Abuzime me tendera, shpenzime të pa-argumentuara e të ardhura të munguara, abuzime me pronat publike e zyrtarë të korruptuar. Keqmenaxhimi i financave publike, abuzimet me prokurimet dhe shkeljet gjatë procedurave të shitjes, blerjes dhe dhënies me qira të pasurisë shtetërore i kanë kushtuar buxhetit të shtetit një dëm prej 645 miliardë lekësh në dy vite, 2018-2019. Përkatësisht, në sektorin publik në përgjithësi dhe në mënyrë të veçantë në menaxhimin e financave publike, dëmi total për dy vitet e fundit arrin në shumën 363 miliardë lekë. Problematikat e shumta në procedurat e prokurimit në periudhën 2018-2019 kanë regjistruar dëm ekonomik në vlerën 2.8 miliardë lekë. Ndërsa në fushën e shitjes, blerjes dhe dhënies me qira të pasurisë shtetërore dëmi i shkaktuar buxhetit të shtetit i kalon 280 miliardë lekë. Të dhënat janë bërë të ditura nga kreu i Kontrollit të Lartë të Shtetit, Bujar Leskaj, në një intervistë për gazetën “Fjala”. Leskaj vë theksin në faktin se korrupsioni në radhët e administratës është rritur dhe është cenuar drejtpërdrejt mirëqenia e qytetarëve. Intervistoi: Bardhi Quku

Z. Leskaj, Transparency International e ka renditur Shqipërinë në vendin e 106-të për luftën kundër korrupsionit, duke shënuar një përkeqësim të ndjeshëm. Si mendoni, përse Shqipëria nga viti në vit është përkeqësuar në luftën ndaj korrupsionit?

Duhet theksuar që në fillim se përkeqësimi i ndjeshëm në luftën ndaj korrupsionit mbetet një nga problemet më serioze në zhvillimet demokratike të vendit, i cili gërryen besimin publik dhe cenon drejtpërdrejt mirëqenien dhe prosperitetin e qytetarëve shqiptarë. Prirja negative në këtë rast është edhe më shqetësuese, pasi fatkeqësisht një fenomen i tillë po perceptohet me të drejtë në rritje këto vitet e fundit.

Veç kësaj, ky tregues shpreh nevojën dhe domosdoshmërinë e implementimit sa më parë të reformës në drejtësi, përfshirë institucionet e reja kundër korrupsionit. Ashtu siç vëren dhe Transparency International, një nga shkaqet e mundshme të këtij përkeqësimi është ngërçi politik në vend prej afër dy vite, i cili gjykoj se ka çuar në dobësimin e luftës kundër korrupsionit. Meqenëse, përgjithësisht perceptimi i korrupsionit, i cili shërben edhe në klasifikimin për luftën ndaj tij, është kontakti i qytetarëve në marrjen e shërbimeve në kohë dhe cilësore dhe në radhë të parë atyre që kanë të bëjnë me drejtësinë, përkeqësimit të këtij treguesi mendoj se i ka shërbyer edhe vonesa në krijimin e strukturave kyçë të reformës në drejtësi, si SPAK-u dhe Byroja e Hetimit.

Veç sa më sipër, gjykoj se te përkeqësimi i indeksit të korrupsionit kanë ndikuar edhe faktorë të tjerë, të perceptuar në rritje nga qytetarët, si përqendrimi i pushtetit dhe mungesa e transparencës dhe llogaridhënies; krijimi i barrierave oligopolistike në ekonomi; ngathtësia dhe paaftësia burokratike; niveli i lartë i papunësisë dhe përpjekje fiktive për ta zvogëluar atë nëpërmjet hapjes së vendeve të reja të punës; niveli i përgjithshëm i çmimeve i krahasueshëm me vendet e zhvilluara evropiane, ndërsa niveli i pagave i krahasueshëm me vendet e pazhvilluara aziatike; potenciali ende i papërmbushur i shoqërisë civile etj.

Të gjitha këtyre shkaqeve u duhet shtuar edhe fakti i krijimit të klimës së pandëshkueshmërisë së zyrtarëve të inkriminuar në praktika mashtruese dhe korruptive. Dënimet penale të parashikuara në legjislacionin tonë për korrupsionin nga zyrtarët publikë janë të përgjithshme dhe krijojnë hapësira për shmangie. Pikërisht për të eliminuar këto hapësira, ne si KLSH prej më se 7 vitesh i kemi propozuar qeverisë dhe Kuvendit të kalojnë ligjin “Mbi përgjegjësinë materiale të zyrtarëve të lartë dhe të mesëm publikë”, i cili do të intensifikonte më tej luftën ndaj korrupsionit. Thënë ndryshe “do të vendoste pikat mbi ‘i’”.

Duhet theksuar se sfidat për realizimin e proceseve integruese dhe angazhimeve të Agjendës së vitit 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm të OKB-së (në këtë proces ne si Shqipëri jemi shumë mbrapa), kërkojnë bashkëpunim efektiv të të gjithë aktorëve dhe faktorëve kryesore në vend, me objektiv zhvillimin e qëndrueshëm të vendit përmes mirëqeverisjes, llogaridhënies dhe sinergjizimit të politikave dhe aksioneve kombëtare.

Si mendoni, përse kanë dështuar strategjitë e qeverisë në luftën ndaj korrupsionit dhe nuk janë implementuar as këshillat e organizmave ndërkombëtarë?

Në këndvështrimin tim, shkaku kryesor është cektësia dhe sipërfaqshmëria e institucioneve tona në trajtimin e luftës kundër korrupsionit. Kultura jonë në marrëdhënie me ligjin është një kulturë sloganesh, ku ligjet janë të mira në letër, por zbatimi i tyre reduktohet eksponencialisht, sa më lart të ngjitesh në piramidën shtetërore.

Aleatet tanë strategjikë, SHBA dhe Komisioni Evropian, për Shqipërinë, pothuajse në mënyrë të vazhdueshme kanë theksuar se korrupsioni është i përhapur dhe nevojiten më shumë përpjekje për të bërë përparim, me qëllim krijimin e një rekordi të qëndrueshëm të hetimeve, ndjekjeve penale dhe dënimeve në të gjitha nivelet.

KLSH, gjatë punës së vet, ka pasur dhe ka gjithnjë në vëmendje thellimin e transparencës, llogaridhënies dhe luftës ndaj korrupsionit, duke adresuar specifikisht dimensione të këtyre çështjeve, siç ishte rasti i auditimit të performancës mbi zbatimin e “Strategjisë ndërsektoriale kundër korrupsionit”. Auditimi ka arritur në konkluzionin se kjo strategji dhe plani i saj i veprimit janë krijuar për të qenë në linjë me një nga 5 rekomandimet e BE-së dhe rezultati final i tyre duhet të reduktonte ndjeshëm korrupsionin në vend, me anë të përfshirjes së të gjitha palëve të interesit. Auditimi gjeti se institucionet e përfshira në hartimin, implementimin dhe monitorimin e Strategjise ndërsektoriale kundër korrupsionit dhe të planit të saj të veprimit nuk kanë zotëruar asnjë hallkë të detyrave dhe përgjegjësive të veta, duke rezultuar në një strategji të pazbatuar, të pa-monitoruar dhe rrjedhimisht të pa-raportuar për arritjet dhe mosarritjet.

Nga ana tjetër, edhe pse shoqërisë civile i janë lëvruar fonde nga buxheti i shtetit lidhur me çështjen antikorrupsion dhe specifikisht për këtë Strategji, roli i saj është pothuaj inekzistent. Ajo rezulton të mos jetë e përfshirë në procesin e hartimit të SNKK-së dhe atë të luftimit të këtij fenomeni dhe për rrjedhojë, nuk ka kontribuar si vlerë e shtuar e kësaj Strategjie. KLSH ka rekomanduar krijimin e një Agjencie Kombëtare Antikorrupsion, e cila të jetë nën varësinë e Kryeministrit dhe përgjegjëse për ri-hartimin, ri-zbatimin dhe monitorimin e mëtejshëm të Strategjisë dhe Planit të Veprimit, duke marrë fillimisht dakordësinë e Kuvendit për dokumentet strategjikë në formën e një ligji të posaçëm.

Cilët janë sektorët më të prekur nga korrupsioni në vendin tonë?

Meqenëse korrupsioni nga pjesa më e madhe e qytetarëve perceptohet si devijim nga detyra, ligji, rregulli ose normat etike të zyrtarit apo institucionit publik në favor të përfituesit të kësaj sjelljeje, i cili është ndikuar nga një shpërblim, premtim, trajtim preferencial, i ofruar, i dhënë, i kërkuar apo i pranuar, me pasojë dëmtimin e interesave publike në kurriz të interesave të individëve apo trajtimin preferencial të një grupi individësh të caktuar, është më se e kuptueshme që në radhë të parë të jetë sektori i administratës publike. Në këtë kuadër, KLSH në përmbushje të misionit të saj është përpjekur vazhdimisht që t’i shërbejë qytetarit shqiptar, të jetë “agjent” i Kuvendit dhe palëve të interesit, duke i informuar në mënyrë të vazhdueshme, të paanshme dhe të plotë mbi përgjegjshmërinë që qeveria dhe entet publike tregojnë në përdorimin e kontributit të taksapaguesve shqiptarë e duke kontribuar në përmirësimin e qeverisjes nëpërmjet luftës kundër korrupsionit. Kështu, në periudhën 2018-2019, KLSH ka depozituar pranë prokurorive 70 kallëzime dhe indicie penale. Në këto kallëzime dhe indicie penale të hartuara nga KLSH-ja, janë ngarkuar me përgjegjësi penale 147 persona titullarë institucionesh, nëpunës të nivelit drejtues të tjerë, 4 subjekte private dhe nëpunës të tjerë. Veprat kryesore penale për të cilat akuzohen këta persona janë “Shpërdorimi i detyrës”, “Shkelje e barazisë së pjesëmarrësve në tendera apo ankande publike”, por nuk mungojnë edhe akuza për “Falsifikim dokumentesh”. Veç këtyre, janë rekomanduar 861 masa disiplinore prej “Largim nga puna” dhe deri në “Vërejtje”, si për drejtues ashtu edhe për zyrtarë ekzekutiv.

Ambienti dhe niveli i zhvillimit në sektorin publik në përgjithësi dhe në mënyrë të veçantë në menaxhimin e financave publike vijon të shfaqë në mënyrë të dukshme riskun e mashtrimit dhe korrupsionit. Referuar aktivitetit auditues në periudhën 2018-2019, niveli i dëmeve dhe shpenzimeve joefektive apo me efekte negative në buxhetin e shtetit, vazhdon të mbetet i lartë. Në total, për këtë periudhë të 2 viteve të fundit janë konstatuar parregullsi financiare dhe dëm ekonomik në shumën 363 miliardë lekë ose afërsisht 2,9 miliardë euro:

– Parregullsi dhe shkelje financiare, në të ardhurat dhe në shpenzimet e kryera, me dëm ekonomik në shumën totale prej 51.4 miliardë lekë;

– Shkelje të disiplinës financiare me ndikim negativ në perfomancën e subjekteve të audituara, në shumën totale prej 311.6 miliardë lekë, nga të cilat mbi 60% në fushën e të ardhurave dhe pjesa e tjetër në atë të shpenzimeve jo me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të fondeve.

KLSH ka evidentuar problematika të shumta në procedurat e prokurimit, që nga llojet e procedurave me tendencë drejt atyre me negocim të drejtpërdrejtë, përcaktimin e kritereve të veçanta për kualifikim dhe specifikimeve teknike të ekzagjeruara jo në raport me objektin e kontratës, të vepruarit e zyrtarëve të prokurimit me dy standarde etj., duke sjellë për pasojë mungesën e konkurrencës së nevojshme për të arritur rezultate të dëshirueshme në menaxhimin me eficiencë të përdorimit të fondeve publike. Mjafton të cilësojmë se në periudhën 2018-2019, nga auditimet ka rezultuar dëm ekonomik në fushën e prokurimeve 2.8 miliardë lekë dhe mungesë efektiviteti të këtij fondi për vlerën prej 55.1 miliardë lekësh (Kujtojmë këtu se për një pjesë të konsiderueshme të prokurimeve me prokurim direkt ose me një ofertues, nuk është metodologjikisht dhe praktikisht e mundur të përcaktohet dëmi ekonomik.). Për shkeljet e konstatuara në zbatim të nenit 13 të ligjit nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, i ndryshuar, vetëm në vitin 2018 dhe vetëm nga Departamenti i Auditimit të Njësive të Vetëqeverisjes Vendore, KLSH i ka rekomanduar Agjencisë së Prokurimit Publik vlerësimin e tyre dhe kjo e fundit në 21 bashki ka vendosur vendime me gjobë për 210 persona në vlerën prej 31 milionë lekë.

Edhe në fushën e shitjes, blerjes dhe dhënies me qira të pasurisë shtetërore, KLSH ka evidentuar problematika të konsiderueshme, të cilat për periudhën 2018-2019 i kanë shkaktuar buxhetit të shtetit një dëm financiar prej 27.5 miliard lekë, si dhe mungesë efektiviteti, eficiencë dhe ekonomiciteti në administrimin dhe menaxhimin e saj, duke sjellë një humbje prej mbi 280 miliardë lekë.

Gjithashtu, KLSH ka evidentuar regjistrime në bashkëpronësi të paligjshme të pasurive bujqësore në Kartelat e Pasurive të Paluajtshme veprime këto që kanë sjellë si pasojë lindjen e bashkëpronësisë së paligjshme, pengesa e regjistrimit të pasurive nga pamundësia e lëshimit të certifikatave të pronësisë qytetarëve kërkues me cenim të së drejtës së pronësisë, në mënyrë të panevojshme, çuarjen e zgjidhjes së problemit në gjykata, në vend të zgjidhjes në rrugë administrative nga institucionet shtetërore; pra humbje e kohës dhe shpenzime për qytetarët pa shkak ligjor, rritjen e praktikave në proces, shteg për veprime të paligjshme korruptive mbi pasuritë e patundshme.

Dëshiroj të theksoj se një fushë me risk në rritje këto vitet e fundit janë edhe kontratat koncensionare/PPP në të tria dimensionet e zhvillimit të tyre. Autoritetet kontraktore duhet të jenë shumë të kujdesshme në planifikimin, studimin e fizibilitetit, vlerësimin financiar si edhe implementimin e tyre. Por, për këto kontrata mund të shprehemi më gjatë në një kohë të dytë. Faleminderit dhe suksese për gazetën tuaj “Fjala”, me urimin “të shërbejë për qytetarët dhe shoqërinë shqiptare si tribunë e fjalës se lirë!”

Në datën 10 tetor 2019, në një ceremoni në mjediset e Ambasadës së Polonisë në Shqipëri, Ambasadori polak z. Karol Bachura i dorëzoi z. Bujar Leskaj medaljen “Bene Merito”, me nr. Vendimi 69, dt. 12.08.2019 (Fletorja Zyrtare nr.189, pozicioni 1469), akorduar nga Ministri i Jashtëm i Polonisë Jacek Czaputowicz.Duke lexuar vendimin përkatës të Ministrit të Jashtëm Polak, për motivimin e vlerësimit të lartë, Ambasadori Bachura theksoi se “Zoti Bujar Leskaj është një mik i shquar i Polonisë, promotor i dijes për vendin tonë në Republikën e Shqipërisë dhe mbajtës i Medaljes “Kalores i Urdhërit të Meritës të Republikës së Polonisë”(2017)”.

Ambasadori polak nënvizoi se “Me iniciativën e z. Leskaj doli Albumi me titull “100 simbolet polake – 100 vende, figura dhe ngjarje të rëndësishme për Poloninë, Evropën dhe botën”. Versioni dy gjuhësh shqip-anglisht është botimi i parë kompleks në Republikën e Shqipërisë, që afron dhe ilustron historinë dhe simboliken polake. Botimi paraqet 100 vendet, ngjarjet, figurat dhe arritjet më të rëndësishme nga protagonistë polakë, që kanë ndryshuar Poloninë, Evropën dhe botën”.

Z. Bachura u shpreh se në cilësinë e Kryetarit të KLSH, z. Leskaj ka intensifikuar bashkëpunimin me Zyrën Shtetërore të Auditimit të Polonisë (NIK). Dëshmi e bashkëveprimit ka qene projekti dyvjeçar i binjakëzimit IPA 2013 me fonde të Bashkimit Evropian, realizuar nga NIK dhe institucioni i auditimit suprem të Kroacisë, për zhvillimin e kapaciteteve audituese të KLSH, duke realizuar më shumë se 100 misione ekspertësh në Shqipëri dhe vizita studimore në vendet e BE-së, duke përfshirë Poloninë.

Botuar në gazetën “Panorama”, më 08 janar 2019.
Vendi ynë ka një listë kompanish të rregjistruara në parajsat fiskale off-shore, të cilat kanë kontrata të rëndësishme me Shtetin shqiptar, kryesisht të natyrës koncesionare dhe PPP. Në botë, sot, janë rreth 80 streha(parajsa) fiskale—kryesisht vende me popullsi të vogël dhe ekonomi të papërfillshme, një pjesë vende të vogla ishullore. Belizeja, Panamaja, Ishujt Virgjin Britanikë, Ishujt Cayman, Seyschelles, Bermuda, Barbados, Anguilla, Ishulli i Manit, Jersey, Gjibraltari janë disa nga vendet më të preferuara.
Parajsat fiskale ofrojnë disa apo të gjitha lehtësitë e mëposhtme:
• Lejojnë regjistrimin e kompanive nga jo rezidentë—kompani “offshore”;
• Kanë nivel shumë të ulët taksash, shpesh taksim zero;
• Kanë sistem bankar shumë pak të rregulluar;
• Ofrojnë sekret bankar, duke mos kërkuar raportim të transaksioneve financiare që bëhen nga territori i tyre;
• Nuk japin apo shkëmbejnë informacione financiare me vende të tjera;
• Lejojnë kompanitë të zhvillojnë gjithë aktivitetin e tyre me kompani apo persona jo rezidentë, pra, bizneset ku të gjitha palët në transaksione janë jo rezidentë të vendit;
• Lejojnë kompani guackë (“shell”), kompani që nuk zhvillojnë aktivitet në vend por vetëm regjistrojnë transaksione në letër;
• Lejojnë mbajtjen sekret të strukturës organizative të enteve ligjore: shoqërive tregtare, fondeve, fondacioneve, etj., si dhe anonimatin e pronësisë dhe të drejtave në këto ente.
Natyrisht, këto lehtësira kanë mundësuar jo vetëm veprime legjitime për zvogëlimin apo minimizimin e taksave nga koorporata, por edhe mbështetjen e aktiviteteve kriminale, si pastrimin e parave apo fshehjen e pasurive të vënë me korrupsion.
45 përqind e kompanive që kanë marrë koncesione nafte në Shqipëri janë me origjinë nga parajsat fiskale. Prania në vendin tonë e kompanive me vend të regjistrimit parajsat fiskale, transferimi i aksioneve nga njëra kompani në tjetrën, me profil jo transparent, gati të dyshimtë, ka qenë një dukuri e shpeshtë me përmasa të mëdha. Të qenit të regjistruar në zona me taksa zero ose minimale për zhvillimin e aktivitetit të biznesit si parajsat fiskale, e bën të vështirë njohjen e pronarëve të vërtetë të kompanisë.
Për rrjedhojë, risku është i lartë që, ose, sikurse e përmend raporti i fundit i strukturës monitoruese “Moneyval” të Këshillit të Evropës të dhjetorit 2018 , të pastrohen para me origjinë të dyshimtë, ose të fshihen pronarët e vërtetë të kompanive, disa prej të cilëve mund të jenë edhe ish-zyrtarë apo zyrtarë abuzues të Shtetit tonë.
KLSH, në raportin për Zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2016, gjatë auditimit të Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore, ka konstatuar “nevojën për përmirësime të kuadrit ligjor dhe rregullator, me qëllim jo vetëm përdorimin efektiv, efiçient dhe ekonomik të pasurisë shtetërore, por edhe ngritjen dhe implementimin e kontrolleve të brendshme, të nevojshme për mbrojtjen e saj ”
Institucioni i auditimit të jashtëm publik ka evidentuar se për të siguruar mallrat/shërbimet e lidhura me proceset teknologjike, kompanitë koncesionare kanë lidhur kontrata kryesisht me kompanitë e huaja të rregjistruara jashtë vendit me statusin e kompanive off-shore. Rregjistrimi i këtyre kompanive në këtë status, e bën të pamundur identifikimin e pronarëve(aksionerëve) dhe, për pasojë e bën të pamundur identifikimin e transaksioneve midis palëve të lidhura, ndërmjet koncesionarit dhe nënkontraktorëve të tij. Në bazë të kontratave-liçenca koncesionare, lejohet mbajtja e llogarive nga kompanitë koncesionare dhe nënkontraktorë të tyre jashtë territorit të Shqipërisë dhe realizimi i transaksioneve financiare përmes këtyre llogarive. Për rrjedhojë, auditimi nga ana e strukturave shtetërore(si nga AKBN dhe nga KLSH) është i pamundur. Për më tepër, ne si KLSH nuk mund të auditojmë kompanitë private, apo ato ku Shteti zotëron më pak se gjysmën e aksioneve.
KLSH po ashtu ka konstatuar raste të sigurimit të shërbimeve dhe mallrave nga persona fizikë dhe juridikë(kompani) vendas me të njëjtin aksioner(sipas të dhënave të QKR), duke hapur 3-4 kompani me emra tregtarë të ndryshëm. Kjo u ka mundësuar kompanive kontraktuese off-shore të rrisin artificialisht kostot e produkteve ose shërbimeve të nënkontraktuara, duke bërë, për shembull që koefiçienti i famshëm R në sektorin e naftës (raporti i shpenzimeve prodhuese me të ardhurat nga shitja e naftës) të jetë gjithnjë më i madh se 1, duke shkaktuar një evazion të jashtëzakonshëm fiskal dhe humbje të rëndë për Buxhetin e Shtetit.
Me skandalin e kompanisë off-shore DH Albania, e cila falsifikoi dokumentet për përkatësinë e saj nga një kompani amerikane e njohur për veprimtarinë në ndërtim, besimi i publikut dhe qytetarit shqiptar në integritetin e procesit të tenderimit publik ka marrë një goditje të rëndë. Përjashtimi nga tenderimi publik i kompanive nga parajsat fiskale do të forconte besimin e qytetarit në veprimtarinë shtetërore.
Lind pyetja: çfarë duhet bërë që pasojat negative që vijnë nga prania e kompanive off-shore të minimizohen? Më e mira do të ishte që ato të ndalohen të marrin pjesë në tenderat publikë, sikurse kanë vepruar disa vende anëtare të BE-së. Sigurisht që qeveria jonë nuk mund të pengojë dhe as të krijojë barriera në lëvizjen e lirë të kapitalit, por në ushtrimin e të drejtës së ligjshme për transparencë në pjesëmarrjen në tenderimin publik, duke forcuar kriteret e pranimit të kompanive garuese, qeveria në këtë mënyrë do të garantojë pjesëmarrjen në tenderat e Buxhetit të Shtetit të kompanive me profil të lartë, mundësisht të investuesve nga vende aleate strategjike të Shqipërisë, si Gjermania, SHBA, etj.
Ne i kemi të gjitha mundësitë, duke përparësuar praktikat, rregullat dhe direktivat e reja të Komisionit Evropian që synojnë eliminimin e shmangjes së taksave nga kompanitë off-shore pjesëmarrëse në tenderat e BE-së, që të mënjanojmë dhe të imunizojmë Buxhetin tonë të Shtetit dhe kontratat e ardhshme koncesionare apo PPP, nga pjesëmarrja e këtyre kompanive në tenderat tanë publikë.
KLSH ka kërkuar që miratimi i kontratave koncesionare dhe PPP-ve, në rastet kur detyrimet buxhetore kapin një periudhë më të madhe se sa katër vjet, duhet të vijë jo me vendim qeverie (VKM), por me ligj nga Parlamenti.
Po ashtu, gjykoj se duhet krijuar mekanizmi i ndërhyrjes shtetërore, kur transaksionet e kapitalit në koncesionet apo PPP-të e dhëna janë të dyshimta. Ky mekanizëm mund të krijohet edhe me VKM dhe të parashikojë sanksione të rënda, deri në heqjen e lejes koncesionare, për rastet e verifikuara të evazionit fiskal nëpërmjet transferimit të kapitalit. Kështu mbrojmë Buxhetin e Shtetit nga shmangja e taksave prej aktivitetit të kompanive off-shore tashmë të pranishme në investimet dhe ekonominë tonë. Kjo shmangje deri tani ka qenë e nivele tejet të larta, duke rezultuar në humbje me dhjetëra miliona euro për Buxhetin e Shtetit.
Po ashtu, duhen gjetur mënyrat për të kufizuar daljen nga vendi të parave të destinuara për parajsat fiskale. Një mënyrë mund të jetë lehtësimi fiskal(për shembull përjashtimi nga tatimi mbi fitimin për pesë vitet e para), në rast ri-investimi të tyre në Shqipëri.
Në vijim të shkresës se KLSH me Nr. 505 të prot. dt. 24 prill 2018 për problematikën e partneriteteve publik-privat (PPP) tek ne, problematikë e theksuar edhe nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore, si dhe të faktit shqetësues të pranisë në disa koncesione të rëndësishme të Shtetit tonë të kompanive të regjistruara në parajsat fiskale (off-shore), me të dhëna të paqarta për pronësinë e tyre, të permendur nga Raporti i fundit i strukturës “Moneyval” të Komisionit Evropian të dhjetorit 2018, përforcuar nga skandali me falsifikimin e të dhënave nga kompania off-shore DH Albania, pjesëmarrëse dhe fituese në dy tendera publikë tek ne, institucioni i auditimit të jashtëm publik ka kërkuar ndërgjegjësimin dhe ndihmesën e Kryeministrit dhe të Kuvendit për një nismë ligjore për amendimin e Ligjit Nr.125/2013 “Për Koncesionet dhe Partneritetin Publik-Privat”.
Gjykoj se ky amendim duhet të synojë ndërhyrjet e mëposhtme:
1.Ndalimin e pjesëmarrjes në tenderimet publike të kompanive të regjistruara në parajsat fiskale off-shore, si dhe në çdo liçencë që jepet për shfrytëzimin e pasurive kombëtare, si nafta, kromi, bakri, etj.
2.Forcimin e rolit të Avokatit të Shtetit, të mandatuar me ligj për të analizuar raportet mes kompanive koncesionare dhe kompanive nënkontraktore të tyre, për të parandaluar rritjen artificiale të kostove të investimit në dëm të Buxhetit të Shtetit.
3.Kërkesën për investigim të plotë të strukturave tona fiskale ndaj të gjitha koncesioneve të dhëna në vend, sidomos atyre me pronarë kompani të regjistruara në parajsat fiskale, të cilat rezultojnë me shpenzime prodhuese të fryra artificialisht, trukim të bilanceve dhe mospagim të detyrimeve ndaj Buxhetit të Shtetit, pasi Ne si KLSH nuk kemi tagrin ligjor për të audituar kompani private, por vetëm ndërmarrje me kapital të përbashkët ku Shteti zotëron më shumë se 50% të kapitalit.
Në kushtet kur programi afatmesëm qeveritar parashikon rritjen e peshës së koncesioneve dhe kontratave PPP në investimet tona publike dhe realisht kontratat e lidhura gjate vitit 2018 jane ne nivele disa miliarde euro, amendimi i ligjit të sipërcituar do të sillte jo vetëm një transparencë të shtuar të koncesioneve dhe PPP-ve të dhëna deri tani, por do të rriste besimin e publikut në vendim-marrjen shtetërore për koncesionet dhe PPP-të e ardhshme.
Në mbyllje të këtij shkrimi, duhet të theksoj faktin që, për fat të mirë nga ekspertët e njohur të ekonomisë sonë janë evidentuar risqet dhe problematikat e qarta të implikimit të kompanive off-shore në ekonominë tonë kombëtare dhe nuk ka përse qeveria të hezitojë, të mos veprojë për sa më sipër. Avokatë në mbrojtje të të drejtave të Shtetit shqiptar dhe Buxhetit të tij ka shumë, duke përfshire edhe shoqërine civile dhe emisione të shumtë në mediat tona, ndërsa në mbrojtje të interesave të kompanive off-shore nuk ka asnjë të dukshëm, por vetëm të padukshëm dhe të gjithë këta, në dëm të interesave të qytetarit dhe ekonomisë.

(Fjala në Tryezën e Rrumbullakët Ndërinstitucionale “Fuqizimi i transparencës institucionale dhe angazhimit qytetar për përmirësimin e cilësisë në sistemin shëndetësorsfida dhe mundësi bashkëpunimi”, organizuar nga USAID, Tiranë, 14 nëntor 2018)
Te nderuar pjesëmarrës,
Kontributi i agjencisë USAID të qeverisë amerikane, në emër të popullit amerikan, në më shumë se një çerek shekulli aktivitet në Shqipëri është sa unikal aq edhe i rëndësishëm. Ai ka ndihmuar emancipimin e shoqërisë shqiptare, fuqizimin e institucioneve të pavarura të Shtetit Shqiptar, ndërtimin e kapaciteteve njerëzore dhe institucionale të administratës sonë publike, fuqizimin e organizatave të shoqërisë sonë civile, zhvillimin e sektorit privat, sidomos të nismave të biznesit të vogël në bujqësi, agro-përpunim dhe turizëm, reformën zgjedhore, reformën administrative e territoriale dhe së fundi, reformën në drejtësi.
Projekti “Transparenca në sistemin shëndetësor” 2017-2019, i financuar nga USAID, i drejtuar nga nje profesioniste e spikatur si zj. Darcie Nilsen erdhi ne momentin e duhur. Shërbimet në spitalet tona publike dhe shërbimi parësor shëndetësor publik janë në vëmendjen e qytetarëve tanë dhe në qendër të ankesave të tyre për mosfunksionim të Shtetit tonë, krahas denoncimeve dhe raportimeve të shumta nëpër media. Qytetarët presin përmirësim rrënjësor në efektivitetin dhe cilësinë e këtyre shërbimeve.
Projekti i USAID ka punuar me efektivitet për krijimin e një mjedisi më të përgjegjshëm për përdorimin e parave publike ne sektorin e shendetesise publike, duke forcuar institucionet mbikëqyrëse Avokati i Popullit, ILDKPKI dhe ne, si dhe duke rritur bashkëpunimin me shoqërinë civile dhe median.
Në kuadër të zbatimit te Memorandumit të Mirëkuptimit qe nenshkruam me 3 tetor 2017 si Kontroll i Lartë i Shtetit me USAID-in, projekti “Transparenca në Sistemin Shëndetësor” na mundesoi perdorimin e gjere te kater instrumenteve (tools) te teknologjise se informacionit si me poshte:
1.Red flags
Duke qenë se puna audituese përfshin auditimin dhe vlerësimin e procedurave të prokurimit publik, algoritmi “red flag” po na ndihmon në analizimin e bazës së të dhënave ku vendosen procedurat e tenderimit dhe në klasifikimin automatik në tendera problematikë ose jo. Instrumenti po ndihmon audituesit tanë, duke mundësuar indicie në kohë reale mbi procedurat me probabilitet për sjellje të papajtueshme me ligjin.
Instrumenti i zhvilluar në kuadër të Projektit “mundëson filtrim të detajuar të procedurave në bazë të fushave të ndryshme si: Autoriteti Prokurues, Institucion Tenderues, Operator Ekonomik Kontraktues, Vlera/Fondi Limit, Statusi i Tenderit, Lloji i Kontratës Publike, Lloji i Procedurës, Data e Njoftimit të Tenderit, Data e Mbajtjes së Tenderit etj.
Baza e të dhënave që përdor instrumenti “red flags” në rastin e Kontrollit të Lartë të Shtetit përfshin procedura tenderimi të fushës së shëndetësisë publike, të shpallura që nga data 1 Janar 2016. Ajo vazhdon të përditësohet me procedura të reja.
2.Trajtimi dixhital i Ankesave të qytetarëve
Kontrolli i Lartë i Shtetit ka vijuar të trajtojë me korrektësi dhe profesionalizëm letrat dhe ankesat e qytetarëve, të cilët në çdo rast kanë marrë përgjigje, edhe kur çështja e ngritur prej tyre ka qenë jashtë kompetencave të institucionit. Megjithatë, edhe në këto raste KLSH i ka orientuar qytetarët, nëpërmjet përgjigjeve zyrtare se cilit institucion duhet t’i drejtohen, për të marrë përgjigje për shqetësimet e tyre.
Duke marrë në konsideratë numrin e lartë të ankesave drejtuar Kontrollit të Lartë të Shtetit, jo vetëm me postë zyrtare por edhe nëpërmjet portalit zyrtar, në kuadër të Projektit, u dakordësua zhvillimi i mekanizmit të ankesave. Ky mekanizëm pranon ankesa nga qytetarët, me kusht që ata të plotësojnë të gjitha fushat e informacionit. Në këtë mënyrë shmangen ankesat anonime, të cilat mund të jenë pa përmbajtje ose mund të përmbajnë supozime të përgjithshme të pabaza për t’u shqyrtuar më tej.
Ky mekanizëm është implementuar dhe testuar në faqen zyrtare të KLSH
Ne mendojmë që ky mekanizem (tool) po na ndihmon si ne dhe qytetarin të jemi më transparentë në këtë proces. Qytetari mund të marrë informacion në portalin tonë mbi statusin e ankesës së tij, nëse ajo është nën shqyrtim, është jashtë kompetencës së institucionit apo është zgjidhur.
Instrumenti për publikimin e raporteve në formatin “Open Data”
Aktualisht vendimet dhe raportet e auditimit të institucionit publikohen në portalin zyrtar www.klsh.org.al në format pdf . Nëpërmjet instrumentit të Open Data mundësohet një paraqitje më koncize dhe më e lexueshme e objektivave dhe konkluzioneve të auditimeve për qytetarët apo media-n. Nga ky instrument ne kërkuam që krahas publikimit të raporteve sipas llojit: auditim performance, përputhshmërie dhe rregullshmërie, Teknologjie Informacioni apo raporte vjetore, këto raporte të klasifikohen sipas fushave shëndetësi, arsim, financë, etj. Gjithashtu, që informacioni të jetë më i detajuar, po vendosim raporti e auditimit dhe vendimin përkatës të Kryetarit në formë të aksesueshme nga publiku. Ne e mbështesim tranparencën përmes të dhënave të hapura (open data), e cila arrin t`i përpunojë dhe publikojë këto të dhëna, bazuar në teknologjitë më të fundit të informacionit.
Instrumenti “Data Mining”
Transparenca e aktivitetit të KLSH-së është një nga treguesit kryesorë të modernizimit të institucionit dhe të komunikimit të tij shumëpërmasor. Qasjen e komunikimit të pandërprerë me qytetaret, KLSH e ka parë në këto shtatë vjet, kryesisht nëpërmjet bashkëpunimit me shoqërinë civile dhe me media-n, si dhe nëpërmjet përgjigjeve ndaj letrave të qytetarëve. Instrumenti Data Mining mundëson nxjerrjen e të dhënave të ndryshme nga baza të dhënash të jashtme. Ne jemi gjithmonë në media me artikuj të përgatitur nga audituesit tanë, me raporte auditimi, artikuj në gazeta apo portale të ndryshme. Ky proces mundëson nxjerrjen e të dhënave të ndryshme nga mediat online, si artikuj:
• të përgatitur nga stafi i KLSH;
• që citojnë gjetje të auditimeve të KLSH-së, që përmbajnë fjalë kyçe në fokus të KLSH si ekonomicitet, dëm ekonomik, auditim, eficiencë, të ardhura të munguara, përmirësime ligjore etj.
Ky instrument është vendosur në portalin zyrtar www.klsh.org.al dhe do të aksesohet për një afat të papërcaktuar, pavarësisht së çfarë zgjedhin të bëjnë mediat online me artikujt origjinalë.
E them me bindje se asistenca teknike që projekti “Transparenca në sistemin shëndetësor” i USAID i ka ofruar institucionit tone ka sjellë përmirësimin e auditimeve të performancës në sektorin e shëndetësisë, rritjen e aksesit të qytetareve tek informacioni, futjen e disa zgjidhjeve teknologjike për sistemin e ankesave nga qytetarët, si dhe përdorimin me efektivitet të të dhënave të hapura dhe treguesve të alarmit “red flags” për fusha me risk te larte për korrupsion.
Qeveria e SHBA-ve dhe institucioni zbatues i parave të taksapaguesve amerikanë për asistencë dhe zhvillim, USAID-i janë të investuar fuqishëm në të ardhmen e integrimit evropian të Shqipërisë. Kjo e ardhme mund të realizohet me sukses vetëm nëpërmjet zbatimit të reformës në drejtësi dhe reformimit rrënjësor të administratës publike. Si reforma në drejtësi dhe reforma e thellë në administratën publike janë dy anë të së njëjtës gjë, të ndërtimit të Shtetit të së Drejtës në Shqipëri. Ka shumë vlerë që ky ndërtim të fillojë edhe në një nga bazat e shërbimeve publike, sikurse janë shërbimet shëndetësore Ne besojmë fort se qeverisja e përgjegjshme në sektorin e shëndetësisë, si kudo në shërbimet publike dhe në administrimin e parave të takspaguesve shqiptarë, mund të sigurohet vetëm nga një bashkëpunim i sinqertë i Qeverisë dhe Ministrisë përkatëse, duke pranuar kontributin e institucioneve të pavarura si mbikqyrës kushtetues, të shoqërisë civile, te medias dhe të donatorëve e partnerëve tanë Perëndimorë, si dhe duke zbatuar rekomandimet nga gjetjet e tyre.
Prania dhe aktiviteti i gjerë i USAID-it në Shqipëri, i kulmuar në dy vitet e fundit me projektin “Drejtësi për të gjithë” (2016-2021), me vlerë 9 milion dollarë, por edhe me projektet në fushën e bujqësisë si AgroCapital, si dhe Fondi për investimet dhe financimin në turizëm, përbën garanci për këtë kërkesë llogarie.
Ju faleminderit!

(Fjala në Akademinë Përkujtimore për Prof. Stanislav Zuber, inxhinierit dhe gjeologut me famë botërore, Akademia e Shkencave, Tiranë, 14 tetor 2018)
Te nderuar pjesemarres,
Në 125 Vjetorin e lindjes së njërit prej shkencëtarëve të shquar të Europës së shekullit te XX-te për kërkimet në naftë dhe gjeologji, Prof. Stanislav Zuberit, si KLSH, në bashkëpunimin me profesoratin e Fakultetit Gjeologji-Miniera të Universitetit Shtetëror të Tiranës dhe me Shoqatën e Miqësisë Shqipëri-Poloni, organizojmë këtë Akademi Përkujtimore në nderim të Prof. Zuber, në formën e një simpoziumi shkencor, për të njohur veprën e tij shumëpërmasore, në ndihmë të zhvillimit të shkencës dhe shoqërisë shqiptare, por edhe për të shprehur veneracionin tonë të thellë ndaj veprës së tij.
Prof. Zuberi lindi në Lvov të Polonisë në vitin 1893 nga një familje intelektualësh. Babai i tij Rudolf Zuber ishte Profesor dhe Shef i Katedrës së Gjeologjisë në Universitetin e Lvovit. Stanislavi studioi në Lvov dhe Krakov. Ende student, boton gazetën e parë shkencore në vitin 1914. Ai ishte poliglot, njohës i polonishtes, rusishtes, gjermanishtes, frëngjishtes, anglishtes, italishtes, shqipes, serbishtes, greqishtes, arabishtes, persishtes e armenishtes. Në pranverë të vitit 1915, pas pushtimit të Lvov-it u vendos në Baku, ku përmes ndikimit të babait gjeti punë si një gjeolog në kompani të naftës polake. Ai punoi atje në vitet 1915-1923. Studioi gjithashtu, ndër të tjera dheun vullkanik. Rezultatet shkencore e metodike të punës tij u botuan në Bashkimin Sovjetik dhe në Poloni, pas kthimit të tij në vitin 1923. Në vitin 1924 ai mbrojti tezën e doktoraturës në Lvov me temën e disertacionit “Mbi dheun vullkanik”.
Ne vitet 1927-1947, vendi yne pati rastin fatlum të përfitonte nga kontributi i jashtezakonshem 20-vjeçar i Prof. Stanislav Zuberit, njërit prej shkencëtarëve të shquar të Europës së shekullit te XX-te per kerkimet ne nafte dhe gjeologji.
Sikurse e cileson Prof. Arqile Teta, studjuesi i tij i njohur dhe autor i librit monografik kushtuar Prof. Zuberit “Prof. Stanislav Zuber-Jeta dhe vepra”, i perkthyer edhe ne gjuhen polake, ”Me Zuber-in filloi industrializimi i Shqiperise. Disa ekonomiste te diteve te sotme, ne diskutimet qe kemi bere, e pranojne kete teze; nuk gjejne argumente ta rrezojne…Vetem Prof. Zuberi arriti te zbuloje pellgun naftembajtes te Devollit(siç e quante atehere Kuçoven Zuber-i) dhe ne vitin 1928 shpoi pusin e pare qe dha nafte ne sasi dhe vlera industriale…Me vone, kur u shtua dhe nafta e Patosit, Zuberi e zmadhoi diametrin e tubacionit nga Fieri ne Vlore ne 300 mm. Filloi keshtu eksporti i naftes shqiptare, si produkt industrial shqiptar. Keshtu u hodh hapi i pare i industrializimit te vendit, qe filloi nga industria e naftes qe e projektoi dhe e ndertoi Prof. Zuber-i”.
Per 45 vite te tjera rrjesht (1947-1991), mrekullia 20 vjeçare që Profesor Stanislav Zuber iu ofroi aseteve te Shqiperise(zbulimin e dhjetera vendburimeve te naftes) dhe shkencetareve gjeologe te vendit (me dhjetera e dhjetera harta me vlere te jashtezakonshme qe perdoren edhe sot) u “shpërblye” me sjelljen brutale dhe persekutimin absurd deri ne vrasje të regjimit komunist, si dhe me heshtjen dhe indiferencen po aq vrastare pas krimit te kryer.
Historia e jetes se inxhinierit polak të naftës me famë botërore perben një dramë te tmerrshme, ku përballen ashpër virtyti me paradoksin, njerëzorja me brutalen, mirënjohja me shpërfilljen, e vërteta me misterin.
Ne librin me titull “Tragjedia e inteligjencës së naftës”, i cili shkëlqen për nga vërtetësia, faktet e shumta, nxjerrjen lakuriq të rregjimit komunist, humanizmin e thellë dhe qëndrimin burrëror e atdhetar të shumicës së ajkës së shkencëtarëve e specialistëve, që bënë të mundur zbulimin e vendburimeve të reja të naftës në Shqipëri, gjeologu Nuredin Skraparit thekson:”Tragjedia e të ashtuquajturve sabotatorë apo grupe armiqësore, që realisht përbënte një genocid ndaj inteligjencës se naftes, fillon me dënimin e dijetarit, gjeologut të shquar polak Stanislav Zuber në vitin 1947. Profesor Zuber la si trashëgimi një hartë gjeologjike dhe tektonike të Shqipërisë të punuar deri në detaje, e cila përdoret edhe sot nga gjeologët tanë. Me puset që projektoi në Kuçovë në vitin 1928 dhe në Patos në vitin 1942, ai arriti të nxjerrë naftë industriale në zonat ranore. Me ardhjen në fuqi të rregjimit komunist, ai do të arrestohet si agjent i italianëve dhe do të lihet të vdesë në burg nga shkelmat e gardianit në mënyrën më shtazarake”.
Momentet e fundit te jetes se Prof. Zuber-it i ka pershkruar me nje penelate sa te thjeshte aq edhe prekese bashkevuajtesi i tij i qelise, shkrimtari i njohur Petro Marko:” Dhe tani ja ku ishim të dy: – ai i katandisur një grusht njeri, unë një skelet i gjallë i ngarkuar me hekura. Me Zuberin shkëmbenim ndonjë fjalë: – ai, i shtrirë përdhe, – unë, i varur. Ai murmuriste gjithë ditën dhe, pasi e pyesja se ç`murmuriste, thoshte: – Tani jam duke bërë një leksion për shkaqet pse disa zona janë të pasura me naftë, si ato të Lindjes së Mesme . .. Tani jam duke u lutur, – ai ishte katolik dhe lutej. E ngacmova dhe i thashë:”Si ka mundësi që një intelektual si ju të besojë?”. “Unë u besoj ideve që jetojnë dhe do të jetojnë për mijëra vite“, m’u pergjigj. “Feja ka një funksion shumë human dhe universal, ajo ka shumë vlerë për njeriun, se e bën më njerëzor, e bën më guximtar ndaj së ligës dhe i zbut plagët e shpirtit. Ja tani, kur unë i falem Krishtit, i them: edhe unë do të duroj dhe do të qendroj si ti. Se ti na dhe shembullin për të buzëqeshur edhe para vdekjes. Pse njerëzimi beson? Se ka nevojë për burim shprese, për këtë burim humanizmi, për këtë ilaç qetësues, sidomos në rastet si ky yni, në të cilin ndodhemi tani”.
Per gati nje gjysem shekulli, drama e Prof. Zuberit nuk mund të mos ngacmonte kujtesën e bashkëkohësve shqiptare qe paten mundesine te punojne ose edhe thjesht ta njohin. Për ta, e vërteta mbi fatin e tij ishte ngërthyer në një brengë lënduese, e cila bëhej më e dhimbshme nga fakti që nuk duhej folur kurrë për të.
Mirepo nese kujtimi dhe vepra e inxhinierit dhe gjeologut te famshem polak u “ngrine” ne Shqiperi per 45 vjet, sot ne vitet e demokracise, figura, kontributi dhe veprat qe la pas po nisin te shpalosen te plote. Me 17 tetor 1991, ne qytetin e Kuçoves perurohet busti i Profesorit te madh. Ne vitin 1992, Presidenti i Republikes Prof. Dr. Sali Berisha nderoi kujtimin e Prof. Zuberit me medaljen “Martir i Demokracise”.
Me 17 tetor 2011, Presidenti Bamir Topi i akordon Inxh. Stanisllav Zuber (pas vdekjes) Urdhrin “Nënë Tereza”, duke ia dorezuar Ambasadores polake ne Shqiperi, zj. Irena Tatarzinska.
Busti i Profesorit te madh polak, veper e Skulptorit te popullit Muntaz Dhrami, i vendosur sot perpara Galerise Kombetare te Arteve, si dhe ky simpozium shkencor qe po organizojme po sot si Kontroll i Larte i Shtetit, ne nderim te thelle te vepres se Prof. Zuber, ne vleresim te marredhenieve miqesore te popullit shqiptar me popullin liridashes polak, si dhe te ndihmes dhe mbeshtetjes qe i ka dhene KLSH ne keto 6 vite 2012-2018 institucioni me i larte i auditimit publik ne Poloni, Zyra Kombetare e Auditimit (NIK), synojne te jene vetem nje pjese shume e vogel e borxhit te madh qe kemi ne si shqiptare perpara gjenialitetit dhe kontributit te jashtezakonshem te dhene per Shqiperine nga inxhinieri dhe gjeologu Stanislav Zuber.
Duke ju falenderuar te gjitheve per pjesemarrjen tuaj sot dhe duke ju uruar punime te mbara te Simpoziumit!

Botuar në gazetën “Telegraf”, më 21 korrik 2018.
Standardet e Auditimit dhe Menaxhimit të Cilësisë
Për vitin 2017, nga KLSH është dhënë opinion për pasqyrat financiare të 14 njësive publike. Numri mbetet akoma i vogël, por në kushtet e realitetit shqiptar, kur kemi mungesë të një kornize të plotë të raportimit financiar në sektorin publik, mungesë të Pasqyrave Financiare të Konsoliduara të Shtetit, mungesë të pasqyrave të konsoliduara në nivel qëndror, ku raportimi financiar nga institucionet e qeverisjes së përgjithshme në Shqipëri realizohet mbi bazën e mjeteve monetare, por me elementë të administrimit të aktiveve, të angazhimeve, debitorëve dhe kreditorëve, niveli i mbulimit nuk është tregues që mund të reflektojë kriteret e kërkuara sipas standardeve të auditimit. Korniza e Matjes së Performancës kërkon adoptimin e Manualit të Auditimit Financiar dhe Përputhshmërisë, në përputhje me ISSAI 200 dhe ISSAI 400. Në lidhje me këtë dimension, KLSH është vlerësuar se i përmbush pjesërisht (2-3 pikë nga 4) kërkesat e përcaktuara sipas praktikave më të mira ndërkombëtare.
– Për auditimet financiare, KLSH përmbush plotësisht 20 nga 21 kërkesat e këtij dimensioni vlerësimi. Është vlerësuar si e përmbushur pjesërisht, kërkesa për përcaktimin e materialitetit për pasqyrat financiare në tërësi, nivelin e materialitetit ose nivelet që do të zbatohen për lloje të veçanta të transaksioneve, gjendjet e llogarive apo dhënien e informacioneve shpjeguese.
– Për auditimet e përputshmërisë, KLSH i përmbush plotësisht plotësisht 11 nga 18 kërkesat e këtij dimensioni vlerësimi. Janë vlerësuar si të përmbushura pjesërisht, kërkesat në lidhje me identifikimin dhe vlerësimin e risqeve të auditimit, të kuptuarit të mjedisit të kontrollit dhe kontrollet e brendshme përkatëse, si dhe ndërtimi i procedurave të përshtatshme të auditimit, që adresojnë nivelin e risqeve të identifikuara. KLSH ka vlerësuar si të pamjaftueshme procedurat e kryera gjatë auditimeve të përputhshmërisë, në lidhje me identifikimin e risqeve të mashtrimit financiar, si dhe hartimit të strategjisë dhe planit të auditimit. Lidhur me auditimet e performancës, KLSH e ka strukturuar aktivitetin auditues në 5 fusha të konsideruar me risk të lartë dhe me peshën më të madhë në buxhetin e shtetit, konkretisht në: 1. Projektet Infrastrukturore, 2. Projektet Mjedisore dhe Energjetike, 3. Projektet Socio-Ekonomike, 4. Projektet Social-Kulturore dhe 5. Reformat Qeveritare. Ky auditim është rritur ngadalë, por bindshëm brenda KLSH-së dhe përfaqëson të ardhmen e natyrshme të këtij institucioni, jo vetëm në linjë me ekesperiencën e vendeve të zhvilluara, por sepse ky auditim i përgjigjet direkt nevojave të qytetarëve dhe është lehtësisht i aksesueshëm nga palët e interesit dhe media. Për auditimet e performancës, KLSH përmbush plotësisht plotësisht 6 nga 21 kërkesat e këtij dimensioni vlerësimi. Ndërsa për pjesën tjetër të kërkesave, konstatohet se përmbushen në nivel pjesor, por në përputhje me Strategjinbë institucionale 2013-2017.
Kontrolli i Cilësisë
Po t’ i refererohemi kërkesave të lidhura me Kontrollin e Cilësisë në auditimin financiar dhe të përputhshmërisë, KLSH përmbush plotësisht kriteret e vlerësimit. ISSAI 40 kërkon që e gjithë puna e kryer duhet të jetë subjekt i rishqyrtimit, si një mjet për të kontribuar në cilësinë dhe nxitjen e të mësuarit dhe zhvillimit të personelit. Në këtë proces, përfshihet rishikimi i planit të auditimit, letrave të punës dhe punës së grupit, si dhe monitorimi i rregullt i ecurisë së auditimit nga nivelet e përshtatshme të menaxhimit. Shqyrtimi ndihmon KLSH-në për të siguruar që auditimi është kryer në përputhje me standardet profesionale dhe kërkesat ligjore dhe rregullatore të zbatueshme, si dhe se raporti i audituesit me mjedisin është i përshtatshëm.
Në funksion të sigurimit mbi cilësinë e dosjeve, për auditimet e evaduara gjatë vitit 2017, është realizuar vlerësimi i sigurimit të cilësisë për 46 dosje, të cilat përbëjnë 30% të dosjeve të evaduara gjatë vitit 2017. Përzgjedhja u bë në mënyrë të rastësishme, duke prekur si auditimet financiare edhe ato të performancës, nga subjekte të institucioneve qëndrore deri tek njësitë e vetëqeverisjes vendore dhe shoqëritë aksionere.
Procesi i vlerësimit ka përfshirë gjithë ciklin e procesit auditues:
•Planifikimi i auditimit/hartimi i programeve të auditimit
•Kryerja e auditimit dhe
•Raportimi dhe evadimi i materialeve të auditimit.
Në përfundim të veprimtarisë së kontrollit të zbatimit të cilësisë, rezulton se puna audituese reflekton përmirësim të dukshëm, referuar kornizës rregullative të procesit auditues, mbi 60% e dosjeve të auditimit vlerësohen të mira dhe vetëm 13 % janë vlerësuar “mjaftueshëm”.
“Menaxhimi financiar, asetet dhe strukturat mbështetëse”.
Vlerësimi i kësaj fushe tregoi se KLSH ka një menaxhim organizativ të përshtatshëm dhe struktura mbështetëse që sigurojnë një qeverisje të mirë, dhe që mbështesin kontrollin e brendshëm dhe praktikat e menaxhimit (në përputhje me kërkesat e ISSAI-t 12, Parimi 9). Kjo gjetje është gjithëpërfshirëse si për menaxhimin e aseteve dhe të shërbimeve mbështetëse të institucionit. KLSH, në zbatim të ISSAI-t 20, ka menaxhuar transaksionet e tij me ekonomicitet, efiçiencë, dhe efektivitet dhe në përputhje me ligjet dhe rregulloret.
Gjatë vitit 2017, u realizua ngritja e infrastrukturës së T.I. në ambientin e godinës së re si dhe investimi në krijimin e një sistemi informacioni, për menaxhimin dhe mbështetjen e proceseve të auditimit në KLSH. Nëpërmjet këtij investimi, është synuar: Optimizimi i procesit të auditimit, duke respektuar parimet mbi të cilat ai mbështetet; Rritja e efiçiencës me anë të sigurimit të kontekstit të plotë të rastit për audituesin; Përmirësimi i performancës, produktivitetit dhe efiçiencës operacionale të brendshme; Përmirësimi i monitorimit dhe rritjes së efiçencës së administrimit të çështjeve; Përmirësimi dhe garantimi i transparencës dhe monitorimit të aktivitetit të organizatës, në zbatim të objektivave.
“Burimet Njerëzore dhe Trajnimi”
Ky aspekt i aktivitetit është vlerësuar bazuar në ISSAI-n 40, si dhe në Udhëzuesin e Komitetit të Ndërtimit të Kapaciteteve të INTOSAI-t mbi Menaxhimin e Burimeve Njerëzore, Kuadrin Institucional të Ndërtimit të Kapaciteteve. Kjo fushë tregon performancën e KLSH-së në menaxhimin dhe zhvillimin e burimeve njerëzore. Aspektet dimensionale të vlerësuara lidhen me: Funksioni i Burimeve Njerëzore, Strategjia e Burimeve Njerëzore, Rekrutimi i Burimeve Njerëzore dhe Shpërblimi, Promovimi dhe Mirëqënia e Stafit. Menaxhimi i burimeve njerëzore në KLSH është konsideruar si parakusht dhe jetik për funksionimin e institucionit në mënyrë efikase dhe të efektshme. KLSH, në kuadrin e reformimit dhe modernizimit institucional ka zbatuar në vijimësi politikën e menaxhimit të burimeve njerëzore, e cila është në një linjë me standardet ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit dhe me parimet e praktikave më të mira të administratës publike, të rekomanduara nga Bashkimi Evropian. Në bashkëpunim me ekspertët e NIK-ut polak, në kuadër të projektit IPA 2013, gjatë vitit 2017 u hartua dokumenti i Politikave të Menaxhimit të Burimeve Njerëzore të institucionit.
Struktura organizative, për vitin 2017 është miratuar me 181 auditues dhe punonjës mbështetës. Nga viti 2011 dhe 2012, vite në të cilat struktura ka pasur një numër total prej 156 auditues dhe punonjës mbështetës, dinamika e shtimit të numrit të tyre ka rezultuar 5 auditues çdo vit, duke kulmuar me 181 auditues dhe punonjës mbështetës për vitin 2017. Kjo rritje reflekton shtimin e kërkesat në volum dhe cilësi, si dhe kompleksitetin e aktiviteteve subjekte të auditimit të KLSH-së. Rritja në numër e audituesve ka sjellë reduktim të numrit të ekspertëve të jashtëm të kontraktuar nga KLSH, të cilët përfaqësonin personalitete me kontribute të njohura në fushat dhe disiplinat përkatëse apo dhe ish-auditues me përvojë. Profesionet kryesore të stafit auditues janë Financier dhe Jurist. Për vetë natyrën dhe kompleksitetin në rritje të aktiviteteve nën auditim, të cilat kërkojnë interpretim financiar dhe ligjor, kërkesa për këto dy profesione do të vijojë të mbetet prioritare. KLSH ka zbatuar politika efektive të menaxhimit dhe rekrutimit të burimeve njerëzore, bazuar në tre parimet bazë: i)vlerësimi i profesionalizmit, ii) i transparencës dhe iii) konkurimi i hapur dhe mundësia e pjesëmarrjes për të gjithë të interesuarit. Si një proces shumë i rëndësishëm për performancën e institucionit, rekrutimi është realizuar sipas të gjitha procedurave, rregullave dhe dispozitave ligjore në fuqi mbi nëpunësit civilë. Gjatë vitit 2017, janë rekrutuar 22 punonjës, nga të cilët 1 drejtues me titullin “Profesor Doktor”, 2 drejtues me Diplomë Ndërkombëtare në Kontabilitet dhe Auditim dhe një auditues me titullin Doktor i Shkencave”.
– 8 Drejtues kanë titullin “Profesor” dhe “Profesor i Asocuar” dhe “Doktor i shkencave”,
– 19 Drejtues dhe auditues kanë një diplomë të dytë, nga të cilët 14 në Drejtësi dhe 5 në Financë,
– 5 Drejtues dhe auditues kanë Diplomë/Çertifikatë Ndërkombëtare në Kontabilitet dhe Auditim (CIPFA) dhe Çertifikatë Ndërkombëtare në Auditim (CPA).
Sistemi i Zhvillimit Profesional reflekton efektivitetin e politikave të rritjes së kapaciteteve profesionale të KLSH në vite, për të cilat treguesit e performancës përfaqësohen në nivele rreth 14 herë më të larta, krahasuar me vitin 2011, kur ky nivel ishte vetëm 2,1 ditë mesatare trajnimi për auditues, ndërsa në fund të vitit 2017 stafi auditues ka ndjekur mesatarisht 28.5 ditë trajnimi për çdo auditues. 10 Auditues të KLSH-së kanë përftuar trajnime, nëpërmjet intershipeve me afat 5 mujor nga Gjykata Europiane e Audituesve (ECA) dhe 5 drejtues e auditues, përmes felloëship-eve me afat 4-mujor nga Zyra e Auditimit Qeveritar të SHBA-së, GAO.
Politika e ndërthurjes së auditimeve me strukturimin e trajnimeve është vlerësuar edhe nga Drejtoresha e Qendrës për Ekselencë në Auditim të GAO-s, znj. St.Laurent e cila cilëson se: “Vlerësoj fleksibilitetin e KLSH-së në përcaktimin e numrit dhe llojeve të auditimeve që do të realizohen, e cila është esenciale për veprimtarinë e një Institucioni Suprem Auditimi. Një indikator i rëndësishëm për rritjen e kapaciteteve audituese është programi i trajnimeve. Në këtë fushë, KLSH ka krijuar një traditë solide, për të cilën GAO jep kontributin e saj përmes felloëship-eve për audituesit shqiptarë” (nga fjala gjatë vizitës së saj në KLSH, më 23-24 mars 2017).
“Komunikimi dhe menaxhimi i palëve të interesit”
Komunikimi dhe menaxhimi i palëve të tjera
Komunikimi dhe menaxhimi i palëve të interesit, është vlerësuar në përputhje me kërkesat e ISSAI-t 12. KLSH ka përdorur të gjitha instrumentet e rekomanduara nga praktikat më të mira, me qëllim që të rriten njohuritë e palëve të interesit dhe që ata të kuptojnë rolin dhe përgjegjësinë e audituesit të pavarur të sektorit publik. KLSH, jo vetëm ka identifikuar palët e interesit, por ka zhvilluar strategji komunikimi me ta, duke përsosur kanalet e komunikimit dhe menaxhimit për të përfshirë të gjithë këto palë interesi.
Strategjia e Komunikimit
Politika e komunikimit është jetike për rolin dhe përmbushjen e misionit të KLSH-së, po ashtu dhe dobishmëria e saj në funksion të maksimizimit të vlerës së raporteve të auditimit, si dhe zbatimit të rekomandimeve. Më 31 korrik të vitit 2017, me Vendim të Kryetarit të KLSH, institucioni ka hartuar dhe miratuar “Strategjinë e Komunikimit të KLSH-së për periudhën 2017-2019”, duke plotësuar në këtë mënyrë edhe objektin që ka pasur si institucion, në kuadër të Planit Kombëtar të Integrimit Europian. Strategjia e Komunikimit është vlerësuar me 3 nga 4 pikë të mundshme.
Komunikimi me Parlamentin
Praktika e mirë në komunikimin me Parlamentin, është vlerësuar me 3 pikë nga 4 të mundshme. Aspekti që ka nevojë për përmirësim është në përputhje me rekomandimet e dala nga dokumente vlerësuese të SIGMA-s dhe Bankës Botërore/PEFA-s, ku kërkohet që KLSH të theksojë edhe më tej kërkesën për organizimin e dëgjesave publike, në mënyrë të veçantë atyre të Komisioneve Parlamentare me njësitë e audituara. Kjo, me qëllim ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve dhe rritjen e impaktit të raporteve të KLSH. Ndërgjegjësimi i anëtarëve të Kuvendit për përfitimet që i sjell Shtetit dhe shoqërisë një auditim efektiv publik dhe rolin e ndërsjelltë të legjislativit në rritjen e impaktit për shtimin e vlerës së auditimeve të KLSH-së, duhet të qëndrojë në themel të përpjekjeve për të siguruar një ambient të jashtëm mbështetës dhe të dobishëm. Vullneti për thellimin e bashkëpunimit ka qenë reciprok, pasi edhe Kuvendi ka treguar një vëmendje të veçantë ndaj Kontrollit të Lartë të Shtetit. Kontrolli i Lartë i Shtetit i ka dërguar Kuvendit raporte me ndjeshmëri të lartë publike. Komisioni Europian ka adresuar, gjithashtu, në shtator 2017 rekomandimin “Shqipëria duhet të përmirësojë implementimin e rekomandimeve të Auditimit të Jashtëm. Mbi vlerësimin e dimensionit të marrëdhënieve të KLSH-së me median vlerësimi është 3 nga 4. Në fund të vitit 2017, institucioni ka qenë i pranishëm me rreth 100 kronika më shumë se viti 2016, si dhe disa herë më shumë me informacione dhe mesazhe në median e shkruar duke gjashtëfishuar praninë e tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010. Ai është prezantuar në median e shkruar me 840 artikuj, njoftime, editoriale dhe komente analitike, kundrejt pothuajse zero gjatë viteve 2010-2011. Statistikat tregojnë se nga një numër i papërfillshëm i letrave (ankesa, kërkesa, informacione, etj) të qytetarëve që institucioni merrte dhe trajtonte në vitin 2011, gjatë viteve 2012-2017, letrat dhe kërkesat nga qytetarët janë rritur jo vetëm në numër, por ajo që është më e rëndësishmja dhe që përbën dallimin cilësor, konsiston në faktin se në çdo rast, qytetarët kanë marrë përgjigje për problemet dhe shqetësimet e ngritura. Vetëm për vitin 2017, KLSH ka trajtuar 623 letra dhe ankesa të qytetarëve, nga të cilat 377 janë konstatuar në kompetencë, ku 204 prej tyre janë verifikuar dhe kanë marrë përgjigje, ndërsa 173 janë në proces verifikimi. Për këtë arsye, vlerësimi i këtij dimensioni rezultoi maksimal, 4 pikë. Procesi i zhvillimit dhe modernizimit të institucionit nuk mund të realizohej me efiçiencën e duhur, nëse nuk do të mundësohej nga bashkëpunimi i ngushte me partneret tanë ndërkombëtarë, dhe sidomos, pa kontributin e NIK-ut Polak, nëpërmjet projektit të binjakëzimit të financuar nga projekti i BE-së IPA 2013. Projekti i binjakëzimit “Forcimi i kapaciteteve të auditimit te jashtëm”, i cili nisi të implementohej në KLSH në mars të vitit 2016, ka vijuar të zbatohet në mënyrë të suksesshme edhe gjate vitit 2017. Projekti është i ndarë në tre komponentë:
•Përmirësimi i kornizës ligjore për auditimin;
•Zhvillimi i metodologjive të auditimit dhe kapaciteteve të raportimit, dhe
•Forcimi i kapaciteteve institucionale dhe përmirësimi i impaktit të rezultateve të auditimit.
Në përfundim, edhe dy fjalë për strategjinë 2018-2022, timonin e zhvillimit institucional: Në mënyrë që të identifikonim qartë objektivat tona strategjike përpara hartimit të strategjisë, aplikuam analizën SËOT për të listuar faktorët pro dhe kundra aktivitetit tonë auditues. Faktorët që përfaqësojnë sfida apo risqe kyçe në performancën institucionale janë:
•Rritja e kapaciteteve njerëzore, si në numër, ashtu edhe në cilësi. Në numër për të mbuluar me auditim problematikat që ofron realiteti shqiptar dhe në cilësi për të aplikuar siç duhet standartet dhe manualet, audituar me bazë riskun, rritur ndikimin e raporteve audituese, të garantuara cilësisht, tek palët e interesit dhe forcuar implementimin e rekomandimeve tek subjektet.
•Organizim më i mirë i punës, për të harmonizuar planifikimin dhe ekzekutimin e auditimeve me detyrat e tjera funksionale (trajnime, botime, pjesëmarrje në konferenca, seminare, workshop-e)
Në reflektim të këtyre risqeve kyç, objektivat tona prioritare për 2018-2022 u formuluan si:
•Rritja e impaktit të punës audituese me fokus në 6E-të (ekonomicitet, eficiensë, efektivitet, energji, etikë dhe environment);
•Optimizimi i kapaciteteve profesionale, aftësive audituese, procedurave të punës, logjistikës dhe funksioneve të tjera mbështetëse.
•Vazhdim i përmirësimit të kanaleve të komunikimit dhe bashkëpunimit me partnerët dhe palët e interesit.
Në formulimin e këtyre objektivave, motoja apo qëllimi parësor, është: “Rritja e KLSH-së në dobi të qytetarit”, duke qenë të bashkuar në ambicie dhe vendosmëri me të gjithë bashkëpunëtorët tanë strategjikë. Në këtë Strategji, KLSH është e angazhuar maksimalisht edhe për plotësimin e objektivave të OKB-së në Axhendën e saj 2030 të Zhvillimit të Qëndrueshëm.

(Fjala në takimin përmbyllës të Projektit të Binjakëzimit IPA 2013 “Për rritjen e kapaciteteve të auditimit publik të jashtëm në Shqipëri”, i financuar nga Bashkimi Evropian, Tiranë, 11 korrik 2018)

Te nderuar pjesemarres,
Ish-Kancelari gjerman Konrad Adenauer, nje nga eterit themelues te Bashkimit Evropian shprehej : “Ne te gjithe jetojme nen te njejtin qiell, por nuk kemi te njejtin horizont”.
Ne rrugen tone te integrimit drejt familjes se madhe evropiane, ne po kerkojme horizontin e njejte. Duke vleresuar qasjen e Bashkimit Evropian nepermjet projekteve te binjakezimit te Programit IPA, te financuara prej tij, për të mbërritur efektshëm dhe shpejt tek standardi dhe niveli i kërkuar ne institucionet tona publike, qe ne ditet e para te marrjes se detyres si Kryetar i Kontrollit te Larte te Shtetit, ne shkurt 2012, i jam drejtuar Kryetarit te Delegacionit te Bashkimit Evropian ne Shqiperi, Ambasadorit Ettore Sequi, per te mundesuar nje projekt zhvillimi te kapaciteteve audituese te institucionit.
Me perkrahjen e DG-Budget dhe SIGMA, si dhe te qeverise shqiptare dhe te delegacionit te BE-se ne Tirane, te cilet i falenderoj, ky projekt u mundesua ne kuadrin e programit IPA 2013.
Si KLSH kemi kerkuar qe institucionet e auditimit suprem(SAI-t) te Bashkimit Evropian, partnere ne Projekt, duke qene SAI te zhvilluara, njekohesisht te kene provuar me pare kushtet e punes ku jemi ne, pasi keshtu, keto SAI te zhvilluara mund te na ndihmojne me shume, se na kuptojne me mire.
Ne baze te motos se organizates nderkombetare te institucioneve supreme te auditimit, INTOSAI “Experentia mutual Omnibus Prodest (Nga eksperienca e perbashket fitojne te gjithe” dhe te nenit 15 te Deklarates se Limes, ne kishim nje baze te mire bashkepunimi konkret me Zyren Kombetare te Auditimit te Polonise (NIK) dhe me Zyren Shteterore te Auditimit te Kroacise. Pergjate viteve 2012-2015 ishin zhvilluar shume programe trajnimi dhe shkembim i gjere experience mes audituesve te KLSH dhe te ketyre dy SAI-ve.
Shpreh mirenjohjen time qe Delegacioni i BE ne Tirane mirekuptoi interesin tone, si institucion perfitues i Programit, per te patur partnere ne program SAI me te cilet kishim tashme nje tradite te mire bashkepunimi, tradite e cila do te mund te garantonte edhe suksesin e projektit.
Perzgjedhja e NIK-ut polak dhe e Zyres Shteterore te Auditimit te Kroacise si partnere te programit te Binjakezimit IPA 2013 “ Forcimi i kapaciteteve te Auditimit te Jashtem Publik ne Shqiperi” , mundesoi qe të mbërrihej efektshëm dhe shpejt tek standardi dhe niveli i kërkuar, duke u shkëmbyer dija dhe përvojën nga ana e atyre që punojnë prej vitesh ne kete fushe me audituesit e KLSH, duke komunikuar ne menyre inter-aktive, duke u mbështetur në një dialog të hapur të qasjeve dhe praktikave të vendeve anëtare te BE-se në auditim, me qasjet dhe praktikat e vendeve kandidate per ne BE, ne permiresim dhe perditesim te ketyre të fundit.
Per periudhen mars 2016-korrik 2018, Projekti i Binjakëzimit realizoi ne praktike shtate auditime pilot te performances, auditime financiare, dhe te teknologjise se informacionit. Ekspertet polake, kroate, portugeze, letoneze dhe hollandeze i asistuan audituesit e KLSH te thelloheshin ne qasjet e tyre ne auditim, ne gjetjet dhe rekomandimet, si dhe ne mesazhet kryesore te auditimit. 97 misione ekspertesh dhe 6 vizita pune e shkembimi eksperiencash, na ndihmuan te permiresojme rregulloret tona, si dhe te pergatisim procedura të brendshme dhe manuale, duke punuar se bashku në hartimin e planeve dhe programeve te auditimit, ne analizën e rezultateve paraprake, duke na sugjeruar qasje dhe forma se si të thellohemi ne mesazhet qendrore dhe sit a prodhojme me efektivitet raportin e auditimit, në mënyrë që ai të zgjojë interesimin e vendim-marresve publike dhe te opinionit publik.
Eksperienca e fituar nga ky Projekt Binjakezimi eshte vertet e konsiderueshme dhe perben nje baze te mire ne progresin e metejshem te Kontrollit te Larte te Shtetit, ne rrugen e integrimit te plote si nje SAI modern evropian.
Ju faleminderit!

Duke vlerësuar lart kontributin në mbështetje të lirisë, të shtetndërtimit, të konsolidimit dhe të integrimit të Kosovës në NATO dhe në Bashkimin Evropian, nëpërmjet edhe bashkëpunimit të frytshëm me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Kosovës (ZKAK), më 28 Maj 2018 në Prishtinë, Presidenti i Republikës së Kosovës z. Hashim Thaçi i akordoi z. Bujar Leskaj “Medaljen Presidenciale”, me Nr. 73/2018 të Prot. Kjo medalje përbën vlerësimin më të lartë të dhënë deri tani nga Zyra e Presidencës e Kosovës,  në 10 Vjetorin e Pavarësisë së Kosovës.

(Përshëndetja në promovimin e librit “100 Simbolet Polake, në Ditën e Kushtetutës Polake të vitit 1791, kushtetuta më e vjetër demokratike e Evropës, Tiranë, KLSH, 3 maj 2018)
Suporti i Kuvendit ka rritur ndjeshëm kanalet e komunikimit të KLSH me ligjvënësin
I nderuar President Kviatkowski, i nderuar Zv-President Kutyla, i nderuar ish-President dhe Këshilltar i Lartë Jezierski, i nderuar Ambasador Bachura, të nderuar përfaqësues të botës akademike dhe intelektuale të vendit, të nderuar kolegë auditues,
Në këtë ditë, 227 vjet më parë, Parlamenti polak “Grand Sejm”-i proklamonte Kushtetutën e dytë më të vjetër në botë, pas asaj amerikane të vitit 1787, Kushtetutën e Polonisë, pasuesen e denjë të Magna Carta-s. Në këtë ditë të madhe për kombin polak dhe të gjithë polakët kudo ku ndodhen në botë, kam nderin, së bashku me Ambasadorin e Polonisë në Shqipëri, zotin Karol Bachura, që të promovojmë librin-album “Simbolet polake: 100 vende figura, ngjarje, arritje të rëndësishme për Poloninë, Europën dhe Botën”, i cili tani vjen i përkthyer i plotë edhe në gjuhën shqipe, në sajë të nismës së Zv-Presidentit të SAI-t polak, NIK, z. Wojciech Kutyla, të cilin e falenderoj me shumë mirënjohje.
Libri “100 simbolet polake” mbart për lexuesin shqiptar vlera të jashtëzakonshme njohëse të shpirtit polak të paepur për liri, të kulturës, artit, traditave, thesareve historike, arkeologjike, ekologjike, ekonomike dhe shkencore të ketij vendi të madh të Evropës dhe botës, mik i Shqipërisë dhe shqiptarëve. Sot janë me dhjetëra mijëra qytetarët polakë që vijnë me pushime në Shqipëri, për të kaluar momente të paharrueshme dhe të bukura në bregdetin shqiptar, apo në malet shqiptare.
U njoha me Librin në variantin e tij në anglisht, gjatë vizitës sime të parë në Poloni, në qershor 2012, në periudhën e riaktivizimit të marrëveshjes mes KLSH dhe NIK-ut polak, të nënshkruar në vitin 2006, riaktivizim konkret dhe i jashtëzakonshëm, i arritur në sajë të mendjes brilante dhe gjithnjë të hapur për bashkepunim mes SAI-ve, të njërit prej personaliteteve më në zë të auditimit publik suprem botëror, ish-Presidentit të NIK, z. Jacek Jezierski.
Në një shkrim të botuar në një gazetë shqiptare që nuk botohet më, të përditshmen “Ekonomia”, në maj 2013, dedikuar kësaj Dite të madhe për Poloninë, por edhe bashkëpunimit të NIK dhe KLSH, shprehja dëshirën që ky libër “të fliste” shqip. Së bashku me një grup audituesish të KLSH, në atë kohë provuam modestisht ta përkthenim.
Sot libri vjen i plotë në përmasat e tij, me një përkthim mjeshtëror. Tre vjet më parë, më 3 maj 2016, botova në gazetën “Panorama“ shkrimin me titull “Mazurkat historike të Polonisë”, kushtuar pikërisht Simboleve Polake.
Në një fjalë kushtuar 100 simboleve të një kombi të madh, është e vështirë t’i sjellësh të gjitha këto ikona. Më lejoni të përmend disa prej tyre.
Një nga simbolet që më ka tërhequr veçanërisht në këtë libër është Himni kombëtar i Polonisë, i cili quhet “Mazurek Dabrowskiego” (Mazurka e Dabrowskit). Të rrallë janë himnet kombëtare të vendeve të botës ku shpirti kombëtar shprehet aq mirë sa te himni polak. Ai ka një histori të veçantë. Mazurka është një valle e njohur popullore polake, që shpesh luhet duke u kënduar. Mazurka e Dabrowskit është krijuar si valle e kënduar dy vjet pas ndarjes së tretë të Polonisë mes fuqive të mëdha fqinje me të, ndarje që ndodhi në vitit 1795 dhe e zhduku Poloninë përkohësisht nga harta. Mazurka e Dabrowskit u kompozua si himn për legjionin polak, i cili luftonte për Republikën Franceze në Itali. Revolucioni Francez kishte marrë përsipër çlirimin e popujve të shtypur të Europës. Luftëtarët polakë, të mbetur pa shtet, i ishin bashkuar ushtrisë franceze, me shpresën që duke ndihmuar popujt e tjerë të Europës të çliroheshin, këta së bashku do ta ndihmonin popullin polak që të çlirohej dhe të rindërtonte Shtetin e tij.
“Polonia nuk është zhdukur/Polonia nuk ka humbur!”, këndohet në himnin e legjionit polak të Italisë, që, përpara se të bëhej Himni Kombëtar Polak, në shekullin XX-të, u përhap në trojet e banuara nga polakët, duke kaluar gojë më gojë. Miqte e mij të Grupit Lab “Çipini’, në këngën e veçantë kushtuar Polonisë dhe kombit fisnik polak, këndojnë: ”E gdhendën hymnin hyjnor/polakët me shpatë në dorë!”.
Një tjetër simbol interesant në Librin-album është Lumi Biebrza. Ky është një lumë i çuditshëm, një nga të vetmit lumenj të lënë akoma të lirë në gjendje krejt natyrore në Europën e shekullit të XXI-të, kur lumenjtë janë rregulluar nga dora e njeriut në atë mënyrë sa mund të quhen vepra arti. Lumi Biebrza kalon nëpër një zonë moçalore, e cila është bërë park kombëtar me të njëjtin emër. Ky është një rezervat i natyrës së virgjër, kënetave, me florën dhe faunën e tyre origjinale. Lumi lejohet të dalë nga shtrati dhe të përmbytë zonën moçalore përreth, duke qenë kështu një fenomen natyror i pandikuar nga dora e njeriut, gjë për të cilën është unik dhe interesant. Por lumi Biebrza dhe zona rreth tij nuk duhet të na krijojnë një ide të gabuar për Poloninë. Polakët kujdesen shumë për mjedisin, për tokat dhe lumenjtë e tyre.
Në listën e njëqind simboleve është edhe Zamoshci, i quajtur si një nga shtatë mrekullitë e Polonisë dhe që njihet edhe si qyteti më italian jashtë Italisë. Zamoshci ka shumë ndërtesa me arkitekturën e Rilindjes Italiane, prandaj njihet edhe si “Padova e Veriut”. Por e veçanta e Zamoshcit është se ai është ndërtuar në atë mënyrë që ndërtesat e tij të përbëjnë një konfigurim të trupit njerëzor, një simbolikë kjo që ka lidhje me lulëzimin e Humanizmit europian të kohës kur u ndërtua qyteti, në shekullin XVI-të.
Një simbol tjetër-arkeologjia. Polakët janë shumë krenarë për arkeologjinë e tyre, e cila, e cila është marrë dhe merret jo vetëm me hapësirën polake por edhe me zona të tjera me interes të madh arkeologjik në botë. Kështu, arkeologjia polake ka tashmë një traditë të madhe në një nga sferat më të rëndësishme të arkeologjisë botërore, në egjiptologji, traditë kjo e themeluar nga arkeologu i nivelit botëror Kazimierz Michalowski. Në këtë pikë, arkeologjia polake është e ngjashme me arkeologjinë e vendeve të mëdha të botës, që e ka sferën e veprimtarisë shumë përtej kufijve të vendit. Arkeologjia polake është shprehje e madhështisë së shpirtit polak. Është tregues i prirjes që kanë polakët për të bërë gjëra më të mëdha se ç’ bëjnë zakonisht vendet dhe kombet të krahasueshëm me ta, gjë që është shumë e shëndetshme për kombet, pasi i rrit ata.
Kam parë me shumë kërshëri simbolin “Kuajt polako-arabë”. Në të gjithë botën e adhurojnë kalin, por në Poloni ka një kult të veçantë për kalin. Këtë e tregon ankandi “Pride of Poland” që mbahet çdo vit në këtë vend, për kuajt e famshëm të racës arabo-polake. Kulti polak për kalin ka një arsye të veçantë, ai është shprehës i shpirtit të lirë polak. Kali që vrapon në fusha është një simbol i shpirtit të lirë njerëzor. Polonia, vendi i fushave të gjera, ku kuajt mund të vrapojnë pafundësisht të lirë, nuk mund të mos e ketë kalin si simbol të veçantë, ashtu si grekët e lashtë kishin kalin Pegasus, simbol të krijimtarisë së lirë të mendjes njerëzore.
Duke qenë se vij nga një qytet dhe krahinë bregdetare në Shqipëri, një simbol që më tërhoqi në Album është Deti Baltik. Duhet ta njohësh historinë e Polonisë për të kuptuar rëndësinë e këtij simboli. Polakët kanë luftuar shumë gjatë historisë së tyre, për t’ i penguar ata që donin t’ua mohonin daljen në det. Në asnjë komb tjetër që nuk është ishullor, deti nuk është i ngulitur aq thellë si simbol, sa në mendjen e njeriut polak.
Përmend detin, por nuk mund të anashkalosh Shqiponjën Bishtbardhë Detare, e cila përben një simbol kombëtar dhe ndodhet edhe në stemën shtetërore zyrtare të Polonisë. Polakët arritën ta mbrojnë këtë specie në zhdukje dhe sot ajo është shtuar mjaftueshëm, saqë mund t’u japin çifte shqiponjash të tilla edhe vendeve të tjera ku kjo specie rrezikohet, siç është Irlanda.
Historia shqiptaret i ka tërhequr gjithnjë dhe simbolet historike në këtë Libër-Album janë të shumta. Polonia si shtet dhe si komb do të ndahej katër herë, duke u zhdukur nga harta, por do të ringrihej pesë herë shumë fort, për të luajtur gjatë shekujve një rol me rëndësi historike për fatin e Europës dhe të botës.
Në vitin 1683, polakët luajtën një rol vendimtar për shpëtimin e Vienës nga rrethimi i Perandorise Osmane dhe me këtë, edhe për shpëtimin e të gjithë Europës nga osmanizmi. Në Ushtrinë e Napoleonit, e cila i përhapi idetë përparimtare të Revolucionit Francez në të gjithë Europën, do të kishte më shumë polakë, se nga çdo komb tjetër i Europës. Në vitin 1920, në Betejën e Varshavës, polakët e shpëtuan Europën nga invazioni i Rusisë bolshevike, duke e ndalur Ushtrinë e Kuqe në hyrje të Varshavës. Nëqoftëse nuk do të kishte qenë qëndresa polake dhe Ushtria e Kuqe do të hynte në Gjermani, ku lëvizja komuniste ishte shumë e fortë, e gjithë Europa do të ishte bërë bolshevike, duke përfshirë edhe Francën. Historia e Europës dhe botës do të kishte qenë shumë më e ndryshme nga ç’është sot.
Një simbol tjetër historik është “Beteja e Britanisë”, beteja ajrore që u bë gjatë disa muajve në vitin 1940 mbi qiejt e Anglisë, midis RAF (Forcës Ajrore Britanike) dhe Luftwafe-s (Forcës ajrore të Gjermanisë naziste). Në kohën kur Britania e Madhe i rezistonte e vetme në Europë agresionit nazist, në anën e britanikëve luftuan edhe disa qindra pilotë polakë, kontributi i të cilëve ishte vendimtar. Kjo pasi Anglisë në atë kohë i mungonin pilotët e sprovuar në luftë me aviacionin nazist, dhe pilotët polakë vinin nga lufta në Poloni e rreth një viti më parë. Ai që njihet si Skuadroni Luftarak Polak u shqua shumë në këtë betejë tremujore. Ndoshta skuadroni luftarak polak do ta meritonte të ishte simbol me vete në Album.
Në vitet 1939-1945, Polonia si shtet dhe si komb kaloi ndoshta periudhën më heroike të ekzistencës së saj, kur zgjodhi më mirë një ndarje të katërt të saj nga fuqitë e mëdha fqinje, se të pranonte ftesën e Hitlerit për një aleancë, në të cilën Polonia joshej me perspektivën e zgjerimit në lindje, në territorin e Bashkimit Sovjetik. Polonia preferoi që t’i qëndronte besnike aleancës së saj historike me Perëndimin, edhe pse u sakrifikua për këtë. Sakrifica supreme ishte kryengritja e Varshaves e 1 gusht-2 tetor 1944, e njohur boterisht me termin “Warsaw Uprising”, ku femije, gra, te rritur e te moshuar luftuan me çfare kishin ne dore per te çliruar qytetin e tyre nga pushtuesit naziste, por ku, te tradhetuar nga Ushtria e Kuqe e Stalinit, u masakruan me qindra mijera vete.
Një tjetër simbol me vlera të jashtëzakonshme historike është ai që në Album quhet “populli hebre”, që do të thotë “komuniteti hebre” i Polonisë. Në album “Populli hebre” është simboli i fundit, me numrin 100, por jo i fundit për nga rëndësia. Këtë e them, sepse më bënë përshtypje të thella termat në të cilët përshkruhet në Liber ky simbol dhe që sot përbëjnë mendimin që kanë shumica e polakëve për hebrenjtë. Një paragraf i veçuar nga teksti që përshkruan këtë simbol thotë: “Njëmijë vite bashkëjetese e popullsisë polake dhe hebraike janë shoqëruar me periudha pranimi të ndërsjellta, konflikte të përgjakshme, keqkuptime dhe më vonë periudha të bashkëpunimit harmonik në luftën kundër armikut të përbashkët. Për shumë shekuj mërgimi dhe persekutimi, hebrenjtë gjetën strehim në Poloni, madje edhe mbrojtje nga drejtues që iu dhanë atyre privilegje që nuk njiheshin nga vendet e tjera ”
Në këto rreshta ka një reflektim të sinqertë dhe kurajoz për marrëdhëniet polako-hebreje në shekuj. Pavarësisht incidenteve gjatë historisë midis polakëve dhe hebrenjve, është fakt se Polonia ka qenë streha më e madhe e hebrenjve në botë për mbi njëmijë vjet. Gjysma e diasporës hebreje në botë e ka origjinën nga hebrejtë e Polonisë. Nuk është rastësi që fjala me të cilët hebrejtë e kanë emërtuar Poloninë është “Polin” që do të thotë “Qëndroni këtu”. Polakët krenohen me arritjet e hebrenjve me origjinë nga vendi i tyre, siç është nobelisti Isaac Besheviz (shkrimtar), por edhe me burra shteti të shquar izraelitë, siç është David Ben Gurion, kryeministri i parë i shtetit të Izraelit.
Kur e shfleton Albumin, kupton se titulli i tij “100 simbole” është paksa “i gënjeshtërt”, ngaqe mjaft nga simbolet janë të shumëfishtë. Kështu, në Album ka individë-simbol nga fusha të ndryshme, por ka edhe nga ata që mund t’ i quajmë simbole kolektivel, si “Virtuozët e muzikës klasike”, “Mjeshtrat e Kinemasë”, “Kompozitorët bashkëkohorë”, “Eksploruesit dhe udhëtuesit”, “Fituesit polakë të çmimeve Oskar”, “Çmimet Nobel të Polonisë”, “Poetët patriotë”, etj. Dhe brenda këtyre emërtimeve do të gjejmë shumë emra, shpesh të njerëzve mjaft të njohur në botë, nga të cilët e ke të vështirë të përzgjedhësh, për t’ i përmendur.
Megjithate, disa janë radhitur individualisht në njëqind simbolet, të përmendur me emrin e tyre, si Frederik Chopin, kompozitori i madh, i cili e bëri mazurkan polake të njohur botërisht, Papa Gjon Pali II, Lech Walesa, Ryszard Kapuscinski, shkrimtari dhe studjuesi i njohur, Mikollaj Kopernjik, astronomi i famshem që frymëzoi Giordano Brunon dhe Galileo Galilein, shkencëtarja e mirënjohur, nobelistja Maria Sklodowska-Curie. Renditet individualisht ndër njëqind simbolet edhe astronomi i famshëm polak, i cili ecën në gjurmët e Kopernjikut, Aleksandër Wolszczan, i cili është zbuluesi i të parit planet jashtë sistemit tonë diellor.
Gjithashtu, në listën e njëqind simboleve përmendet individualisht edhe Ignacy Lukasiewicz[lukashjevic], gjeniu me emrin e të cilit lidhet hapja e pusit të parë të naftës në botë, ndërtimi i rafinerisë së parë të naftës, si dhe përdorimi për herë të parë i vajgurit për ndriçim.
Ndërsa në nënlistën e individëve-simbole është edhe Jan Matejko piktori i madh polak i temave historike, shprehës i shpirtit polak. Janë përzgjedhur për t’ u përmendur individualisht edhe dy personalitete të Revolucionit Amerikan, me origjinë polake, Tadeusz Koshciuszko[koshjuzko] dhe Kazimierz Pulaski. Polonia ka dhënë kontributin e saj në shumë ngjarje të mëdha botërore, si Revolucioni Amerikan, Revolucioni Francez etj.
Ky vend ka aq shumë shkrimtarë, poetë dhe shkencëtarë të njohur botërisht, sa vetëm me ta mund të bëhej një album me njëqind simbole. Kështu që kuptohet se sa e vështirë ka qenë detyra e autorëve të këtij Libri-Album, për të përzgjedhur në plejadën e njerëzve të shquar të vendit të tyre në gjithë këto fusha dhe, për këtë arsye, kanë qenë të detyruar të bëjnë grupimet që përmenda më lart.
Për shembull, për të gjithë është i njohur shkrimtari nobelist polak Henryk Sinkiewicz[sinkievic], pasi edhe ata që nuk kanë lexuar librat e tij, kanë parë së paku filmin “Quo Vadis”, i bërë sipas romanit të tij të famshëm. Megjithatë ai nuk gjen dot vend individualisht në listën e njëqind simboleve, por vetëm kolektivisht me nobelistët polakë.
Në Album, ndër njëqind simbolet polake paraqiten dhe Opera Polake, Teatri Polak, por edhe Folklori polak. Polakët janë ndjekës të mëdhenj të operës dhe teatrit dhe shteti atje kujdeset shumë për to. Por polakët janë shumë krenarë edhe për folklorin e tyre dhe traditat e tjera artistike.
Në Album paraqitet si simbol kombëtar edhe monedha polake, zloty. Polakët janë shumë krenarë për monedhën e tyre dhe çdonjëri prej tyre e ndjen detyrë të kontribuojë për fuqizimin e saj. Ne vitin 2010, ne kulmin e krizes boterore ekonomike dhe financiare 2008-2012, Polonia ishte i vetmi nder shtetet e zhvilluara evropiane, qe shenonte nje rritje pozitive ekonomike. Çdo polak nuk i lejon vetes që të bëjë tregti apo çfarëdo transaksioni financiar në monedhë të huaj, kur është e mundur që të përdorë monedhën e tij kombëtare. Zloty sot është një monedhë solide, me emër të mirë në rrethet financiare ndërkombëtare. Polonia Ky ka sot një ekonomi në rritje dhe Zlotin kaq të fortë, sa polakët mendohen dy herë para se të kërkojnë të anëtarësohen në Eurozonë, duke pasur parasysh problemet e saj me stanjacionin në vitet e fundit. Sot Polonia është faktikisht një fuqi e madhe europiane, vendi i pestë në Evropë për fuqinë ekonomike, si dhe një shtyllë e rëndësishme e NATO-s në Europën Lindore.
Mikpritja polake renditet si një nga njëqind simbolet kombëtare dhe për këtë jam dëshmitar edhe vetë, pasi e kam provuar shumë herë atë, në shoqërinë e miqve të mij të shtrenjtë, ish-Presidentit të NIK dhe Këshilltar i Lartë Jezierski dhe Zv-Presidentit Kutyla.
Me lejoni ta mbyll këtë vlerësim modest të këtij Libri-Album të jashtëzakonshëm “100 Simbolet Polake”, me një konsideratë. Afër 40 simbole të Librit janë shumë të ngjashëm e të përarfërt me simbole të historisë, kulturës, arteve, traditave dhe natyrës së kombit shqiptar. Polakët dhe shqiptarët i bashkojnë sakrificat e panumurta në luftën dhe etjen e tyre të pashuar për liri, jetesë me dinjitet dhe krenari për origjinën dhe zakonet e tyre. Do të doja që në vendin tonë të kishte një album të ngjashëm me njëqind simbole shqiptare, të shoqëruar me një tekst që i shpjegon kaq thjesht, shkurt dhe bukur ato, sa ai i Librit-Album polak. Nëse ndërkohë, ndonjë institucion shqiptar nuk do ta ndërmarrë këtë nismë, pasi të largohem nga detyra e Kryetarit të KLSH, mendoj t’ia dedikoj një pjesë të kohës dhe përpjekjeve të mija përgatitjes së këtij Libri-Album.
Ju faleminderit!