Qeverisje me korrupsion të përhapur në administratën publike dhe sistemet rregullatore

Dje Departamenti Amerikan i Shtetit publikoi raportin e vitit 2025 për klimën e investimeve në Shqipëri(https://www.state.gov/wp-content/uploads/2025/09/638719_2025-Albania-Investment-Climate-Statement.pdf) .

Raporti i vitit 2025 i Departamentit Amerikan të Shtetit (DASH) mbi klimën e investimeve në Shqipëri ofron një analizë të detajuar mbi mjedisin ekonomik, kuptueshmërinë ligjore dhe sfidat që hasin investitorët e huaj. Ashtu si në vitet e kaluara, raporti evidenton se korrupsioni dhe pastrimi i parave mbeten ndër pengesat kryesore për zhvillimin e qëndrueshëm të investimeve dhe sigurimin e konkurrencës së drejtë në treg.

Menjëherë në faqen e dytë të tij (fragmenti i parë), Raporti i DASH thekson se “…zhvillimi ekonomik i Shqipërisë mbetet i ndjeshëm ndaj (i) korrupsionit të përhapur, (ii) krimit të organizuar, (iii) konkurrencës së shtrembëruar, (iv) mungesës së fuqisë punëtore për shkak të emigrimit, (v) produktivitetit të ulët dhe (vi) një sektori të madh informal”. Investitorët e huaj raportojnë se sfidat kryesore mbeten zbatimi i ligjit, transparenca e ulët dhe burokracia, të cilat shpesh shoqërohen me kërkesa korruptive.

1. Korrupsioni në Shqipëri: pengesë sistemike zhvillimi

Sipas DASH, korrupsioni mbetet i përhapur në nivele të ndryshme të administratës publike dhe sistemeve rregullatore. Investitorët e huaj shprehin shqetësime për tenderat publikë jo transparentë, ku fituesit shpesh lidhen me interesa politike.

Raporti cilëson se tenderat publikë në Shqipëri vazhdojnë të mbeten një nga pikat më të ndjeshme për investitorët e huaj. Sipas tij, fituesit e tenderave shpesh kanë lidhje politike, duke ulur besimin e biznesit ndërkombëtar në një konkurrencë të ndershme.

DASH shpjegon se, megjithëse ligji shqiptar për prokurimet publike është përmirësuar dhe digjitalizimi i procedurave ka reduktuar disa hapësira për abuzim, praktikat problematike vijojnë të mbeten. “Investitorët e huaj raportojnë raste ku kriteret e tenderëve përshtaten për kompani të caktuara, afatet janë të kufizuara dhe ankesat trajtohen ngadalë ose nuk çojnë në ndryshime reale,” thuhet në dokument.

Një tjetër shqetësim i ngritur nga DASH është mungesa e monitorimit efektiv, pas shpalljes së fituesit në tendër. Në shumë raste, projektet shtyhen ose ndryshohen rrënjësisht pasi kontrata është dhënë, duke rritur dyshimet për mungesë transparence dhe favorizime.

Raportet për korrupsion në prokurimin qeveritar janë të zakonshme, me investitorët që raportojnë shpesh raste të korrupsionit qeveritar, që vonojnë dhe pengojnë investimet në Shqipëri. Përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik-privat (PPP) ka zvogëluar mundësitë për konkurrencë, përfshirë edhe nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë.

Analiza e dobët dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave PPP janë shqetësime të vazhdueshme. Disa investitorë amerikanë janë përballur me mosmarrëveshje tregtare të diskutueshme me subjekte publike dhe private, përfshirë disa që kanë shkuar në arbitrazh ndërkombëtar.

2. Gjyqësori, tatimet dhe doganat: çerdhe ndikimi politik dhe korrupsioni

DASH ngre shqetësimin se vendimmarrja gjyqësore në vend mbetet e paqëndrueshme dhe shpesh e ndikuar nga lidhje politike. Ky fenomen, sipas raportit, po dëmton klimën e biznesit dhe po dekurajon investitorët e huaj.

“Procedurat gjyqësore shpesh zgjasin përtej afateve të arsyeshme, duke krijuar pasiguri për investitorët dhe duke rritur kostot e tyre” thuhet në raport. DASH thekson se vonesat në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve komerciale dhe ekzekutimin e vendimeve gjyqësore e bëjnë mjedisin e biznesit më pak të parashikueshëm.

Raporti evidenton gjithashtu raste ku gjykimet kanë ndryshuar nga një shkallë gjyqësore te tjetra pa arsye të qarta ligjore, si dhe shqetësime për ndërhyrje politike në çështje të ndjeshme që përfshijnë kompani private ose interesa të mëdha ekonomike.

Raporti nënvizon se komuniteti i biznesit vendas dhe i huaj në Shqipëri, shprehet se fluksi i madh i të ardhurave të paligjshme nga trafiku i drogës, kontrabanda, evazioni fiskal dhe korrupsioni shtrembëron konkurrencën në treg. Investitorët raportojnë se mund të jenë objektiva të zhvatjes nga administrata publike, media dhe grupet kriminale.

Sipas DASH, praktikat e ryshfetit në inspektimet fiskale dhe në pikat doganore vazhdojnë të jenë një nga pengesat kryesore për një klimë të shëndetshme biznesi në Shqipëri. Raporti e përshkruan korrupsionin në këta sektorë si një fenomen ende të përhapur.

Sipas raportit, një pjesë e bizneseve dhe investitorëve të huaj raportojnë kërkesa të tërthorta për pagesa jozyrtare gjatë proceseve të kontrollit fiskal ose gjatë procedurave doganore. Këto pagesa, shpesh të cilësuara si “shërbime të shpejta”, përdoren për të përshpejtuar zhdoganimin e mallrave, për të shmangur gjoba, ose për të mbyllur kontrolle të hapura tatimore.

“Prania e ryshfetit në këto sektorë jo vetëm që shtrembëron konkurrencën e ndershme, por dëmton dhe besimin e investitorëve të huaj tek institucionet shqiptare,” thuhet në raportin e DASH. Dokumenti vëren se rreziqet për korrupsion mbeten të larta në praktikat e përditshme në këta sektorë të administratës publike.

3. Qeverisje në simbiozë me pastrimin e parave dhe ekonominë e gjerë informale

Departamenti Amerikan i Shtetit (DASH), në raportin e tij për klimën e investimeve për vitin 2025, ka identifikuar sektorin e ndërtimit dhe transaksionet me para në dorë si dy kanalet kryesore ku kryhet pastrimi i parave në Shqipëri.

Raporti thekson se ndërtimi ka njohur rritje të shpejtë gjatë viteve të fundit, shpesh pa një lidhje të qartë me kërkesën reale të tregut ose me burimet e deklaruara të financimit. “Rritja e shpejtë e sektorit të ndërtimit dhe përdorimi i lartë i pagesave cash e bëjnë këtë sektor veçanërisht të ekspozuar ndaj aktiviteteve të pastrimit të parave” thuhet në raport.

Sipas DASH, përdorimi i gjerë i parave fizike në transaksione të mëdha, përfshirë blerjet e pasurive të paluajtshme, krijon mundësi për transferim të fondeve të paligjshme në ekonomi, fonde pa gjurmë të qarta. “Transparenca e pronësisë dhe e burimeve të financimit mbetet e kufizuar, ndërsa kapacitetet e autoriteteve për të hetuar raste komplekse financiare janë ende të pamjaftueshme,” vijon raporti.

Sipas Raportit, ekspertët e tregut e shohin këtë situatë si një këmbanë alarmi dhe paralajmërim serioz. “Ndërtimi po kthehet në një kanal të preferuar për kapitalet e dyshimta, çka shtrembëron konkurrencën dhe rrezikon stabilitetin ekonomik,” thotë për Raportin një analist financiar.

DASH thekson se një pjesë e konsiderueshme e aktiviteteve ekonomike kryhen jashtë regjistrimeve zyrtare, duke përfshirë punësimin pa kontratë, transaksionet pa fatura dhe pagesat cash në përmasa të mëdha. “Kjo ul bazën tatimore, krijon konkurrencë të pandershme dhe kufizon aftësinë e shtetit për të ofruar shërbime publike cilësore” thekson Raporti.

Një element shqetësues që nënvizon raporti është lidhja mes ekonomisë informale dhe pastrimit të parave. Transaksionet e paregjistruara, veçanërisht në sektorët e ndërtimit dhe tregtisë, krijojnë hapësira për futjen e kapitaleve të dyshimta në qarkullim.

xxx

Për ne, Raporti i Departamentit Amerikan të Shtetit i vitit 2025, për klimën e investimeve në Shqipëri është një thirrje e thekshme për veprim. Nëse nuk merren masa konkrete, ekonomia jonë rrezikon të kthehet gjithnjë e më e varur nga kapitalet e pista dhe të humbasë besimin e lëkundur ndjeshëm sot, të investitorëve seriozë dhe partnerëve ndërkombëtarë.

Raporti i DASH rekomandon forcimin e mbikëqyrjes financiare, rritjen e transparencës së pronarëve përfundimtarë të kompanive ndërtuese dhe kufizimin e përdorimit të parasë cash në transaksione mbi një prag të caktuar. Ai sugjeron gjithashtu bashkëpunim më të ngushtë mes institucioneve ligjzbatuese, bankave dhe agjencive ndërkombëtare, për të identifikuar dhe bllokuar flukset e parave të dyshimta. Raporti rekomandon edhe një sërë masash urgjente për luftë efektive ndaj korrupsionit sistemik.

Nëse rekomandimet zbatohen, Shqipëria mund të bëhet më konkurruese në rajon dhe të tërheqë kapital të qëndrueshëm. Në të kundërt, vazhdimësia e korrupsionit dhe dobësitë në luftën kundër pastrimit të parave mund të rrisin rrezikun e reputacionit për vendin dhe të dekurajojnë investime të reja strategjike.

Mirëpo, me sektin Rama në pushtet, të gjitha këto rekomandime serioze dhe profesionale shvlerësohen dhe përfundojnë në koshin e harresës dhe indiferencës, sikurse kanë 12 vite rrjesht që po hidhen. Rama nuk do dhe nuk mund të luftojë konkretisht korrupsionin dhe pastrimin e parave të pista, pasi është promovues dhe shërbëtor i bindur i tyre.

Sekti Rama po hyn në mandatin e katërt, me premtime butaforike për transformim ekonomik, stabilitet fiskal dhe përmirësim të mirëqenies së qytetarëve. Mirëpo programi ekonomik i sektit për katër vitet e ardhshme rezulton jo vetëm i pamjaftueshëm, por rrezikon që në shumicën dërrmuese të rasteve, të prodhojë efekte të kundërta nga ato të shpallura, për arësyet kokëforta të mëposhtme.

1. Program shpenzimesh operative dhe jo shpenzime për zhvillim

Realiteti i ketyre 12 viteve ka treguar se rritja ekonomike ka qenë nën parashikimet dhe është nxitur më shumë nga konsumi dhe remitancat, sesa nga prodhimi apo eksportet, që të jetë një rritje e qendrueshme.

Borxhi publik ka mbetur i lartë, me treguesin e borxhit publik për frymë që është rritur me 1.8 herë nga viti 2013 në vitin 2024(nga 30.5 mijë lekë në 56.9 mijë lekë)! Për Produktin e Brendshëm Bruto(PBB), Programi qeverisës Rama 4, në mënyrë tinzare dhe të pandershme krahason PBB-në në euro të vitit 2013 me PBB-në në euro të vitit 2024, duke u mburrur se e ka rritur në 2.5 herë, në një kohë që kursi mesatar vjetor i këmbimit në vitin 2013 në tregun tonë ishte 140 lekë një euro, ndërsa në vitin 2024 ishte 98 lekë një euro, ose një euro e shvlerësuar në tregun tonë me 42 përqind!

Për rrjedhojë, nëse kursi aktual do të ishte 140 lekë një euro sot, sa ka qenë në vitin 2013, pra të mos kishim mbiçmim joreal të lekut, PBB e vitit 2024 do të rezultonte 16.5 miliardë lekë dhe jo mbi 25 miliardë lekë, që për një periudhë 11 vjeçare nuk quhet ndryshim i konsiderueshëm për një ekonomi. Pra, rritja nuk është siç pretendon programi mbi 2.5 herë por vetëm 1.7 herë.

Thënë ndryshe, gjatë këtyre 12 viteve, sekti Rama ka financuar një pjesë të konsiderueshme të konsumit dhe investimeve përmes borxhit, dhe jo përmes rritjes organike të ekonomisë.

Investimet private nuk janë rritur ndjeshëm për shkak të mungesës së sigurisë ligjore, pasigurisë për pronën dhe politizimit të tregut. Eshte e vertete qe buxheti vjetor është rritur në vlerë absolute ne shumicen e 12 viteve te fundit, por pjesa më e madhe e kësaj rritjeje i është dedikuar pagave dhe shpërblimeve në administratë, shpenzimeve të mirëmbajtjes dhe funksionimit të institucioneve, si dhe pagesave për koncesione dhe PPP, të cilat janë detyrime të paracaktuara afatgjata.

Nga ana tjetër, fondet për investime kapitale, për ndërtim rrugësh, ujësjellësash, shkollash, spitalesh kanë mbetur të kufizuara dhe shpesh janë realizuar nën nivelin e parashikuar.

Rritja e shpenzimeve operative tregon se qeveria nuk ka arritur të kryejë reformat e thella në administratë dhe në sektorin publik. Administrata publike mbetet e fryrë, ku gëlojnë emërimet nepotike ose të patronazhistëve, me kosto të lartë pagash dhe pa rritje të produktivitetit.

Tenderat e shërbimeve publike janë pothuajse të gjithë klientelistë, me kosto të larta dhe rezultat minimal për qytetarin. Mungon efiçienca digjitale, e cila mund të ulte shpenzimet operative dhe të përmirësonte cilësinë e shërbimeve.

Gazeta e rëndësishme zvicerane, Neue Zuercher Zeitung (ne shqip, Gazeta e Zyrihut te Ri) shkruan se projektit te ministres virtual te kabinetit te ri, Diella, i mungon gjëja më e rëndësishme, transparenca. Ajo thekson se “Sipas organizatës Transparency International, Shqipëria është një nga vendet më të korruptuara në Evropë – një pengesë qendrore për anëtarësimin në BE… Publiku e njeh Diellën deri tani vetëm nga faqja E-Albania. Një chatbot, që ndihmon në navigimin e formularëve, nuk është ndonjë gjë revolucionare. Për një mbikëqyrje sistematike të kontratave publike nevojiten sisteme shumë më komplekse sesa një chatbot i thjeshtë. Fakti që Edi Rama njofton tani se Diella do të veprojë si “ministre e inteligjencës artificiale” si në E-Albania, ashtu edhe në kontrollin e tenderëve publikë, e largon vëmendjen nga realiteti. Sepse këtu duhen algoritme të ndryshme. Një AI në fushën e prokurimeve publike, ku bëhet fjalë për miliona euro nga taksat, ka nevojë për një monitorim shumë më të rreptë dhe nga Parlamenti. E paqartë mbetet se kush do ta kontrollojë këtë inteligjencë artificiale në të ardhmen. Diella është e vendosur pranë autoritetit të T.I., AKSHI-t, i cili i nënshtrohet direkt kryeministrit. Ky institucion është shpesh i kritikuar për mungesë transparence”.

1. Program ekonomik jo vizionar dhe i cekët

Investimet kapitale janë ato që gjenerojnë rritje ekonomike afatgjatë. Në të katër programet qeverisëse të sektit Rama, pra edhe në këtë të fundit, ato përfaqësojnë një peshë më të vogël nga viti në vit, duke krijuar stagnim në infrastrukturë, sidomos në zonat rurale.

Programi Rama 4 ka mungesë të theksuar investimesh në arsimin profesional, që do të përgatiste fuqinë punëtore për tregun e punës. Kemi mungesë investimesh në shëndetësi, çka e bën sistemin vulnerabël ndaj krizave, si pandemia.

Një program që synon të shpenzojë më shumë për vete sesa për zhvillim, pavarësisht butaforisë të treguesve gjoja pro afrimit me Bashkimin Evropian, sjell pasoja të drejtpërdrejta për vendin, si rritje e ngadaltë ekonomike, e cila nuk mjafton për të përthithur emigracionin dhe papunësinë. Ai e bën ekonominë dhe mbarë shoqërinë tonë të varur nga borxhi publik, pasi të ardhurat nuk mjaftojnë për të mbuluar shpenzimet e larta operative.

Një program i tillë prodhon çdo ditë dhe orë humbje të besimit tek qytetarët dhe bizneset, të cilat nuk shohin investime që përmirësojnë jetën dhe klimën e biznesit.

Në program shpallen objektiva butaforikë, si 2 miliardë eurove kredi dhe garanci për bizneset,

miratimi i Strategjisë Industriale Kombëtare, apo heqja e çmimeve të referencës për importet.

Përvoja e deritanishme tregon se nga garancitë sovrane kanë përfituar kryesisht bizneset e mëdha, jo ato të vogla dhe të mesme, ndërsa heqja e çmimeve të referencës ul kostot për importuesit, por rrezikon të dëmtojë edhe më shumë prodhuesit vendas, që tashmë përballen me një konkurrencë të ashpër që rrezikon t’i falimentojë, sikurse po ndodh me të 500 fabrikat e sektorit fason.

Strategjitë industriale janë ende në letër, pa projekte konkrete që të ndryshojnë strukturën e ekonomisë. Në Indeksin Global të Inovacionit 2024, Shqipëria renditet e fundit në Evropë, me vendin e 81-të nga 141 vende të botës, duke treguar dobësi në infrastrukturë, institucione dhe inovacion. Kjo bie ndesh me premtimet e sektit Rama për strategji industriale, sepse në praktikë inovacioni dhe teknologjia mbeten shumë të ulëta

Programi qeverisë që po paraqitet sot, vuan nga e njëjta sëmundje e programeve të tre qeverive të tjera të sektit, nga shpenzime të larta operative dhe jo-produktive. Një pjesë e konsiderueshme e buxhetit shkon për paga, administratë dhe tendera shërbimesh, duke lënë shumë pak hapësirë për investime kapitale. Është program rritje taksash dhe presionesh të panumurta mbi biznesin, program aspak vizionar dhe tejet i cekët.

Politika fiskale ka shtuar taksat dhe tarifat mbi bizneset e vogla dhe të mesme, duke penguar rritjen e tyre dhe duke nxitur ekonominë informale.

Është program shpenzimesh për partneritetet publik-privat, të fituara nga oligarkët rreth Ramës, që kanë krijuar detyrime afatgjata për buxhetin, duke ulur fleksibilitetin fiskal dhe duke rritur rrezikun e defiçitit buxhetor.

Për të katërtën herë rradhazi, programi i qeverisë paraqitet me mungesa investimesh në infrastrukturën reale dhe në teknologji, duke lënë sektorin prodhues të pazhvilluar.

Është Program që “garanton” papunësi të lartë të të rinjve. Emigracioni ka vijuar në rritje, duke zbrazur tregun e punës nga forca e kualifikuar dhe nga profesionistët.

Programi qeverisës Rama 4 është program i varësisë së plotë nga remitancat, edhe pse nuk e thotë askund që varet prej tyre! Kjo mund të kuptohej në vitet e para të tranzicionit, por kurrsesi jo tani. E megjithatë, është realitet i trishtë, i pohuar nga shumë organizata ndëkombëtare, se ekonomia e vendit po mbahet gjallë kryesisht nga paratë e emigrantëve, jo nga rritja e brendshme e prodhimit.

Është program i inflacionit të lartë dhe i shtimit të ndjeshëm të kostos së jetesës për të gjitha mallrat e konsumit të përditshem dhe për shërbimet. Politikat buxhetore dhe sociale, edhe për mandatin e katërt të sektit në pushtet, nuk do të ndihmojnë në frenimin e rritjes së çmimeve, duke rënduar më tej konsumatorin.

Në program flitet për një ekonomi dinamike dhe gjithëpërfshirëse, por treguesit socialë nuk e mbështesin këtë tezë. Koeficienti Gini në Shqipëri, i fundit i vlerësuar në faqen Eurostat

rezulton 33, pavarësisht se INSTAT në vitin 2023 e referon gabimisht 30.2. Kjo tregon se pabarazia është e madhe dhe jo të gjitha shtresat e popullsisë kanë përfituar në mënyrë të barabartë nga rritja ekonomike. Në veçanti, shtresa e mesme është tkurrur, ndërsa ajo tejet e pasur, që mund ta quajmë ndryshe edhe oligarkët e Ramës, e kanë shtuar me here pasurinë e tyre, në këto vite të rregjimit të sektit Rama.

Si përfundim, politikat gjoja “zhvillimore” të katër programeve qeverisës së sektit në fuqi e kanë dëmtuar rëndë bazën prodhuese dhe eksportuese të vendit, duke rrezikuar qëndrueshmërinë afatgjatë të ekonomisë shqiptare.

III. Program që buron nga një model ekonomik tërësisht i varur nga paraja e paligjshme!

Programi qeverisës Rama 4 është ngjizje megapremtimesh boshe, në mungesë të plotë të transparencës dhe besueshmërisë. Raportet e organizmave ndërkombëtarë dhe të KLSH-së kanë evidentuar në vijimësi shkelje të rregullave të prokurimit dhe keqmenaxhim të fondeve buxhetore, duke e bërë edhe programin e sotëm një instrument jo të zhvillimit, por të klientelizmit dhe patronazhit politik.

Programi qeverisës Rama 4 është Program i lejimit për 12 vite rrjesht të evazionit skandaloz fiskal të kompanisë Bankers, e cila ka raportuar kosto të larta operative, duke ulur bazën e tatueshme për tatimin mbi fitimin dhe duke gjeneruar fatura të fryra për shërbime dhe pajisje nga kompani të lidhura. Kompania ka gjalluar me abuzimet e saj nën indiferencën e plotë dhe ndoshta edhe bashkëpunimin mafioz të sektit në fuqi, përmes raportime për shitje të naftës nën çmimin e tregut ndërkombëtar, duke ulur të ardhurat e raportuara, duke realizuar transferim fitimi të paligjshëm jashtë Shqipërisë.

Sikurse e thekson me qartësi Instituti Konservator Shqiptar, në studimin e parë të plotë për ekonominë shqiptare: “Modeli Ekonomik i Shqipërisë – Varësia nga paraja e paligjshme, pasojat dhe zgjidhjet, megjithëse rritja ekonomike ka qenë mesatarisht rreth 4% gjatë viteve 2022–2024, kjo rritje është artificiale dhe e mbështetur kryesisht te ndërtimi dhe shërbimet – sektorë që furnizohen në masë të madhe nga pastrimi i parave të jashtëligjshme. Prodhimi industrial ra me 7.7% në vitin 2024, bujqësia (në rënie prej tremujorit të fundit të vitit 2021), ra me 2.7%, ndërsa produktiviteti ka qenë në rënie të vazhdueshme.

Instituti cilëson se, sipas të dhënave të OKB-së, flukset e paligjshme që hyjnë në Shqipëri arrijnë në një vlerësim konservator, 1–4 miliardë euro në vit, ose 5–17% të PBB-së (raporte të tjera e japin përqindjen dhe më të lartë), duke shkaktuar (i) forcim të pashpjegueshëm të lekut (+30% ndaj euros në periudhën 2015–2025), (ii) deformim të modelit zhvillimor, (iii) thellim të deficitit tregtar, me rënie të vazhdueshme në produktivitet dhe eksporte, (iv) rënie në vend të fundit për sa i përket klimës së biznesit; (v) lulëzim artificial të ndërtimit, ku vetëm 22% e financimit vjen nga bankat dhe pjesa tjetër nga burime të panjohura, si dhe (vi) rritje të varfërisë dhe të përjashtimit social në mbi 40%.

Raporti i Instituti Konservator Shqiptar thekson krizën demografike. Mbi 1.1 milionë qytetarë, sipas EUROSTAT, kanë emigruar që prej vitit 2014, ndërsa nataliteti ka rënë në nivelet më të ulëta në botë. Kjo e bën Shqipërinë një vend që po humb fuqinë punëtore dhe perspektivën afatgjatë të zhvillimit dhe të demografisë.

Në tërësi, programi ekonomik i qeverisë Rama 4 tregon fokus vetëm tek menaxhimi i status quo-së së një rritjeje të vakët dhe shterpë ekonomike, sesa tek zhvillimi strategjik i vendit.

Nëse nuk ndryshon filozofia programore, nga konsum në investim, Shqipëria rrezikon të mbetet në një cikël të varfër rritjeje, ku shpenzimet publike shërbejnë vetëm për të mbajtur në këmbë administratën dhe për të vijuar majmjen e oligarkëve të Kryeautokratit Rama, e jo për të krijuar të ardhme më të mirë për qytetarët.

Qeveria katërt e sektit Rama po vjen gjoja me premtimin për të konsoliduar reformat, për të përshpejtuar integrimin evropian dhe për të forcuar ekonominë kombëtare. Në të vërtetë, ende pa nisur ditën e saj të parë të punës, sinjalet nga pritshmëritë zero të qytetarëve tregojnë se kjo qeveri do të përballet me një dështim të paralajmëruar. Faktorët janë të shumtë: nga lodhja politike e sektit ne qeverisje, tek kriza e besueshmërisë publike dhe ngërçi institucional në disa sektorë kyçë të ekonomisë dhe shoqërisë sonë.

1. Rama 4 me zero energji reformuese

Pas më shumë se dymbëdhjetë vitesh në pushtet, sekti qeverisës dhe vetë Kryeautokrati Rama po përballen me një fenomen klasik: lodhjen politike dhe shterimin e energjive për ndryshim. Reformat e shpallura si prioritet, si reforma në drejtësi, reforma territoriale dhe reforma administrative kanë humbur ritmin dhe përballen me rezistencë të fortë nga grupet e interesit.

Mazhoranca përballet me erozion elektoral dhe me perceptimin se i ka mbaruar energjia për reforma të mëdha. Kabineti qeveritar shihet si teknik dhe i centralizuar, me asnje figurë të re që frymëzojë ndryshim. Ministrat e kabinetit të ri janë më shumë administratorë të status quo-së së një qeverisjeje te kalbur nga korrupsioni dhe abuzimet me pronën shtetërore, se sa motorë ndryshimi. Premtimi për “hapjen e një kapitulli të ri” po zbehet, duke sjellë perceptimin e një mandati teknik dhe jo vizionar.

Pas tre mandateve të njëpasnjëshme, pritshmëritë për një mandat të katërt ishin të lidhura me përfundimin e reformave të nisura ne drejtësi, administratë publike dhe decentralizim, ne rritjen e rritjen e transparencës dhe te përgjegjshmërisë qeveritare, si dhe me modernizimin e ekonomisë, përmes digjitalizimit dhe inovacionit.

Reforma në drejtësi, e nisur në vitin 2016 si projekti më ambicioz për shtetin e së drejtës në Shqipëri, premtoi një sistem gjyqësor të pavarur, funksional dhe të paanshëm. Por në praktikë, balanca e rezultateve tregon se kjo reformë ka qenë e instrumentalizuar politikisht nga sekti Rama, për të dobësuar opozitën dhe për të konsoliduar pushtetin ekzekutiv. Në vend të një drejtësie të pavarur, Shqipëria sot përballet me një boshllëk institucional, selektivitet në hetime dhe perceptim të lartë të politizimit të prokurorisë dhe gjykatave të reja.

Në teori, reforma synonte të godiste korrupsionin në nivelet e larta dhe të rikthente besimin e publikut tek drejtësia. Në praktikë, rezultatet janë selektive dhe të njëanshme. Hetimet janë përqendruar kryesisht te figurat e opozitës dhe ish-zyrtarë të qeverive të mëparshme. Rastet e korrupsionit që prekin zyrtarë aktualë të mazhorancës hetohen më ngadalë ose mbyllen pa rezultat konkret.

Shumë gjykata kanë mbetur pa gjyqtarë, për shkak të procesit të vetting-ut, duke zgjatur pafund çështjet gjyqësore. Sekti në qeverisje ka përfituar nga kjo situatë, për të qeverisur me vendime administrative pa frikën e kontrollit gjyqësor. Ja përse opozita me të drejtë e percepton drejtësinë si mjet presioni dhe hakmarrjeje politike, ndërsa raportet ndërkombëtare (Freedom House, Transparency International, etj.) vazhdojnë të theksojnë nivel të lartë korrupsioni dhe mungesë pavarësie reale të gjyqësorit.

Në vend që të shtojë besimin e qytetarëve tek drejtësia, Ramaforma në drejtësi ka konsoliduar pushtetin autokrat të kryeministrit në mungesë të balancave institucionale, duke dobësuar ndjeshëm dhe gati shuar demokracinë pluraliste, pasi opozita ndodhet nën presion gjyqësor.

Ramaforma ka penguar edhe procesin e integrimit në BE, për shkak të mungesës së rezultateve të balancuara kundër korrupsionit në nivelet e larta të pushtetit.

Reforma territoriale e vitit 2014, e cila uli numrin e njësive vendore nga 373 në 61, synonte forcimin e qeverisjes vendore, rritjen e kapaciteteve administrative dhe ofrimin e shërbimeve më cilësore për qytetarët. Pas më shumë se një dekade zbatimi, ajo paraqitet si dështim i plotë, me rezultate tejet zhgënjyese.

Shërbimet publike kanë mbetur të dobëta, hendeku mes zonave urbane dhe rurale është thelluar, dhe decentralizimi real nuk është realizuar. Reforma ka përfunduar si një centralizim i pushtetit në pak bashki të mëdha dhe një dobësim i skajshëm i demokracisë vendore.

Reforma territoriale u prezantua si një nga reformat kyçe për integrimin në Bashkimin Evropian, por raportet e monitorimit të Komisionit Evropian, të Këshillit të Evropës dhe të organizatave vendore tregojnë se objektivat kyçe të saj të rritjes së eficiencës së administratës vendore, shtimit të të ardhurave vendore dhe investimeve në infrastrukturë, përmirësimit të cilësisë së shërbimeve për qytetarët dhe nxitjes së pjesëmarrjes qytetare e zhvillimin të demokracisë lokale kanë dështuar totalisht.

Reforma Zgjedhore është lënë në harresë, pavarësisht rekomandimeve të OSBE/ODIHR.

Në 12 vjet, sekti Rama ka patur përparësi vetëm fokusin në propagandë, por jo punën e përditshme dhe të vështirë në çuarjen përpara të politikave thelbësore për të përmirësuar gjendjen ekonomike të shtresave të varfëra dhe të mesme të popullsisë. Është kujdesur për rritjen e komunikimit qeveritar të tipit marketing dhe blerjen e mediave, me mungesë të transparencës mbi vendimmarrjet strategjike qeveritare.

Sekti në pushtet është kujdesur t’i paraqesë politikat e veta publike si suksese të mëdha, ndërkohë që matjet e pavarura tregojnë progres minimal ose zero.

Të tre mandatet e mëparshme kanë treguar mungesë të reformave fiskale apo nismave për të luftuar ekonominë informale. Edhe ky mandat i katërt po ngjizet nën mungesën absolute të politikave të reja fiskale.

1. Aventura antikushtetuese me ministrin virtual!

Rama 4 nuk pritet të investohet në asnjë prej drejtimeve themelore reformuese të përshkruara më sipër, për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror të vendit, por i është futur aventurës digjitale me një ministër virtual, një shkelje flagrante e Kushtetutës së vendit.

Emërimi dhe përdorimi i një “ministri virtual” me emrin Diella, pa bazë ligjore dhe kushtetuese, përbën precedent të rrezikshëm në sistemin qeverisës të Shqipërisë.

Kushtetuta e vendit e përcakton qartë përbërjen e Këshillit të Ministrave dhe mënyrën e emërimit e shkarkimit të ministrave, duke kërkuar që ata të jenë individë realë, me përgjegjësi politike dhe ligjore. Koncepti i një ministri virtual, qoftë si inteligjencë artificiale, apo si entitet digjital i përdorur në vendimmarrje, krijon boshllëk të plotë përgjegjësie, shkel ndarjen e pushteteve dhe cenon parimin e llogaridhënies publike.

Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, neni 95 përcakton se Këshilli i Ministrave përbëhet nga kryeministri, zëvendëskryeministri dhe ministrat. Neni 98 parashikon se ministrat emërohen dhe shkarkohen nga Presidenti, me propozim të kryeministrit. Neni 102 i jep kryeministrit kompetencën për të përcaktuar drejtimet kryesore të politikës së përgjithshme shtetërore, por gjithmonë përmes ministrave të përgjegjshëm.

Emërimi i një “ministri virtual” jashtë këtyre procedurave përbën shmangie të hapur të normës kushtetuese. Nuk ekziston asnjë dispozitë që lejon ushtrimin e funksioneve ministrore nga një entitet joperson fizik. Përgjegjësia politike e ministrit nuk mund të delegohet tek një sistem digjital.

Ministri është përgjegjës përpara Kuvendit dhe mund të thirret në interpelancë. Një ministër virtual nuk mund të japë llogari reale. Mungon mundësia për përgjegjësi penale ose disiplinore në rast abuzimi me kompetencat.

Nje precedent i tille eshte i rrezikshem, pasi hap rrugën për zëvendësimin e institucioneve kushtetuese me platforma teknologjike pa mbikëqyrje dhe minon besimin e publikut te legjitimiteti i qeverisjes dhe shteti i së drejtës.

Vendimmarrjet e një sistemi virtual nuk janë transparente dhe nuk i nënshtrohen auditimit kushtetues. Ky sistem përbën rrezik sistemik dhe të pëhershëm për manipulim të dhënash dhe kapje teknologjike nga aktorë privatë ose të huaj.

III. Kriza më e thellë e besueshmërisë publike në 35 vjet!

Rama 4 vjen me krizën më të thellë të besueshmërisë publike në 35 vitet e tranzicionit. Sondazhet e fundit tregojnë rënie të ndjeshme të besimit te qeveria. Skandalet e korrupsionit dhe perceptimi se drejtësia e re është selektive po minojnë imazhin e mazhorancës.

Rritja e çmimeve dhe presioni mbi shtresat e mesme dhe të varfra po krijojnë pakënaqësi të forta sociale. Migrimi masiv i të rinjve është shndërruar në “votim me këmbë” kundër politikave të qeverive të sektit Rama.

Edhe pse kemi rritje ekonomike, struktura e saj mbetet e brishtë dhe nuk ngroh askënd, përveç oligarkëve pranë Ramës. Rritja ekonomike bazohet kryesisht te turizmi dhe remitancat, duke lënë sektorin prodhues në hije. Investimet publike janë të centralizuara dhe jo të shpërndara drejt rajoneve që kanë më shumë nevojë.

Procesi i anëtarësimit në BE ka hyrë në një fazë kritike. Pavarësisht butaforisë së Ramës për hapje kapitujsh në kohë rekord, negociatat po ecin ngadalë, për shkak të mungesës së rezultateve në luftën kundër korrupsionit dhe forcimit të shtetit ligjor. Partnerët ndërkombëtarë kanë dhënë mesazhe të qarta se ritmi i reformave do të jetë përcaktues për ecurinë e mëtejshme.

Sekti Rama ka marrë në duar pothuajse çdo pushtet, nga ekzekutivi te legjislativi, madje dhe ndikim mbi drejtësinë, duke dobësuar sistemin e balancave demokratike. Kjo krijon rrezik për autoritarizëm funksional, që në vend të stabilitetit mund të sjellë shpërthime sociale dhe tensione politike.

xx

Tre mandate nepotizmi dhe abuzimi e korrupsioni nën drejtimin e sektit Rama kanë sjellë një Parlament të dobësuar, pa kontroll real mbi ekzekutivin. Pasojat e mungesës së energjisë reformuese te kabineti i katërt përbëjnë rrezik për procesin e integrimit në BE, për shkak të mosplotësimit të kapitujve kyçë. Ato do të sjellin stagnim ekonomik afatmesëm, me rritje të ngadalësuar dhe ulje të konkurrueshmërisë.

Qeverisja Rama 4 do të vijojë të shkaktojë një erozion të plotë të besimit publik, rritje të apatisë qytetare dhe shtim galopant të emigracionit dhe të humbjes së shpresës se ky vend bëhet.

Në këtë kontekst, Partia Demokratike, krahas demaskimit të Ramës dhe kabinetit pupac 4 të tij, nuk mund të mbetet thjesht kritike e situatës. Përgjegjësia e saj si forcë kryesore opozitare është të shpalosë një alternativë të qartë politike, ekonomike dhe institucionale, për të ofruar një rrugëdalje reale për qytetarët. Kjo është thelbësore për rikthimin e besimit publik te opozita dhe për rigjallërimin e demokracisë pluraliste në Shqipëri.

Ndërsa kabineti Rama 4 po shkon drejt dështimit të paralajmëruar, detyrimi i PD-së është të ofrojë një vizion të qartë, realist dhe të besueshëm për të ardhmen e Shqipërisë. Shpalosja e alternativës nuk është thjesht një zgjedhje strategjike, por një përgjegjësi politike dhe qytetare. Vetëm kështu opozita mund të rifitojë rolin e saj si motor i ndryshimit dhe garante e një demokracie funksionale.

Procesi i matjes së flukseve turistike ka mbetur një ndër sfidat kryesore të statistikave zyrtare në Shqipëri gjatë viteve të fundit, e trajtuar në mënyrën më amatoreske dhe të papërgjegjshme. Shifrat e raportuara shpesh pasqyrojnë të gjithë vizitorët e huaj që hyjnë në vend si turistë, edhe pse një pjesë e tyre janë për arsye pune, tranziti apo vizita afatshkurtra, që nuk lidhen drejtpërdrejt me turizmin.

1. Pse katër milionë turistë mungojnë në apel

Në vitin 2024 u regjistruan mbi 10 milion hyrje të shtetasve të huaj, ku një pjesë e madhe përfshinin individë që kishin pak ose aspak të bënin me turizmin. 2.1 milion prej të ardhurve të huaj ishin hyrje për arsye pune dhe biznesi, 1.2 milionë ishin udhëtarë tranzit nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, me destinacion për në Rinas, për fluturime në vende të tjera dhe kthim, ndërsa gjysmë milioni ishin vizitorë për arsye studimi, shëndeti apo qëllime të tjera. Edhe pse rreth katër milionë vizitorë të huaj nuk kanë të bëjnë me aktivitetet turistike, prapë regjistrohen nga INSTAT dhe Policia Kufitare si të tillë. Mungesa e kategorizimit të saktë bën që shifrat e turizmit të fryhen artificialisht, duke krijuar perceptime të shtrembëruara mbi kontributin real të sektorit.

Dhe prej këtej vijnë mburrjet e drejtuesit të sektit Rama në pushtet apo të ministrave të tij, për gjoja 10 milionë turistë të huaj vitin e kaluar! Kjo krijon një shtrembërim të të dhënave, duke ndikuar jo vetëm në perceptimin e gabuar publik dhe ndërkombëtar, por edhe në politikat ekonomike të lidhura me turizmin.

Metodologjia e INSTAT dhe Policisë Kufitare klasifikon shumicën e hyrjeve të shtetasve të huaj si “vizitorë/turistë”, pavarësisht qëllimit të udhëtimit. Kjo jo vetëm krijon pasaktësi statistikore, pasi mungon ndarja mes turistëve realë dhe vizitorëve për arsye të tjera, por çon edhe në politika të gabuara publike. Me këto matje, strategjitë e turizmit bazohen në të dhëna të fryra dhe jo në kërkesën reale të tregut. E gjitha kjo sjell keqorientim të investimeve, ndërkohë që nevojat për infrastrukturë për kategori të tjera vizitorësh mbeten të paplotësuara.

1. Edhe në turizëm, sekti Rama “shkëlqen” në mungesë transparence dhe injorim të praktikave të mira të rajonit dhe BE-së

Shqipëria e sektit Rama në pushtet “shkëlqen” kështu në mungesë transparence. Të dhënat që jep me mburrje qeveria nuk përputhen me raportimet e organizatave ndërkombëtare, si Organizata Botërore e Turizmit, OECD, PNUD, etj. Për shkak të të dhënave të fryra në ardhje turistësh, Shqipëria shihet si vend me statistika të manipuluara, duke dëmtuar rëndë kredibilitetin ndërkombëtar të saj.

Sektit në pushtet i ka shërbyer injorimi i qëllimshëm i të gjitha qasjeve dhe eksperiencave të suksesshme të matjes së turistëve të huaj nga rajoni dhe vendet e Bashkimit Evropian. Për shembull, Mali i Zi ka një sistem të detyrueshëm regjistrimi elektronik të turistëve përmes platformës qendrore “eVisitor”, ku çdo hotel, bujtinë apo pronar që jep shtëpi me qira është i detyruar të deklarojë vizitorët brenda 24 orëve nga mbërritja. Ky regjistrim lidhet drejtpërdrejt me taksën e qëndrimit dhe me statistikat zyrtare.

Kroacia gjithashtu zbaton sistemin “eVisitor”, i cili konsiderohet model për rajonin. Regjistrimi bëhet online, është i integruar me policinë kufitare dhe me institucionet tatimore, duke siguruar shifra të sakta për turizmin dhe për të ardhurat nga taksat lokale. Maqedonia e Veriut përdor një sistem të centralizuar, ku hotelet dhe strukturat akomoduese raportojnë në Ministrinë e Brendshme dhe në Ministrinë e Ekonomisë, ndërsa shkeljet penalizohen me gjoba të larta.

Ndër praktikat në vendet e Bashkimit Evropian, në Itali çdo hotel apo strukturë mikpritëse është e detyruar të regjistrojë turistët në sistemin e policisë “Portale Alloggiati” (në italisht, Portali i të Mikpriturve) brenda 24 orëve. Sistemi është i lidhur edhe me shërbimet fiskale. Në Spanjë, një vend i zhvilluar turistik, regjistrimi bëhet përmes sistemeve rajonale, por në të gjitha rastet të dhënat kalojnë në polici dhe në autoritetet e turizmit. Regjistrimi është i detyrueshëm edhe për apartamentet me qira afatshkurtër, si p.sh. Airbnb. Në Francë strukturat akomoduese kanë detyrim të mbajnë regjistër vizitorësh dhe t’i raportojnë autoriteteve. Përveç aspektit të sigurisë, kjo lidhet me pagesën e taksës së qëndrimit.

• Kaosi i qëllimshëm i statistikave të turizmit në Shqipëri

Të gjitha këto praktika të suksesshme sekti Rama i kishte përpara, por zgjodhi t’i injoronte. Shqipëria ende nuk ka një sistem unik elektronik për regjistrimin e turistëve. Hotelet dhe strukturat akomoduese kanë detyrime ligjore për të raportuar vizitorët në polici, por kontrolli është i dobët dhe shpesh nuk aplikohet. Një pjesë e madhe e akomodimit (shpesh informal, si apartamente me qira ditore) nuk raportohet, duke sjellë mungesë të statistikave reale për numrin e turistëve, humbje të të ardhurave nga taksa e qëndrimit dhe probleme sigurie, pasi autoritetet nuk kanë informacion të plotë mbi të huajt që hyjnë dhe qëndrojnë në territorin tonë.

Tek ne, regjistrimi i parregullt ndodh për disa arsye kryesore: dominimi i akomodimit informal (apartamente private të paregjistruara në tatime), mungesë sistemi të centralizuar digjital të lidhur me policinë kufitare dhe tatimet, zbatim i dobët i ligjit dhe mungesë gjobash efektive ndaj shkelësve.

Qeveria mbyll sytë dhe toleron informalitetin e lartë në turizëm, mes shumicës së pronarëve të njësive akomoduese dhe shtëpive që jepen me qira, të cilët shmangin raportimin për të mos paguar taksa.

Shqipëria dhe shqiptarët humbin shumë në këtë eldorado papërgjegjshmërie. Statistikat e turizmit dalin të fryra ose të pasakta, duke ulur besueshmërinë ndërkombëtare. Buxheti i Shtetit dhe bashkitë humbin të ardhura të rëndësishme, ndërkohë që vështirësohet planifikimi i politikave publike për turizmin, si infrastruktura dhe shërbimet. Nga regjistrimi i parregullt cenohet edhe siguria kombëtare, pasi autoritetet nuk kanë të dhëna të plota mbi lëvizjen e vizitorëve.

xx

Ndërsa vendet e rajonit dhe të BE-së kanë kaluar prej kohësh në sisteme elektronike të detyrueshme dhe të integruara te matjes se turisteve, Shqipëria ende vuan nga një regjistrim i fragmentuar dhe shpesh fiktiv i tyre. Zgjidhja kërkon ngritjen e një platforme kombëtare të ngjashme me “eVisitor” të Kroacisë, të lidhur me policinë, tatimet dhe bashkitë, duke bërë raportimin automatik dhe të detyrueshëm për çdo vizitor. Por sekti Rama nuk ka ndërmend kurrë ta bëjë këtë.

Këmbëngulja e INSTAT se rezultatet e Censit 2023, i cili kishte mbaruar që në nëntor 2023, nuk mund të shpalleshin përpara qershorit 2024, ishte jo vetëm krejt e pabazuar në argumente profesionale dhe e pakuptimtë, por la një shije të keqe dhe hije të fortë mosbesimi tek qytetarët e thjeshtë, për të mos përmendur ekspertët dhe studjuesit e ekonomisë.

Shumëkush pa me të drejtë hijet e presionit politik të Ramës mbi këtë institucion kyç të politikave ekonomike të vendit. Pagojësia e INSTAT për të dhënë shkaqet e vonesës dëshmoi praninë e presioneve të forta politike dhe porosinë-urdhër që institucioni kishte marrë nga sekti Rama, që për tetë muaj të mbyllë gojën dhe të mos vërtetojë, përmes Censit 2023, braktisjen masive të vendit!

Sa më pak shqiptarë INSTAT të llogarisë që kanë ikur jashtë vendit në 10 vitet e fundit (i nxorri 400 mijë, ndërkohë që EUROSTAT në të dhënat e tij flet për mbi 900 mijë!), aq më lehtë ndihet sekti Rama në pushtet. Aq më pak epiteti i boshatisësit të vendit, njëlloj si thika Makbethit, nuk do t’i dalë në gjumë.

Është ky urdhër që e ka detyruar këtë institucion të pavarur kombëtar, të shkelë Kodin e  Statistikave të Bashkimit Evropian, i quajtur Kodi i Praktikës së Statistikave Evropiane (https://ec.europa.eu/eurostat/web/quality/european-quality-standards/european-statistics-code-of-practice ). Ky kod flet për parimin themelor të “neutralitetit”, pavarësise në procesin e prodhimit të statistikave evropiane, pa asnjë presion politik apo nga grupe të tjera të interesuara.

1. Shbërja e INSTAT si institucion i besueshëm

Deformimi dhe pagojësia e INSTAT një vit e dy muaj më parë, ishin shenja e parë e humbjes së kredibilitetit dhe e falsifikimit të të dhënave nga ky institucion. Skandali i denoncuar sot nga Prof. Dr. Sali Berisha, i përdorimit të të dhënave të mallrave tranzit që shkojnë nga Porti i Durrësit apo Vlorës për në Kosovë, duke na i shitur si eksporte të Shqipërisë, e dërrmoi plotësisht besueshmërinë e INSTAT.

Statistikat tregtare janë një nga burimet më të rëndësishme të informacionit për ekonominë e një vendi. Ato përcaktojnë shkallën e zhvillimit, bilancin tregtar, strukturën e eksporteve dhe të importeve.

Në Shqipëri, prej vitesh janë ngritur dyshime serioze mbi mënyrën se si INSTAT i raporton të dhënat e tregtisë së jashtme, veçanërisht për mallrat që kalojnë tranzit nëpër territorin shqiptar, me destinacion Kosovën dhe që kapin vlera me qindra milionë euro çdo vit.

Ky manipulim, i njohur tashmë si “inflacion i eksporteve”, ka krijuar një pasqyrë të shtrembëruar të volumit të tregtisë, duke i dhënë publikut dhe institucioneve ndërkombëtare një realitet të rremë të gjoja rritjes së fortë të eksporteve të mallrave nga Shqipëria.

Është tashmë një praktikë abuzive e shëmtuar që mallrat që hyjnë nëpërmjet porteve shqiptare (Durrës, Vlorë, etj.) dhe kalojnë tranzit drejt Kosovës, të regjistrohen si eksporte të Shqipërisë, megjithëse nuk janë prodhuar dhe as nuk i përkasin ekonomisë sonë! Në vend që të evidentohen si “mallra tranzit”, sikurse realisht janë, ato raportohen si “eksporte të Shqipërisë drejt Kosovës”. Ky manipulim rrit artificialisht shifrat e tregtisë sonë të jashtme.

Kjo bën që të dhënat e Kosovës shpesh nuk përputhen me ato të Shqipërisë. Kosova i regjistron këto mallra si “importe nga vendet e origjinës”, për shembull nga Turqia, Kina apo Italia, ndërsa Shqipëria i raporton përmes INSTAT-it si “eksporte shqiptare”!

1. Manipulimi me eksportet, qokë e INSTAT për Ramën

Me këtë manipulim, INSTAT i bën një qokë dhe dhuratë të madhe sektit Rama, i cili dëshpërimisht kërkon të paraqesë një rritje të lartë të eksporteve, qoftë edhe fiktive, për të dhënë imazhin e një ekonomie dinamike.

INSTAT asnjëherë nuk jep shpjegim për dobësinë institucionale të mungesës së kontrollit të kryqëzuar mes shifrave që jepen nga doganat dhe ato të vetë INSTAT-it, pasi kjo i krijon mundësinë këtij të fundit që mallrat tranzit t’i fusë gabimisht në bilancet tregtare të vendit.

Të dhënat nuk verifikohen në mënyrë të pavarur nga një institucion ndërkombëtar apo nga partnerët rajonalë.

Prej këtej vjen dhe shtrembërimi i realitetit ekonomik. Ekonomia e Shqipërisë paraqitet sikur eksporton më shumë se sa realisht prodhon! Dhe bëhemi qesharakë dhe humbasin besueshmëri të të dhënave tona, pasi partnerët ndërkombëtarë dhe institucionet e BE-së i shohin qartë mospërputhjet e dukshme në statistika. Dhe kjo dëmton rëndë reputacionin e Shqipërisë.

Bazuar mbi këto të dhëna të fryra të eksporteve tona, qeveria harton strategji ekonomike jo reale. Shifrat e fryra krijojnë mundësi edhe për evazion dhe kontrabandë, duke i kaluar mallrat tranzit si tregti ligjore vendase.

Në shumë vite tashmë, të dhënat e raportuara nga INSTAT për eksportet drejt Kosovës kanë qenë disa herë më të larta sesa ato që raportojnë autoritetet kosovare për importet nga Shqipëria. Diferenca lidhet kryesisht me mallrat e konsumit dhe produktet industriale, që vijnë nga vende të treta dhe thjesht tranzitojnë nëpër territorin e Shqipërisë, por që për INSTAT regjistrohen si eksporte të Shqipërisë në Kosovë!

• Jo më shërbëtor symbyllur i Ramës!

Degradimi dhe përçudnimi i një institucioni me vlera kombëtare, si INSTAT, është realisht i dhimbsëm në vitet e fundit. Ky institucion, që mbahet nga paratë e taksapaguesve shqiptarë, duhet urgjentisht të kryejë ndryshime metodologjike, duke ndarë qartë mallrat tranzit nga eksportet reale.

Qeveria duhet të realizojë koordinim të detyrueshëm mes doganave të Shqipërisë dhe të Kosovës, për të harmonizuar statistikat. INSTAT duhet të publikoje të dhëna krahasuese me Kosovën, për të shmangur dyshimet dhe për të larguar hijen e rëndë të skandalit të tanishëm.

INSTAT duhet të kërkojë mbikëqyrje ndërkombëtare nga EUROSTAT dhe institucione të tjera që monitorojnë standardet statistikore. Ky institucion duhet të pushojë së qeni “shërbëtor symbyllur” i Ramës!

Mashtrimi me mallrat tranzit drejt Kosovës është një nga shembujt më të qartë se si statistikat mund të përdoren politikisht,  për të krijuar një realitet fiktiv. Ky fenomen dëmton e shkatërron jo vetëm besueshmërinë e INSTAT, por edhe të gjithë imazhin e ekonomisë së Shqipërisë.

Vetëm përmes transparencës, kontrollit të ndërsjellë dhe ndarjes së qartë mes eksporteve reale dhe mallrave tranzit, mund të shmanget ky manipulim që prej vitesh ka deformuar bilancin tregtar të vendit.

Sektı Rama në pushtet ka sjellë në Kuvend projektligjin e ri “Për koncesionet dhe partneritetin publik privat”, pas ligjit bazë nr.125/2013, i ndryshuar me ligjet nr.88/2014, nr.77/2015 dhe nr. 50, datë 18.07.2019“. Ky projektligj, në vend që të përmirësojë kontratat problematike të PPP-ve deri tani, ku abuzimet dhe korrupsioni janë shtruar këmbëkryq, e përkeqëson akoma dhe shumë situatën. Në të, tavani kufizues prej 5 përqind të të ardhurave buxhetore lihet vetëm për bashkitë dhe hiqet për qeverinë qendrore. Nëse miratohet ky projektligj, Rama do të ketë dorë plotësisht të lirë t’i japë kontrata koncesionare PPP cilitdo oligark që dëshiron dhe me numër e shuma pa limit, gjoja në emër të përmirësimit të infrastrukturës apo shërbimeve publike.

1. FMN dhe BE totalisht kundër heqjes së tavanit prej 5 përqind

Departamenti i Çështjeve Fiskale në FMN ka bërë një analizë të ndryshimeve të përmbajtura në projektligj, duke i paraqitur qeverisë shqiptare 22 vërejtje. Fondi Monetar Ndërkombëtar prej disa vitesh ka ngritur shqetësime të vazhdueshme për mënyrën se si sekti në pushtet i ka përdorur partneritetet publike-private (PPP) në sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Projektligji i ri mori kritika të forta nga FMN, pasi ky institucion prestigjioz ndërkombëtar e sheh atë si një burim të ri risku për stabilitetin fiskal dhe për transparencën e financave publike të Shqipërisë.

Partneritetet Publike-Private (PPP) janë përdorur në Shqipëri si një instrument për të financuar dhe zbatuar projekte infrastrukturore e shërbimesh publike. Sipas FMN-së, eksperienca e dekadës së fundit ka treguar se mungesa e transparencës, studimeve të thelluara të fizibilitetit dhe kontrollit parlamentar kanë krijuar një risk serioz fiskal. Për këtë arsye, në kuadër të reformave të financave publike, u vendos kufizimi ligjor i ekspozimit buxhetor për PPP-të, duke mos lejuar që pagesat buxhetore për to të tejkalonin 5% të të ardhurave tatimore vjetore.

Fondi thekson se heqja e këtij tavani do të përbënte një rrezik të madh fiskal, duke minuar stabilitetin e financave publike dhe besueshmërinë makroekonomike të vendit. Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.

FMN shpjegon se, pa këtë tavan, pagesat afatgjata për kontrata PPP nuk do të shihen më si një kufizim buxhetor, duke rritur rrezikun e angazhimeve të reja të pamenaxhueshme. Ai shprehet se Shqipëria ka tashmë një stok pagesash të larta për PPP-të në infrastrukturë rrugore, shëndetësi dhe energji.

Fondi argumenton se kufizimi për akumulimin e PPP-ve deri në 5% të të ardhurave buxhetore ka shërbyer deri tani si një instrument mbrojtës, për të siguruar që pagesat e detyrueshme të shtetit ndaj sipërmarrësve privatë të PPP-ve të mos cenojnë shpenzimet thelbësore buxhetore, si arsimi, shëndetësia apo skemat sociale.
Ky kufizim, në teori duhej ta detyronte qeverinë të bëjë përzgjedhje të kujdesshme të projekteve dhe të mos përdorë PPP-të si instrument politik ose klientelist. Në fakt, me Ramën dhe sektin e tij ka ndodhur dhe po ndodh pikërisht e kundërta.

Heqja e tavanit do të minonte besimin e tregjeve financiare, duke rritur koston e huamarrjes së qeverisë. Agjencitë e vlerësimit të kredisë (Standard & Poor’s, Moody’s, etj.) mund të ulin vlerësimin e kreditit për Shqipërinë, për shkak të riskut të shtuar fiskal.
Pa kufizime ligjore, qeveria i ka duart e lira të lidhë kontrata të reja PPP pa analiza të thella ekonomike, duke favorizuar klientelën politike dhe duke krijuar barrë afatgjatë për taksapaguesit shqiptarë.

FMN dhe BE kanë paralajmëruar se përdorimi pa kriter i PPP-ve rrezikon që Shqipëria të mos respektojë kuadrin e qëndrueshmërisë fiskale. Heqja e kufizimit do të minonte procesin e integrimit në BE, sidomos në kapitujt që lidhen me financat publike dhe konkurrencën. Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe BE e kanë rekomanduar gjithmonë kufizimin e riskut fiskal të PPP-ve, përmes mekanizmave të tillë si tavani mbi të ardhurat. Në mungesë të këtij tavani, pagesat e PPP-ve shndërrohen në detyrime të garantuara, të cilat për nga natyra janë borxh publik i maskuar.

FMN nuk e thotë, por në një vend ku transparenca e fondeve publike është gati zero dhe kontrolli parlamentar thuajse i paralizuar, heqja e tavanit prej 5% është një ftesë e hapur për abuzim dhe korrupsion.
Prandaj dhe FMN, Banka Botërore dhe Bashkimi Evropian janë totalisht kundër heqjes së këtij kufizimi, i cili përpiqet deri diku të garantojë qëndrueshmërinë e financave tona publike.

1. Projektligji i ri: pa mekanizma të fortë kontrolli dhe monitorimi

Lind pyetja: pse në të gjitha kontratat e deritanishme koncesionare me PPP, nuk kemi asnjë kompani të huaj me emër dhe prestigj? Sekti në pushtet, përmes propozimeve të pakërkuara (përbëjnë 80 përqind të PPP-ve të sotme, sipas FMN-së), ka synuar ta shpërndajë paranë publike në duart e oligarkëve të vet.

Në 22 vërejtjet dhe rekomandimet e tij, FMN i ka rekomanduar me forcë qeverisë përfshirjen e hershme dhe aktive të Ministrisë së Financave në të gjitha fazat e ciklit të projekteve PPP, që nga identifikimi dhe planifikimi, deri te vlerësimi i rrezikut dhe miratimi i kontratave. Në të vërtetë, në projektligjin që ka shkuar në Kuvend, roli i Ministrisë së Financave është episodik, i dorës së dytë dhe nuk shtrihet në të gjitha fazat. Njëlloj si në aferën e inceneratorëve!

Në projektligj, nuk ka një përfshirje të qartë dhe totale të Ministrisë së Financave. Mungesa e pranisë në të gjitha hallkat dhe e kontributit të plotë e privon shtetin shqiptar nga (i) kategorizimi i qartë i rreziqeve fiskale për çdo PPP të re, nga (ii) krijimi i mekanizmave më të fortë të monitorimit për detyrimet afatgjata që rrjedhin nga kontratat koncesionare PPP dhe nga (iii) raportimi i detajuar dhe periodik mbi rreziqet fiskale.

Projektligji nuk i jep Kuvendit dhe KLSH-së asnjë kompetencë të rritur për bllokimin e kontratave abuzive, për hetim intensiv dhe rinegocim të kontratave ekzistuese defektoze, me kompetencë deri në anulimin e tyre.
Projektligji nuk jep garanci dhe nuk cakton asnjë rregull apo mekanizëm që çdo kontratë PPP të publikohet e plotë dhe e lexueshme nga publiku. Ai nuk përcakton detyrim të qartë për publikimin online të kontratave, amendimeve dhe raporteve të zbatimit.

Drafti lë hapësira për negocime të drejtpërdrejta dhe përjashtime nga tenderimi i hapur, duke shkelur parimet e konkurrencës së lirë dhe duke e kthyer procesin në një instrument klientelist.
Raportimi vjetor i qeverisë për PPP-të mbetet i vagullt dhe pa detyrime ligjore për pasqyrimin e plotë të riskut fiskal.

Në draft dominon interesi privat mbi atë publik. Projektligji nuk garanton që analizat e kostos dhe përfitimit të kryhen nga institucione të pavarura. Kjo krijon rrezik të plotë që kontratat të hartohen sipas interesit të kompanive private, dhe jo të qytetarëve.

Projektligji gjeneron zgjatje të afateve të PPP-së dhe garanci të tepërta për kompanitë private.
Drafti mundëson dhënien e garancive shtetërore shumëvjeçare, edhe për projekte që nuk justifikojnë nevojën e tyre. Kjo i kthen PPP-të në kontrata me risk zero për kompanitë private dhe me barrë totale për buxhetin.

Drafti praktikisht i përjashton fondet e BE-së nga kuadri i PPP-ve. Ai nuk e lidh përdorimin e PPP-ve me prioritetet e financuara nga Bashkimi Evropian dhe institucionet ndërkombëtare, duke rritur riskun që PPP-të të përdoren si alternativë klienteliste, në vend të fondeve më transparente dhe më të lira nga integrimi.

Me miratimin e këtij projektligji, PPP-të do të pushojnë së qeni në Shqipëri një mjet zhvillimi dhe vizioni ekonomik. Do të kthehen thjesht në një mjet për zhvatje pa kufi të parave të taksapaguesve shqiptarë. Projektligji përfaqëson babëzinë e re të politikës së sektit në pushtet, të veshur me ligj. Përballë këtij veprimi, heshtja është bashkëfajësi.
PPP-të mund të ishin mjet për zhvillim por në Shqipëri, janë kthyer në simbol të grabitjes së sofistikuar.

• Projektligji i ri: babëzia e re pa kufi e Ramës

Projektligji i ri për PPP-të, në formën aktuale, nuk përfaqëson një reformë për transparencë dhe zhvillim, por një mekanizëm për të zyrtarizuar abuzimet ekzistuese dhe për t’i shtuar më herë ato. Në vend që të shërbejë si mjet modern bashkëpunimi publik-privat, ai rrezikon të bëhet një instrument ligjor për grabitjen e buxhetit dhe për dobësimin e mëtejshëm të financave publike dhe të institucioneve demokratike.

PPP-të në Shqipëri nuk kanë qenë kurrë thjesht “partneritet”. Janë kthyer në makineri shpërblimi për klientët politikë, me kontrata të errëta që lidhin buxhetin e shtetit për dekada, duke i faturuar brezave të ardhshme koston e korrupsionit të sotëm. Nga inceneratorët te rrugët e papërfunduara, nga sterilizimi te shërbimet bazë, historia është e njëjtë: privatët përfitojnë miliarda, shteti rrit borxhin dhe qytetarët paguajnë.

Projektligji i ri nuk e ndal këtë mekanizëm. Përkundrazi, e shumëfishon atë!

Kompania amerikane Continental Strategy, e kontraktuar nga Partia Demokratike përpara zgjedhjeve të 11 majit 2025, i është drejtuar me një letër 23-faqëshe Departamentit Amerikan të Shtetit (DASH) për të kërkuar heqjen e shpalljes “non grata” ndaj liderit të PD-së, Prof. Dr. Sali Berishës. Ky veprim përfaqëson një hap të rëndësishëm institucional dhe diplomatik të një partie opozitare për të adresuar një çështje që ka pasur ndikim të madh dhe të jashtëzakonshëm në jetën politike të vendit.

Përpjekja për rivlerësimin dhe heqjen e shpalljes “non grata” ndaj Sali Berishës përfaqëson një hap domethënës për rivendosjen e integritetit demokratik dhe të barazisë politike në Shqipëri. Vlerat shoqëruese janë:

• Tregon vizion politik dhe aftësi strategjike të PD-së për të mbrojtur interesat institucionale dhe të qytetarëve që përfaqëson;
• Forcon pozicionin e opozitës si garant i pluralizmit dhe alternativës politike në vend;
• Rihap një debat të rëndësishëm mbi rolin e drejtësisë ndërkombëtare në kontekstet lokale; dhe nevojën për balancë dhe maturi në ndërhyrjet politike me ndikim të madh institucional.

Në thelb, kjo iniciativë është më shumë se një përpjekje për një individ apo për një parti. Ajo është një test për cilësinë e demokracisë në Shqipëri, për respektin ndaj të drejtave politike, dhe për aftësinë e vendit për të qenë një shtet demokratik i pjekur, në të cilin çdo vendim duhet të kalojë provën e drejtësisë dhe transparencës.

Kjo është një mundësi për rivendosjen e një kulture të re politike, të bazuar në barazi, besim dhe respekt institucional, që do t’i shërbejë brezave të ardhshëm dhe rrugëtimit europian të Shqipërisë.

Vendimi i drejtë (dhe i shumë pritur nga demokratët) i Sekretarit të Shtetit Marco Rubio për heqjen e shpalljes “non grata” ndaj Sali Berishës do të shërbejë si një mbështetje tejet e fortë edhe në përpjekjet e PD-së dhe Kryetarit Berisha për demaskimin e farsës elektorale të votimeve të 21 majit 2025 të realizuar nga Edi Rama dhe sekti i tij.

1. Argumentet kryesore të kompanisë lobuese:

1. Vendimi i Blinken-it për shpalljen “non grata” është vlerësuar si i motivuar politikisht dhe pa bazë të qartë faktike. Sipas analizës së paraqitur, ky vendim ka dëmtuar besueshmërinë e procesit demokratik në Shqipëri dhe ka krijuar perceptime negative për pavarësinë dhe paanshmërinë e institucioneve.
2. Ky status ka ndikuar në dobësimin e rolit të opozitës si kundërpeshë demokratike në vend, duke krijuar një klimë politike të pabarabartë, me fuqizimin e pandershëm të Edi Ramës dhe duke ndikuar në margjinalizimin e Partisë Demokratike në diskursin publik.
3. Vlerat për Partinë Demokratike dhe Prof. Dr. Sali Berishën:
4. Kjo nismë përfaqëson një hap strategjik dhe institucional nga PD për të forcuar legjitimitetin e saj si opozita më e madhe në vend, me ambicien dhe detyrën historike për të sjellë demokratët në pushtet dhe për të siguruar barazi demokratike në arenën politike.
5. Për liderin e PD-së, Sali Berisha, kërkesa për heqjen e shpalljes “non grata” shihet si një mundësi për rikthimin e dinjitetit politik dhe historik si një nga figurat kryesore të tranzicionit demokratik në Shqipëri, lider i padiskutueshëm i të djathës shqiptare. Kjo nismë reflekton vlerësimin për rolin e tij si themelues i PD, i pluralizmit dhe kontribues i rëndësishëm i lirisë politike në vend.

III. Rëndësia për Demokracinë në Shqipëri:

1. Heqja e vendimit do të kontribuonte në rivendosjen e balancës politike, e cila u prish ndjeshëm pas vitit 2013, e vecanërisht në vitin 2021 nga ndikimet antidemokratike të Sorrosit dhe malinjitetit të kukullës së tij Edi Rama. Kjo do të japi një sinjal të qartë se, proceset demokratike nuk do të diskriminojnë opozitën dhe do të trajtojnë në mënyrë të barabartë të gjitha forcat politike.
2. Kjo iniciativë është një kontribut domethënës për forcimin e pluralizmit politik, për rritjen e besimit publik në integritetin e institucioneve dhe për garantimin e një klime politike ku opozita, ka mundësi reale të garojë në zgjedhje të drejta dhe të ndershme, pa u diskriminuar, dhe të përfaqësojë qytetarët.
3. Avantazhe strategjike për të ardhmen demokratike
4. Për zgjedhjet e ardhshme të parakohshme

• Kjo lëvizje do të shërbejë si një moment bashkimi për elektoratin opozitar dhe të mobilizojë mbështetje të re, kudo në Shqipëri dhe vecanërisht tek të pavendosurit, pjesa gri, që kërkojnë drejtësi institucionale dhe barazi politike.
• Ajo përçon një mesazh qartësisht demokratik: asnjë individ dhe asnjë forcë politike nuk duhet të penalizohet pa transparencë dhe drejtësi procedurale. Qeveria në të ardhmen asnjëherë nuk do godasi opozitën dhe liderin e saj në këtë lloj forme.

1. Për imazhin e Partisë Demokratike

• Qysh me krijimin e saj në dhjetor 1990, mbas marsit 1992 dhe 2005, PD e orientoi Shqipërinë drejt vlerave demokratike dhe euroatlantike dhe vecanërisht drejt SHBA-ve. Në qeverisjen e PD, me Kryeministër Sali Berishën, Shqipëria u antarësua në NATO, Presidenti Bush vizitoi Shqipërinë, Kosova u njoh si shtet i pavarur nga SHBA dhe Bashkësia Ndërkombëtare. Kjo iniciativë rikonfirmon aftësinë e PD-së për të ndërvepruar në mënyrë dinjitoze dhe profesionale me faktorët ndërkombëtarë, vecanërisht SHBA-në, duke ndërtuar aleanca në mënyrë transparente dhe në përputhje me interesin publik kombëtar.
• PD pozicionohet si forcë e përgjegjshme, e aftë të mbrojë demokracinë dhe të sfidojë çdo akt që e cenon atë, pa cenuar marrëdhëniet me partnerët strategjikë.

1. Për marrëdhëniet ndërkombëtare dhe vlerat euroatlantike

• Nisma nuk është në kundërshtim me SHBA-të, por thekson rëndësinë e dialogut, transparencës dhe rivlerësimit të vendimeve në dritën e standardeve demokratike ndërkombëtare. Kjo nismë do të demaskojë në të ardhmen politikat antikombëtare të ndjekur nga Rama, korrupsionin Rama -Megonikal, ndërhyrjen brutale të Sorrosit, etj.
• Ajo forcon parimin se, marrëdhëniet SHBA–Shqipëri mbështeten jo vetëm në partneritet strategjik, por edhe në vlerat e përbashkëta të drejtësisë, barazisë dhe pluralizmit. Orientimi dhe vokacioni i PD-së, Kryetarit Prof. Dr. Sali Berisha dhe popullit shqiptar ka qenë dhe do të mbetet drejt SHBA-ve si vendi kampion i lirisë dhe demokracisë në Botë.

Nga Bujar LESKAJ

Data 27 qershor është një ditë me rëndësi të veçantë në kalendarin kombëtar shqiptar. Në vitin 1994, Kuvendi i Shqipërisë e shpalli këtë datë si “Ditën e përkujtimit të gjenocidit të shovinistëve grekë ndaj shqiptarëve të Çamërisë”, duke njohur kështu një plagë të hapur të historisë sonë kombëtare.

Kujtoj me mirënjohje Prof.Abedin Elmazi, Ish-deputet i Vlorës, si iniciatori kryesor dhe lobues i përfshirjes së 27 qershorit në kalendarin kombëtar.

Çështja çame është një nga dramat më të mëdha të historisë moderne shqiptare. Ajo përfshin dy periudha kritike:

1923–1925: Spastrimi i parë, ku mijëra shqiptarë myslimanë të Çamërisë u dëbuan nga trojet e tyre.

1944–1945: Spastrimi përfundimtar, i orkestruar nga gjenerali grek Napoleon Zerva, përmes një fushate të gjenocidit të mirëfilltë: masakra, përdhunime, shkatërrim i pronave dhe dëbime me dhunë.

Kjo strategji shoviniste u bazua në doktrina nacionaliste dhe përmbush të gjitha kriteret për t’u cilësuar si gjenocid, ku mbi 5 mijë çamë u vranë, pjesa më e madhe gra, pleq dhe fëmijë.

Pas 81 vitesh, çështja çame mbetet ende e pazgjidhur. Shteti grek jo vetëm që nuk e njeh gjenocidin, por refuzon të pranojë edhe vetë ekzistencën e komunitetit çam. Sot, në trojet e tyre jetojnë ende 70–100 mijë çamë ortodoksë, të cilëve u mohohet çdo e drejtë etnike dhe janë në proces të thellë asimilimi.

Shqipëria, nga ana tjetër, për këto 34 vite demokraci nuk ka arritur të ndërtojë një strategji të qartë diplomatike për këtë çështje. Megjithëse Parlamenti miratoi një rezolutë në 2004 dhe ligje të mëparshme e përcaktojnë këtë plagë si çështje zyrtare, përpjekjet kanë qenë minimale.

Dy janë drejtimet ku shteti shqiptar duhet të përqendrojë përpjekjet:

1. Ngritja zyrtare e çështjes çame në tryezat dypalëshe me Greqinë, si një çështje legjitime dhe e pazgjidhur.
2. Përfshirja e çështjes në dokumente strategjike, si Traktati i Miqësisë (1996) dhe deklaratat e partneritetit me shtetet fqinje dhe BE-në.

Shqipëria ka të drejtën sovrane, si anëtare e NATO-s dhe OKB-së, të kërkojë kthimin e pronave, njohjen e identitetit dhe dëmshpërblimin për pasuritë e shfrytëzuara padrejtësisht.

Për ironi të historisë, edhe në Shqipëri çamët nuk gjetën drejtësi. Regjimi komunist i Enver Hoxhës i shfrytëzoi për interesa politike dhe më pas i persekutoi me egërsi. Propaganda fliste për ndihmë, por në realitet ndihma më e madhe erdhi nga UNRRA, me rreth 1.45 milionë dollarë në atë kohë – ndërkohë që shteti shqiptar i jepte vetëm 250 gramë bukë në ditë. Mijëra prej tyre vdiqën nga uria dhe sëmundjet.

Çamët refuzuan të bëheshin pjesë e luftës civile greke, duke mbrojtur vetëm flamurin shqiptar. Ky qëndrim i ndershëm u hakmor nga regjimi, me ndryshim të shtetësisë në vitin 1953, ndëshkime të shumta, burgime, internime, madje dhe vrasje të maskuara si vetëvrasje apo aksidente.

Familja Sejko është shembulli më i qartë i këtij persekutimi të dyfishtë: nga grekët dhe nga shqiptarët. Teme Sejko, hero partizan dhe admiral, u dënuar me vdekje si “armik”, ndërsa familja e tij u asgjësua në mënyrën më çnjerëzore. Djali Sokol u pushkatua, bashkëshortja vdiq në rrethana të dyshimta, djali tjetër Edmond kaloi jetën në burgje.

Regjimi i Enver Hoxhës shpiku tezën famëkeqe se “çamët janë të pabesë”, një stigmë e padrejtë dhe kriminale.

Sot, brezi i ri duhet të dijë emrat e atyre që mbollën urrejtjen ndaj çamëve: Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Kadri Hazbiu, Ramiz Alia,Rita Marko, Mihallaq Ziçishti, Nevzat Haznedari, Sulë Baholli e të tjerë.

Disa nga pasardhësit e tyre janë ende aktivë në politikë dhe kërkojnë votën e qytetarëve. Kujtesa historike nuk është hakmarrje – është ndërgjegje kombëtare.

Çamëria nuk është vetëm një krahinë. Ajo është një kujtesë historike, një amanet, një detyrim që s’mund të shtyhet më tej në harresë. Përballë historisë, drejtësia nuk parashkruhet. Dhe një popull që nuk kujton të kaluarën, rrezikon ta përsërisë atë.

Unë e kam në zemër. Dhe dua ta kemi në agjendën zyrtare të shtetit shqiptar. Në diplomaci. Në tekstet shkollore. Në debatin publik. Në ndërgjegjen e çdo shqiptari.

Nuk ka paqe të qëndrueshme me një fqinj që s’të njeh plagët. Nuk ka dinjitet kombëtar pa përballje me të kaluarën. Nuk ka shtet serioz pa mbrojtje të qytetarëve të vet, brenda dhe jashtë kufirit.

Nga Bujar Leskaj

Akti normativ është një instrument ligjor i parashikuar në Kushtetutë (neni 101), që i lejon Këshillit të Ministrave të nxjerrë akte me fuqi ligji, por vetëm në raste të jashtëzakonshme dhe me miratim të menjëhershëm nga Kuvendi. Sipas ligjit themelor, këto akte duhet të kenë karakter të përkohshëm dhe të justifikohen nga nevoja tejet emergjente publike.

Edhe pse neni 101 i Kushtetutës parashikon “nevojën” dhe “urgjencën” maksimale si kushte për shmangien e përkohshme të punës ligjbërëse të Kuvendit dhe Gjykata Kushtetuese i ka argumentuar në detaje kushtet ekstreme në të cilat mund të kryhet ky veprim, aktet normative ka vite që janë kthyer në praktikë të rëndomtë pune për qeverisjen e sektit Rama.

Në vend që të përdoren si mjet për emergjenca reale, aktet normative në Shqipëri janë kthyer në një instrument të zakonshëm qeverisës të Ramës, shpesh për të shmangur kontrollin institucional dhe për të përshpejtuar vendimmarrjen në mënyrë të njëanshme. Kjo cenon standardet e qeverisjes demokratike, dobëson rolin e Kuvendit dhe minon besimin e publikut në procesin ligjvënës.

Abuzimi i shëmtuar me nevojën dhe urgjencën, si parakushte kushtetuese

Në aktin e dytë normativ për vitin 2025 në qershor të këtij viti, si “nevojë” dhe “urgjencë” janë parë situata zgjedhore dhe ngadalësimi i prokurimeve publike. Këto gjoja dy “arsye madhore” janë shumë të përgjithshme dhe lënë vend të gjerë për interpretim.

Së pari, nuk ka një kriter të matshëm konkret për “urgjencën”. Së dyti, ky argumentim i përgjithshëm, i paanalizuar në mënyrë të detajuar dhe me efekte konkrete, mund të krijojë precedentë edhe për aktet e tjerë normativë në vijim, duke shmangur gati tërësisht transparencën dhe kontrollin parlamentar.

Së treti, duke marrë parasysh efektin e “përkohshmërisë” së aktit normativ, pra të afatit të miratimit të tij brenda 45 ditëve, ky afat nuk jep mundësi dhe kohë për shqyrtim të kujdesshëm, diskutime të detajuara nga komisionet parlamentare, si dhe shqyrtim të analizave të thelluara fiskale, apo konsultë me palë të interesuara.

OECD, FMN dhe BB totalisht kundër “normalitetit” të akteve qeveritare me fuqi ligjore

Organizata botërore për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), në 12 Parimet e saj të Mirëqeverisjes(konkretisht Parimi i 10-të i “Sound financial and economic management(ne anglisht menaxhim i shendoshe financiar dhe ekonomik)” dhe në Manualin e saj për transparencën e buxheteve publike, në Kapitullin A.4 – “The supplementary budget”(buxheti shtese), thekson se “aktet me fuqi ligjore që ndryshojnë buxhetin duhet të jenë të rralla, të justifikuara dhe të kërkojnë miratim nga parlamenti”.

Ndërsa në Kapitullin C.3 – “Parliamentary approval of the budget(miratimi parlamentar i buxhetit)”, OECD cilëson se “…ndryshimet buxhetore gjatë vitit duhet të shqyrtohen dhe miratohen nga parlamenti, për të garantuar kontrollin parlamentar dhe transparencën e qartë”.

Në vitet e fundit, kur përdorimi i akteve normative me fuqinë e ligjit është bërë gjithnjë e më i zakonshëm tek ne, kjo praktikë ka ngjallur shqetësime të vazhdueshme jo vetëm tek opozita dhe shoqëria civile e vendit, por edhe në raportet dhe deklaratat e Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Bankës Botërore (BB).

Sipas ketyre organizatave prestigjoze nderkombetare, aktet normative ne Shqiperi janë përdorur për çështje që mund të ishin trajtuar përmes procedurave të rregullta ligjvënëse, duke anashkaluar transparencën dhe kontrollin parlamentar, si dhe konsultimin publik.

Në raportet e tyre periodike për Shqipërinë, FMN dhe Banka Botërore kanë theksuar disa shqetësime kryesore, si (i) mungesa e transparencës dhe llogaridhënies; (ii) kapërcimi i mekanizmave demokratikë; (iii) rreziku ndaj stabilitetit fiskal dhe (iv) perdorimi politik e me mungese konsensusi.

FMN ka vënë në dukje se përdorimi i shpeshtë i akteve normative në fushën e financave publike dhe buxhetore ka ndikuar në dobësimin e kontrollit parlamentar mbi shpenzimet publike. Kjo krijon rrezik për keqmenaxhim të fondeve dhe mungesë auditimi të pavarur dhe efektiv. Nga ana e saj, Banka Botërore ka theksuar se qeverisja e mirë kërkon proces të hapur, gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm ligjvënës. Përdorimi i akteve normative për vendime që prekin sektorë të rëndësishëm si shëndetësia, arsimi, ekonomia apo koncesionet, minon integritetin e institucioneve dhe besimin e qytetarëve.

FMN ka shprehur shqetësimin se disa akte normative janë përdorur për të realokuar fonde publike, për të miratuar garanci shtetërore ose për të marrë vendime që kanë impakt buxhetor afatgjatë, pa analizë të mjaftueshme të rrezikut dhe pa konsultim me Kuvendin.

Të dyja këto institucione ndërkombëtare kanë theksuar se përdorimi i tepruar i akteve normative rrezikon të shihet si një mënyrë për të anashkaluar opozitën dhe konsultimin institucional, duke i dhënë njëanshmëri proceseve ligjvënëse dhe duke dëmtuar balancën e pushteteve.

Katrahura e sektit Rama me aktet normative vijon dhe këtë vit

Në vitet e fundit janë miratuar akte normative për shpenzime buxhetore, kontrata koncesionare, ndryshime të skemave të ndihmës sociale, etj., pa analizë paraprake të ndikimit ekonomik apo konsultim me palët e interesuara, si dhe mungesën e analizave të kostos përfitim dhe rrezikun e krijimit të borxhit të fshehur.

Në aktin e dyte normativ te ketij viti, theksohet se kursimet e evidentuara nga ministritë dhe institucionet gjatë 5-mujorit janar-maj 2025 përdoren për projekte prioritare në sigurinë kibernetike dhe infrastrukturë, si dhe për transferimin e fondeve në AKSHI.

Pyetja e natyrshme që lind është: Si janë identifikuar dhe monitoruar këto kursime dhe në çfarë masë ato janë reale? Përse rezultojnë këto “kursime”, kur shpenzimet e tyre kanë qenë në planifikimin fillestar dhe të miratuara me ligjin e buxhetit?

Kjo ndodh në një kohë kur jemi vetëm dy muaj pas aktit të mëparshëm normativ, që me siguri do pasojë minimalisht dhe dy akte të tjera normative, ose në rastin më të mirë të mundshëm edhe një, atë të fundit të vitit).

Në lidhje me transferimin e fondeve të AKSHI, citohet se është një transferim me qëllim përqendrimin dhe koordinimin më të mirë, por pa vlerësuar këtu riskun që ky transferim mbart, atë të centralizimit të fondeve në një institucion të vetëm pa garanci të mjaftueshme për transparencë, konkurrencë dhe monitorim të përdorimit të tyre.

Në vijim të sa më sipër dua të theksoj me përgjegjësi se institucione të tilla si: AKSHI, FSHZH, ARRSH, OSHE janë institucionet ku abuzimi është i pafre.

Në lidhje me skemën e garancisë sovrane për bujqësinë, sekti në qeverisje nuk jep detaje të mjaftueshme për menaxhimin e riskut fiskal që lidhet me garantimin e kredive, ose për kriteret e qarta për përzgjedhjen e përfituesve dhe kontrollin e efektivitetit të skemës. Kjo, në një kohë kur me mbështetjet e këtij sektori është abuzuar vazhdimisht, aq sa dhe BE bllokoi lëvrimin e fondeve IPARD, për shkak të abuzimeve të sektit Rama.

Në relacionin per justifikimin e aktit normativ përmendet gjithashtu rishpërndarje e brendshme e fondeve mes programeve, pa u shoqëruar me analizë të detajuar mbi performancën e secilit program, për të kuptuar nëse këto rishpërndarje bëhen bazuar në nevoja reale apo janë skema për zgjidhje të shpejta ndaj situatave emergjente, duke lënë hapësirë për keq menaxhim ose shpërndarje jo të drejtë të burimeve, veçanërisht nëse preken programe në sektorë kritikë.

Relacioni pohon se ndryshimet nuk cënojnë disiplinën buxhetore dhe parametrat e borxhit publik, por nuk ofron analizë të thelluar makroekonomike dhe fiskale që të mbështesë këtë pretendim dhe ta bëjë përmbajtjen e këtij akti normativ transparente me palët e interesuara.

Të zbatojmë rekomandimet e FMN dhe BB!

FMN dhe Banka Botërore kanë rekomanduar (i) kufizim të qartë të përdorimit të akteve normative, vetëm për raste të jashtëzakonshme të justifikuara me dokumentacion të plotë; (ii) planifikim më të mirë fiskal; (iii) raportim të detajuar dhe analiza të ndikimit fiskal; (iv) fuqizim të rolit të Kuvendit për të rishikuar dhe miratuar ose rrëzuar çdo akt normativ brenda afatit kushtetues, si dhe (v) transparencë të plotë dhe konsultim publik, sidomos për vendime me ndikim buxhetor, social apo afatgjatë.

xxx

Ndryshimi i buxhetit me akte normativ ngre disa probleme dhe shqetësime të rëndësishme që lidhen me planifikimin e buxhetit, menaxhimin dhe zbatimin e tij, pasi tregon një mungesë të theksuar të planifikimit afatgjatë nga ana e qeverisë. Kur qeveria harton buxhetin e saj vjetor, ajo duhet të parashikojë nevojat financiare për të gjithë vitin fiskal, duke marrë parasysh rreziqet dhe sfidat e mundshme. Nëse buxheti duhet të rishikohet shpesh, kjo sugjeron se qeveria nuk ka bërë një plan të kujdesshëm ose nuk ka marrë parasysh variacionet ekonomike, duke dobësuar kështu besimin në aftësinë e saj për të menaxhuar ekonominë.

Si përfundim, ky rishikim buxhetor i pa-analizuar, me disa alokime në institucione dhe projekte të ndryshme, si dhe mungesa e një prioritetizimi të qartë strategjik kufizon monitorimin dhe vlerësimin e rezultateve, duke krijuar risk në lidhje me efektivitetin e përdorimit të fondeve publike.

Gjithashtu, rritja e numrit të punonjësve në administratë dhe financimet për projekte jo të lidhura drejtpërdrejtë me objektivat kryesore buxhetore (janë të lidhura vetëm me perfeksionimin e kapjes së shtetit përmes armatës së patronazhistëve, direkt ose indirekt, por për këtë dhe konceptin parti-shtet do të shkruaj herë tjetër), si rikonstruksionet e ndërtesave (parë në aspektin që investimet në çdo buxhet zënë peshën më të madhe dhe gjithmonë në rritje), parë këto në kuadrin e analizës së mësipërme, mund të komprometojnë disiplinën fiskale afatgjatë dhe qëndrueshmërinë e financave publike. Në këtë kontekst, është thelbësore të shmangen ndryshimet e buxhetit me akte normative, të mirë planifikohet buxheti, duke kaluar të gjithë ciklin e parashikimit dhe miratimit, me qëllim garantimin e një menaxhimi dhe përdorimi efikas të fondeve publike.