjo disidencĂ« Ă«shtĂ« e tjetĂ«r lloji, frymore, nĂ« mĂ«nyrĂ« figurative dhe simbolike, e ngjashme me atĂ« tĂ« Krishtit tĂ« kryqĂ«zuar. Do tĂ« mjaftonte, e pse tĂ« mos mjaftonte, edhe fakti qĂ« tre kritikĂ« tĂ« njohur tĂ« realizmit socialist, me karrierĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« letrare se ç’vlenin veprat e tyre, e sulmuan veprĂ«n e Blloshmit, e sulmuan artin e tij, poezinĂ« e tij, shpirtin e tij tĂ« dĂ«lirĂ« qĂ« nuk mund tĂ« ndotej nga ideologjia e as nuk mund tĂ« futej nĂ« sarkofagun e metodĂ«s krijuese socio-realiste. Pra, edhe sulmi ndaj veprĂ«s do tĂ« vetĂ«mjaftonte pĂ«r ta quajtur atĂ« vepĂ«r disidente, sepse ajo u zbĂ«rthye deri nĂ« qelizĂ«, ndaj u godit.

Analiza e kĂ«saj vepre u bĂ« nĂ«pĂ«rmjet njĂ« autopsie makabĂ«r. Ishte ky shkaku. Ishte kjo e vĂ«rteta qĂ« krijimtaria e tij nuk mund tĂ« ishte as soc-realiste, as materaliste, as idhujtare e ndonjĂ« “-izmi”‘, qoftĂ« kjo edhe rrymĂ« estetike. “Ky njeri kishte lindur pĂ«r tĂ« derdhur energji tĂ« mĂ«dha, dhe ai i kishte ato. Duke zotĂ«ruar realitetin e ashpĂ«r nĂ« saj tĂ« fuqive mbi normale fizike, duke e ndjerĂ« veten tĂ« familjarizuar me disa nga poetĂ«t dhe mendimtarĂ«t e mĂ«dhenj francez qĂ« kishte mundur ti lexonte, duke e ndjerĂ« veten tĂ« fortĂ« pĂ«r çdo pengesĂ«, ai jetonte sa nĂ« TiranĂ«, sa nĂ« minierĂ«, sa nĂ« temĂ«n e shkrimit, duke pandehur se kjo energji prej rinie, prej shkrimtari aty nuk mund t’i merrej nga askush…”, shkruan S. Bejko. (fq. 71).

Nuk duhet krijuar bindja qĂ« Blloshmi bĂ«ri disa poezi lirike tĂ« thjeshta dhe “e kanĂ« vrarĂ« kot”. KomunistĂ«t, sigurisht, vrisnin edhe kot, por Blloshmin e kishin objektiv tĂ« piketuar shumĂ« qartĂ«. Tek-tuk, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavetĂ«dijshme, ndonjĂ« studiuesi i ka rrĂ«shqitur njĂ« hipotezĂ« e tillĂ«, qĂ« poeti u vra nĂ« mĂ«nyrĂ« absurde, sepse bĂ«nte poezi “pĂ«r vjeshtĂ«n, ose dashurinĂ«”. Duhet tĂ« futemi nĂ« rrugĂ«n e njohjes sĂ« veprĂ«s sĂ« plotĂ« tĂ« Blloshmit, ta njohim atĂ« dhe tĂ« themi ashtu siç mĂ« tha njĂ« ditĂ« vĂ«llai i tij Bedri Blloshmi: “KĂ«tu Ă«shtĂ« Vilsoni!”

Vilson Blloshmin, persekutorët e kuq ata e ditën mirë pse e vranë. E ndiqnin, e përgjonin hap pas hapi, sepse e dinin mirë nga i vinte atij drita e diturisë. Komunistët ia mbyllën njëherë e përgjithmonë atë dritë, për të zezën e lirisë sonë, për të zezën e letërsisë sonë, që nuk e pati më rrugën aq të mbarë sa e kishte nisur një poet e përkthyes me dhunti gjeniu si Vilson Blloshmi. Vilson Blloshmi i kishte për zemër simbolet, sikur ta dinte se një ditë do të ishte simbol i të gjitha simboleve më të përparuara humane.

MarrĂ«dhĂ«nia e Blloshmit me kulturĂ«n Ă«shtĂ« e habitshme. NĂ«se lexon letrat e tij, ai duket sikur nĂ« asnjĂ« kohĂ« nuk ka jetuar nĂ« ShqipĂ«ri. Ai i donte tĂ« gjithĂ« autorĂ«t, i kĂ«rkonte me Ă«ndje shkrimet e tyre, nuk paragiykonte, justifikonte edhe ata qĂ« nĂ« pamje tĂ« pare dukeshin tĂ« urryer, ose qĂ« tĂ« prishnin humorin si puna e Bodlerit. NĂ« vĂ«shtrimin kritik dhe estetik qĂ« i bĂ«nte ai artit, letĂ«rsisĂ« dhe shkrimtarit, ia kalonte njĂ« shkencĂ«tari tĂ« madh. NĂ« kĂ«to letra ndihet bĂ«rthama e postulateve tĂ« para estetike, tĂ« cilat dĂ«shmojnĂ« se nĂ«se do tĂ« ishte gjallĂ«, ai do tĂ« ishte bĂ«rĂ« veç tĂ« tjerash dhe njĂ« studiues letĂ«rsie dhe kritik me vlera universale. Bota e tij, mendja e tij janĂ« njĂ« urĂ« fantastike e lidhjes me universin e kulturĂ«s botĂ«rore. Edhe kjo lidhje kaq e njĂ«suar, kaq e ndjerĂ« dhe universale me kulturĂ«n e pĂ«rbotshme, ishte njĂ« tjetĂ«r shkak qĂ« diktatura t’ia merrte jetĂ«n. Nga kultura letrare Vilson Blloshmi e kishte konkurruar prej kohĂ«sh diktatorin Hoxha, qe edhe pse jetoi nĂ« mesin e kĂ«saj kulture nĂ« FrancĂ« nuk ia nxunĂ« trutĂ«, ndĂ«rsa Blloshmi qĂ« nga BĂ«rzheshta, e kishte botĂ«n dhe kulturĂ«n e saj nĂ« pĂ«llĂ«mbĂ« tĂ« dorĂ«s.

Poeti, të madh e kishte dëshpërimin, sepse e pashmangshme ishte drama personale dhe ajo kolektive në komunizëm, por me mençurinë e tij, ai i jep kuptim e dinjitet çdo fjale të thënë, u jep kuptim dhe dinjitet edhe çasteve të mbrapme të jetës së tij. Kushërirës së tij artiste, Lumes, i dërgon një përkthim të Francis Carco:

“A Ă«shtĂ« i vdekur, apo i gjallĂ«,

ai që sjell erën?

Ai na ka folur shpesh

Duke ardhur bashkë me erën

Dhe ne e dëgjonim shpesh

Eshtë i vdekur, apo i gjallë,

ai qĂ« sjell erĂ«n?” (Vepra I, fq. 189).

Kjo njihet si letra e fundit qĂ« i dĂ«rgoi piktores dhe simbolika i bashkohet qartĂ« asaj parandjenje tĂ« pareshtur se ai s’do tĂ« ishte mĂ« nĂ« jetĂ«. DĂ«nimi, vjen nga “helmi estetik” nĂ« hetuesi: “NĂ« kĂ«to blloqe, ka shĂ«nime tĂ« ndryshme nĂ« formĂ« proverbash, fjalĂ« dhe shprehje tĂ« ndryshme tĂ« mbledhura andej dhe kĂ«ndej, tĂ« pĂ«rkthyera nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaja”‘. (fq 186). Dhe “eksperti letrar” duket sikur mezi ka pritur ta bĂ«je akt-ekspertizĂ«n. Naivi i mjerĂ« duhet tĂ« ketĂ« qenĂ« xheloz me kulturĂ«n e Blloshmit, sepse pa asnjĂ« argument tĂ« fortĂ« shkencor akuzon me fjalĂ«t mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme qĂ« i duhen njĂ« gjyqi komunist pĂ«r ta dĂ«nuar poetin: “poezitĂ« flasin qartĂ« pĂ«r njĂ« tendencĂ« nihiliste, pesimiste, flasin pĂ«r mĂ«rzitjen, pĂ«r vdekjen, mohojnĂ« jetĂ«n”, shkruan ai, dhe sĂ« fundi shkruan idiotĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« madhe qĂ« Ă«shtĂ« parĂ« nĂ« rrafshin estetik, qĂ« “poezitĂ« e Blloshmit mohojnĂ« kuptimin e punĂ«s sĂ« dobishme”. (Po aty). Ai duhet tĂ« jetĂ« mahnitur nga antologjia e poezise frĂ«nge qĂ« kishte Vilsoni, por mezi ka pritur rastin ta quaj fajtor edhe pĂ«r kĂ«tĂ«. “Vjershat nĂ« frĂ«ngjisht janĂ« tĂ« autorĂ«ve dekadent, regresiv, pesimist, reaksionar” ,thoshte dhe justifikohej se nĂ« ShqipĂ«rine komuniste “nga kĂ«ta autor nuk Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer asgjĂ«, sepse kanĂ« pĂ«rmbajtje reaksionare” (Po aty).

Të lexosh veprën e Vilsonit, kupton motivin pse shteti, udhëheqësit dhe komunistët e këtij shteti e patën në shënjestër Vilsonin. Ai ishte një diell që u vriste sytë, nuk i linte të qetë të punonin në natën e zezë.

“Saharaja” edhe me

natĂ«n nuk shkon mirĂ«”‘

, shkruante poeti. Ajo qĂ« tĂ« le pa mend, Ă«shtĂ« cinizmi me tĂ« cilĂ«n, jo policia e shtetit, por vetĂ« shkrimtarĂ«t e çuan Vilson Blloshmin drejt vdekjes. Gjuha e tyre nĂ« akt ekspertizĂ«n qĂ« i bĂ«nĂ« “SaharasĂ«” ishte e njĂ«jtĂ«, me shĂ«nime kopje tĂ« njĂ«ri-tjetrit, ishte gjuha e kĂ«rkuar, helmi i gatshĂ«m qĂ« ua kishte lĂ«nĂ« nĂ« dorĂ« Sigurimi. Edhe “eksperti letrar”, Kosi Petriti, thotĂ« tĂ« njĂ«jtat fjalĂ«.

“Vjersha ka frymĂ« pesimiste, nihiliste, ka pĂ«rmbajtje reaksionare” (fq.190). E njĂ«jta gjuhĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorur edhe nga shkrimtarja Diana Çuli, (pĂ«r disa vjet rresht deputete e PS-s) nĂ« ekspertizĂ«n tjetĂ«r (nĂ« Arkivat e Shtetit duhet kĂ«rkuar edhe eksperti i katĂ«rt). KĂ«ta tĂ« tre ishin breshĂ«ria e parĂ« e plumbave qĂ« ranĂ« mbi shkrimtarin, pĂ«rpara plumbit mĂ« tĂ« fundit qĂ« i mori jetĂ«n.

MĂ«nyra sesi po ndĂ«shkoheshin poetĂ«t Vilson Blloshmi dhe Genc Leka na çon drejt zgjidhjes sĂ« “enigmĂ«s sĂ« kulturĂ«s shqiptare”, ku ka nisur tĂ« na drejtoj saktĂ« studiuesi i njohur Sabri Hamiti. NĂ« librin e tij “Albanizma” , nĂ« kapitullin “Diaspora shqiptare”, (fq. 43), Sabri Hamiti, pasi hedh njĂ« vĂ«shtrim mbi krijuesit e diasporĂ«s dhe rrĂ«fen momentin e ndritur kur krijuesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj shqiptar vendosĂ«n tĂ« jetojnĂ« e krijojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, njĂ«herĂ«sh na tregon dhe fatkombin tonĂ«, duke shkruar se: “MirĂ«po ShqipĂ«ria nacionale e shekullit tĂ« 20-tĂ« mbeti e ndarĂ«, e pĂ«rgjysmuar, dhe ky pĂ«rgjysmim (duke prodhuar karaktere ekstreme, apo egĂ«rsimin e kthyer nĂ« vullnet tĂ« çeliktĂ« pushtetar), bĂ«ri qĂ« toka shqiptare tĂ« mos jetĂ« ambient i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r shkrimtarĂ«t dhe dijetarĂ«t e vet tĂ« mĂ«dhenj.”

Pasi rrĂ«fen se nĂ« c’mĂ«nyrĂ« tĂ« dhunshme ShqipĂ«ria kthehet nĂ« njĂ« shtet ideologjik “pĂ«r tĂ« prodhuar karikaturĂ«n e fuqisĂ« sĂ« pushtetit dhe pĂ«rfundon me dhunĂ«, nĂ« shpikje kundĂ«rshtarĂ«sh tĂ« brendshĂ«m, tĂ« cilĂ«t duhet tĂ« kundĂ«rshtohen, madje tĂ« likuidohen…!”

Dhe unĂ« do tĂ« shtoja qĂ«, tĂ« mos harrojnĂ« se ky fenomen ka ndodhur jo rrallĂ« herĂ« pĂ«r shkak tĂ« krimeve komuniste ndaj ShqipĂ«risĂ« dhe shqiptarĂ«ve, nĂ« pĂ«rballje tĂ« pĂ«rhershme me qĂ«ndresĂ«n antikomuniste kombĂ«tare, e cila mĂ« sĂ« shumti shprehej nĂ«pĂ«rmjet intelektualit, krijuesit, tĂ« cilit siç e dimĂ« tĂ« gjithĂ«, atij edhe i pritej me parĂ« koka. Ndaj e kam theksuar dhe e ritheksoj, pĂ«rfshi sĂ« fundi edhe pozicionin tim si politikan, se nuk ka KujtesĂ« Historike pa Dekomunistizimin e saj. Ketij “udhĂ«timi” nĂ« veprĂ«n e Vilson Bloshmit dhe Genc LekĂ«s, desha t’i mĂ«shoja me njĂ« indikacion me konkret dhe tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« kĂ«tĂ« auditor. Pra: Nuk ka KujtesĂ« Historike, pa Dekomunistizimin e saj.

Shënim:

Fjala e mbajtur mĂ« datĂ« 06.05.2025, nĂ« promovimin e veprave: Vilson Blloshmi-Vepra dhe Genc Leka-Vepra, e organizuar nga Instituti I Studimeve Politike “Ismail Qemal Vlora”, nĂ« Muzeun “Kosova” nĂ« VlorĂ«

đ—Šđ—”đ—Ÿđ—¶đ—œđ—Čđ—żđ—¶đ—ź đ—șđ—Č 𝟭𝟭 đ—șđ—źđ—· đ—±đ—Čđ—č đ—»đ—Žđ—ź đ—čđ—Čđ—»đ—Žđ—¶đ—șđ—¶!

đ—Šđ—”đ—Ÿđ—¶đ—œđ—Čđ—żđ—¶đ—ź đ—șđ—Č 𝟭𝟭 đ—șđ—źđ—· đ—±đ—Čđ—č đ—»đ—Žđ—ź đ—čđ—Čđ—»đ—Žđ—¶đ—șđ—¶!

Nën thundrën e sektit Rama në pushtet, sipas Eurostat, Shqipëria lëngon prej vitesh mes vendeve më të varfra të Europës. Të ardhurat për frymë janë sa një e treta e vendeve të Bashkimit Europian. Korrektuar me fuqinë e ulët blerëse të vendit, janë praktikisht sa një e katërta.
Pagat janë 30 përqind më të ulta se mesatarja e rajonit, ndërsa qytetarët e saj vijojnë të jenë më të palumturit në Europë. Shqiptarët po ikin nga sytë këmbët në emigracion, me ritme të ngjashme me fillimin e viteve 90-të të shekullit të kaluar dhe ndër më të lartat në botë, në raport me popullsinë.
𝗜. 𝗣𝗼𝗮𝗼𝘁 – đ—șđ—Č 𝘁đ—Č 𝘂đ—č𝘁𝗼𝘁 đ—»đ—Č đ—˜đ˜ƒđ—żđ—Œđ—œđ—Č!
Pagat në Shqipëri historikisht kanë qenë më të ulëtat në Europë dhe rajon, për shkak të modelit të korruptuar ekonomik të zgjedhur nga Rama, krejtësisht të paorientuar nga sektorët prodhues të vendit dhe shtimi i produktivitetit, rendimentit në punë.
Tre vitet e fundit treguan që rritja e pagave me urdhër administrativ të sektit në qeverisje ishte një praktikë krejtësisht e dështuar. Forma më e mirë për shtimin e pagave lidhet pazgjidhshmërisht me shtimin e produktivitetit, por këtë rregull të artë në ekonomi Rama e injoron qëllimisht, duke i rritur pagat në shtet administrativisht, pa asnjë përmirësim në performancë.
Modeli ekonomik që nxit këtë rritje të qëndrueshme të pagave bazohet në produktivitet dhe zhvillimin gjithëpërfshirës.
𝗜𝗜. 𝗣đ—Čđ—»đ˜€đ—¶đ—Œđ—»đ—Č𝘁-đ—șđ—Č 𝘁đ—Č 𝘂đ—č𝘁𝗼𝘁 đ—»đ—Č đ—˜đ˜ƒđ—żđ—Œđ—œđ—Č!
Jo vetëm pagat, por edhe pensionet janë më të ultat në rajon. Në vitin 2024, një pensionist merrte mesatarisht 180 euro, më pak se gjysma e vendeve të rajonit.
Sipas Eurostat, fuqia blerëse për një pensionist shqiptar është më e ulta në Europë. Pensionistët shqiptarë renditen ndër të fundit në Europë edhe sa i përket raportit të pensionit që kanë, me të ardhurat në fund të periudhës së punësimit. Një qytetar tek ne që në moshën 50-59 vjeç ka fituar 500 apo 600 euro, në pension do të marrë vetëm 37 përqind të kësaj page.
Pensionet e pleqërisë janë rritur me ritme më të ngadalta sesa pagat, duke thelluar diferencën çdo vit e më shumë. Vitin e kaluar, pensioni mesatar ishte sa 24.6% e pagës mesatare mujore bruto. 13 vite më parë, pensioni mesatar ishte sa 38% e pagës mesatare mujore bruto.
Buxheti i shtetit subvencionon shpenzimet e skemës publike të pensioneve që nuk mbulohen nga sigurimet. Por duke qenë se pensionet e reja po dalin më të ulëta se pensioni mesatar në vend, subvencionet e buxhetit për skemën e pensioneve po ulen.
𝗜𝗜𝗜. 𝗟đ—Čđ—»đ—Žđ—źđ˜đ—ź 𝟭𝟼 đ˜ƒđ—·đ—Č𝗰𝗼𝗿đ—Č đ—Č đ—Šđ—”đ—Ÿđ—¶đ—œđ—Čđ—żđ—¶đ˜€đ—Č đ—±đ—”đ—Č đ˜€đ—”đ—Ÿđ—¶đ—œđ˜đ—źđ—żđ—Č𝘃đ—Č đ—șđ—Żđ—źđ—żđ—Œđ—» đ—șđ—Č 𝟭𝟭 đ—șđ—źđ—·
Kjo situatĂ« do tĂ« ndryshojĂ« radikalisht pas zgjedhjeve tĂ« 11 majit 2025, kur pushteti do t’i kalojĂ« AleancĂ«s pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« MadhĂ«shtore, forcĂ«s mĂ« progresiste tĂ« vendit, e cila ka nĂ« qendĂ«r tĂ« saj caktimin e minimumit jetik zyrtar brenda 100 ditĂ«ve tĂ« para dhe po brenda kĂ«saj periudhe, dyfishimin e pensioneve minimale.
Pagat do të rriten ndjeshëm në të gjithë ekonominë dhe shoqërinë, mbi bazën e shtimit të produktivitetit, dhe jo urdhërave administrative.
Sipërmarrësi prodhues do të nxitet të shtojë prodhimin dhe vendet e reja të punës, përmes aplikimit të taksës së sheshtë. Informaliteti do të zbresë ndjeshëm, nga aplikimi i sistemit të ri tatimor.
Fermeri shqiptar do të shikojë gjashtëfishim të mbështetjes dhe ndihmës direkte nga shteti, për të prodhuar jo më për mbijetesën e familjes së tij, po për treg dhe për eksport.
Të rinjtë do të shikojnë me interes nga programet për punësimin dhe aftësimin profesional të tyre dhe nga vendet e reja të mirëpaguara të punës që do të hapen, nga kanalizimi i parave të deritanishme të korrupsionit në projekte mbështetese në ekonomi.
Shqipëria do të dalë nga lëngimi i gjatë 12 vjeçar dhe do të kthejë shpresën e qytetarëve për një jetë dinjitoze brenda atdheut.
Politikat dështake të sektit Rama në ekonomi

Politikat dështake të sektit Rama në ekonomi

Për të mos folur për rekordet negative të 12 viteve të fundit nga qeverisja Rama në ekonomi,
mjafton tĂ« marrim “kryeveprat” e zeza ekonomike tĂ« periudhĂ«s sĂ« katĂ«rvjeçarit tĂ« fundit 2021-
2025.
I. Planifikim strategjik tejet i mangët
Gjate kater viteve te fundit, ekonomia dhe infrastruktura kanë vuajtur nga mungesa e strategjive
të detajuara dhe të mirëplanifikuara, për të arritur objektivat.
Në infrastrukturë, vonesat në planifikim dhe implementim kanë ndikuar negativisht në zbatimin
e projekteve madhore, si rrugët dhe lidhjet energjetike. Konfliktet mbi pronën dhe kaosi dhe
pasiguria me titujt e saj kanë vonuar projekte kyçe.
Mungesa e përparësive dhe koordinimit ndërsektorial, si dhe shpërndarja jo e mirë e prioriteteve
ndërmjet sektorëve, po ashtu edhe mungesa e koordinimit ndërmjet institucioneve në qendër dhe
pushtetit vendor, kanë krijuar boshllëqe të jashtëzakonshme.
Lidhja mes arsimit dhe ekonomisë ka qenë e dobët, duke penguar fuqizimin e burimeve
njerëzore në tregun e punës.
II. Mungesë e financimit të mjaftueshëm
Burimet financiare për shumë sektorë kanë qenë të pamjaftueshme për të mbështetur projekte
madhore në ekonomi. Arsyet janë varësia nga buxhetet vjetore me pak fleksibilitet dhe
shpërndarja joefikase e fondeve, si dhe mungesa e monitorimit në sektorët më kritikë.
Nga ana tjetër, qeverisja Rama ka paraqitur kapacitete institucionale tejet të dobëta Kapacitetet
administrative dhe teknike kanë qenë shpesh të pamjaftueshme, për të ndjekur zbatimin e
projekteve. Sektori i dixhitalizimit ka vuajtur nga mungesa e ekspertëve dhe e teknologjisë së
avancuar, duke prodhuar skandale pas skandalesh, si ai i publikimit të pagave dhe të dhënave të
tjera sensitive për 660 mijë qytetarë, etj.
III. Burokraci prej mamuthi në projekte dhe reforma
Burokracia dhe ngadalësimi i procesit të reformave janë kthyer në proverbiale në administratën
Rama. Vonesat dhe pengesat në proceset administrative, si lejet dhe licencat, kanë kufizuar
mundësinë për zhvillimin e shpejtë të projekteve dhe investimeve.
Kjo ka krijuar një klimë të pasigurt për investitorët dhe ka penguar përmirësimin e rendimentit
të sektorëve të ndryshëm.
Nga ana tjetër, si qeverisja qendrore dhe ajo vendore kanë vuajtur nga mungesa e implementimit
të politikave reformuese. Disa reforma të planifikuara janë ngadalësuar, ose nuk janë zbatuar
plotësisht, duke penguar zhvillimin e një infrastrukture më moderne dhe mbështetje më të fortë
për sektorë të caktuar, si ai i bujqësisë, industrisë dhe teknologjisë.
IV. Korrupsioni galopant nuk Ă«shtĂ« pak՞suar: pĂ«rkundrazi, Ă«shtĂ« theksuar dhe
rafinuar!

Korrupsioni dhe keqpërdorimi i burimeve publike po arrin në shifra rekord për rajonin dhe më
tej. Korrupsioni në tenderë dhe projekte publike, si dhe mungesa e transparencës dhe korrupsioni
në proceset e tenderimit, kanë çuar në shpërdorimin e burimeve të taksapaguesve dhe kanë
bllokuar zhvillimin e shumë projekteve me rëndësi për ekonominë.

Kjo ka ndikuar negativisht në rritjen e efikasitetit të sektorëve kyç, sidomos në bujqësi, e cila ka
dy vjet e gjysëm që po vuan mungesën e dhjetra milionë eurove fondeve, nga ngrirja e Programit
IPARD II të BE-së, për shkak të abuzimeve dhe korrupsionit të qeverisë Rama.
Përpjekjet për të modernizuar bujqësinë kanë dështuar plotësisht. Shumë rajone të vendit ende
mbështeten në teknika tradicionale dhe nuk kanë qasje të mjaftueshme në teknologji moderne, që
mund të përmirësojnë prodhimin dhe efektivitetin. Bujqësia vazhdon të vuajë nga mbështetje e
pamjaftueshme buxhetore dhe nga kredia e kufizuar financiare dhe bankare për fermerët.
V. Zhvillim i pabarabartë dhe shkretim (boshatisje) ekonomik
Emigrimi i fuqishëm i fuqisë punëtore, sidomos i asaj të kualifikuar, ka sjellë në humbjen e
burimeve të vlefshme njerëzore për ekonominë vendase, duke ulur aftësinë e sektorëve për të
përballuar sfidat e konkurrencës dhe zhvillimit.
Mungesa e infrastrukturës bazë dhe teknologjisë së përshtatshme ka bërë që zhvillimi të jetë më i
ngadalshëm dhe më i kufizuar në shumë zona të vendit, ose të stopojë dhe të jetë negativ, si p.sh.
në Kukës.
Kjo ka çuar në një zhvillim të pabarabartë ekonomik dhe në mbajtjen e disa rajoneve jashtë
tregut të mundësive të punës dhe investimeve. Ndërsa disa sektorë, si ndërtimi dhe turizmi, janë
rritur shpejt, sektorë të tjerë, si bujqësia dhe shërbimet, janë ngadalësuar. Kjo ka krijuar një
pabarazi të konsiderueshme mes grupeve të popullsisë dhe rajoneve të ndryshme, duke ulur
ndjeshëm, shpesh edhe gati zeruar, potencialin e zhvillimit ekonomik të vendit.
Shumë sektorë jetikë janë përballur me mungesën e një fuqie punëtore të kualifikuar, sidomos në
fushat e teknologjisë, shërbimeve të avancuara dhe menaxhimit të projekteve. Arsimi i
pamjaftueshëm dhe mangësitë në trajnimin profesional kanë penguar rritjen e produktivitetit dhe
konkurrueshmërisë.

xx

Pas 11 majit, Partia Demokratike do të jetë ajo që do të shohë vetëm dhe eskluzivisht qytetarin
shqiptar dhe familjen e tij. Që do të rrisë ndjeshëm investimet dhe inovacionin në ekonomi. Që
do të krijojë kushte më të favorshme për investitorët, ata të vërtetët, vendas dhe të huaj, dhe jo
oligarkët, duke përfshirë reforma në transparencën e administratës publike, uljen e burokracisë
dhe ofrimin e lehtësirave për investimet e huaja dhe ato vendase.
Programet e mbështetjes për start-up-et dhe bizneset e reja do të rrisin diversifikimin e
aktiviteteve ekonomike, ndĂ«rsa “kryeveprat” e zeza ekonomike tĂ« RamĂ«s do tĂ« hidhen aty ku e
kanë vendin, në koshin e harresës dhe përbuzjes së shqiptarëve.

Indiferenca vrastare e sektit Rama prodhoi dramën e sotme të eksportuesve shqiptarë!

Indiferenca vrastare e sektit Rama prodhoi dramën e sotme të eksportuesve shqiptarë!

Sipas INSTAT, gjatë vitit 2024, eksportet e Shqipërisë ranë me 15.4 përqind, ndërsa importet u
rritën me 2.5 përqind. Kjo solli rritjen e defiçitit tregtar me 20 përqind, ose me një të pestën,
duke tharë burimet financiare të vendit.
Eksportet, nga mbi 4.2 miliardë euro në vitin 2023, u ulën me 574 milionë euro, duke shënuar
vetëm 3.7 miliardë euro vitin e kaluar. Sipas INSTAT, eksportet e Shqipërisë pësuan rënie për
vitin e tretë radhazi gjatë vitit 2024.
Rënie u shënua në të gjitha grup-mallrat për eksport. Energjia dhe mineralet ranë me 24 përqind
vitin e kaluar, ndërsa materialet e ndërtimit dhe metalet me 22 përqind.

I. NĂ« 12 vjet, sekti Rama ne qeverisje veshet shurdh e syte qorr ndaj kerkesave
te eksportuesve

E gjitha kjo eshte rezultat i paster dhe i vetem i indiferences vrastare te sektit Rama ndaj
kerkesave te eksportuesve. Per gjashte vjet rrjesht, qe nga shperthimi i pandemise se Covid-19 ne
vitin 2020 dhe nisjes se uljes se ndjeshme te euros ne tregun e vendit(ne pese vitet e fundit, euro
ka rene me 28 perqind te vleres se saj), shoqatat e shumta te eksportuesve i kane kerkuar qeverise
mbeshtetje me politika lehtesimi fiskal, grante dhe programe mbeshtetjeje, sikurse e bene
rendom edhe vendet fqinje me ne dhe me fuqi ekonomike te ngjashme, si Kosova, Maqedonia e
Veriut dhe Mali i Zi. Keto vende ndihmuan masivisht biznesin e tyre prodhues dhe eksportues ne
veshtiresi, duke dhene nga 0.6 deri ne 1.2 perqind te GDP-se grante dhe programe te fuqishme
mbeshtetjeje.
Sekti Rama i beri te dyja veshet shurdh dhe syte qorr, duke akorduar me shume vonese vetem
dhe thjesht dy kredi sovrane, te cilat u perdoren pak nga biznesi prodhues dhe eksportues. Prej
tyre perfituan vetem kompanite e medha te importit.

II. Rama i ka gjunjezuar eksportet fason! E ka çuar defiçitin tregtar te vendit
ne nivelin me te larte te hasur ndonjehere!

Rënia më shqetësuese ne eksportet e Shqiperise është në grupin e mallrave tekstile dhe këpucë.
Goditja u ndje fort sidomos tek grupi jetik sa i përket punësimit tek ne, ai i tekstileve dhe
këpucëve, i cili historikisht ka pasur peshën kryesore në eksportet e vendit. Ky grup, i mësuar të
eksportojë mbi 1.3 miliardë euro në vit dhe të zërë rreth 40 përqind të eksporteve, pësoi një rënie
në masën 17 përqind vetëm brenda vitit 2024.
Janë me dhjetra fabrikat e tij në prag falimentimi, ndërsa pjesa dërrmuese ka ulur në minimum
kapacitetet prodhuese, në pritje të kohëve më të mira, pa asnjë ndihmë nga shteti.
Kjo industri është veçanërisht e rëndësishme nga pikëpamja sociale në Shqipëri, për shkak të
numrit të madh të punonjësve dhe faktit që fabrikat fason sot operojnë në zona periferike dhe
qyteza të vogla. Rëndësia e tyre për ekonominë lokale është shpesh përcaktuese.
Eksportet e këtij sektori në vitin 2024 zbritën në mënyrë dramatike, duke arritur në pothuajse në
të njëjtin nivel me vitin 2020, vitin e pandemisë, kur një pjesë e madhe e aktivitetit ekonomik
ishte e paralizuar dhe fabrikat punonin me 30-50 përqind të kapaciteteve. Në vetëm tre vitet e
fundit, industria e tekstileve dhe këpucëve ka humbur me dhjetëra mijëra vende pune dhe disa
fabrika kanë falimentuar.

Si rezultat i rënies së ndjeshme të eksporteve, vjet defiçiti tregtar i vendit arriti në 522 miliardë
lekë ose rreth 5.2 miliardë euro. Ky është defiçiti më i lartë tregtar i shënuar ndonjëherë në
Shqipëri.

xx

Pas 11 majit, Partia Demokratike do të ngrejë menjëherë Bordin e Kompensimit për humbjet e
eksportuesve të Shqipërisë dhe do të iniciojë nisma e programe të rëndësishme mbështetjeje, për
të ndihmuar sidomos të gjitha ato ndërmarrje që duan të realizojnë ciklin e plotë të prodhimit
“Made in Albania”, por edhe tĂ« gjitha ndĂ«rmarrjet e tjera nĂ« vĂ«shtirĂ«si.
Partia Demokratike e konsideron biznesin prodhues dhe eksportues shqiptare si një nga asetet më
më vlerë të vendit, dhe jo si lopë që duhet mjelë, pa u kujdesur për mbijetesën apo zhvillimin e
saj. Epoka 12 vjeçare e indiferencës vrastare ndaj eksportuesve dhe prodhuesve të sektit Rama,
do të marrë fund njëherë e përgjithmonë më 11 maj 2025.

Leskaj merr vleresime nga Gjykata Evropiane e Audituesve Posted on May 16, 2018

Leskaj merr vleresime nga Gjykata Evropiane e Audituesve Posted on May 16, 2018

Gazeta “Panorama”, 16 maj 2018

Kontrolli i LartĂ« i Shtetit shqiptar ka marrĂ« vlerĂ«sime pozitive nĂ« konferencĂ«n e nivelit tĂ« lartĂ« tĂ« KĂ«shillit tĂ« Bashkimit Europian nĂ«n presidencĂ«n bullgare. Referimi i kreut tĂ« KLSH-sĂ«, Bujar Leskaj, nĂ« panelin e parĂ« tĂ« konferencĂ«s me titull “Roli i Institucioneve Supreme tĂ« Auditimit nĂ« rritjen e pĂ«rgjegjshmĂ«risĂ«, transparencĂ«s dhe integritetit nĂ« sektorin publik” Ă«shtĂ« cilĂ«suar nga anĂ«tari i GjykatĂ«s Europiane tĂ« Audituesve, Rimantas Sadziu, si njĂ« shembull dhe eksperiencĂ« me vlerĂ« pĂ«r vendet qĂ« duan tĂ« forcojnĂ« pavarĂ«sinĂ« e tyre institucionale. Madje, kumtesa u vlerĂ«sua si njĂ« “case study” nga diskutuesit. NĂ« fjalimin e tij, Leskaj paraqiti sfidat e Institucionit tĂ« Auditimit Suprem nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r forcimin e pavarĂ«sisĂ« institucionale dhe kushtetuese. Ai theksoi miratimin e ligjit organik tĂ« KLSH nĂ« vitin 2014, si njĂ« hap konkret dhe pĂ«rcaktues nĂ« drejtim tĂ« njĂ« pavarĂ«sie tĂ« plotĂ« dhe reale tĂ« institucionit.Gjithashtu, kreu i KLSH sĂ« solli pĂ«rvojĂ«n pozitive tĂ« institucionit qĂ« drejton, nĂ« bashkĂ«punimin me palĂ«t e interesit si nĂ« vend, ashtu dhe me partnerĂ«t ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, nĂ« mbrojtje tĂ« pavarĂ«sisĂ« institucionale dhe funksionale tĂ« KLSH, gjatĂ« procesit tĂ« miratimit tĂ« ligjit tĂ« ri organik tĂ« KLSH.
Me këtë rast, Leskaj shprehu edhe mirënjohjen për ndërkombëtarët, duke theksuar se pa mbështetjen e tyre, veçanërisht Drejtoria e Përgjithshme e Buxhetit e Komisionit Europian DGBudget, SIGMA, program i BE dhe OECD, ligji i ri tërësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit të INTOSAI-t, nuk do të ishte e mundur të miratohej.
Kreu i KLSH nuk la mënjanë edhe bashkëpunimin me Institucionet e Auditimit Suprem në vend, me Parlamentin dhe sidomos me Komisionin e Kuvendit për Ekonominë dhe Financat, me kryetarin dhe sekretarin e tij, duke i cilësuar si tejet të rëndësishëm dhe vital. Presidenti i Zyrës Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë, Tzvetan Tzvetkov, në fjalën e tij përshëndetëse, shprehu dëshirën dhe vullnetin e SAI-t bullgar për rritje të bashkëpunimit të SAI-ve të vendeve anëtare të Bashkimit Europian, duke ofruar kontributin e vendit të tij për një integrim të shpejtë të tyre.
GjatĂ« dy ditĂ«ve tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« Sofje, kryetari i KLSH pĂ«rfitoi nga rasti pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« sĂ«rĂ« takimesh me krerĂ« e pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« zyrave kombĂ«tare tĂ« Auditimit nga vende tĂ« ndryshme si Bullgaria, Polonia, Çekia, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Serbia ku diskutoi ecurinĂ« e marrĂ«dhĂ«nieve pĂ«rmes shkĂ«mbimeve tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta sipas motos sĂ« INTOSAI-t “Experentia mutual omnibus prodest” (Nga eksperienca e pĂ«rbashkĂ«t fitojnĂ« tĂ« gjithĂ«). NĂ« konferencĂ«n e nivelit tĂ« lartĂ« tĂ« Institucioneve Supreme tĂ« Auditimit, pĂ«rveç kreut tĂ« KLSH, ishin edhe drejtorja e pĂ«rgjithshme Lindita Milo dhe eksperti Fatos Cocoli.

Programi i BE, SIGMA vlerëson profesionalizmin e KLSH nën drejtimin e Bujar Leskajt

Programi i BE, SIGMA vlerëson profesionalizmin e KLSH nën drejtimin e Bujar Leskajt

Gazeta “ 55”, 4 qershor 2018
Aktiviteti i KLSH dhe SIGMA-s “Zhvillimi i MarrĂ«dhĂ«nieve efektive tĂ« punĂ«s ndĂ«rmjet KLSH dhe Parlamentit”/ Dr Bujar Leskaj: BashkĂ«punimi me Kuvendin Ă«shtĂ« bazuar mbi bazĂ«n e katĂ«r shtyllave kryesore
NĂ« datĂ«n 4 qershor 2018, nĂ« TiranĂ«, Kontrolli i LartĂ« i Shtetit dhe SIGMA–njĂ« nismĂ« e OSCE, e financuar kryesisht nga Bashkimi Evropian, organizuan takimin sensibilizues “Zhvillimi i MarrĂ«dhĂ«nieve Efektive tĂ« punĂ«s ndĂ«rmjet KLSH dhe Parlamentit”, si dhe prezantimin pĂ«r palĂ«t e interesit tĂ« StrategjisĂ« pĂ«r Zhvillim tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit pĂ«r periudhĂ«n 2018 -2022. QĂ«llimi i takimit ishte ndĂ«rgjegjĂ«simi i palĂ«ve tĂ« interesit mbi rolin e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit, pĂ«r krijimin dhe zhvillimin e marrĂ«dhĂ«nieve efektive me Kuvendin, shoqĂ«rinĂ« civile dhe grupet e interesit, me qĂ«llim rritjen e impaktit tĂ« punĂ«s audituese dhe mbĂ«shtetjen e misionit tĂ« KLSH-sĂ«, si institucion “watchdog” nĂ« shĂ«rbim tĂ« qytetarit shqiptar dhe  Kuvendit, pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur nĂ« vijimĂ«si rolin e vet kushtetues dhe pĂ«r tĂ« garantuar transparencĂ« dhe llogaridhĂ«nie nĂ« pĂ«rdorimin e fondeve publike. I organizuar mbi bazĂ«n e Dokumentit tĂ« SIGMA-s Nr. 54 “Zhvillimi i MarrĂ«dhĂ«nieve efektive tĂ« punĂ«s ndĂ«rmjet Institucioneve Supreme tĂ« Auditimit dhe Parlamenteve”, ky takim prezantoi eksperiencat e mira evropiane nĂ« ndĂ«rtimin dhe ruajtjen e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« bashkĂ«punimit mes institucioneve tĂ« larta tĂ« auditimit dhe parlamenteve, pĂ«r t’i ndihmuar parlamentet nĂ« mbajtjen e qeverive pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r shpenzimin me ekonomicitet, efektivitet dhe efiçiencĂ« tĂ« parasĂ« publike dhe pĂ«r t’i ndihmuar institucionet e larta tĂ« auditimit tĂ« kenĂ« mĂ« shumĂ« ndikim nĂ« jetĂ«n e qytetarit, me punĂ«n e tyre audituese. Takimi mblodhi sĂ« bashku  rreth 60 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« institucioneve tĂ« pavarura, tĂ« organizatave tĂ« shoqĂ«risĂ« civile, profesoratit dhe gazetarĂ«, pĂ«r tĂ« diskutuar mbi njĂ« nga elementĂ«t kyç nĂ« forcimin e llogaridhĂ«nies, marrĂ«dhĂ«niet SAI–Parlament. NĂ« takim morĂ«n pjesĂ« Kryetari i Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, z. Gramoz Ruci, Sekretari i Komisionit pĂ«r EkonominĂ« dhe Financat, Akademik Anastas Angjeli, deputeti Florion Mima, Sekretari i PĂ«rgjithshĂ«m i KryeministrisĂ«, z. EngjĂ«ll Agaçi, KĂ«shilltari i LartĂ« i SIGMA, z.Alastair SĂ«arbrick, pĂ«rfaqĂ«suesi i Delegacionit tĂ« BE-sĂ« nĂ« TiranĂ«, z.Stephen Stork, etj. Zoti Gramoz Ruçi, Kryetar i Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, vlerĂ«soi nĂ« fjalĂ«n e tij faktin qĂ« Kuvendi dhe Kontrolli i LartĂ« i Shtetit kanĂ« bashkĂ«punuar si partnerĂ«. Komisionet parlamentare dhe deputetĂ«t i kanĂ« shfrytĂ«zuar dhe janĂ« mbĂ«shtetur nĂ« indiciet nga auditimet e KLSH nĂ« ushtrimin e detyrave tĂ« tyre funksionale pĂ«r kontrollin parlamentar, si edhe nĂ« angazhimin pĂ«r tĂ« qenĂ« konkret e aktiv nĂ« luftĂ«n kundĂ«r korrupsionit, abuzimeve dhe defekteve tĂ« tjera tĂ« qeverisjes. Kuvendi po punon paralelisht pĂ«r fuqizimin e rolit tĂ« tij ligjbĂ«rĂ«s e kontrollues theksoi – z. Ruçi-  dhe pĂ«r tĂ« dyja funksionet, njĂ« shĂ«rbim tĂ« madh praktik japin edhe rekomandimet e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit. Fuqizimi i tĂ« dy funksioneve tĂ« Kuvendit do tĂ« ketĂ« njĂ« ndikim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e punĂ«s sĂ« ekzekutivit, nĂ«pĂ«rmjet llogaridhĂ«nies e transparencĂ«s, si dy parime themelore tĂ« mirĂ«-qeverisjes. Kjo do tĂ« garantojĂ« qĂ« fondet publike tĂ« shkojnĂ« nĂ« pĂ«rfitim tĂ« publikut e qytetarit, duke garantuar shĂ«rbime publike efektive, cilĂ«sore dhe tĂ« pĂ«rballueshme pĂ«r tĂ« gjithĂ«. NĂ« zbatim tĂ« detyrimeve kushtetuese dhe rekomandimeve tĂ« Progres-raportit tĂ« Komisionit Europian, nĂ« vitin 2017 Kuvendi, me njĂ« vendim tĂ« veçantĂ«, krijoi mekanizmin ndĂ«rinstitucional Kuvend-Qeveri-Institucione tĂ« Pavarura, si njĂ« instrument  efikas pĂ«r monitorimin sistematik tĂ« ndjekjes e zbatimit tĂ« rekomandimeve tĂ« institucioneve tĂ« pavarura ndaj ekzekutivit. Praktikat e deritanishme tĂ« drejtuara kryesisht nĂ« dy raportimet vjetore tĂ« KLSH-vijoi z.Ruçi- do tĂ« plotĂ«sohen nga instrumente tĂ« tjerĂ« tĂ« kontrollit parlamentar, tĂ« tilla si dĂ«gjesat, seancat e pyetjeve nĂ« komisionin pĂ«rgjegjĂ«s tĂ« ekonomisĂ« e financave dhe komisione tĂ« tjera, si edhe ngritja e komisioneve tĂ« posaçme hetimore. Pra, rekomandimet e Kontrollit tĂ« Shtetit do tĂ« kalojnĂ« pĂ«rmes njĂ« procesi diskutimesh e debatesh midis Kuvendit, ju si institucion rekomandues dhe institucioneve tĂ« tjera e grupeve tĂ« interesit. Kjo do tĂ« mbĂ«shtetet dhe pĂ«r nismat ligjvĂ«nĂ«se tĂ« propozuara nga KLSH, tĂ« cilat do tĂ« finalizohen nĂ«pĂ«rmjet njĂ« konsultimi tĂ« gjerĂ« publik.  Kjo do tĂ« mundĂ«sojĂ« qĂ« gjetjet e auditimeve dhe rekomandimet e auditimit tĂ« kalojnĂ« nĂ«pĂ«rmjet njĂ« procesi tĂ« gjerĂ« shqyrtimi, sensibilizimi e llogaridhĂ«nieje. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, rekomandimet apo propozimet pĂ«r penalizime ndaj shkeljeve e shkelĂ«sve tĂ« ligjit nuk do ta kenĂ« tĂ« lehtĂ« tĂ« fshihen apo zvarriten pas teknikaliteteve e justifikimeve tĂ« burokratĂ«ve pĂ«rgjegjĂ«s.
NĂ« fund tĂ« fjalĂ«s sĂ« tij, zoti Ruçi theksoi : “Kuvendi po mbĂ«shtetet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nĂ« indiciet dhe gjetjet e institucionit suprem te auditimit ne vend. Rezoluta e Kuvendit e tetorit 2016 pĂ«r Kontrollin e Larte tĂ« Shtetit ka rritur pritshmĂ«ritĂ« e Kuvendit qe auditimet tuaja tĂ« dalin mĂ« analitike dhe cilĂ«sore. Ju jeni gardiane te ligjshmĂ«risĂ«, ndershmĂ«risĂ« dhe efiçiencĂ«s se aktivitetit qeveritar. Do tĂ« marr masa qe brenda kĂ«tij sesioni legjislativ te mundĂ«sojmĂ« krijimin e nĂ«nkomisionit te posaçëm pĂ«r shqyrtimin e raporteve te auditimit te KLSH-sĂ«â€. MĂ« pas e mori fjalĂ«n, Kryetari i KLSH-sĂ«, z.Leskaj, i cili theksoi se si auditues tĂ« jashtĂ«m publikĂ«, jemi tĂ« bindur se ekziston njĂ« marrĂ«dhĂ«nie simbiotike (e domosdoshme, jetike) mes Parlamentit dhe institucionit mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« auditimit tĂ« jashtĂ«m publik(SAI-t). Parlamenti dhe SAI kanĂ« role reciprokisht mbĂ«shtetĂ«se pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« qeverisje efektive. MarrĂ«dhĂ«niet mes Parlamenteve dhe SAI-ve janĂ« forcuar dhe rritur gjatĂ« dy-tre dekadave tĂ« fundit gati nĂ« tĂ« gjitha vendet e botĂ«s, pĂ«rfshi dhe ShqipĂ«rinĂ«, sidomos pas shpĂ«rthimit tĂ« krizĂ«s sĂ« pĂ«rbotshme financiare dhe ekonomike tĂ« vitit 2008, kur roli i SAI-ve nĂ« shĂ«ndoshjen e financave publike u rrit ndjeshĂ«m. MarrĂ«dhĂ«niet e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit me Kuvendin e ShqipĂ«risĂ«, e sidomos me Komisionin pĂ«r EkonominĂ« dhe Financat tĂ« Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, reflektojnĂ« kĂ«rkesat e standardeve ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« INTOSAI-t pĂ«r mĂ« shumĂ« pĂ«rgjegjĂ«si nĂ« sistemin e llogaridhĂ«nies pĂ«r pĂ«rdorimin e fondeve publike, nĂ« veçanti tĂ« DeklaratĂ«s sĂ« LimĂ«s, e quajtur ndryshe “Magna Carta”, Kushtetuta e Institucioneve Supreme tĂ« Auditimit, ISSAI 1, Neni 8 “MarrĂ«dhĂ«nia me Parlamentin”, i cili thekson se: “Institucioni Suprem i Auditimit duhet tĂ« fuqizohet dhe tĂ« mandatohet nga Kushtetuta pĂ«r t’i raportuar gjetjet e tij nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur dhe çdo vit Parlamentit”. NĂ« filozofinĂ« tonĂ« tĂ« punĂ«s si institucion “watchdog” i qytetarit dhe Kuvendit, zgjodhĂ«m qasjen e promovimit tĂ« trekĂ«ndĂ«shit tĂ« llogaridhĂ«nies “Parlamenti(qytetarĂ«t)” – KLSH – Qeveri”, nĂ« dobi tĂ« forcimit tĂ« llogaridhĂ«nies dhe transparencĂ«s sĂ« qeverisjes. PĂ«r kĂ«tĂ«, synuam dhe kĂ«rkuam komunikim mĂ« tĂ« shpeshtĂ« me Parlamentin, duke respektuar rregullin bazĂ« qĂ« si institucion suprem i auditimit, si SAI, ne nuk bĂ«jmĂ« politika, por auditojmĂ« zbatimin e tyre. Si KLSH, jemi pĂ«rpjekur tĂ« konturojmĂ« raportin me Kuvendin, nĂ« shinat e forcimit tĂ« llogaridhĂ«nies dhe transparencĂ«s. NĂ« kĂ«tĂ« konturim, na kanĂ« ndihmuar gjetjet, pĂ«rsiatjet me eksperiencat e SAI-ve tĂ« zhvilluara evropiane dhe konkluzionet e Raporteve tĂ« SIGMA-s nr. 33 dhe Nr. 54, sidomos tĂ« kĂ«tij tĂ« fundit. Zoti Leskaj cilĂ«soi kontributin e rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« ka dhĂ«nĂ« Programi SIGMA i Bashkimit Evropian dhe i OECD-sĂ« (MbĂ«shtetja pĂ«r PĂ«rmirĂ«sim nĂ« Qeverisje dhe Menaxhim) prej tashmĂ« 26 vitesh nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e qeverisjes publike nĂ« vendet kandidate dhe potenciale kandidate pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« Bashkimin Evropian. NĂ« vitin 2016, Kuvendi miratoi RezolutĂ«n e datĂ«s 20 tetor 2016, “Mbi perfomancĂ«n e Kontrollit tĂ« LartĂ« i Shtetit tĂ« vitit 2015“, ku theksohet qĂ« “Kuvendi i ShqipĂ«risĂ«, nĂ« funksion tĂ« detyrimeve tĂ« tij kushtetuese, por dhe nĂ« zbatim tĂ« rekomandimeve tĂ« Progres Raportit 2015 te Komisionit Evropian pĂ«r ngritjen e njĂ« mekanizmi mĂ« efiçient nga Kuvendi pĂ«r zbatimin e rekomandimeve tĂ« KLSH-sĂ«, shpreh angazhimin e tij maksimal nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, me qĂ«llim pĂ«rmirĂ«simin e bashkĂ«punimit dhe ushtrimin e kontrollit parlamentar pĂ«r zbatimin e rekomandimeve tĂ« KLSH-sĂ«, sa mĂ« poshtĂ«: TĂ« bashkĂ«punojĂ« me KLSH-nĂ« dhe QeverinĂ«, qĂ« tĂ« rritet shkalla e ndĂ«rveprimit gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s me tĂ« gjitha institucionet e administratĂ«s publike pĂ«r zbatimin e rekomandimeve tĂ« KLSH-sĂ«; tĂ« shikojĂ« mundĂ«sinĂ« e krijimit tĂ« NĂ«nkomisionit Parlamentar brenda Komisionit pĂ«r EkonominĂ« dhe Financat pĂ«r tĂ« monitoruar nĂ« mĂ«nyrĂ« sistematike aktivitetin e KLSH-sĂ« dhe zbatimin e rekomandimeve”. MenjĂ«herĂ« kemi dhĂ«nĂ« dakordĂ«sinĂ« tonĂ« pĂ«r krijimin e nĂ«nkomisionit tĂ« dedikuar parlamentar. PĂ«r tĂ« gjitha detyrat e lĂ«na nga rezolutat e Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, ato tĂ« viteve 2012, 2014 dhe 2016, si SAI kemi hartuar plane konkrete pune pĂ«r zbatimin e tyre. Zoti Leskaj propozoi nĂ«nshkrimin e njĂ« marrĂ«veshje kuadĂ«r bashkĂ«punimi mes KLSH-sĂ« dhe Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, pĂ«r tĂ« cilĂ«n z.Ruci shprehu dakortĂ«sinĂ« qĂ« ajo tĂ« nĂ«nshkruhet brenda kĂ«tij viti. Zoti Leskaj pĂ«rfundoi , “
Na pret pĂ«rpara njĂ« sfidĂ« e madhe. Me Vendimin e Kryetarit Nr. 56, datĂ« 30 prill 2018, KLSH miratoi Kodin e EtikĂ«s sĂ« Kryetarit, i cili njeh dhe pranon pa asnjĂ« kushtĂ«zim Kodin e EtikĂ«s sĂ« Deputetit tĂ« Kuvendit. Ky standard hap rrugĂ«n, nĂ« kushtet e mungesĂ«s totale tĂ« konfliktit tĂ« interesit pĂ«r 6 muajt e ardhshĂ«m nĂ« pĂ«rfundim tĂ« mandatit tĂ« kryetarit aktual, pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje tĂ« gjerĂ« kuadĂ«r KLSH-Kuvend, tĂ« cilĂ«n me kĂ«tĂ« rast ia propozoj Kryetarit tĂ« Kuvendit. NĂ« StrategjinĂ« e Zhvillimit tĂ« KLSH 2018-2022, Pika 4 “PartnerĂ«t strategjikĂ«â€, theksohet se “CilĂ«sia dhe besueshmĂ«ria e raporteve tĂ« auditimeve tĂ« KLSH po tĂ«rheq gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« vĂ«mendjen e parlamentarĂ«ve, duke rritur mundĂ«sinĂ« e funksionimit tĂ« mekanizmave tĂ« “TrekĂ«ndĂ«shit tĂ« LlogaridhĂ«nies” (SAI-Parlament-Qeveri), pasi gjetjet dhe rekomandimet e auditimit orientohen pikĂ«risht drejt identifikimit dhe zgjidhjes sĂ« problematikave tĂ« qeverisjes publike, duke kontribuar pĂ«r mirĂ«qeverisjen”. Aktivitetin e pĂ«rshĂ«ndeti edhe z. Stephen Stork, pĂ«rfaqĂ«sues i Delegacionit tĂ« BE-sĂ« nĂ« TiranĂ«, i cili vlerĂ«soi rolin e KLSH-sĂ« si gardian i parasĂ« publike dhe gjithashtu duke u nisur nga Progres Raporti i fundit i KE pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« veçoi progresin e bĂ«rĂ« nga KLSH, veçanĂ«risht nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e cilĂ«sisĂ« sĂ« raporteve tĂ« auditimit dhe tĂ« rritjes sĂ« transparencĂ«s sĂ« veprimtarisĂ« audituese. Deputeti i Kuvendit tĂ« ShqipĂ«risĂ«, akademik Anastas Angjeli, nĂ« cilĂ«sinĂ« e Sekretarit tĂ« Komisionit pĂ«r EkonominĂ« dhe Financat, vlerĂ«soi punĂ«n e viteve tĂ« fundit tĂ« KLSH-sĂ«, veçanĂ«risht rritjen e nivelit profesional tĂ« audituesve dhe trajnimet e zhvilluara. Alastair SĂ«arbrick, KĂ«shilltar i LartĂ« pĂ«r Politikat nĂ« SIGMA, vijoi duke theksuar se element kyç pĂ«r tĂ« siguruar llogaridhĂ«nien dhe transparencĂ«n Ă«shtĂ« rritja e angazhimit mĂ« tĂ« madh tĂ« palĂ«ve tĂ« interesuara, veçanĂ«risht me parlamentet. NĂ« kĂ«tĂ« koncept,  SIGMA analizoi marrĂ«dhĂ«niet e SAI-ve me parlamentet nĂ« BE dhe nĂ« vendet e zgjerimit dhe prezantoi  Dokumentin Nr. 54 tĂ« SIGMA-s. QĂ«llimi i kĂ«tij Dokumenti Ă«shtĂ« ofrimi i udhĂ«zimeve pĂ«r forcimin e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« punĂ«s mes SAI-ve dhe Parlamenteve, identifikimi i faktorĂ«ve kyçë qĂ« mbĂ«shtesin marrĂ«dhĂ«niet efektive, identifikimi i shembujve tĂ« praktikave tĂ« mira, etj. Zoti SĂ«arbrick falĂ«nderoi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« Kryetarin e KLSH, z. Bujar Leskaj pĂ«r arritjet e institucionit gjatĂ« kĂ«tyre viteve tĂ« fundit, nĂ« drejtim tĂ« rritjes sĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« punĂ«s nĂ« auditim, transparencĂ«s dhe hapjes sĂ« institucionit. Zoti SĂ«arbrick falĂ«nderoi z.Leskaj, gjithashtu pĂ«r bashkĂ«punimin nĂ« realizimin e kĂ«tij takimi dhe frymĂ«n e krijuar, duke bĂ«rĂ« sĂ« bashku pĂ«rfaqĂ«sues nga tĂ« gjitha palĂ«t e interesit si nga Kuvendi  ashtu dhe nga shoqĂ«ria civile, media, etj. Çështja e dytĂ« e aktivitetit u fokusua nĂ« prezantimin e StrategjisĂ« sĂ« KLSH pĂ«r pesĂ« vitet e ardhshme 2018–2022. Zoti Joop Vrolijk, ekspert nga SIGMA, ofroi njĂ« pamje tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« vlerĂ«simit dhe opinionit qĂ« SIGMA ka dhĂ«nĂ« lidhur me kĂ«tĂ« strategji zhvillimi. Si njĂ« nga arritjet mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« KLSH z. Vrolijk theksoi se si politika e ndjekur nga Kryetari z. Leskaj ka ndikuar nĂ« “profesionalizimin e institicionit”.  NĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ«, z. Vrolijk theksoi progresin e bĂ«rĂ« nga institucioni duke nĂ«nvizuar “gjashtĂ« vite mĂ« parĂ« Kryetari i KLSH kĂ«rkoi asistencĂ«n e SIGMA-s pĂ«r tĂ« hartuar Planin e Zhvillimit tĂ« KLSH 2013 – 2017, ndĂ«rsa strategjinĂ« e re tĂ« KLSH-sĂ« 2018-2022, institucioni e ka pĂ«rgatitur vetĂ« dhe SIGMA ka dhĂ«nĂ« opinion mbi StrategjinĂ« e Zhvillimit. Pra, ky Ă«shtĂ« rasti kur mbĂ«shtetja e ekspertizĂ«s teknike nga jashtĂ« tregon se krahas zhvillimit janĂ« rritur dhe aftĂ«suar kapacitetet njerĂ«zore tĂ« institucionit : “
 GjatĂ« kĂ«saj kohe KLSH ka ndryshuar nga njĂ« institucion qĂ« shikon vetĂ«m nga brenda me njĂ« qasje tradicionale tĂ« auditimit tĂ« pĂ«rputhshmĂ«risĂ« nĂ« njĂ« institucion largpamĂ«s me lloje tĂ« reja tĂ« auditimit, auditimin e performancĂ«s dhe auditimin financiar, nĂ« pajtueshmĂ«ri me ISSAI-t”. NĂ« kĂ«tĂ« aktivitet krahas audituesve tĂ« KLSH-sĂ« morĂ«n pjesĂ« pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« Delegacionit tĂ« BE-sĂ« nĂ« TiranĂ«, USAID-t, pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« Organizatave tĂ« ShoqĂ«risĂ« civile dhe tĂ« profesionistĂ«ve tĂ« fushĂ«s dhe gazetarĂ«, nga tĂ« cilĂ«t mund tĂ« pĂ«rmendim: Zj.Darcie Nielsen (drejtore e projektit tĂ« USAID-t) zj.Sybille Schmidt (delegacioni i BE-sĂ« ne TiranĂ«) Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof. Dr. Sazan Guri, z. Sotiraq Hroni, z.EngjĂ«ll Musai, z.Artur Çani, z.Sami Neza, z.Fatos Hodo, zj.Ornela Liperi, etj. GjatĂ« zhvillimit tĂ« aktivitetit pati shumĂ« debate, diskutime dhe pyetje nga tĂ« pranishmit.

PËRMBLEDHJE E RAPORTIT TË PERFORMANCËS SË KLSH-SË PËR VITIN 2017 DHE REZOLUTË PËR VLERËSIMIN E VEPRIMTARISË SË KONTROLLIT TË LARTË TË SHTETIT PËR VITIN 2017

PËRMBLEDHJE E RAPORTIT TË PERFORMANCËS SË KLSH-SË PËR VITIN 2017 DHE REZOLUTË PËR VLERËSIMIN E VEPRIMTARISË SË KONTROLLIT TË LARTË TË SHTETIT PËR VITIN 2017

Diskutimi i Kryetarit të KLSH-së, z. Bujar LESKAJ, mbajtur në Kuvendin e Shqipërisë, më 19.07.2018
Të nderuar deputetë,
Kontrolli i Lartë i Shtetit funksionon bazuar në Kushtetutën e vendit, në Ligjin organik të institucionit, në Standardet Ndërkombëtare të Auditimit ISSAI, në Rezolutat e OKB-së për SAI-et dhe në Rezolutat e Kuvendit për KLSH-në.
Filozofia e punĂ«s sonĂ« nĂ« kĂ«to vite ka qenĂ« modernizimi i institucionit nĂ« punĂ«n audituese, si edhe thellimi i transparencĂ«s dhe llogaridhĂ«nies pĂ«r njĂ« qeverisje tĂ« mirĂ« dhe nĂ« luftĂ« kundĂ«r korrupsionit, pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e qeverisjes, duke vepruar me moton “KLSH-shĂ«rbestar i qytetarit dhe agjent i Kuvendit”.
Mbi bazën e kësaj filozofie u ndërtua Strategjia institucionale 2013-2017, e cila kulmoi në realizimin me mbi 90% sukses në vitin e fundit të implementimit të saj, 2017-n. Strategjia e Zhvillimit të KLSH për periudhën 2013-2017 përcaktoi 6 Qëllime Strategjike të cilat mbuluan dimensionet më të rëndësishme të rritjes të institucionit, mbështetur në një analizë të thellë dhe profesionale të statusit tonë për vlerësimin e nevojave, por mbi të gjitha me një fokus të qartë se çfarë KLSH-ja kërkonte të arrinte në horizontin e pesë viteve më pas.
Objektivat Strategjikë të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t u integruan në koherencë të plotë në Planin Strategjik, duke u formalizuar në objektivat kryesore:
zhvillimi i kapacitetit institucional të KLSH,
rritja e kapaciteteve audituese dhe e cilësisë së auditimit,
përmirësimi i cilësisë dhe shtimi i numrit të auditimeve të performancës,
zhvillimi dhe konsolidimi i auditimeve të Teknologjisë së Informacionit dhe përdorimi i TI në auditim,
rritja e kontributit të KLSH për qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës kundër korrupsionit,
si dhe rritja e ndikimit të rolit të KLSH-së përmes komunikimit dhe bashkëpunimit.
Kjo strategji u formulua nĂ« bashkĂ«punim me partnerĂ«t ndĂ«rkombĂ«tarĂ« dhe ishte guri i themelit pĂ«r ndryshimin qĂ« pasoi nĂ« tĂ« gjitha dimensionet e punĂ«s nĂ« KLSH, ku mĂ« kryesoret pĂ«rmenden: mandatimi i KLSH-sĂ« pĂ«rmes Ligjit 154/2014 nĂ« kryerjen e aktivitetit auditues nĂ« linjĂ« me simotrat e veta tĂ« zhvilluara, konsolidimi profesional pĂ«rmes manualeve tĂ« auditimit dhe trajnimit tĂ« stafit, hapja institucionale pĂ«rmes botimeve (shkencore dhe nĂ« shtypin e pĂ«rditshĂ«m) dhe komunikimit me palĂ«t e interesit, sikurse bashkĂ«punimet me SAI-et e huaja nĂ« pĂ«rputhje me moton tonĂ« ndĂ«rkombĂ«tare: “Eksperienca e pĂ«rbashkĂ«t iu shĂ«rben tĂ« gjithĂ«ve”.
NĂ« kĂ«tĂ« vit tĂ« fundit tĂ« implementimit tĂ« StrategjisĂ«, raportimi pĂ«rpara Kuvendit nĂ« lidhje me aktivitetin auditues dhe performancĂ«n institucionale tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit, mbĂ«shtetet nĂ« KornizĂ«n e Matjes sĂ« PerformancĂ«s sĂ« institucioneve supreme tĂ« auditimit , dokument ky i miratuar si standard pĂ«r t’u pĂ«rdorur nga tĂ« gjitha SAI-t nĂ« Kongresin e INTOSAI-t, INCOSAI i XXII-tĂ« nĂ« Dhjetor 2016 nĂ« Abu D’habi tĂ« Emirateve tĂ« Bashkuara Arabe.
Korniza e Matjes sĂ« PerformancĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« metodologji moderne pĂ«r tĂ« analizuar nĂ« thelb lidhjen shkak-pasojĂ« tĂ« faktorĂ«ve qĂ« pĂ«caktojnĂ« suksesin e aktivitetit auditues, njĂ« auditim performance i drejtuar kah vetja, njĂ« reflektim kritik, periodik, pĂ«r t’u pĂ«rmirĂ«suar dhe udhĂ«hequr pĂ«rmes shembullit. Metodologjia mbĂ«shtetet nĂ« sistemin e vetĂ«vlerĂ«simit dhe/ose vlerĂ«simit nga institucionet e tjera supreme tĂ« auditimit “Peer RevieĂ« (Rishikim mes KolegĂ«ve)”. PĂ«r vitin 2017, KLSH e kreu matjen e performancĂ«s institucionale duke kombinuar tĂ« dyja format: pĂ«r pavarĂ«sinĂ« institucionale u vlerĂ«sua nga njĂ« grup kolegĂ«sh austriakĂ«, ndĂ«rsa pĂ«r fushat e tjera ngriti grup tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pune me kolegĂ«t polakĂ« tĂ« projektit IPA. Fushat e matjes sĂ« performancĂ«s institucionale janĂ« 6 dhe secila prej fushave pĂ«rmban parametrat specifikĂ« (25 nĂ« total), tĂ« integruar nĂ« njĂ« matricĂ«. Çdo parametĂ«r pĂ«rmban 2-4 dimensione, tĂ« cilat synojnĂ« tĂ« ballafaqojnĂ« kriteret e specifikuara nga referencat pĂ«rkatĂ«se sipas ISSAI-ve, apo dokumenteve bazĂ« tĂ« INTOSAI-t, EUROSAI-t, e tĂ« tjera organizata ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« auditit suprem me performancĂ«n institucionale nĂ«n fokus.
6 fushat ku shtrihet matja e performancës janë:
“PavarĂ«sia dhe korniza ligjore”
“Qeverisja e brendshme dhe etika”
“CilĂ«sia e auditimit dhe raportimi”
“Menaxhimi financiar, asetet dhe strukturat mbĂ«shtetĂ«se”
“Burimet NjerĂ«zore dhe Trajnimi”.
“Komunikimi dhe menaxhimi i palĂ«ve tĂ« interesit”.
Treguesit e agreguar dëshmojnë se KLSH, për vitin 2017 ka një perfomancë mbi nivelin mesatar. Konkretisht për tre nga 6 fusha vlerësimit, përkatësisht fushat 3,4 dhe 5 merr vlerësimin 4 (nga 4) dhe për 3 fushat e tjera vlerësimin 3 (nga 4) .
Më në detaje, kjo performancë zbërthehet si vijon:
“PavarĂ«sia dhe korniza ligjore”
Performanca e kĂ«saj fushe u bazua kryesisht nĂ« vlerĂ«simin e realizuar nga Gjykata Austriake e Auditimit, pĂ«rmes procesit “Peer RevieĂ« (Rishikim mes kolegĂ«ve)”. Me ndryshimet e realizuara nĂ« Ligjin 154/2014 “PĂ«r organizimin dhe funksionimin e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit”, KLSH ka njĂ« kornizĂ« rregullatore qĂ« i garanton pavarĂ«si tĂ« pĂ«rshtatshme nĂ« realizimin e plotĂ« tĂ« misionit dhe detyrimeve kushtetuese.
Kjo kornizĂ« sanksionon pavarĂ«sinĂ« organizative nĂ« planin e auditimeve, nĂ« strukturĂ«n dhe stafet e nevojshme pĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur detyrimeve kushtetuese dhe aktivitetit tĂ« pĂ«rditshĂ«m auditues. PavarĂ«sia e Kryetarit Ă«shtĂ« njĂ« element qĂ« sanksionohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« kujdesshme nĂ« ligjin e ri, vlerĂ«suar maksimalisht nĂ« dimensionin pĂ«rkatĂ«s. NdĂ«rkohĂ« qĂ« dimensioni i lidhur me pavarĂ«sinĂ« financiare, nisur nga kufizimet buxhetore pĂ«r shkak tĂ« ligjeve tĂ« tjera organike, nuk plotĂ«son kushtet pĂ«r njĂ« vlerĂ«sim maksimal, duke u vlerĂ«suar vetĂ«m me 3 nga 4 pikĂ« tĂ« mundshme.
Mandati i KLSH-sĂ« Ă«shtĂ« vlerĂ«suar duke analizuar dimensionin e mjaftueshmĂ«risĂ« sĂ« mandatit, lidhur me tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tĂ« audituar dhe kufizimet mbi kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ«. VlerĂ«simi tregoi se KLSH ka njĂ« mandat tĂ« mjaftueshĂ«m pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur misionin e saj, mandat qĂ« nĂ« tĂ«rĂ«si nuk ka kufizime qĂ« cĂ«nojnĂ« punĂ«n tonĂ«. Ky dimension Ă«shtĂ« vlerĂ«suar maksimalisht. Ligji 154/2014 “PĂ«r organizimin dhe funksionimin e Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit” ka qenĂ« njĂ« hap i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tĂ« sanksionuar si aksesin nĂ« informacion, ashtu dhe tĂ« drejtĂ«n dhe detyrimin pĂ«r raportim, dimensione qĂ« kanĂ« pĂ«rmirĂ«suar ndjeshĂ«m performancĂ«n institucionale. Nisur nga aspekti i tĂ« drejtĂ«s, dimensionet qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« mandatin e KLSH vlerĂ«sohen me 4 pikĂ«.
Gjykata Austriake e Auditimit konkludoi se aktiviteti i KLSH-së është në përputhje me: Deklaratën e Limës (ISSAI 1), Deklaratën e Meksikës (ISSAI 10), si dhe ISSAI-n 11.
Ky vlerĂ«sim pĂ«r PavarĂ«sinĂ« dhe KornizĂ«n Ligjore tĂ« KLSH u prezantua nga Sekretari i PĂ«rgjithshĂ«m i INTOSAI-t, nĂ« KonferencĂ«n e organizuar me rastin e 40-vjetorit tĂ« DeklaratĂ«s sĂ« LimĂ«s mbi PavarĂ«sinĂ« e SAI-ve, nĂ« Lima, Peru mĂ« 5 Dhjetor 2017, duke konfirmuar se “
. pavarĂ«sia, mandati dhe organizimi i KLSH janĂ« ligjĂ«risht de facto tĂ« vendosura dhe tĂ« mbrojtura nga Kushtetuta dhe nga Ligji i KLSH-sĂ«. Me hyrjen nĂ« fuqi tĂ« Ligjit nĂ« vitin 2015, KLSH pati pĂ«rmirĂ«sime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« pavarĂ«sinĂ« e tij, krahasuar me dispozitat e ligjit tĂ« mĂ«parshĂ«m. 
. korniza ligjore e vendosur Ă«shtĂ« e pĂ«rshtatshme dhe efektive dhe qĂ«ndron nĂ« pajtueshmĂ«ri me DeklaratĂ«n e Meksikos”.
Përveç vlerësimit pozitiv, kolegët e Gjykatës Austriake të Auditimit cilësuan si aspekt për përmirësim që ndikon në forcimin e pavarësisë reale, pavarësinë financiare. Pavarësisht faktit që buxheti i KLSH-së dhe numri maksimal i punonjësve janë pjesë e Buxhetit të Shtetit të miratuar nga Kuvendi, fakti që Kryetari nuk ka akses të drejtpërdrejtë në Kuvend apo në Komisionet Parlamentare për çështje që lidhen me buxhetin e KLSH-së, është aspekt që cënon pavarësinë reale financiare të KLSH.
Liria e plotë në shpërndarjen e buxhetit, si për shembull dhënia e buxhetit si shumë totale dhe dhënia e të drejtës KLSH-së për akordimin e saj në mënyrë autonome, do të nënkuptonte përmbushjen e Deklaratës së Meksikës në një shkallë më të lartë.
Sipas kornizĂ«s ligjore, KLSH ka mandat tĂ« mjaftueshĂ«m dhe akses tĂ« plotĂ« nĂ« informacion, pasi korniza ligjore Ă«shtĂ« plotĂ«suar sipas standardeve ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« lidhura me tĂ« drejtĂ«n dhe mandatin pĂ«r tĂ« audituar. MegjithatĂ« gjatĂ« vitit 2017, pĂ«rsĂ«ri kemi ndeshur raste qĂ« aktiviteti auditues Ă«shtĂ« penguar dhe refuzuar (respektivisht rasti “Albpetrol” SHA, i cili u zgjidh me kontributin e Ministrit te InfrastrukturĂ«s dhe EnergjisĂ«, si dhe ai i Entit Rregullator tĂ« EnergjisĂ«, rast ende i pazgjidhur). Ky fakt tregon se mandati de jure i sanksionuar nĂ« ligj nuk Ă«shtĂ« arritur plotĂ«sisht nĂ« praktikĂ«.
“Qeverisja e brendshme dhe etika”.
Qeverisja e brendshme, si fushë e rëndësishme që ndikon në performancën institucionale të çdo Institucioni Suprem Auditimi, është vlerësuar në përputhje me kërkesat e ISSAI-ve 10, 12, 20, 30 dhe 100. Sistemi i vetëvlerësimit konkludon se KLSH është drejtuar duke dhënë shembullin e mirë, duke synuar të jetë organizatë model, si dhe ka promovuar transparencën dhe llogaridhënien përmes mirëqeverisjes dhe sjelljes etike.
Në aspektin e Qeverisjes së Brendshme dhe Etikës, vlerësimi bazohet në matjen e Ciklit të Planifikimit Strategjik, ku përfshihen Plani Strategjik, Plani Vjetor, Planifikimi Organizativ dhe Monitorimi, si dhe Raportimi i Performancës Institucionale
Mjedisi i Kontrollit Organizativ është vlerësuar përmes dimensioneve të lidhura me Mjedisin e Kontrollit të Brendshëm, Etika dhe Integriteti, Sistemit të Kontrollit të Brendshëm, Sistemi i Kontrollit të Cilësisë dhe Sistemi i Sigurimit të Cilësisë. Të gjitha këto dimensione vlerësohen në përputhje me kërkesat e udhërrëfyesve metodologjikë, modelit COSO, Modelit INTOSAINT, etj.
Nga pikëpamja metodologjike, këta tregues vlerësohen me 4 pikë kundrejt 4, përveç sistemit të kontrollit të cilësisë, ku duhet të përmirësojmë instrumentet metodologjikë për matjen e risqeve që lidhen me cilësinë. Për të arritur këtë, duhet të konsolidojmë një sistem për të përcaktuar përparësitë e punës, duke marrë parasysh nevojën për të ruajtur cilësinë, në zbatim të kërkesave të ISSAI-t 40.
Mjedisi i Kontrollit të Brendshëm, Etikës dhe Integritetit. Duhet të theksojmë se veprimtaria menaxheriale institucionale këto gjashtë vitet e fundit është fokusuar në sigurimin e sistemit të etikës dhe integritetit institucional, nëpërmjet zbatimit të kornizës rregullative të KLSH-së dhe praktikave më të mira të komunitetit të INTOSAI-t, specifikisht të INTOSAINT (instrumenti i vetëvlerësimit të integritetit). Strategjia për implementimin e një sistemi efektiv te etikës dhe integritetit është fokusuar në tre shtylla kryesore,
Hartimi dhe konsolidimi i kuadrit rregullator mbi etikën dhe integritetin ku KLSH është radhitur ndër të parat Institucione Supreme të Auditimit, që në mënyrë vullnetare, që prej vitit 2014, ka adoptuar metodologjinë e vetëvlerësimit të integritetit (INTOSAINT), konsideruar si një nga metodat inovative dhe të efektshme, me impakt në zhvillimin e politikave të integritetit.
KLSH ishte njĂ« ndĂ«r kontribuesit e hartimit te draftin tĂ« ri tĂ« ISSAI 30 “Kodi i EtikĂ«s”, i cili u miratua nĂ« Kongresin e XXII-tĂ« tĂ« INTOSAI-t, nĂ« Dhjetor 2016.
NĂ« Korrik tĂ« vitit 2017, KLSH u bĂ« anĂ«tare e Grupit tĂ« Projektit tĂ« EUROSAI-t “Mbi rolin e Institucioneve Supreme te Auditimit ne pĂ«rhapjen e kulturĂ«s etike ne sektorin publik”, i cili udhĂ«hiqet nga SAI i HungarisĂ«. KLSH, nĂ«pĂ«rmjet pjesĂ«marrjes aktive nĂ« kĂ«tĂ« Grup Pune, synon ushtrimin e auditimit tĂ« etikes dhe integritetit ne subjektet e auditimit te sektorit publik.
Menaxhimi i etikes dhe integritetit, duke vijuar me imponimin dhe implementimin e rregullave, procedurave dhe udhëzimeve. Në këtë aspekt janë kryer trajnime intensive që kanë synuar edukimin e punonjësve me frymën e standardeve etike dhe vlerave morale.
Ushtrimi i funksioneve mbikëqyrëse dhe kontrolluese, investiguese dhe ndëshkuese ndaj sjelljeve dhe shkeljeve të etikës dhe integritetit. KLSH, si rezultat i aplikimit të këtij instrumenti, ka marrë masa ndaj punonjësve të tij, të cilët kanë rezultuar me shkelje të rregullave të etikës dhe integritetit. Për periudhën 2012-2017, Komisioni i Etikës i institucionit ka vendosur për 10 largime nga detyra për shkelje të etikës dhe integritetit.
Me shkresën nr. 1182 datë 18.11.2016 te Kryetarit të KLSH-së, i kemi kërkuar Inspektorit të Përgjithshëm të Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive e Konfliktit të Interesave (ILDKPKI), kryerjen e verifikimit të plotë dhe të thelluar mbi deklarimet e të gjithë punonjësve/drejtuesve të KLSH-së, që mbartin detyrimin ligjor për deklarim të interesave private (niveli Drejtor dhe Kryeauditues). Nga ILDKPKI u kryen verifikimet bazuar në kërkesat e ligjit përkatës për 28 punonjës dhe në përfundim të këtij procesi nuk rezultuan shkelje të kuadrit rregullator.
Sistemi i Kontrollit të Brendshëm, është vlerësuar mbi bazë të modelit COSO. KLSH përgjatë vitit 2017 ka vijuar me veprimtarinë menaxheriale institucionale suportuar nga një qeverisje e brendshme efektive dhe mirëfunksionimi i sistemeve të kontrollit të brendshëm .
Në zbatim të ISSAI-t 20, KLSH vepron mbi themelet e transparencës dhe llogaridhënies. Gjithashtu, në zbatim të ISSAI 12 që thekson parimin e udhëheqjes nëpërmjet shembullit, Kryetari dhe menaxhimi i lartë janë përgjegjës për dhënien e shembullit të mirë, për të promovuar integritetin, por gjithashtu për të mundësuar përmbushjen efektive të mandatit të organizatës duke zhvilluar një kulturë organizative e cila promovon efiçiencë, transparencë dhe përgjegjshmëri. Në këtë kontekst, në vitin 2018 u rishikua Kodi i Etikës, duke cilësuar se Kryetari pranon pa asnjë kushtëzim Kodin e Etikës së Deputetit të Kuvendit.
KLSH ka ndërtuar sistemin për të përcaktuar përparësitë e punës në ruajtjen e cilësisë, duke zbatuar metodologjinë bazuar në risk për përcaktimin e auditimeve që do të kryejë. Megjithatë, kriteri i vlerësimit sistematik të riskut përgjatë gjithë fazave të planifikimit, është aspekti që duhet përmirësuar më tej. Për këtë arsye ky dimension është vlerësuar me 3, kundrejt 4 pikëve.
NĂ« lidhje me pĂ«rmbushjen e kritereve tĂ« vlerĂ«simit tĂ« dimensionit “PĂ«rmbajtja e Planifikimit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« Auditimit”, u konstatua se KLSH duhet tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« sistemin e vlerĂ«simit tĂ« pengesave dhe tĂ« riskut pĂ«r pĂ«rcaktimin e prioriteteve tĂ« auditimeve, buxhetin dhe burimet njerĂ«zore nĂ« dispozicion.
“CilĂ«sia e auditimit dhe raportimi”
Përmes këtij dimensioni synohet vlerësimi i cilësisë së punës audituese, si dhe rezultatet e auditimit, aspekt që përbën aktivitetin kryesor të KLSH-së për të tre llojet e auditimit, përkatësisht: auditimet financiare, të performancës dhe të përputhshmërisë (duke qënë një periudhë tranzitore aktiviteti auditues përfshin edhe auditimet e rregullshmërisë sipas modelit të vjetër të auditimit).
Kontrolli i LartĂ« i Shtetit, pĂ«r periudhĂ«n Janar – Dhjetor 2017, ka kryer 156 auditime nga 154 auditime tĂ« planifikuara, nga tĂ« cilat:
92 auditime rregullshmërie;
25 auditime përputhshmërie;
14 auditime financiare;
15 auditime performance;
5 auditime tematike;
5 auditime të T.I.
Institucioni ka arritur tĂ« konsolidojĂ« njĂ« nivel “dysheme” auditimesh, pĂ«r tĂ« siguruar mbulueshmĂ«rinĂ« e duhur me auditim nĂ« fushat kryesore tĂ« shpenzimeve publike dhe tĂ« gjenerimit tĂ« tĂ« ardhurave, prag nĂ«n tĂ« cilin nuk ka rĂ«nĂ« asnjĂ«herĂ« nĂ« kĂ«to 6 vitet e fundit.
Nga auditimet e kryera në vitin 2017, KLSH ka identifikuar mungesë përgjegjshmërie nga titullarët e institucioneve të çdo niveli, mosnjohje të kërkesave të ligjit të menaxhimit financiar, nivele të ulta dhe inefiçiencë të sistemeve të kontrollit të brendshëm, duke krijuar risqe për shpenzime jo në përputhje me kërkesat ligjore dhe efektivitet të ulët në shpenzimin e fondeve buxhetore. Vijojnë praktikat dhe vendim-marrjet institucionale me efekte negative në fondet publike, ku niveli i dëmeve dhe shpenzimeve joefektive të konstatuara është:
Parregullsi dhe shkelje financiare, në të ardhurat dhe në shpenzimet e kryera, me dëm ekonomik në shumën totale prej 11.5 miliardë lekë ose 85.8 milionë euro.
Shkelje të disiplinës financiare me ndikim negativ në perfomancën e fondeve publike të shpenzuara nga subjektet e audituara, në shumën totale prej 99.05 miliardë lekë ose afërsisht 739.7 milionë euro nga e cila: 92.7 miliardë lekë në fushën e të ardhurave ose afërsisht 692.1 milionë euro dhe 6.3 miliardë lekë ose afërsisht 47.8 milionë euro, në fushën e shpenzimeve jo me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të fondeve. Në total janë konstatuar shkelje në shumën 110.5 miliard lekë ose afërsisht 825,6 milionë euro.
Dëmi i konstatuar është në një trend rritës në vitet e fundit.
PĂ«r 6 vitet 2012-2017 rezulton se pĂ«r çdo njĂ« lek tĂ« shpenzuar pĂ«r institucionin e KLSH-sĂ« Ă«shtĂ« kĂ«rkuar pĂ«r t’u zhdĂ«mtuar 108.7 lekĂ«, ose 5 herĂ« mĂ« shumĂ«, nga 21.1 lekĂ« qĂ« Ă«shtĂ« kĂ«rkuar nĂ« periudhĂ«n 10-vjeçare 2002-2011.
Edhe përgjatë vitit 2017, KLSH ka adresuar rekomandime për institucionet publike të audituara, struktura e të cilave ka ruajtur të njëtën tipologji sikurse vitet e tjera. Masa për përmirësime ligjore, masa organizative, masa administrative dhe masa disiplinore për periudhën Janar-Dhjetor 2017 janë 3.521 masa, nga të cilat janë pranuar 1.937 ose 55% e masave të rekomanduara. Ky numër vijon të plotësohet.
Puna audituese është përqëndruar kryesisht në fushat për të cilat Kontrolli i Lartë i Shtetit ka vlerësuar një nivel të lartë risku dhe ku sistemet e kontrollit janë të niveleve që nuk mund të garantojnë dhe japin siguri për një aktivitet në përputhje me kërkesat e kuadrit të menaxhimit financiar dhe kontrollit. Edhe në këtë vit, shkeljet më të mëdha me efekte të qënësishme në shpenzimin e fondeve në kundërshtim me kërkesat ligjore, mbeten në fushën e keqmenaxhimit të të ardhurave dhe shpenzimeve të fondeve buxhetore, keqadministrimit të pronës shtetërore, pasuar nga parregullsitë dhe inefiçiencat e fushës së prokurimit publik.
Standardet e Auditimit dhe Menaxhimit të Cilësisë
Auditimi financiar përbën një nga aktivitet audituese më tradicionale, por për shkak të niveleve të deformuara të raportimit financiar në sektorin publik (pas viteve 90-të), për praktikën e KLSH mbetet një lloj i ri auditimi. Për vitin 2017, nga KLSH është dhënë opinion për pasqyrat financiare të 14 njësive publike. Numri mbetet akoma i vogël, por në kushtet e realitetit shqiptar, kur kemi mungesë të një kornize të plotë të raportimit financiar në sektorin publik, mungesë të Pasqyrave Financiare të Konsoliduara të Shtetit, mungesë të pasqyrave të konsoliduara në nivel qëndror, ku raportimi financiar nga institucionet e qeverisjes së përgjithshme në Shqipëri realizohet mbi bazën e mjeteve monetare, por me elementë të administrimit të aktiveve, të angazhimeve, debitorëve dhe kreditorëve, niveli i mbulimit nuk është tregues që mund të reflektojë kriteret e kërkuara sipas standardeve të auditimit.
Korniza e Matjes së Performancës kërkon adoptimin e Manualit të Auditimit Financiar dhe Përputhshmërisë, në përputhje me ISSAI 200 dhe ISSAI 400. Në lidhje me këtë dimension, KLSH është vlerësuar se i përmbush pjesërisht (2-3 pikë nga 4) kërkesat e përcaktuara sipas praktikave më të mira ndërkombëtare.
PĂ«r auditimet financiare, KLSH pĂ«rmbush plotĂ«sisht 20 nga 21 kĂ«rkesat e kĂ«tij dimensioni vlerĂ«simi. ËshtĂ« vlerĂ«suar si e pĂ«rmbushur pjesĂ«risht, kĂ«rkesa pĂ«r pĂ«rcaktimin e materialitetit pĂ«r pasqyrat financiare nĂ« tĂ«rĂ«si, nivelin e materialitetit ose nivelet qĂ« do tĂ« zbatohen pĂ«r lloje tĂ« veçanta tĂ« transaksioneve, gjendjet e llogarive apo dhĂ«nien e informacioneve shpjeguese.
Për auditimet e përputshmërisë, KLSH i përmbush plotësisht plotësisht 11 nga 18 kërkesat e këtij dimensioni vlerësimi. Janë vlerësuar si të përmbushura pjesërisht, kërkesat në lidhje me identifikimin dhe vlerësimin e risqeve të auditimit, të kuptuarit të mjedisit të kontrollit dhe kontrollet e brendshme përkatëse, si dhe ndërtimi i procedurave të përshtatshme të auditimit, që adresojnë nivelin e risqeve të identifikuara. KLSH ka vlerësuar si të pamjaftueshme procedurat e kryera gjatë auditimeve të përputhshmërisë, në lidhje me identifikimin e risqeve të mashtrimit financiar, si dhe hartimit të strategjisë dhe planit të auditimit.
Lidhur me auditimet e performancës, KLSH e ka strukturuar aktivitetin auditues në 5 fusha të konsideruar me risk të lartë dhe me peshën më të madhë në buxhetin e shtetit, konkretisht në: 1. Projektet Infrastrukturore, 2. Projektet Mjedisore dhe Energjetike, 3. Projektet Socio-Ekonomike, 4. Projektet Social-Kulturore dhe 5. Reformat Qeveritare. Ky auditim është rritur ngadalë, por bindshëm brenda KLSH-së dhe përfaqëson të ardhmen e natyrshme të këtij institucioni, jo vetëm në linjë me ekesperiencën e vendeve të zhvilluara, por sepse ky auditim i përgjigjet direkt nevojave të qytetarëve dhe është lehtësisht i aksesueshëm nga palët e interesit dhe media.
Për auditimet e performancës, KLSH përmbush plotësisht plotësisht 6 nga 21 kërkesat e këtij dimensioni vlerësimi. Ndërsa për pjesën tjetër të kërkesave, konstatohet se përmbushen në nivel pjesor, por në përputhje me Strategjinbë institucionale 2013-2017.
Kontrolli i Cilësisë
Po t’ i refererohemi kĂ«rkesave tĂ« lidhura me Kontrollin e CilĂ«sisĂ« nĂ« auditimin financiar dhe tĂ« pĂ«rputhshmĂ«risĂ«, KLSH pĂ«rmbush plotĂ«sisht kriteret e vlerĂ«simit. ISSAI 40 kĂ«rkon qĂ« e gjithĂ« puna e kryer duhet tĂ« jetĂ« subjekt i rishqyrtimit, si njĂ« mjet pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« cilĂ«sinĂ« dhe nxitjen e tĂ« mĂ«suarit dhe zhvillimit tĂ« personelit. NĂ« kĂ«tĂ« proces, pĂ«rfshihet rishikimi i planit tĂ« auditimit, letrave tĂ« punĂ«s dhe punĂ«s sĂ« grupit, si dhe monitorimi i rregullt i ecurisĂ« sĂ« auditimit nga nivelet e pĂ«rshtatshme tĂ« menaxhimit. Shqyrtimi ndihmon KLSH-nĂ« pĂ«r tĂ« siguruar qĂ« auditimi Ă«shtĂ« kryer nĂ« pĂ«rputhje me standardet profesionale dhe kĂ«rkesat ligjore dhe rregullatore tĂ« zbatueshme, si dhe se raporti i audituesit me mjedisin Ă«shtĂ« i pĂ«rshtatshĂ«m.
NĂ« funksion tĂ« sigurimit mbi cilĂ«sinĂ« e dosjeve, pĂ«r auditimet e evaduara gjatĂ« vitit 2017, me Urdhrin nr. 12 tĂ« Kryetarit tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit, datĂ« 30.01.2018 “PĂ«r Kontrollin e Sigurimit tĂ« CilĂ«sisĂ«â€, tĂ« ndryshuar, Ă«shtĂ« realizuar vlerĂ«simi i sigurimit tĂ« cilĂ«sisĂ« pĂ«r 46 dosje, tĂ« cilat pĂ«rbĂ«jnĂ« 30% tĂ« dosjeve tĂ« evaduara gjatĂ« vitit 2017. PĂ«rzgjedhja u bĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rastĂ«sishme, duke prekur si auditimet financiare edhe ato tĂ« performancĂ«s, nga subjekte tĂ« institucioneve qĂ«ndrore deri tek njĂ«sitĂ« e vetĂ«qeverisjes vendore dhe shoqĂ«ritĂ« aksionere.
Procesi i vlerësimit ka përfshirë gjithë ciklin e procesit auditues:
Planifikimi i auditimit/hartimi i programeve të auditimit
Kryerja e auditimit dhe
Raportimi dhe evadimi i materialeve të auditimit.
NĂ« pĂ«rfundim tĂ« veprimtarisĂ« sĂ« kontrollit tĂ« zbatimit tĂ« cilĂ«sisĂ«, rezulton se puna audituese reflekton pĂ«rmirĂ«sim tĂ« dukshĂ«m, referuar kornizĂ«s rregullative tĂ« procesit auditues, mbi 60% e dosjeve tĂ« auditimit vlerĂ«sohen tĂ« mira dhe vetĂ«m 13 % janĂ« vlerĂ«suar “mjaftueshĂ«m”.
“Menaxhimi financiar, asetet dhe strukturat mbĂ«shtetĂ«se”.
Vlerësimi i kësaj fushe tregoi se KLSH ka një menaxhim organizativ të përshtatshëm dhe struktura mbështetëse që sigurojnë një qeverisje të mirë, dhe që mbështesin kontrollin e brendshëm dhe praktikat e menaxhimit (në përputhje me kërkesat e ISSAI-t 12, Parimi 9). Kjo gjetje është gjithëpërfshirëse si për menaxhimin e aseteve dhe të shërbimeve mbështetëse të institucionit. KLSH, në zbatim të ISSAI-t 20, ka menaxhuar transaksionet e tij me ekonomicitet, efiçiencë, dhe efektivitet dhe në përputhje me ligjet dhe rregulloret. Sistemi i vlerësimit të performancës në lidhje me dimensionin e planifikimit dhe përdorimit të aseteve dhe infrastrukturës, tregoi se duhet përmirësuar planifikimi afatgjatë për nevojat e infrastrukturës, në përputhje të objektivave strategjikë të zhvillimit institucional.
Gjatë vitit 2017, u realizua ngritja e infrastrukturës së T.I. në ambientin e godinës së re si dhe investimi në krijimin e një sistemi informacioni, për menaxhimin dhe mbështetjen e proceseve të auditimit në KLSH. Ky investim realizoi një sistem elektronik për administrimin në KLSH, nëpërmjet menaxhimit të aktivitetit, çështjeve, proceseve, raportimeve, në një platformë software të integruar dhe me proces pune (workflow) të automatizuar, në përputhje me manualet dhe rregulloren në fuqi, në lidhje me disponueshmërinë, integritetin dhe konfidencialitetin e sistemit. Nëpërmjet këtij investimi, është synuar: Optimizimi i procesit të auditimit, duke respektuar parimet mbi të cilat ai mbështetet; Rritja e efiçiencës me anë të sigurimit të kontekstit të plotë të rastit për audituesin; Përmirësimi i performancës, produktivitetit dhe efiçiencës operacionale të brendshme; Përmirësimi i monitorimit dhe rritjes së efiçencës së administrimit të çështjeve; Përmirësimi dhe garantimi i transparencës dhe monitorimit të aktivitetit të organizatës, në zbatim të objektivave.
“Burimet NjerĂ«zore dhe Trajnimi”
Ky aspekt i aktivitetit është vlerësuar bazuar në ISSAI-n 40, si dhe në Udhëzuesin e Komitetit të Ndërtimit të Kapaciteteve të INTOSAI-t mbi Menaxhimin e Burimeve Njerëzore, Kuadrin Institucional të Ndërtimit të Kapaciteteve. Kjo fushë tregon performancën e KLSH-së në menaxhimin dhe zhvillimin e burimeve njerëzore. Aspektet dimensionale të vlerësuara lidhen me: Funksioni i Burimeve Njerëzore, Strategjia e Burimeve Njerëzore, Rekrutimi i Burimeve Njerëzore dhe Shpërblimi, Promovimi dhe Mirëqënia e Stafit.
Menaxhimi i burimeve njerëzore në KLSH është konsideruar si parakusht dhe jetik për funksionimin e institucionit në mënyrë efikase dhe të efektshme. KLSH, në kuadrin e reformimit dhe modernizimit institucional ka zbatuar në vijimësi politikën e menaxhimit të burimeve njerëzore, e cila është në një linjë me standardet ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit dhe me parimet e praktikave më të mira të administratës publike, të rekomanduara nga Bashkimi Evropian. Në bashkëpunim me ekspertët e NIK-ut polak, në kuadër të projektit IPA 2013, gjatë vitit 2017 u hartua dokumenti i Politikave të Menaxhimit të Burimeve Njerëzore të institucionit, dokument i cili u miratua me Vendimin e Kryetarit nr. 228 dt. 31.12.2017. Aspekti i hartimit të një plani konkret masash për zhvillimin profesional të përshtatshëm të personelit, duhet përmirësuar më tej.
Struktura organizative, për vitin 2017 është miratuar me 181 auditues dhe punonjës mbështetës. Nga viti 2011 dhe 2012, vite në të cilat struktura ka pasur një numër total prej 156 auditues dhe punonjës mbështetës, dinamika e shtimit të numrit të tyre ka rezultuar 5 auditues çdo vit, duke kulmuar me 181 auditues dhe punonjës mbështetës për vitin 2017. Kjo rritje reflekton shtimin e kërkesat në volum dhe cilësi, si dhe kompleksitetin e aktiviteteve subjekte të auditimit të KLSH-së. Rritja në numër e audituesve ka sjellë reduktim të numrit të ekspertëve të jashtëm të kontraktuar nga KLSH, të cilët përfaqësonin personalitete me kontribute të njohura në fushat dhe disiplinat përkatëse apo dhe ish-auditues me përvojë. Profesionet kryesore të stafit auditues janë Financier dhe Jurist. Për vetë natyrën dhe kompleksitetin në rritje të aktiviteteve nën auditim, të cilat kërkojnë interpretim financiar dhe ligjor, kërkesa për këto dy profesione do të vijojë të mbetet prioritare. Barazia Gjinore dhe ulja e moshës mesatare të punonjësve janë drejtime të politikës së burimeve njerëzore, treguesit e të cilave janë përmirësuar. Për vitin 2017, raporti femra/meshkuj është 40 % me 60%, nga 33 % me 67% që ishte në vitin 2011, duke patur si objektiv që për dy vjet të arrihet në raportin 50% me 50%. Ndërsa mosha mesatare në KLSH në fund të vitit 2017 është 42.9 vjeç, nga 50 vjeç në vitin 2011. Objektivi për dy vitet e ardhëshme është të realizohet barazia gjinore 50% me 50%, si dhe mosha mesatare 40 vjeç.
KLSH ka zbatuar politika efektive të menaxhimit dhe rekrutimit të burimeve njerëzore, bazuar në tre parimet bazë: i)vlerësimi i profesionalizmit, ii) i transparencës dhe iii) konkurimi i hapur dhe mundësia e pjesëmarrjes për të gjithë të interesuarit.
Politikat e rekrutimit tĂ« punonjĂ«sve janĂ« aplikuar nĂ« njĂ« linjĂ« me strategjinĂ« e zhvillimit dhe menaxhimit tĂ« burimeve njerĂ«zore, me qĂ«llim qĂ« KLSH tĂ« sigurojĂ« stafin e duhur me kualifikimet, aftĂ«sitĂ« dhe pĂ«rvojĂ«n e nevojshme pĂ«r tĂ« plotĂ«suar kĂ«rkesat e tanishme dhe tĂ« perspektivĂ«s. Si njĂ« proces shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r performancĂ«n e institucionit, rekrutimi Ă«shtĂ« realizuar sipas tĂ« gjitha procedurave, rregullave dhe dispozitave ligjore nĂ« fuqi mbi nĂ«punĂ«sit civilĂ«. GjatĂ« vitit 2017, janĂ« rekrutuar 22 punonjĂ«s, nga tĂ« cilĂ«t 1 drejtues me titullin “Profesor Doktor”, 2 drejtues me DiplomĂ« NdĂ«rkombĂ«tare nĂ« Kontabilitet dhe Auditim dhe njĂ« auditues me titullin Doktor i Shkencave”.
8 Drejtues kanĂ« titullin “Profesor” dhe “Profesor i Asocuar” dhe “Doktor i shkencave”,
19 Drejtues dhe auditues kanĂ« njĂ« diplomĂ« tĂ« dytĂ«, nga tĂ« cilĂ«t 14 nĂ« DrejtĂ«si dhe 5 nĂ« FinancĂ«, – 5 Drejtues dhe auditues kanĂ« DiplomĂ«/ÇertifikatĂ« NdĂ«rkombĂ«tare nĂ« Kontabilitet dhe Auditim (CIPFA) dhe ÇertifikatĂ« NdĂ«rkombĂ«tare nĂ« Auditim (CPA). Sistemi i Zhvillimit Profesional reflekton efektivitetin e politikave tĂ« rritjes sĂ« kapaciteteve profesionale tĂ« KLSH nĂ« vite, pĂ«r tĂ« cilat treguesit e performancĂ«s pĂ«rfaqĂ«sohen nĂ« nivele rreth 14 herĂ« mĂ« tĂ« larta, krahasuar me vitin 2011, kur ky nivel ishte vetĂ«m 2,1 ditĂ« mesatare trajnimi pĂ«r auditues, ndĂ«rsa nĂ« fund tĂ« vitit 2017 stafi auditues ka ndjekur mesatarisht 28.5 ditĂ« trajnimi pĂ«r çdo auditues. Kjo qasje mundĂ«son qĂ« stafi tĂ« ketĂ« akses nĂ« praktikat mĂ« tĂ« mira tĂ« fushĂ«s sĂ« auditimit nĂ« sektorin publik dhe tĂ« kontribuojĂ« nĂ« zhvillimin institucional tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m, tĂ« pavarur dhe shembull i profesionalizmit, integritetit dhe etikĂ«s. ËshtĂ« synuar sinergjizimi i punĂ«s ndĂ«rmjet audituesve, mbi moton “TĂ« bashkuar nĂ« ambicie dhe vendosmĂ«ri”.
Përmbajtja dhe formati i trajnimeve ka konsideruar nevojën e audituesve për trajnime të një niveli të lartë, që të harmonizojnë më së miri dijet teorike me njohuritë praktike, si dhe qasje efektive interaktive. Për të maksimizuar cilësinë dhe diversitetin e njohurive në procesin e trajnimit, KLSH ka synuar diversifikimin e burimeve të trajnimit, duke gërshetuar kapacitetet e brendshme me ato të huaja të ekspertizës, si dhe qasjen në disa komponentë të tematikës së trajnimit. Si objekt parësor është trajnimi i njëkohshëm, në drejtim të zhvillimit metodologjik dhe të përditësimit të njohurive në fushën e ligjeve dhe kuadrit rregullator të subjekteve që auditohen.
10 Auditues të KLSH-së kanë përftuar trajnime, nëpërmjet intershipeve me afat 5 mujor nga Gjykata Europiane e Audituesve (ECA) dhe 5 drejtues e auditues, përmes felloëship-eve me afat 4-mujor nga Zyra e Auditimit Qeveritar të SHBA-së, GAO.
Politika e ndĂ«rthurjes sĂ« auditimeve me strukturimin e trajnimeve Ă«shtĂ« vlerĂ«suar edhe nga Drejtoresha e QendrĂ«s pĂ«r EkselencĂ« nĂ« Auditim tĂ« GAO-s, znj. St.Laurent e cila cilĂ«son se: “VlerĂ«soj fleksibilitetin e KLSH-sĂ« nĂ« pĂ«rcaktimin e numrit dhe llojeve tĂ« auditimeve qĂ« do tĂ« realizohen, e cila Ă«shtĂ« esenciale pĂ«r veprimtarinĂ« e njĂ« Institucioni Suprem Auditimi. NjĂ« indikator i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r rritjen e kapaciteteve audituese Ă«shtĂ« programi i trajnimeve. NĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«, KLSH ka krijuar njĂ« traditĂ« solide, pĂ«r tĂ« cilĂ«n GAO jep kontributin e saj pĂ«rmes felloĂ«ship-eve pĂ«r audituesit shqiptarĂ«â€ (nga fjala gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« saj nĂ« KLSH, mĂ« 23-24 mars 2017).
“Komunikimi dhe menaxhimi i palĂ«ve tĂ« interesit”
Komunikimi dhe menaxhimi i palëve të tjera
Komunikimi dhe menaxhimi i palëve të interesit, është vlerësuar në përputhje me kërkesat e ISSAI-t 12. KLSH ka përdorur të gjitha instrumentet e rekomanduara nga praktikat më të mira, me qëllim që të rriten njohuritë e palëve të interesit dhe që ata të kuptojnë rolin dhe përgjegjësinë e audituesit të pavarur të sektorit publik. KLSH, jo vetëm ka identifikuar palët e interesit, por ka zhvilluar strategji komunikimi me ta, duke përsosur kanalet e komunikimit dhe menaxhimit për të përfshirë të gjithë këto palë interesi. Duke marrë mësime nga homologët tanë, komunikimi është konsideruar një instrument i rëndësishëm për të rritur besimin e qytetarëve, sepse ne do të njihemi për punën tonë vetëm nëse arrijmë të komunikojmë tek qytetarët në mënyrë të qartë atë se çfarë ne bëjmë dhe po ashtu, vlerën e shtuar të gjeneruar nga auditimet tona për Shtetin dhe shoqërinë, në mënyrë që të përceptohemi si institucione strategjike të domosdoshme për interesat e qytetarëve.
Strategjia e Komunikimit
Politika e komunikimit Ă«shtĂ« jetike pĂ«r rolin dhe pĂ«rmbushjen e misionit tĂ« KLSH-sĂ«, po ashtu dhe dobishmĂ«ria e saj nĂ« funksion tĂ« maksimizimit tĂ« vlerĂ«s sĂ« raporteve tĂ« auditimit, si dhe zbatimit tĂ« rekomandimeve. MĂ« 31 korrik tĂ« vitit 2017, me Vendim tĂ« Kryetarit tĂ« KLSH, institucioni ka hartuar dhe miratuar “StrategjinĂ« e Komunikimit tĂ« KLSH-sĂ« pĂ«r periudhĂ«n 2017-2019”, duke plotĂ«suar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« edhe objektin qĂ« ka pasur si institucion, nĂ« kuadĂ«r tĂ« Planit KombĂ«tar tĂ« Integrimit Europian. Strategjia e Komunikimit Ă«shtĂ« vlerĂ«suar me 3 nga 4 pikĂ« tĂ« mundshme.
Moto e INTOSAI-t “Nga eksperienca e pĂ«rbashkĂ«t pĂ«rfitojnĂ« tĂ« gjithĂ«â€ (Experentia mutua omnibus prodest), pĂ«rbĂ«n thelbin mbi tĂ« cilin KLSH ka ndĂ«rtuar dhe implementuar StrategjinĂ« pĂ«r Zhvillim gjatĂ« viteve 2012-2017, por dhe filozofinĂ« e kĂ«tij dokumenti strategjik pĂ«r periudhĂ«n 2018-2022. PĂ«rdorimi i instrumenteve tĂ« pĂ«rshtatshme nĂ« realizimin e njĂ« mjedisi bashkĂ«punues me tĂ« gjitha palĂ«t dhe ruajtja e pavarĂ«sisĂ« sĂ« auditimit, janĂ« parakushtet pĂ«r krijimin e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« bashkĂ«punimit korrekte dhe profesionale.
Komunikimi me Parlamentin
Praktika e mirë në komunikimin me Parlamentin, është vlerësuar me 3 pikë nga 4 të mundshme. Aspekti që ka nevojë për përmirësim është në përputhje me rekomandimet e dala nga dokumente vlerësuese të SIGMA-s dhe Bankës Botërore/PEFA-s, ku kërkohet që KLSH të theksojë edhe më tej kërkesën për organizimin e dëgjesave publike, në mënyrë të veçantë atyre të Komisioneve Parlamentare me njësitë e audituara. Kjo, me qëllim ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve dhe rritjen e impaktit të raporteve të KLSH. Ndërgjegjësimi i anëtarëve të Kuvendit për përfitimet që i sjell Shtetit dhe shoqërisë një auditim efektiv publik dhe rolin e ndërsjelltë të legjislativit në rritjen e impaktit për shtimin e vlerës së auditimeve të KLSH-së, duhet të qëndrojë në themel të përpjekjeve për të siguruar një ambient të jashtëm mbështetës dhe të dobishëm.
Vullneti për thellimin e bashkëpunimit ka qenë reciprok, pasi edhe Kuvendi ka treguar një vëmendje të veçantë ndaj Kontrollit të Lartë të Shtetit. Në Tetor të vitit 2016, Kuvendi përmes Rezolutës mbi performancën e KLSH-së, rekomandoi 14 përmirësime, për të cilat KLSH ndërtoi Planin e Implementimit që ia përcolli Komistionit të Ekonomisë dhe Financës. Kontributi i këtij Komisioni, Kryetarit të saj, Sekretarit dhe Kryetarit të Kuvendit ka qenë thelbësor në shtimin e komunikimit. Nga një praktikë e trashëguar raportimi vetëm me dy herë në Kuvend, raport buxheti dhe raportim performance, është intensifikuar komunikimi përmes dërgimit të raporteve të ndryshme të auditimit, apo përmbledhjeve dhe shkresave informuese. Kështu, Kontrolli i Lartë i Shtetit i ka dërguar Kuvendit raporte me ndjeshmëri të lartë publike.
Komisioni Europian ka adresuar, gjithashtu, nĂ« shtator 2017 rekomandimin “ShqipĂ«ria duhet tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« implementimin e rekomandimeve tĂ« Auditimit tĂ« JashtĂ«m. KLSH duhet tĂ« informojĂ« Komisionin e EkonomisĂ« brenda tremujorit tĂ« dytĂ« tĂ« vitit 2018 mbi marrjen e masave pĂ«r monitorimin e pranimit dhe implementimit tĂ« rekomandimeve adresuar nga KLSH pĂ«r vitin 2017”. NĂ« zbatim tĂ« kĂ«tij rekomandimi, KLSH ka hartuar planin e aktivitetit auditues pĂ«r zbatimin e rekomandimeve pĂ«r periudhĂ«n vijuese tĂ« gjashtĂ«mujorit tĂ« parĂ« tĂ« vitit 2017.
Praktika e mirë në komunikimin me Ekzekutivin, është vlerësuar me 3 pikë nga 4 të mundshme. Në zbatim të praktikave më të mira të INTOSAI-t, KLSH do të ftojë në mënyrë periodike anëtarët e nivelit të lartë të Ekzekutivit në takime për të diskutuar çështje shqetësuese në lidhje me të dyja institucionet, duke përfshirë gjetjet e përbashkëta, trendet dhe origjinën e shkakut që ka identifikuar, nëpërmjet analizës së raporteve të auditimit
Mbi vlerĂ«simin e dimensionit tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« KLSH-sĂ« mĂ« median vlerĂ«simi Ă«shtĂ« 3 nga 4, duke identifikuar se duhet tĂ« organizohen konferenca pĂ«r shtyp pĂ«r raportin e tij vjetor dhe duke pĂ«rfshirĂ«, sipas rastit, raporte tĂ« tjera tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe raporte tĂ« auditimit tĂ« performancĂ«s, nĂ« pĂ«rmbushje tĂ« kĂ«rkesave tĂ« UdhĂ«zimit tĂ« INTOSAI-t “Komunikimi dhe Promovimi i Vlerave dhe PĂ«rfitimeve tĂ« SAI-ve”.
Në fund të vitit 2017, institucioni ka qenë i pranishëm me rreth 100 kronika më shumë se viti 2016, si dhe disa herë më shumë me informacione dhe mesazhe në median e shkruar duke gjashtëfishuar praninë e tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010. Ai është prezantuar në median e shkruar me 840 artikuj, njoftime, editoriale dhe komente analitike, kundrejt pothuajse zero gjatë viteve 2010-2011.
Dimensioni mbi Praktika e mirë në lidhje me Komunikimin me Qytetarët dhe Organizatat e Shoqërisë Civile, dëshmon se KLSH synon dhe përpiqet ta konsiderojë veten si zëri përfaqësues i interesave të qytetarit dhe i publikut. Statistikat tregojnë se nga një numër i papërfillshëm i letrave (ankesa, kërkesa, informacione, etj) të qytetarëve që institucioni merrte dhe trajtonte në vitin 2011, gjatë viteve 2012-2017, letrat dhe kërkesat nga qytetarët janë rritur jo vetëm në numër, por ajo që është më e rëndësishmja dhe që përbën dallimin cilësor, konsiston në faktin se në çdo rast, qytetarët kanë marrë përgjigje për problemet dhe shqetësimet e ngritura. Vetëm për vitin 2017, KLSH ka trajtuar 623 letra dhe ankesa të qytetarëve, nga të cilat 377 janë konstatuar në kompetencë, ku 204 prej tyre janë verifikuar dhe kanë marrë përgjigje, ndërsa 173 janë në proces verifikimi. Për këtë arsye, vlerësimi i këtij dimensioni rezultoi maksimal, 4 pikë.
Procesi i zhvillimit dhe modernizimit tĂ« institucionit nuk mund tĂ« realizohej me efiçiencĂ«n e duhur, nĂ«se nuk do tĂ« mundĂ«sohej nga bashkĂ«punimi i ngushte me partneret tanĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, dhe sidomos, pa kontributin e NIK-ut Polak, nĂ«pĂ«rmjet projektit tĂ« binjakĂ«zimit tĂ« financuar nga projekti i BE-sĂ« IPA 2013. Projekti i binjakĂ«zimit “Forcimi i kapaciteteve tĂ« auditimit te jashtĂ«m”, i cili nisi tĂ« implementohej nĂ« KLSH nĂ« mars tĂ« vitit 2016, ka vijuar tĂ« zbatohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« suksesshme edhe gjate vitit 2017. Projekti Ă«shtĂ« i ndarĂ« nĂ« tre komponentĂ«:
 PĂ«rmirĂ«simi i kornizĂ«s ligjore pĂ«r auditimin;
 Zhvillimi i metodologjive tĂ« auditimit dhe kapaciteteve tĂ« raportimit, dhe
 Forcimi i kapaciteteve institucionale dhe pĂ«rmirĂ«simi i impaktit tĂ« rezultateve tĂ« auditimit.
Në përfundim, edhe dy fjalë për strategjinë 2018-2022, timonin e zhvillimit institucional:
NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« identifikonim qartĂ« objektivat tona strategjike pĂ«rpara hartimit tĂ« strategjisĂ«, aplikuam analizĂ«n SËOT pĂ«r tĂ« listuar faktorĂ«t pro dhe kundra aktivitetit tonĂ« auditues. FaktorĂ«t qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« sfida apo risqe kyçe nĂ« performancĂ«n institucionale janĂ«:
 Rritja e kapaciteteve njerĂ«zore, si nĂ« numĂ«r, ashtu edhe nĂ« cilĂ«si. NĂ« numĂ«r pĂ«r tĂ« mbuluar me auditim problematikat qĂ« ofron realiteti shqiptar dhe nĂ« cilĂ«si pĂ«r tĂ« aplikuar siç duhet standartet dhe manualet, audituar me bazĂ« riskun, rritur ndikimin e raporteve audituese, tĂ« garantuara cilĂ«sisht, tek palĂ«t e interesit dhe forcuar implementimin e rekomandimeve tek subjektet.
 Organizim mĂ« i mirĂ« i punĂ«s, pĂ«r tĂ« harmonizuar planifikimin dhe ekzekutimin e auditimeve me detyrat e tjera funksionale (trajnime, botime, pjesĂ«marrje nĂ« konferenca, seminare, Ă«orkshop-e)
Në reflektim të këtyre risqeve kyç, objektivat tona prioritare për 2018-2022 u formuluan si:
Rritja e impaktit të punës audituese me fokus në 6E-të (ekonomicitet, eficiensë, efektivitet, energji, etikë dhe environment);
Optimizimi i kapaciteteve profesionale, aftësive audituese, procedurave të punës, logjistikës dhe funksioneve të tjera mbështetëse.
Vazhdim i përmirësimit të kanaleve të komunikimit dhe bashkëpunimit me partnerët dhe palët e interesit.
Sigurisht, brumi i aktivitetit tonë duhet të vijë nga objektivi 1 dhe nëse do të donim të përcaktonim objektivin tonë madhor do të ishte pikërisht ky. Por sikurse brumi nuk mund të bëhet bukë e mirë nëse mielli është jocilësor apo furra nuk funksionon, dy objektivat e tjerë janë po aq të rëndësishëm për të rezultuar të suksesshëm.
Vetë objektivi 1 zbërthehet në një sërë objektivash, secili i rëndësishëm dhe bashkarisht shterrues. Në to adresohen të gjitha problematikat e konstatuara dhe të pakorrektuara plotësisht në planin strategjik 2013-2017, sikurse edhe sfidat e reja që ofron e ardhmja, duke dëshmuar kështu se plani i ri është në fakt një vazhdimësi e natyrshme, e përditësuar e planit të mëparshëm.
E njëjta gjë ndodh edhe me objektivat e tjerë, secili i zbërthyer dhe i detajuar në disa fusha, me dimensionet dhe parametrat përkatës të arritjes dhe kontrollit.
NĂ« formulimin e kĂ«tyre objektivave, motoja apo qĂ«llimi parĂ«sor, Ă«shtĂ«: “Rritja e KLSH-sĂ« nĂ« dobi tĂ« qytetarit”, duke qenĂ« tĂ« bashkuar nĂ« ambicie dhe vendosmĂ«ri me tĂ« gjithĂ« bashkĂ«punĂ«torĂ«t tanĂ« strategjikĂ«.
Në këtë Strategji, KLSH është e angazhuar maksimalisht edhe për plotësimin e objektivave të OKB-së në Axhendën e saj 2030 të Zhvillimit të Qëndrueshëm.
Të nderuar deputetë,
NĂ« tĂ«rĂ«si, zbatimi i kornizĂ«s sĂ« matjes sĂ« performancĂ«s sĂ« institucionit, nga pikĂ«pamja metodike, e krahasueshme me atĂ« tĂ« partnerĂ«ve tanĂ« tĂ« komunitetit tĂ« INTOSAI-t dhe EUROSAI-t, na inkurajon pĂ«r t’u ballafaquar me sfidat e sĂ« ardhmes, si dhe pĂ«rcakton aspektet qĂ« kĂ«rkojnĂ« pĂ«rmirĂ«sim tĂ« mĂ«tejshĂ«m, sipas standardeve tĂ« INTOSAI-t dhe praktikave mĂ« tĂ« mira ndĂ«rkombĂ«tare.
Puna për rritjen e impaktit të veprimtarisë audituese për një qeverisje më të mirë dhe efiçiente të pasurisë publike, kërkon zhvillimin shumë dimensional të institucionit. Vetëm nëpërmjet një partneriteti aktiv me Ju, të zgjedhurit e popullit, me Ekzekutivin, me shoqërinë civile, me partnerët ndërkombëtarë dhe me median, do të arrijmë të jemi rezultativë dhe të suksesshëm, ndaj sfidave të zhvillimit të qëndrueshëm dhe proceseve të integrimit evropian.
Ju faleminderit!

Vleresim i Keshilltarit të Lartë të SIGMA-s z. Joop Vrojlik ne takimin e dates 12 dhjetor 2018.

Vleresim i Keshilltarit të Lartë të SIGMA-s z. Joop Vrojlik ne takimin e dates 12 dhjetor 2018.

Z. Joop Vrolijk, i cili punoi për më shumë se 10 vjet me KLSH-në, vlerësoi shumë ndryshimin që z. Leskaj ka sjellë në institucion, hapjen dhe modernizimin e tij, si dhe sjelljen e punës së auditimit në përputhje me standardet e INTOSAI-t. Z. Vrolijk gjithashtu vlerësoi lart rritjen e kapaciteteve të auditimit në KLSH.

Vleresime mbi kontributin e dhene

Vleresime mbi kontributin e dhene

2018 “Medalja Presidenciale” nĂ« 10 Vjetorin e PavarĂ«sisĂ« akorduar nga Presidenti i RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s Hashim THAÇI pĂ«r kontributin e dhĂ«nĂ« pĂ«r LirinĂ« dhe PavarĂ«sinĂ« e KosovĂ«s, PrishtinĂ«, mĂ« 28 maj 2018

2017 Urdhri i MeritĂ«s “KalorĂ«si i Kryqit”, akorduar nga Presidenti i PolonisĂ« Andrzej Duda, pĂ«r merita tĂ« spikatura si mik i PolonisĂ«, ambasador dhe promovues i kulturĂ«s polake nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ« cilĂ«sinĂ« mĂ« parĂ« tĂ« Ministrit tĂ« KulturĂ«s dhe tani si Kryetar i Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit.

2017 Urdhri “Gjergj Kastrioti SkĂ«nderbeu”, akorduar nga Presidenti i RepublikĂ«s Bujar Nishani me Dekret nr. 10445 dt. 12/06/2017, me motivacionin “ NĂ« vlerĂ«sim tĂ« lartĂ« shtetĂ«ror tĂ« angazhimit dhe pĂ«rkushtimit tĂ« tij si drejtues pĂ«r fuqizimin institucional tĂ« Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit dhe modernizimin e auditimit tĂ« jashtĂ«m publik nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« drejtim tĂ« rritjes sĂ« transparencĂ«s dhe llogaridhĂ«nies, nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin e fondeve publike me ekonomicitet, efektivitet dhe efiçiencĂ«; si dhe pĂ«r kontributin e veçantĂ« si pĂ«rçues i vlerave njerĂ«zore dhe evidentues e promovues pasionant i traditave mĂ« tĂ« mira kulturore e patriotike shqiptare”

2015 Medalje “PĂ«r Merita te Veçanta Civile”, akorduar nga Presidenti i RepublikĂ«s z. Bujar Nishani, maj 2015

“PĂ«rfaqĂ«suesit e VlorĂ«s nĂ« Kuvendin e ShqipĂ«risĂ« 1912-2009”, kontribut pĂ«r historianĂ«t dhe historinĂ«

“PĂ«rfaqĂ«suesit e VlorĂ«s nĂ« Kuvendin e ShqipĂ«risĂ« 1912-2009”, kontribut pĂ«r historianĂ«t dhe historinĂ«

Botuar ne gazeten shqip me 5.08.09, nga Harilla Koçi.Pak kohĂ« mĂ« parĂ«, politikani Bujar Leskaj solli pĂ«r opinionin dhe lexuesit shqiptar librin e tij “PĂ«rfaqĂ«suesit e VlorĂ«s nĂ« Kuvendin e ShqipĂ«risĂ« 1912-2009”, njĂ« vĂ«llim me rreth 400 faqe, ku pĂ«rcillet e gjallĂ« historia e trevave tĂ« kĂ«tij rrethi, ngjarjet dhe protagonistĂ«t e kĂ«saj periudhe, qĂ« kanĂ« luajtur njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m e vendimtar edhe nĂ« zhvillimet e gjithĂ« vendit. PĂ«rmes njĂ« strukture krejtĂ«sisht tĂ« veçantĂ« tĂ« ndĂ«rtuar jo vetĂ«m nĂ« raport me kronologjinĂ« historike, por edhe me peshĂ«n dhe rolin e personazheve, Leskaj sjell njĂ« botim me vlera tĂ« shumĂ«fishta. Me njĂ« intuitĂ« tĂ« admirueshme, ai ka ditur tĂ« ndĂ«rtojĂ« njĂ« botim serioz, duke shfrytĂ«zuar analizĂ«n historike tĂ« ngjarjeve. Ai ka ndĂ«rtuar njĂ« raport tĂ« veçantĂ« me materialin e servirur nĂ« kĂ«tĂ« botim. Shfaqet herĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe herĂ« pĂ«rmes vĂ«llimit dokumentar qĂ« paraqet. Me njĂ« mjeshtĂ«ri tĂ« spikatur, shfrytĂ«zohen efektivisht burimet, autorĂ«t, duke i vendosur ata nĂ« kontekstin e njĂ« gjykimi objektiv pĂ«r gjithçka ka ndodhur nĂ« historinĂ« 97-vjeçare tĂ« VlorĂ«s dhe mbarĂ« vendit. Vlora, protagoniste nĂ« gjithçka ndodh nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e pas shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« kombĂ«tare, pĂ«rvijohet nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r nĂ« njĂ« raport tĂ« pranueshĂ«m me ShqipĂ«rinĂ«. Libri pĂ«rcjell mesazhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, tĂ« cilat spikasin nĂ« tĂ« gjitha faqet e tij. NĂ«se spuntoja e botimit tĂ« tij merret nga njĂ« sentencĂ« “historia Ă«shtĂ« varreza e elitave qĂ« kanĂ« pasur njĂ«ra-tjetrĂ«n nĂ« pushtet”, nĂ« vijimĂ«si tĂ« trajtimit dhe shfletimit tĂ« tij, natyrshĂ«m lexuesi pĂ«rballet me pyetjen “Kush e bĂ«n historinĂ«?”. “Disa kanĂ« thĂ«nĂ« se atĂ« e bĂ«n populli, tĂ« tjerĂ« thonĂ« se historinĂ« e bĂ«n individi. Por nuk e di se çfarĂ« mund tĂ« mendojĂ« çdo njeri kur lexon kĂ«tĂ« libĂ«r, ku ka njĂ« pĂ«rzierje tĂ« tĂ« dyjave”, citon autori. NĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, pĂ«rmes personazheve, pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« trevave tĂ« VlorĂ«s, nĂ« kuvendet e ShqipĂ«risĂ« pĂ«rcillet jetĂ«shkrimi i vendit dhe i momenteve kyçe tĂ« historisĂ«, nĂ« periudhĂ«n prej shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« kombĂ«tare e deri sot. JanĂ« 152 personazhe qĂ« vendosen nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, tĂ« cilĂ«t i paraqiten lexuesit me vĂ«rtetĂ«si e realizĂ«m. Duke u vendosur pĂ«rballĂ« dy alternativave tĂ« vlerĂ«simit historiko-biografik, apo historiko-politik, Leskaj zgjedh rrugĂ«n e dytĂ« nĂ« evidentimin e kontributit tĂ« deputetĂ«ve tĂ« VlorĂ«s. Kjo rrugĂ« pĂ«r tĂ« nuk Ă«shtĂ« aq e kulluar metodologjikisht, pĂ«r shkak se, siç thotĂ« ai, “natyra e veprĂ«s mĂ« ka detyruar qĂ«, nganjĂ«herĂ« tĂ« gjej dhe tĂ« pĂ«rdor njĂ« udhĂ« tĂ« mesme mes linjĂ«s historiko-biografike dhe historiko-politike”. Duke qenĂ« pjesĂ« e deputetĂ«ve vlonjatĂ«, nĂ« njĂ« nga legjislaturat e jetĂ«s parlamentare, atĂ« tĂ« 2005-2009, ai i ka evidentuar gjĂ«rat mĂ« shumĂ« me syrin e politikanit. NĂ« librin e vet, Bujar Leskaj ka vlerĂ«suar kontekstin historik tĂ« pĂ«rshkrimit tĂ« ngjarjeve dhe personazheve, por pa rĂ«nĂ« nĂ« “historicizĂ«m tĂ« kulluar”. “Kjo do tĂ« ishte e tepĂ«rt pĂ«r mua dhe jashtĂ« objektivave tĂ« kĂ«tij libri”, argumenton ai. NĂ«n kĂ«tĂ« arsyetim, autori ka zgjedhur rrugĂ«n e interferuar, pĂ«r tĂ« pasqyruar veprĂ«n dhe kontributin e deputetĂ«ve vlonjatĂ«, ashtu siç ka qenĂ« nĂ« ato rrethana historike qĂ« kanĂ« jetuar. Kjo ka shmangur mes tĂ« tjerash edhe rrezikun e tĂ« qenit tĂ« tij, nĂ« rolin e njĂ« biografi skrupuloz, pĂ«r secilin prej atyre qĂ« pasqyrohen nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r. Duke mbetur besnik nĂ« evidentimin e periudhave kryesore tĂ« jetĂ«s parlamentare nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« pĂ«rkojnĂ« edhe me momentet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« historisĂ« sĂ« vendit, Leskaj bĂ«n njĂ« korrelacion tĂ« natyrshĂ«m mes tyre, pĂ«rmbajtjes dhe protagonistĂ«ve individĂ«, gjĂ« qĂ« sjell veçori tĂ« spikatura dhe kontribute e peshĂ« reale pĂ«r fatet e vendit. NĂ« mĂ«nyrĂ«n e konceptimit tĂ« kĂ«tij botimi, ai e pĂ«rgatit thellĂ«sisht lexuesin pĂ«r tĂ« kuptuar dhe perceptuar materialin dokumentar, qĂ« vjen nĂ« pjesĂ«n e dytĂ« tĂ« librit, krijon atmosferĂ«n e nevojshme, duke e futur lexuesin brenda rrjedhĂ«s dhe kronologjisĂ« sĂ« ngjarjeve, duke i bĂ«rĂ« ato tĂ« kuptueshme, nĂ« veçantinĂ« dhe tĂ«rĂ«sinĂ« e tyre. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, lexuesi arrin tĂ« kuptojĂ« e tĂ« perceptojĂ« pothuajse lehtĂ«sisht njĂ« informacion tĂ« bollshĂ«m e tĂ« detajuar historik, qĂ« pasqyron zhvillimet e njĂ« periudhe tĂ« gjerĂ« prej 97 vjetĂ«sh. Jo mĂ« kot dhe as rastĂ«sisht, Leskaj, qĂ« nĂ« hapje tĂ« librit, skalit njĂ« pĂ«rshkrim tĂ« RugovĂ«s tĂ« vitit 1968, pĂ«rmes tĂ« cilit pĂ«rvijohet vendi dhe pesha e VlorĂ«s nĂ« shpalljen e pavarĂ«sisĂ« kombĂ«tare, e cila Ă«shtĂ« “Vatra e kuqe e Arbrit, qĂ« ishte i zĂ«nĂ« pĂ«r atĂ« truall si rrepat shekullorĂ« buzĂ« Adriatikut”. Ky element Ă«shtĂ« shfrytĂ«zuar edhe si njĂ« argument i mjaftueshĂ«m pĂ«r tĂ« realizuar atĂ« ngjizje vlerash, qĂ«, nĂ« rastin e VlorĂ«s dhe tĂ« bijve tĂ« saj, janĂ« plotĂ«sisht tĂ« natyrshme. Fillimisht Ismail Qemali çel atĂ« labirint ngjarjesh e mori personazhesh, qĂ« zbresin nĂ« shkallĂ«t e historisĂ« njĂ«ri pas tjetrit. Plaku i VlorĂ«s, burri i shquar i shtetit, themeluesi i shtetit shqiptar, Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar nĂ« staturĂ«n e tij, me realizĂ«m dhe njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim qĂ« e bĂ«n atĂ« po aq njerĂ«zor sa edhe politikan e mjeshtĂ«r i diplomacisĂ«. NĂ« 14 faqe tĂ« librit, pĂ«rmes njĂ« materiali tĂ« pasur dokumentar, Ismail Qemali plotĂ«sohet nĂ« tĂ« gjithĂ« diapazonin e vet dhe me peshĂ«n e rolin e padiskutueshĂ«m qĂ« luajti nĂ« hedhjen e themeleve e ndĂ«rtimin e shtetit shqiptar.PĂ«rmes penĂ«s sĂ« studiuesve e historianĂ«ve, Bujar Leskaj sjell tĂ« vĂ«rteta historike, bĂ«n analizĂ« dhe nxjerr konkluzione. Ato vijnĂ« natyrshĂ«m. NĂ«se Kongresi i LushnjĂ«s dhe lufta e VlorĂ«s shĂ«nojnĂ« shkĂ«putjen pĂ«rfundimtare nga Lindja dhe daljen e ShqipĂ«risĂ« nĂ« EuropĂ«, skena e ngjarjeve politike nĂ« vazhdimĂ«si provonte se vendi po ecte pĂ«rpara. “PĂ«rfundimi i zgjedhjeve tĂ« pranverĂ«s sĂ« vitit 1921, qĂ« shĂ«nojnĂ« fillimin e epokĂ«s pluraliste nĂ« vendin tonĂ«, pĂ«r shkak tĂ« prirjeve individuale tĂ« udhĂ«heqĂ«sve politikĂ«, nuk solli stabilitetin e kĂ«rkuar politik tĂ« vendit”, skalit Leskaj njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« madhe. Por, gjatĂ« kĂ«saj periudhe, spikatĂ«n dhe u konsoliduan elementĂ« tĂ« njĂ« shteti qĂ« po zhvillohej nĂ« vazhdimĂ«si. “Ahmet Zogu Ă«shtĂ« mĂ« tepĂ«r se njĂ« mbret, ai Ă«shtĂ« simboli i njĂ« epoke”, citon mĂ« tej ai, duke iu referuar njĂ« periudhe gati 19-vjeçare, ku dominoi aktiviteti politik i Ahmet Zogut, “Mbreti i shqiptarĂ«ve”, siç cilĂ«sohet ai. Por, kjo nuk mjafton, kontributi dhe protagonizmi i emrave tĂ« shquar tĂ« VlorĂ«s shfaqet edhe nĂ« kĂ«tĂ« periudhĂ«, pavarĂ«sisht kushteve tĂ« caktuara historike. MegjithĂ«se jeta parlamentare nĂ« ShqipĂ«ri ka nisur nĂ« vitin 1920, autori Ă«shtĂ« shtyrĂ« nĂ« kohĂ«, duke u zhvendosur nĂ« periudhĂ«n kur u hodhĂ«n themelet e shtetit shqiptar me Ismail Qemalin. Prandaj edhe figurat e kĂ«saj periudhe pĂ«rjetĂ«sohen nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r pĂ«rmes njĂ« analize historike. PĂ«rfaqĂ«suesit e VlorĂ«s nuk morĂ«n pjesĂ« nĂ« Kongresin e LushnjĂ«s, pĂ«r shkak tĂ« pushtimit italian, por mesazhi i popullit tĂ« kĂ«tyre krahinave ishte i fuqishĂ«m nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« vendimeve tĂ« kĂ«tij Kongresi. Periudha 1920-1924 zĂ« njĂ« vend tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« faqet e kĂ«tij libri pĂ«rmes emrave tĂ« njohur tĂ« atyre qĂ« pĂ«rfaqĂ«suan VlorĂ«n nĂ« Parlamentin e atyre viteve, ndĂ«rkohĂ« qĂ«, periudha nga 1924 e deri nĂ« 1939 pĂ«rvijohet me dimensionet e momenteve qĂ« shoqĂ«ruan konsolidimin dhe modernizimin e shtetit shqiptar. Autori ka ditur tĂ« pĂ«rcjellĂ« edhe periudhĂ«n 1939-1944, duke i qĂ«ndruar besnik parimit se “historia duhet pasqyruar me vĂ«rtetĂ«si”. Ai e ndan kĂ«tĂ« periudhĂ« nĂ« dy momente: AsamblenĂ« e 12 prillit 1939 dhe atĂ« tĂ« tetorit tĂ« vitit 1943, duke veçuar personazhet me anĂ«t negative dhe ato pozitive, nĂ« funksion tĂ« kontributit ndaj çështjes kombĂ«tare dhe nĂ« raport me ngarkesĂ«n e kohĂ«s. Leskaj, nĂ« cilĂ«sinĂ« e njĂ« historiani, ndalet veçanĂ«risht nĂ« KonferencĂ«n e Mukjes, e cila, sipas tij, shĂ«noi njĂ« moment delikat dhe qĂ« shĂ«rbeu mĂ« pas si nxitĂ«se e luftĂ«s vĂ«llavrasĂ«se. Emrat e Isuf Luzajt, SkĂ«nder Muços e Hysni LepenicĂ«s, pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« VlorĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« konferencĂ«, skaliten nĂ« libĂ«r me pĂ«rmasat e tyre reale, nĂ« raport me kontributin qĂ« ata dhanĂ« pĂ«r çështjen kombĂ«tare. Por, frymĂ«zuesit e prishjes sĂ« marrĂ«veshjes, Enver Hoxha, Miladin Popoviçi e Dushan Mugosha, u bĂ«nĂ« njĂ«kohĂ«sisht edhe nismĂ«tarĂ« tĂ« asaj qĂ« ndodhi mĂ« pas, kur u persekutuan patriotĂ« e nacionalistĂ«. Leskaj nuk pĂ«rjashton nga faqet e librit edhe periudhĂ«n komuniste. Duke i ndĂ«rtuar personazhet, deputetĂ« nĂ« Kuvendin e ShqipĂ«risĂ«, pĂ«rmes vlerĂ«simeve zyrtare, ai pĂ«rcjell njĂ«kohĂ«sisht mesazhin se “ata ishin pa personalitet dhe kukulla, nĂ« duart e diktatorit dhe tĂ« regjimit”. Por pĂ«r Leskajn, njĂ« pjesĂ« e deputetĂ«ve tĂ« periudhĂ«s 1945-1990, rrĂ«njĂ«t e tĂ« cilĂ«s u hodhĂ«n nĂ« Kongresin e PĂ«rmetit, nuk i lyen duart me gjak dhe nuk u bĂ«nĂ« drejtpĂ«rdrejt autorĂ« tĂ« krimeve komuniste. Me mjaft elokuencĂ«, autori pĂ«rcjell nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r edhe personazhe tĂ« njohura tĂ« diktaturĂ«s komuniste, duke shfrytĂ«zuar burime tĂ« ndryshme. NjĂ« shembull kuptimplotĂ« nĂ« kĂ«tĂ« drejtim Ă«shtĂ« ish-ministri i BrendshĂ«m, Kadri Hazbiu, i cili vjen pĂ«rmes pĂ«rshkrimit tĂ« dokumenteve zyrtare tĂ« kohĂ«s dhe tĂ« emrave tĂ« tillĂ«, si Petrit Velaj, Agim Musta, prof. Ismet Elezi, duke na paraqitur nĂ« tĂ«rĂ«si dhe nĂ« veçanti, ashtu si edhe personazhe tĂ« tjera tĂ« periudhĂ«s komuniste, mes tĂ« cilĂ«ve Haki Toska, tĂ« gjithĂ« perversitetin dhe absurdin e diktaturĂ«s. Ai i kushton njĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« konsiderueshme periudhĂ«s sĂ« pasviteve 1990, duke u ndalur te deputetĂ«t e Kuvendit tĂ« parĂ« pluralist, apo tĂ« fushatave zgjedhore e parlamenteve tĂ« mĂ«vonshme. NĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, Leskaj i pĂ«rvijon personazhet si produkte tĂ« kohĂ«s, kur ata kanĂ« jetuar. Deviza e tij Ă«shtĂ« dashuria pĂ«r VlorĂ«n dhe kjo reflektohet qartĂ«sisht nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, ku ai, pĂ«rveçse si politikan, inxhinier, jurist e ekonomist, shfaqet edhe si historian. VetĂ« Leskaj shprehet se pĂ«r tĂ« realizuar kĂ«tĂ« libĂ«r ka shfrytĂ«zuar njĂ« literaturĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« mĂ« shumĂ« se 70 librave historikĂ« e studimeve shkencore tĂ« njĂ« sĂ«rĂ« autorĂ«sh tĂ« njohur si: Teki Selenica, Arshi Pipa, Arben Puto, Fari Shaskaj, Bardhosh Gaçe, Aurela Anastasi, Enver Lepenica, Fatos Arapi, Eqerem Bej Vlora, Mithat FrashĂ«ri, Kastriot Dervishi, Mehdi FrashĂ«ri, Uran Butka, PjetĂ«r Arbnori, Petrit Velaj, Elez Biberaj. Leskaj thotĂ« se, “libri Ă«shtĂ« i hapur dhe mund tĂ« plotĂ«sohet nĂ« vazhdimĂ«si”. “ShumĂ« deputetĂ« tĂ« VlorĂ«s, krahas pĂ«rkatĂ«sive politike, kanĂ« pasur edhe identitet tĂ« qartĂ« personal, qĂ« pĂ«rbĂ«n vlerĂ« dhe kontribut tĂ« personalizuar, qĂ« Ă«shtĂ« ndryshe nga qĂ«ndrimi konformist, metafizikisht luajal i tĂ« tjerĂ«ve”, shkruan Leskaj, sipas tĂ« cilit kjo tendencĂ« Ă«shtĂ« shfaqur nĂ« çdo kohĂ«, atĂ« tĂ« pavarĂ«sisĂ« tĂ« shtetit tĂ« parĂ« monarkik e republikan tĂ« Zogut, nĂ« kohĂ«n e gjatĂ« tĂ« diktaturĂ«s sĂ« Enver HoxhĂ«s dhe tani nĂ« epokĂ«n e pluralizmit politik. “Çdo kohĂ« politike ka njerĂ«zit dhe politikanĂ«t e vet, tĂ« cilĂ«t nĂ« pĂ«rputhje me tĂ«, kanĂ« lĂ«nĂ« edhe gjurmĂ«t e tyre personale pĂ«r mirĂ« apo pĂ«r keq”. NĂ« njĂ« arsyetim tĂ« tillĂ«, pĂ«rmes materialit tĂ« gjerĂ« dokumentar qĂ« pasqyrohet nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r, autori Bujar Leskaj jep njĂ« ndihmĂ« dhe kontribut tĂ« vyer pĂ«r vetĂ« historianĂ«t dhe pĂ«r historinĂ« e VlorĂ«s e mĂ« gjerĂ«.