Selenica qyteti i harruar

Selenica qyteti i harruar

Kanë kaluar dekada, shekuj dhe për Selenicën për qytezën e arit të zi kanë shkruar e folur shumë historianë, gjeografë, shkrimtarë, gazetarë, kronistë, studiues, janë dhënë emisione televizive,
e gjithkush prej tyre është përpjekur të japin një tablo për të, disa, me dhimbje në zemër e me
lot në sy jepnin realitetin – të tjerë përpiqeshin kësaj qyteze t’i vishnin vellon e nusërisë në një
trup të plakur të copëtuar nga pangopësia e oligarkëve.
Jo shumë larg brigjeve të Adriatikut dhe Jonit e futur mes dy lumenjve, Vjosë e Shushicë si
dikur “Mesopotamia” mes lumenjve Tigër dhe Eufrat, ndodhet Selenica. Emri i këtij qyteti është
lidhur ngushtë me mineralin e rrallë në Europë dhe me gjerë Seren “arin e zi”. Kjo minierë është njohur që në kohërat më të hershme, bile ekzistojnë materiale që vërtetojnë lashtësinë e saj edhe para erës së re. Po ashtu ka materiale më konkrete që vërtetojnë se këtu është punuar edhe në periudhën e Mesjetës. Nga dokumentet e gjetura vërtetohet se në këtë minierë kanë punuar ilirianët e kanë njohur grekërit dhe romakët të cilët kanë shkruar për të. “Pirusët punonin në minierat e bitumit të Selenicës, e cila u zhvilluar mjaft në influencën e qytetërimit grek e atij
romak (A. Baldaçi). Aristoteli në një nga dokumentet e gjetura thotë: “Thamë se del asfalt dhe zjarre si currila që shpërthejnë nga toka… dhe banorët e vendit thonë se jo larg këtij vendi është një zjarr”… Në juglindje të Selenicës edhe sot dallohen dherat e pjekur, të kuq, të fortë, që tregojnë se në të vërtet ka pasur zjarre.
Periudha e kohës së Mesjetës
Dokumente të gjetur në vitet 1675-1750 po kështu në librin “Shqipëria para dy shekujve” të
autorit Muhamet Dihilini Dervish i shekullit 17 i cili ka vizatuar Beratin, Frakullën, Selenicen,
etj., midis të tjerave thuhej: “Njëzet katunde myslimanësh u përdorën si punëtorë në këtë
minierë dhe si shpërblim janë përjashtuar nga të gjitha taksat shtetërore. Veç këtyre në minierë
punojnë dhe gjithë kriminelet e dënuar burgim të përjetshëm”.
Sipas Baldaçit, bitumi i Selenicës është tregtuar në vende të ndryshme të pellgut të detit Mesdhe dhe të Europës Qendrore, si në Hamburg, Roterdam, Trieste, Otranto, Odese, Pire,
Volos, Patra, Marsejë, etj. ne periudhat:
Periudha e shoqërise angleze 1870-1890
Periudha e shoqërise franceze 1890-1714
Periudha e okupacionit italian 1916-1920
Periudha e shoqërisë SIMSA
Periudha e sistemit komunist 1944-1990
Periudha e shoqëris franceze 1990 – e ne vazhdim.
Pra i nderuar lexues gjithë kohën e kanë zhvatur nëntokën e këtij qyteti – Por vallë përse e
dhuroi zoti? – Për armë vrasëse apo për të shtruar rrugët e tua. Selenica fle mbi arin e zi, i cili
shtrihet nga Jugu në kufi me kodrat e Treblovës, e në Veri në kufi me lumin Vjosë. U ndalëm pak në periudhat e shfrytëzimit të minierës se Selenicës për t’i kujtuar Politikanit, pushtetit lokal apo atij qendror se nëntoka e këtij qyteti ka prodhuar miliarda tonë pasuri e zbërthyer kjo në miliarda $ të derdhura në arkat e shtetit. Por le të ndalemi te tek qëllimi i shkrimit tonë.
“Selenica e pasur nëntokë, por e varfër mbi tokë”
Kjo situatë më bren ndërgjegjen dhe më bën të revoltohem. Pse? Pse? Vallë ky qytet, këta banorë, të vuajnë neglizhencën e shtetarëve të cilët e kanë lënë në harresë. Provo i dashur lexues të udhëtosh në Selenicë. Nisu nga qyteti bregdetar dhe drejtohu drejt Lindjes jo me shumë se 25km do të ndalesh në këtë qytet. Provo i dashur kalimtar të vish në këtë rrugë! Provo! Por të lutem mos eja me mjete luksoze dhe të larta, ashtu siç vinë shtetarët tanë, eja me furgon ose me një “Fiat” siç udhëton Selenicari. Pra do të shohësh dhe do të tmerrohesh nga kjo rrugë ku thellësie e gropës kalon 50cm. Ja pra ky është një nga problemet me kryesore e këtij komuniteti i akumuluar ndër vite. Selenica me minierë zifti dhe me rrugë të standardeve të luftës, që nuk do ta gjesh në asnjë copë të planetit tonë. Vijnë fushatat zgjedhore dhe premtimi i parë që bëjnë politikanët është rruga – populli përsëri duartroket.
-rruga jo
-populli prap brohoret
-I tillë ishte dhe premtimi i 2013 nga PS dhe nga vetë z. Rama, i cili u bë dhe deputet i Qarkut
Vlorë. “Selenica më në fund do të lidhet me anë të një ure mbi lumin Vjose dhe me superstradën Levan-Tepelën”. Banorët gëzuan dhe prapë duartrokiten. Edhe kësaj radhe votat shkuan për atë që gënjyen me premtime të mëdha. Pra Selenica u bë pjesë e investimit të “lumit të Vlorës pra pjesë e lotit të 4-të”. Vitet kalonin dhe drita që prisnim të shfaqej në fund të tunelit nuk po dukej.
Përfaqësuesi ynë në Parlament e denoncoi “Investimi anulohej”, – komuniteti i zonës do të kalojë nga Kuçi –Gusmar – Tepelenë për të vajtur në Gjirokastër apo Tiranë. Sa absurde!
Më i forti në organin më të lartë legjislativ, atje ku mblidhen të votuarit e popullit, rrëmbyen
fondin dhe e çuan atje ku kish një stan – një bujtinë – dhe një vilë të mikut të tyre.
Po ku vallë është produktiviteti i këtij investimi?
Investimi shkon atje ku ka njerëz atje ku ka prodhim – atje ku ka investim – e pra i dashur
përfaqësues i Parlamentit këtu në Selenicën e mjerë ka jetë, – por që ju doni ti zini frymën.
Po eja shiko zoti politikan se sa investime kanë bërë banorët.
Punuan në emigracion prej tre dekadash dhe ndërtuan shtëpi – krijuan plantacione ullishte,
vreshtari, pra njerëzit ju kthyen punës (tokës) – me shpresën se dhe ne do te lidheshim me
superstraden që është vetëm 5 minuta larg qytetit.
Premtim i pa mbajtur!
-Ëndrra që u realizua!
Populli filloi të lëvizë, populli filloi zgjohet nga gjumi i thellë. Shoqëria civile e mblodhi atë në tubime paqësore, pa firmosën dhe peticion drejtuar instancave më të larta – ende asnjë përgjigje!
Populli foli: “Mosbindje civile” – pra bojkotim të zgjedhjeve Qendrore të 2021.
Shteti nxori ligje.
Ky zë u shua!
Ndoshta një ditë do të lindë dielli dhe për ta.
Po!
Partia Demokratike pas 25 Prillit do realizojë ëndrrat e Selenicarëve!
Bujar Leskaj & Ilia Bombaj

Kapja e shtetit dhe llogaridhënia te ndërkombëtarët

Kapja e shtetit dhe llogaridhënia te ndërkombëtarët

Botuar ne gazeten Panorama datë 30.12.2020.
Shtatë vite e katër muaj të qeverisjes së Edi Ramës kanë shkaktuar zhvendosje tektonike të pllakës së demokracisë sonë, duke krisur shtyllat e shtetit shqiptar dhe minuar bazat ekonomike dhe sociale të qytetarëve të këtij vendi. Megjithatë, dëmet e jashtëzakonshme të shkaktuara nga kjo keqqeverisje janë ende edhe sot të vështira jo vetëm për t’u analizuar, por edhe për t’u konstatuar. Kjo ndodh për shkak të propagandës së përditshme, trullosëse dhe të kapilarizuar të qeverisë, e cila ka shpenzuar me dhjetëra-miliona euro gjatë këtyre viteve për të dalë ndryshe nga ç’është në sytë e shqiptarëve. Fatmirësisht, për të parë mbretin lakuriq, për të ditur të vërtetën e plotë të qeverisjes në këto ditë, na ndihmojnë filtrat objektivë dhe optika e pagabueshme e partnerëve dhe vëzhguesve ndërkombëtarë.
Sot, institucione të rëndësishme ndërkombëtare, veçanërisht të SHBA-së dhe BE-së, si dhe forume të “think-tank”-ëve, instituteve dhe organizatave prestigjioze ndërkombëtare, pavarësisht nga individualiteti, vendndodhja ose përkatësia institucionale dhe organizative, bashkohen në gjetjet e tyre mbi zhvillimet politike dhe ekonomike të vendit, të cilat janë korrupsioni i shndërruar në sistem, pastrimi i parave, rritja e borxhit publik përmes PPP-ve dhe koncesioneve të pakërkuara, kapja e plotë e shtetit.
Pas raporteve të Departamentit Amerikan të Shtetit mbi klimën e investimeve, indeksit vjetor të Institutit të Bazelit, raportit të Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), të trajtuara në një shkrim të mëparshëm të datës 3 dhjetor me titull “Nota jokaluese e institucioneve ndërkombëtare për qeverinë”, ku theksova se vënia e interesit të sektit të Kryeministrit në fuqi mbi interesat publike të vendit po e shkatërron të ardhmen e shqiptarëve, shfaqja e disa raporteve nga organizata të tjera ndërkombëtare më shtyu që t’u referohem këtyre analizave objektive, përpara të cilave zbërthehet dimensioni më i zi i qeverisjes Rama, që është kapja e plotë e shtetit nga një grup sipërmarrësish mbizotërues në treg (oligarkësh), ose edhe nga një oligark i vetëm.
Konkretisht, organizata prestigjioze “Transparency International” (TI) në raportin për vitin 2020 me titull “Ekzaminimi i Kapjes së Shtetit”1 , thekson se Shqipëria është e para në rajonin e Ballkanit Perëndimor për numrin e “ligjeve të qëndisura”, të bëra me porosi për grupe ose persona të caktuar. “Transparency International” ngre alarmin se në Shqipëri po shkohet drejt një situate ku do të konsiderohet i paligjshëm denoncimi i të paligjshmes: “Ligjet e qëndisura posaçërisht për një ose disa persona vulosin dhe legjitimojnë privatizimin e institucioneve dhe burimeve publike duke e bërë atë të ligjshëm. Ligje të tilla jo vetëm që dekriminalizojnë kapjen e shtetit por, pasi miratohen, e bëjnë më të vështirë luftimin e kapjes së shtetit, sepse përpjekja do të perceptohet si mosbindje ndaj ligjit” (faqe 16 e Raportit). Ligji për lojërat e fatit dhe koncesioni për ndërtimin e autostradës Milot-Balldren janë dy nga shembujt që përmenden në raport, për të ilustruar ligjet, përmes të cilave synohet kapja e plotë e shtetit dhe vënia e tij në shërbim të interesave të një grushti kompanish të lidhura me kreun e qeverisë ose me sekserë e “agallarë” të tij, kompani që pasurojnë sektin Rama dhe varfërojnë shqiptarët.
Në ligjin për lojërat e fatit të vitit 2015, “Transparency International” denoncon se fillimisht ishte parashikuar që taksa mbi lojërat e fatit të ishte 25%, numri i sipërmarrjeve 500 dhe të vendosura të paktën 200 metra larg institucioneve edukuese dhe fetare. Por 24 orë para sesionit plenar parlamentar, ligjit iu bënë ndryshime, duke rezultuar në uljen e taksës nga 25% në 15%, rritjes e numrit të sipërmarrjeve nga 500 në 1000 dhe uljen e distancës minimale mes tyre, nga 200 m në 100 m (faqe 17 e Raportit).
Në denoncimin për koncesionin e autostradës Milot-Balldren, raporti i “Transparency International” thekson se “në qershor 2018, Këshilli i Ministrave i dha një kompanie pikë bonus prej 8.5 përqindësh dhe në tetor Ministria e Infrastrukturës njoftoi një koncesion 13- vjeçar për ‘A.N.K Shpk’ për ndërtimin e rrugës 17.2 km Milot-Balldren. Ligji u miratua në korrik 2019 për këtë qëllim. Për punën, kompania do të ngarkojë 256 milionë € (15 milionë € për km), më shumë se dyfishi i shumës që qeveria e Shqipërisë kishte parashikuar për ndërtimin e rrugës në Strategjinë Sektoriale të Zhvillimit të Transportit 2016-2020. Megjithatë, qeveria alokoi një shtesë prej 44 milionë € për projektin në planin e saj buxhetor afatmesëm, duke rritur koston totale në gati 300 milionë €. Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) zbuloi një rritje artificiale në kostot e projektit të krijuar, duke e kualifikuar projektin si një “autostradë” në vend të një “rruge ndërurbane”, me një shtim, për pasojë, të çmimit nga 61.5 milionë € në 140 milionë € në studimin e fizibilitetit” (faqe 18 e Raportit).
Mes këtyre ligjeve, të cilat Raporti i “Transparency International” i cilëson “tailor-made laws”(në shqip “ligje të qëndisura, të porositura si te rrobaqepësi”) bën pjesë edhe ligji për dividendin me nr. 94/2018 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 8438 ‘Për tatimin mbi të ardhurat, të ndryshuar”. Në kundërshtim flagrant me Nenin 155 të Kushtetutës, ku përcaktohet se ligjet mbi tatim-taksat, detyrimet financiare etj., nuk kanë fuqi prapavepruese, sekti Rama arriti të përfshinte në nenin 9 të ligjit një dispozitë që e ulte tatim-fitimin nga dividendi nga 15% në 8%, duke i dhënë efekt prapaveprues.
Në raportin e zbatimit të buxhetit faktik të shtetit për vitin 20182 (faqe 130-133), Kontrolli i Lartë i Shtetit ka konstatuar se ky ligj ka krijuar pabarazi fiskale në raport me individët apo aksionerët, të cilët e kanë shpërndarë dividendin deri në vitin 2017, ndërsa disa kompani të mëdha, duke e ditur përpara, kanë pritur ndryshimin ligjor favorizues për tatimin mbi dividendin. Kështu, të ardhurat e derdhura nga tatimpaguesit për dividendin deri më 20 gusht 2019 janë gjithsej 7.8 miliardë lekë, krahasuar me vetë 3.6 miliardë lekë për vitin 2017 dhe 3.1 miliardë lekë për vitin 2016. Dhe nga 7.8 miliardë lekë të dividendit të shpërndarë në vitin 2019, rreth 2.6 miliardë lekë u përkasin vetëm 5 kompanive që kanë kontributin më të lartë në zërin e të ardhurave “Dividend”. Thënë ndryshe, ndryshimi i ligjit mbi dividendit ka favorizuar drejtpërdrejt dhe kryesisht vetëm 5 kompani, në kurriz të të ardhurave për buxhetin e shtetit. Del qartë se këto kompani “porositëse” të ligjit, nuk e tërhoqën qëllimisht dividendin deri në gusht të vitit 2018 (në kohën kur tatimi mbi dividendin, sipas ligjit të porositur, u ul në 8%). KLSH konkludon se fuqia prapavepruese e këtij ligji për diferencën 7% (15% – 8% ndryshim në nivelin e tatimit mbi dividendin) përbën të ardhura të munguara në buxhetin e shtetit.
Tjetër dimension i kapjes së shtetit është shndërrimi i Shqipërisë në qendër të pastrimit të parave dhe përdorimi i PPP-ve si “lavatriçe”. Instituti Ndërkombëtar për Lindjen e Mesme dhe Studimet Ballkanike (IFIMES), me qendër në Lubjanë, ka botuar në 19 dhjetor një raport analitik me titull “Edi Rama takes Albania closer to Latin America, not EU” (Edi Rama po e afron Shqipërinë me Amerikën Latine, jo me BE-në3 . Ky raport, duke analizuar ngjarjet politike dhe ekonomike për vitin 2020 në Shqipëri, cilëson se “megjithëse në 2013-ën me ardhjen në pushtet të Edi Ramës, kryetar i Partisë Socialiste dhe kryebashkiak i Tiranës për shumë vite, pritej që vendi të lulëzonte, në fakt ndodhi krejt e kundërta. Ndërsa në dy vitet e para të mandatit si Kryeministër u regjistruan disa ndryshime pozitive, fill më pas ndryshime drastike ndodhën me shpërthimin e krimit (të organizuar) dhe korrupsionit”. IFIMES ndër të tjera thekson se pastrimi i parave dhe PPP-të po e çojnë Shqipërinë drejt falimentimit. Sipas IFIMES, Iniciativa Globale Kundër Krimit të Organizuar Ndërkombëtar ka zbuluar se gjatë periudhës 2017-2019 vetëm në Tiranë u pastruan rreth 1.6 miliardë euro në sektorin e ndërtimit, ndërsa projektet e PPP-ve, përveçse kanë shërbyer edhe si lavatriçe parash, e kanë katapultuar borxhin e Shqipërisë (duke përfshirë edhe atë të fshehur) nga 63% në 2013- ën në 95.7% në 2020-ën. Raporti i IFIMES del me konkluzionin se “largimi i Edi Ramës është shpëtim për Shqipërinë” (faqe 6 e Raportit).
Kapja e plotë e shtetit tonë në lëmin ekonomik, e denoncuar fuqishëm këtë dhjetor nga raportet e mësipërme, të sjell në vëmendje shprehjen e njohur “është ekonomi, o budalla” të James Carville, strategut të shquar të fushatës presidenciale të ish-Presidentit të 42-të SHBA-së, Bill Klinton. Qeveri Rama e ka kuptuar së prapthi këtë shprehje, që në fakt është aksiomë sa politike dhe ekonomike e logjikës së veprimit të një qeverie brenda kornizës së shtetit të së drejtës. Qeveria Rama kupton vetëm ekonominë për sektin oligarkik të Kryeministrit, duke e kthyer Kuvendin në një “rrobaqepësi” ligjesh për oligarkët, në dëm të ekonomisë së vendit dhe qytetarëve.
Në historikun 30-vjeçar të demokracisë sonë të brishtë, asnjëherë nuk kemi pasur një qeveri kaq të komentuar me nota negative nga institucionet dhe organizatat ndërkombëtare, sa qeveria Rama. Kur ndërkombëtarët humbasin besimin te një qeveri dhe e demaskojnë atë si grupim për kapje të shtetit, kumti që përcillet është një dhe i vetëm: kjo qeveri jo vetëm që e ka humbur besimin e qytetarëve të saj, por largimi i saj është një domosdoshmëri për frymëmarrjen demokratike dhe integrimin në BE të Shqipërisë.
Bujar Leskaj

Takim me qytetarët dhe strukturat e PD të Bashkisë Selenicë.

Takim me qytetarët dhe strukturat e PD të Bashkisë Selenicë.

Së bashku me kryetarin e PD Dega Selenicë z. Sezai Balilaj si dhe ish kryetarin e Bashkisë Selenicë z. Përparim Shametaj dhe sekretarin e PD Dega Selenicë z. Klevis Beko, në kuadër të përgatitjeve për zgjedhjet parlamentare të 25 Prillit gjatë periudhës 13 Nëntor – 24 Dhjetor kemi kryer takime me 6 grup-seksionet e Degës së PD Selenicë, me strukturat drejtuese të saj si dhe një pjese të antarësisë.
Takimet janë zhvilluar sipas kalendarit më poshtë.
12 Nëntor takim me Kryesinë e PD-së, dega Selenice.
4 Dhjetor, mbledhje me grup-seksionin Kotē.
5 Dhjetor, mbledhje me grup-seksionin Selenicë.
17 Dhjetor, mbledhje me grup-seksionin Vllahinë.
18 Dhjetor, mbledhje me grup-seksionin Sevaster.
18 Dhjetor, mbledhje me 18-grup-seksionin Brataj.
24 Dhjetor, mbledhje me grup-seksionin Armen;
Në të gjitha takimet e sipërpërmendura, kanë marrë pjesë:
Nënkryetari i Degës së PD Selenicë z.Leonard Rakipaj ;
Kryetarët përkatës të grup-seksioneve si më poshtë:
– Kotë z. Neim Veshaj
– Selenicë z. Xhuljo Maraj
– Vllahinë z. Ariton Shoraj
– Sevaster z. Bedri Aliaj
– Brataj z. Trëndafil Hoxhaj
– Armen z. Haxhi Sulaj
Gjithashtu në takime kanë marrë pjesë kryetarët/sekretarët e seksioneve dhe një pjesë e anëtarësisë.
Takimet janë zhvilluar në respekt e në zbatim të normave ligjore mbi tubimet publike e veprimtaritë politike në kushtet e pandemisë.

Liria dhe kthimi i shpresës

Liria dhe kthimi i shpresës

8 Dhjetori, Dita e Rinisë përfaqëson edhe Ditën e Lirisë për të gjithë shqiptarët, ndoshta e ngjashme me 28 Nëntorin, ditën e madhe të lirisë kombëtare në raport me historinë tonë.
Studentët në dhjetorin e 1990-ës, ndërmjet Lirisë dhe Tiranisë, pa mëdyshje zgjodhën lirinë, si pasurinë më të madhe të Njerëzimit dhe shoqërisë moderne. Liria nuk implementohet në mënyrë mekanike, ajo ndërtohet. Studentët e dhjetorit 90-të ishin nismëtarët e saj të parë, duke gjeneruar heronjtë e e mëdhenj të Lëvizjes për Liri e Demokraci, si Arben Broci, Azem Hajdari, etj.
Mposhtja e frikës dhe sfida që studentët shqiptarë i bënë sistemit diktatorial komunist gati 50 vjeçar shënuan atë moment të madh të ndërgjegjësimit të kombit tonë për të shkuarën e vet, por mbi të gjitha për të ardhmen e tij.
Bijë e Lëvizjes së Dhjetorit 90-të u bë Partia Demokratike, Partia e Dhjetorit, e cila thirrjet e studentëve “E DUAM SHQIPERINE SI GJITHE EVROPA!” i bëri program për të ndërtuar marrëdhënien e re të vendit me të ardhmen evropiane.
Studentët në dhjetorin e 1990-ës zgjodhën lirinë. Tani, pas 25 prillit 2021, studentët e sotëm do të kenë mundësinë të zgjedhin rrugën e jetës mes ofertave më të mira për punë, që do t’ua mundësojë një qeverisje e përkushtuar dhe e fokusuar tek ata.
Gjithshka ka të bëjë me idealin qeverisës. Partia Demokratike është e përkushtuar të sigurojë një të ardhme të qartë për të rinjtë në vendin e tyre. Forca politike që anëtarësoi Shqipërinë në NATO, ka një program të plotë për krijimin e lehtësirave me politika fiskale nga shkolla tek tregu i punës për grupmoshat 18-20 vjeç, për vendosjen e sistemit të meritës.
Sa qindra mijëra prindër sot janë të etur për të parë dhe përqafuar fëmijët e tyre, të ndodhur larg në shtetet e tjera në Evropë dhe në botë?
Sa dhjetëra mijëra prindër të tjerë rrinë me zemër të dredhur, pse tetë ndër dhjetë fëmijët e tyre dëshirojnë vetëm të largohen një orë e më parë nga Shqipëria?
Jo pse nuk e duan vendin e tyre. Jo se nuk kanë menduar të ndërtojnë të ardhmen pranë shokëve, shoqeve, miqve dhe prindërve këtu. Jo se nuk kanë shpresuar, ndoshta dhe me muaj e vite të tëra, për një shans, një mundësi punësimi, që nuk e kanë gjetur në atdhe. Me rezultate të shkëlqyera në studime brenda dhe jashtë vendit, kanë aplikuar pafund, të ndodhur brenda dhe jashtë kufijve të Shqipërisë, për një vend të ri pune në administratë në vendin e tyre. Kanë pësuar një zhgënjim të thellë, ndoshta më të hidhurin e jetës së tyre të re, kur u janë mbyllur brutalisht dyert, nga makutëria dhe nepotizmi i burokratëve shtetërorë, mes zhurmës dhe fanfarave butaforike të gjoja pritjes me krahë hapur në administratë të studentëve të ekselencës.
Mungesa, gati vrasja përfundimtare e shpresës ka bërë që emigracioni në Shqipëri të rritet 3-4 herë më shumë se mesatarja e vendeve të Ballkanit. Mungesa e perspektivës, mungesa e vendeve të punës janë shkaku kryesor i largimit të më shumë se 315 mijë të rinjve në tetë vitet e fundit. Është sikur qarqet e Vlorës dhe të Kukësit të boshatisen brenda një nate dhe të kenë zero banorë!
Të rinjtë përbëjnë 45 përqind e fuqisë punëtore të vendit, por sot tre në pesë prej tyre jetojnë të papunë. Edhe pse kanë arsimin e duhur dhe motivimin për të filluar sa më shpejt. Sot kemi realitetin më të hidhur dhe dështimin më të pagojë të investimit tek të rinjtë, me 74.8 përqind të grupmoshave 19-27 vjeç që duan të emigrojnë, duke mos parë asnjë mundësi për të realizuar aspiratat e tyre në atdhe.
Partia Demokratike ka vendosur në krye të prioriteteve të saj për qeverisjen e nesërme, kthimin e shpresës tek Shqipëria. Prioritet absolut është gjenerimi i vendeve të reja të punës, punësimi nëpërmjet investimeve të Shtetit në sektorët që e kthejnë menjëherë këtë investim, si në turizëm, agro-përpunim, agro-turizëm, energji të rinovueshme dhe teknologji e informacionit.
Programet dhe projektet e reja për investime nga Buxheti i Shtetit, në bashkëpunim me fondet e donatorëve, do të përparësojnë në mënyrë të veçantë punësimin e të rinjve. Detyra e qeverisë së ardhshme është që t’ua bëjë sa më të lehtë dhe sa më të pranueshëm rikthimin në vendin e tyre seicilit prej të 315 mijë të rinjve që u detyruan të braktisin atdheun nga mungesa e perspektivës dhe e shpresës në tetë vitet e fundit.
Partia Demokratike do të synojë me të gjithë forcën e vizionit dhe idealit të saj mbylljen e plagës së emigracionit, në rradhë të parë tek të rinjtë. Qeveria e ardhshme e saj do të sillet ndaj të rinjve me të njëjtin përkushtim e përgjegjësi, siç sillen prindërit ndaj fëmijëve të tyre.
Vetëm përkushtimi absolut çdo ditë, çdo orë, vetëm përqëndrimi i fondeve publike tek programet dhe projektet për hapjen e vendeve të reja të punës në sektorë konkurrues e prioritarë për ekonominë tonë, do të ngjallë dhe kthejë shpresën tek të rinjtë tanë, si dhe besim tek investitorët vendas dhe të huaj. Kriza, në rradhë të parë ajo e besimit, do të ndalojë dhe vendi do të kthehet në një cikël pozitiviteti për të gjithë. Të parët që do të përqafojnë shpresën dhe pozitivitetin do të jenë të rinjtë, duke rikthyer shikimin dhe planet e tyre në Shqipëri.
Programi ekonomik i Partisë Demokratike për katër vitet e ardhshme parashikon paketa konkrete fiskale për të nxitur qëndrimin e të rinjve nëpërmjet investimeve, mbështetjes së start-up-eve të tyre, një arsimi me formim profesional dhe të lidhur ngushtë me kërkesat e tregut të punës dhe të sektorëve lider të ekonomisë shqiptare. Partia Demokratike do të ketë lightmotiv të saj në çdo masë për ekonominë frenimin e emigracionit rinor dhe boshatisjes së vendit, nëpërmjet nxitjes me çdo masë e mjet të punësimit rinor. Ky punësim do të nxitet si me politika të qarta, ashtu dhe me fondet e duhura në agroturizëm, agro-përpunim, industri të lehtë me cikël të mbyllur “Made in Albania”, shërbime dhe projekte e sipërmarrje IT të të rinjve.
Studentët në dhjetorin e 1990, ndërmjet lirisë dhe tiranisë, pa mëdyshje zgjodhën lirinë sepse liria është pasuria më e madhe e shoqërisë moderne. Sot të rinjtë duhet të kenë shanset për të zgjedhur punësimin dhe të ardhmen e tyre në atdhe. Partia Demokratike ka vullnetin, energjitë, vizionin dhe programin e duhur për t’ia siguruar këtë të ardhme të rinjve tanë.
Bujar Leskaj

Nota jo kaluese e institucioneve ndërkombëtare për qeverinë

Nota jo kaluese e institucioneve ndërkombëtare për qeverinë

Për një vend si Shqipëria, që në 30 vjet liberalizim ekonomik, ende nuk ka konsoliduar një model të qartë ekonomik, roli i shtetit në politikat ekonomike dhe përmes tyre direkt në ekonomi, mbetet një dilemë e pazgjidhur dhe sfidë e rënduar nga koha. Trashëgimia që na la sistemi monist në kulturën dhe mentalitetin ekonomik, është ajo e një shteti paternalist, centralizues, dogmatik dhe anakronik në novacionet ekonomike, si në ide, ashtu edhe në teknologji.
Gjatë këtyre 30 viteve, kjo kulturë e trashëguar jo vetëm që nuk u zëvendësua nga ajo e tregut të lirë, por përkundrazi, u përçudnua, duke krijuar incentiva të çuditshme ekonomike, që zënë fill nga privatizimet e gabuara politike të së kaluarës e deri tek PPP-të e sotme, si forma të pastra të oligarkisë ekonomike që rëndom lulëzojnë në autokraci politike.
Në një mjedis të tillë, ku informacioni i brendshëm amplifikon interesat ekonomike të klasës ekonomiko-politike në pushtet, zë i besueshëm mbetet ai i partnerëve të huaj, që jo vetëm kanë kaluar eksperienca të tilla në historinë e tyre dhe kanë triumfuar mbi risqet, por njëkohësisht duan ta shohin Shqipërinë sa më shpejt të integruar apo në rrugën e drejtë të integrimit.
Kështu, sipas Raportit mbi klimën e investimeve në Shqipëri 2020 të Departamentit Amerikan të Shtetit , korrupsioni endemik(në sistem) vazhdon të minojë sundimin e ligjit dhe të rrezikojë zhvillimin ekonomik të Shqipërisë. Raporti përmend që investuesit e huaj theksojnë korrupsionin veçanërisht të shtrirë në gjyqësor, mungesën e transparencës në prokurimet publike dhe zbatimin e dobët të kontratave, si disa nga problemet më të mëdha tek ne.
Departamenti Amerikan i Shtetit(DASH) cilëson se perceptimi mbi korrupsionin vazhdon të përkeqësohet. Shqipëria ka rënë shtatë pozicione në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të organizatës Transparency International për vitin 2019, duke u renditur e 106-a nga 180 vende. Së bashku me Maqedoninë e Veriut, ajo regjistron treguesin më të ulët në Ballkan. Progresi në luftën ndaj korrupsionit ka qenë i ngadaltë dhe i paqëndrueshëm. DASH konkludon se Shqipëria është ende një nga vendet më të korruptuara në Evropë, sipas Transparency International dhe vëzhguesve të tjerë ndërkombëtarë.
Në korrik 2020, Indeksi vjetor i Institutit të Bazelit për Qeverisjen e renditi Shqipërinë të dytën në Europë dhe të 44-tën në botë për rrezikun e pastrimit të parave . Indeksi mat cilësinë dhe zbatueshmërinë e e kuadrit ligjor të luftës ndaj pastrimit të parave, korrupsionit, transparencën e raportimit financiar, transparencën dhe llogaridhënien publike dhe rreziqet ligjore e financiare.
Një raport i datës 12 nëntor 2020 i Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), konstatoi se në vitin 2020 mirëqeverisja është përkeqësuar në mënyrë domethënëse në Shqipëri, duke përfshirë mungesën e funksionimit normal dhe tëefektivitetittë gjykatave dhe rritjen e perceptimit të korrupsionit dhe paqëndrueshmërisë politike tek qytetarët.
Sipas BERZH, Shqipëria është sot më e keq-qeverisur sesa katër vite më parë. Pikëzimi i BERZH për mirëqeverisjen e Shqipërisë ra nga 5.16 në vitin 2019, në 4.5 në 2020. Jemi vendi i dytë me qeverisjen më të keqe në Europen Juglindore, pas Bosnjë Hercegovinës.
BERZH evidenton se masat mbështetëse të qeverisë shqiptare kundër Covid-19 kapin një vlerë prej vetëm 2.8% të PBB-së. Ky tregues është më i ulëti ndër vendet e Ballkanit Jugperëndimor dhe ndër më të ulëtit në botë.
Ndërkohë, në Indeksin “Lehtësia e të bërit Biznes 2020” të Bankës Botërore , humbim 19 vende nga klasifikimi i vitit 2019, duke u renditur në vendin e 82-të në botë. Në këtë Indeks, zëmë vendin e dytë në shtetet që kanë performuar më keq në Evropë. Nga 10 treguesit e Indeksit, në shtatë prej tyre jemi përkeqësuar, ndërsa në dy kemi ngelur në vend. Përkeqësimin më të madh e shënoi treguesi i mbrojtjes se investimeve. Vitin e kaluar, Shqipëria u rendit në vendin e 26-të për mbrojtjen e investimeve, ndërsa këtë vit u renditëm në vendin e 111-të. Ky është indikatori më i rëndësishëm për investuesit e huaj. Për një vit, kemi rënë me 85 vende. Përkeqësim të fortë ka pësuar edhe indikatori tjetër që ka të bëjë me investimet, i quajtur “mbrojtja e kontratave”. Vendi ynë humbi këtë vit 22 vende në renditje, në raport me vitin e kaluar. Indikatori prej të cilit jemi penalizuar prej vitesh, lejet e ndërtimit, ka pësuar edhe ai përkeqësim të mëtejshëm. Këtë vit, Shqipëria renditet në vendin e 166-të në botë, nga vendi i 151 që ishte një vit më parë.
Jemi ndër vendet me barrën fiskale më të lartë në rajon (Banka Botërore, Raporti Ekonomik i Regullt mbi Vendet e Ballkanit Perendimor, shtator 2020, faqe 23 (https://www.worldbank.org/en/region/eca/publication/western-balkans-regular-economic-report),. Bizneset shqiptare paguajnë 36.5% të fitimeve si taksa. Rritja e tatimit mbi fitimin nga 10% në 15% nga 1 janari 2014, rezulton të ketë shtuar barrën e taksave për sipërmarrjet. Goditja selektive dhe klienteliste ndaj biznesit është kthyer në aktivitet të përditshëm për administratën tatimore, në shërbim të interesave të një sekti komandues në qeveri. Sot më shumë se kurrë është i domosdoshëm Ligji për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik, në një vendim-marrje publike gjithnjë e më tepër e orientuar të kënaqë urdhërat dhe interesat e sektit.
Në vend që të punojë për përmirësimin e klimës së biznesit në mes të një pandemie, qeveria provon marrëzinë e Urdhërit Nr. 44 datë 09.11.2020, duke u përpjekur të transferojë abuzivisht detyrimin e pashlyer tatimor nga sipërmarrja me përgjegjësi të kufizuar (Shpk.) tek pronari(pronarët) e saj apo administratori. Një sprovë flagrante kundër frymës dhe parimeve bazë të Kushtetutes, e cila sanksionon të drejtat legjitime të biznesit për t’u përgjigjur brenda detyrimeve të përcaktuara në ligj për sipërmarrjen e tij. Edhe pse qeveria u tërhoq brenda 48 orëve, ngeli shija e hidhur e një sprove-aventurë krejtësisht e papërgjegjshme, në dëmtim të fortë të klimës së të bërit biznes në Shqipëri.
Më 21 shkurt 2020, Task Forca Financiare (FATF) e MONEYVAL e futi vendin tonë sërish në listën gri të pastrimit të parave . Ky mekanizëm i përhershëm i Këshillit të Europës, me detyrën që të vlerësojë zbatimin e standardeve në luftën kundër pastrimit të parave dhe krimit të organizuar, u shpreh se “korrupsioni paraqet rreziqe të mëdha të pastrimit të parave në Shqipëri. I lidhur shpesh me aktivitetet e krimit të organizuar, ai gjeneron sasi të konsiderueshme të të ardhurave kriminale dhe seriozisht dëmton funksionimin efektiv të sistemit të drejtësisë penale. Autoritetet janë të vetëdijshëm për rreziqet nga korrupsioni, por zbatimi i ligjit deri më tani ka pasur një vëmendje të kufizuar për të shënjestruar korrupsionin e lidhur me pastrimin e parave” . Që në fund të vitit 2018, MONEYVAL u tërhiqte vëmendjen autoriteteve shqiptare që ato nuk po merrnin masat e duhura për të luftuar këto fenomene. Situata nuk ndryshoi tek ne dhe kjo solli që, në shkurt 2020 Komisioni Europian të zgjerojë mekanizmin mbikëqyrës për dukurinë e pastrimit të parave në Shqipëri, duke e rifutur vendin tonë në listën gri të vendeve me rrezik të lartë të pastrimit të parave.
Të gjitha këta vlerësime objektive dhe profesionale të institucioneve dhe organizatave vëzhguese ndërkombëtare e rendisin tejet ulët vendin tonë, duke dëshmuar për rënie të fortë të nivelit të mirëqeverisjes tek ne. Institucionet ndërkombëtare evidentojnë ulje të dukshme të përgjegjshmërisë në performancën e nëpunësve të lartë publike. Risqet e menaxhimit të financave publike, të tilla si Risku i Inflacionit, Risku i Kërkesës, Risku i Normës së Interesit, Risku i Kursit të Këmbimit dhe Risku i Ndërtimit janë rritur kërcënueshëm, jo vetëm në 13 koncesionet dhe PPP-të aktive që do të paguajmë për vitin e ardhshëm, por po gjenerohen edhe në gjashtë PPP-të dhe koncesionet e reja që Buxheti i Shtetit do të financojë në vitin 2021.
Kredibiliteti i Buxhetit te Shtetit ndodhet në nivelin më të ulët të këtij 10 vjeçari të fundit dhe nuk ka shenja të përmirësimit të tij. Të gjitha vlerësimet serioze të institucioneve dhe organizatave ndërkombëtare për vendin tonë tregojnë çfarë qeverisje kemi dhe papërgjegjshmërinë ekstreme të saj. Një sjellje e tillë qeveritare nuk është thjesht mungesë profesionalizmi, sepse konsulentët dhe bashkëpunëtorët e huaj kanë qenë gjithnjë pranë nesh, si me dije, ashtu edhe me fonde. Një sjellje e tillë, apo më saktë një shurdhëri e tillë, buron nga vënia e interesit të sektit të Kryeministrit në fuqi(i cili sillet si krye-oligark) mbi interesat publike të vendit, nga vjedhja e së ardhmes së një kombi për të pasuruar veten dhe oligarkinë që rrethon pushtetin, nga pengimi i proceseve integruese, për ta mbajtur Shqipërinë peng të kulturës moniste, të trashëguar nga e kaluara.
Bujar Leskaj

Shtatorja e Ismail Qemal Vlorës do të vendoset edhe në Shkup

Shtatorja e Ismail Qemal Vlorës do të vendoset edhe në Shkup

Nga Vlora e flamurit, në ditën e 28 Nëntorit, Pavarësisë së Shqipërisë, ish-deputeti i PD-së Z.Bujar Leskaj, dha një lajm të shkëlqyer për të gjithë bashkëqytetarët vlonjatë dhe më gjerë. Në vitin 2021, në Bashkinë e Shkupit, Komuna Çairi Vjetër, që banohet tërësisht nga shqiptarë, do të vendoset përmendorja e Ismail Qemalit. Leskaj falënderon të gjitha ata që kontribuuan për marrjen e këtij vendimi të rëndësishëm, në veçanti politikanin e njohur të Maqedonisë, Ali Ahmeti dhe kryetarin e Komunës së Çahirit, Visar Ganiu, si dhe intelektualë e studiues.
z. Bujar Leskaj gjatë intervistës që pati me televizionet e ndryshme lokale dhe kombëtare, pas ceremonisë së zhvilluar në sheshin e flamurit dhe vendosjes së kurorës ne varin e Ismail Qemalit, në cilësinë e drejtuesit politik të fushatës elektorale të PD-se në qarkun e Vlorës, për zgjedhjet e përgjithshme parlamentare të 25 prillit 2021, ndër të tjera u shpreh, se :
Kjo ditë dhe kjo datë, 28 Nëntori është dita dhe data më e shënuar në historinë e kombit shqiptar. Është dita e kombit, dita flamurit, dita që bashkon në një të vetëm Ismail Qemal Vlorën, Vlorën, Shqipërinë, Kosovën. Padyshim, kjo ditë festohet në Shqipëri, në Kosovë dhe kudo ku ka shqiptarë, pa dallim bindje politike dhe bindje të tjera. Unë kam vetëm një lajm të mirë për të dhënë për bashkëqytetarët e mi vlonjatë dhe më gjerë. Në bashkëpunim me Institutin e Studimeve Politike “Ismail Qemal Vlora”, me intelektualë vlonjatë dhe të tjerë nga Shqipëria dhe Kosova, për vitin 2021 ne do të vendosim përmendoren e Ismail Qemal Vlorës në Bashkinë e Shkupit, Komuna e Çairit (Shkupi i Vjetër) që banohet tërësisht nga shqiptarët. Ky është një projekt për të cilin ne kemi një vit që punojmë. Tashmë jemi në fazën finale. Janë përzgjedhur, kuptohet nga ekspertët, dy veprat, të skulptorit të popullit, “Nderi i Kombit” Muntaz Dhrami dhe të skulptorit të shquar Luan Mulliqi. Këtë muaj ne përcaktojmë përzgjedhjen. Kemi përcaktuar dhe vendin. Tashmë është vendimi përkatës i Komunës së Çairit të Vjetër në Shkup. Këtë projekt e realizojmë në bashkëpunim me politikanin e shquar të Maqedonisë, Ali Ahmeti, me kryetarin e Komunës së Çairit, Visar Ganiu, me profesor Bedri Islamin, profesor Bardhosh Gaçe, me shoqatën “Labëria”, kryetarin e saj dhe shumë intelektualë të tjerë vlonjatë.
Në linkun e mëposhtëm gjeni fjalën e plote të z.Bujar Leskaj.

Dr.Bujar Leskaj, Kryetari historik dhe themeluesi i KLSH-së moderne

Dr.Bujar Leskaj, Kryetari historik dhe themeluesi i KLSH-së moderne

Gazeta 55, 08 korrik 2020, nga Redi Ahmetllari. KLSH-ja më në fund arriti në linjën e finishit me zgjedhjen nga Kuvendi të Kryetarit të ri Arben Shehu. Për rreth 8 vite e gjysmë, Dr. Bujar Leskaj qëndroi në krye të KLSH-së duke u bërë kështu Kryetari me mandatin më të gjatë në historinë 100 vjeçare të KLSH-së. Natyrisht, qëndrimi rreth 1 vit e 6 muaj përtej mandatit 7 vjeçar nuk ishte një dëshirë apo ambicie për t’u kapur pas karriges, por ngërçi ishte i tillë saqë KLSH-ja s’bënte dot pa Dr.Leskajn. Natyrisht, u krijua kjo simbiozë mes institucionit të KLSH dhe personalitetit të Dr. Bujar Leskajt, e cila nuk duhet keqkuptuar me kultin e individit, por në thelb ajo duhet të shihet me atë fenomenin e shkrirjes së institucionit me një burrë-shteti, e cila përbën veçantinë e institucioneve demokratike europiane. Pikërisht, kjo lexohet edhe tek vlerësimi i Presidentit Ilir Meta gjatë takimit me 6 korrik me Dr. Bujar Leskaj,  me rastin e dorëzimit të detyrës së tij, ku Kreu i Shtetit e falënderoi zotin Leskaj për ushtrimin me përgjegjshmëri të kësaj detyre deri në fund dhe vlerësoi rolin e tij për modernizimin e KLSH-së, përdorimin e standardeve të auditimit suprem publik të pranuara ndërkombëtarisht (ISSAI-t), për forcimin e llogaridhënies, transparencës, luftës kundër korrupsionit dhe abuzimit me fondet publike në administratën shtetërore. Takimi kishte edhe një domethënie artistike dhe simbolike, në sfond me  pikturës shpalljes së pavarësisë nga Ismail Qemali ku trashëgimia politike dhe patriotike e të madhit Ismail Qemali spikat si rrjedhë vijuese  edhe tek përfundimi me sukses i detyrës nga Dr. Leskaj. Kontrolli i Lartë i Shtetit është një institucion unikal, një dhe i vetëm, në repertorin e institucioneve shqiptare dhe megjithatë, ai ka qenë i përhumbur në atë karvanin burokratik të administratës, të cilat kanë rendur mbi dërrasat e kalbura të tranzicionit shqiptar. Si ogur i mirë, 100 vjetori i shtetit shqiptar e gjeti KLSH-në me një Kryetar të ri, dr. Bujar Leskaj, personaliteti i të cilit ka qenë më i zëshëm se vet KLSH-ja e inspektimeve të zymta të 20 vjeçarit të tranzicionit. Mund të duket provinciale t’i kujtosh dikujt origjinën ku është rritur dhe mbrujtur, po përkatësia vlonjate është puqur më shumë me institucionin, më saktë në një konvergim historik, marrë parasysh faktin se themelimi i Këshillit Kontrollues në 1925 qe një propozim i deputetit të Vlorës, Mustafa Tragjasi, i cili mbi domosdoshmërinë për ngritjen e një institucioni auditimi do të shprehej se: “Populli po thotë se taksat jam tue i paguar, por nuk jam duke ditur se ku po prishen. Edhe për t’i dhënë një dritë popullit që nesër t’i paguajë taksat ma me gëzim është e nevojshme që ta ndriçojmë mbi të ardhurat dhe të prishurat”.

 

Shumëkush mund të flasë dhe të shkruaj gjithfarë qokash për dikë, por në rastin konkret, t’i thurësh artificialisht lavde është një mohim i punës reale të Dr. Bujar Leskajt në krye të KLSH-së. Si një institucion me mandat të gjerë 7 vjeçar drejtimi, Kryetarin Leskaj duhet ta shkëpusim nga e përgjithshmja, pra nga cikli i rotacioneve të kryetarëve sepse ai, ndryshe nga paraardhësit e tij, nuk do të bëjë pjesë tek grupi i ish-kryetarëve, por do të mbetet si kryetari i themelimit të KLSH-së moderne, ose një Kryetar emeritus i KLSH-së.

 

 

Arkitektura e re menaxheriale dhe audituese e KLSH-së ka një dëshmitar kyç, verba volant, scripta manent thotë latini, pra ligjin e ri 154/2014 të funksionimit dhe organizimit të KLSH-së. Me të drejtë, ky ligj mund të pagëzohet si Ligji “Leskaj” i KLSH-së sepse është hartuar dhe miratuar falë përkushtimit dhe vendosmërisë personale të Dr. Bujar Leskajt. Sinqeriteti i kësaj vendosmërie lexohet qartë tek thirrja e tij se do jepte dorëheqjen si Kryetar i sapozgjedhur në rast të mosmiratimit nga maxhoranca e majtë të këtij ligji. Kësaj sipërmarrjeje të Kryetarit Leskaj iu bashkua një aleat i fuqishëm i shqiptarëve, Bashkimi Europian, i cili e “kërcënoi” qeverinë e majtë se nuk do ti lëvronte rreth 40 milion euro nëse nuk do të miratonte ligjin “Leskaj” të KLSH-së.

 

Nëse do të bëjmë një bilanc, në dy vitet e para, përmes këtij ligji të ri, Dr. Bujar Leskaj arriti t’i jepte KLSH-së ato atribute që s’mori përgjatë 20 viteve. Sot, KLSH-ja është i vetmi institucion shqiptar që ka një ligj identik me simotrat europiane. U zhbë termi kontroll dhe u gdhend fjala auditim dhe u vendos fjalori dhe metodologjia euro-atlantike e auditimit, përfshirë auditimin e performancës që Perëndimi filloi ta realizonte qysh në fund të viteve ’70. Miratimi i këtij ligji është një nga ato pak arritje që regjistrohen në progres-raportet e Bashkimit Europian, pra angazhimi i tij është përkthyer në një përfitim për të gjithë shqiptarët në kuadër të përafrimit me BE-në.

 

Shtatë vjet të Bujar Leskajt në krye të Kontrollit të Lartë të Shtetit kanë prodhuar shumë shifra, por tek puna e tij ka diçka më të çmuar për t’u qëmtuar se 6.2 miliardë euro dëm ekonomik të zbuluar në 8 vite apo një kallëzim penal në javë: Sjellja prej shtetari!- ajo çka sot duket edhe me e rrallë, për të mos thënë inekzistente. Në fakt, para se të ketë vepruar si Kryetar i KLSH-së, ai ka vepruar si patriot dhe shtetar. Janë këto dy veti që e kanë bërë KLSH-në një institucion pararojë ndër institucionet shqiptare, madje mund të themi se Kontrolli i Lartë i Shtetit duket si para kohe në krahasim me institucione e tjera, mbarëvajtja e të cilave është bjerrë nga llurba korruptive dhe ambicia për t’u kapur me kthetra pas pushtetit. Pështjellimet politike dhe veçanërisht korruptive i kanë ngecur në kapsulën e kohës së tranzicionit institucionet shqiptare ndërsa KLSH ka arritur spikamën e vet dhe është i pari që ka shkelur finishin e integrimit europian, duke u pozicionuar si një kalorës i vetëm në luftën kundër korrupsionit. Si kryetar i KLSH-së, Dr. Bujar Leskaj ka vepruar në njëfarë mënyre edhe si ministër i Jashtëm i Shqipërisë, si një përfaqësues dinjitoz i interesave kombëtare. Kujtojmë këtu se nënshkrimi i marrëveshjes së parë, si Kryetar i KLSH-së, ka qenë me Zyrën Kombëtare të Kosovës, dhe kjo përzgjedhje nuk është rastësore, por tërësore në patriotikën e vet. Po ashtu, vizitat e tij jashtë vendit kanë pasur në qendër lobimin për anëtarësimin e Kosovës në institucionet ndërkombëtare të auditimit. Me rëndësi për t’u theksuar është edhe auditimi mbi bashkimin doganor Kosovë-Shqipëri, i cili shërben si busull për atë sesi mund të bëhet ky bashkim.Në raport me Bashkimin Europian, KLSH-ja ka spikatur si aleati më i besueshëm për kontrollin dhe monitorimin e financave publike duke u shndërruar në një partner i Gjykatës Europiane të Audituesve dhe të Komisionit Europian, përmes direktoratit të përgjithshëm për buxhetin e BE-së, “DG Budged”.Marrëdhënia me SHBA është harlisur më tej përmes një bashkëpunimi origjinal dhe unikal me Zyrën e Auditimit të Qeverisë së SHBA-së, ku dr. Bujar Leskaj është i vetmi kryetar në vend dhe në rajon që ka realizuar një homologim të plotë dhe konkret me një institucion amerikan. Pritja që iu bë në fund të mandatit nga Kryekontrollori amerikan Gene.L.Dodaro  ose e thënë ndryshe i besuari më i ngushtë i Kongresit Amerikan për auditimin e Shtëpisë së Bardhë, vjen si një certifikim i suksesit dhe besimit të punës së Bujar Leskajt në krye të Kontrollit të Lartë të Shtetit.Kujtojmë këtu se brenda 5 viteve (2015-2020) numërohen rreth 5 vizita të Kryetarit Leskaj në GAO në SHBA. Madje, kjo marrëdhënie gëzon sot një mbrojtje bibliofilike përmes botimit të fundit të Dr. Leskaj “GAO, NIK dhe leksionet e Dodaros”  si dhe ka arritur një rekord të ri në nivel europian, ku Kryetari Leskaj është drejtuesi që ka vizatuar më shumë GAO-n se çdo kryetar tjetër i KLSH-ve europiane.

Në raportet me vendet e zhvilluara të Europës Lindore, veçanërisht ato vende si Polonia dhe Çekia, aktiviteti i Kontrollit të Lartë të Shtetit ka rezonuar, përpos bashkëpunimit për detyrat funksionale, edhe ato ndjesitë e momenteve kyçe historike si e famshmja Solidarnos nga ku kanë marrë spunto edhe ndryshimet demokratike në vendin tonë. Si kurorëzim i këtij bashkëpunimi të suksesshëm, në fakt sot është një Kryetar i KLSH-së,Dr. Bujar Leskaj, e jo një Ministër i Jashtëm apo ndonjë zyrtar tjetër, që është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Polonisë, z. Andrzej Duda me titullin “Kryqi kalorësiak i urdhrit për merita në dobi të Republikës së Polonisë”. Si kryetar i KLSH-së ai s’ka lënë pa shpalosur “reflekset” si njeri i kulturës dhe si një mik i librit, duke e kthyer Kontrollin e Lartë të Shtetit në një institucion të promovimit dhe mbrojtjes së vlerave kulturore, madje më shumë sesa vet ministria e Kulturës. Në njoftimet zyrtare apo rubrikën mjaft kërshërore “jeta sociale” të faqes së KLSH-së, Kontrolli i Lartë i Shtetit shfaq një tjetër dimension si një shtëpi e artistëve dhe intelektualëve. Po ashtu, shtresa e ish-përndjekurve ka gjetur në 7 vitet e Dr. Bujar Leskajt më shumë mbështetje tek KLSH-ja sesa përgjatë 25 viteve të marrë së bashku tek institucionet e ngritura për këtë qëllim. Madje, Kryetari Leskaj u dedikoi një auditim që nxori në pah se problematika e kësaj shtrese janë edhe më të mëdha se ato të publikuara përgjatë viteve. Duke iu rikthyer titullit, se dr. Bujar Leskaj është themeluesi i KLSH-së moderne, duhet të bëjmë një vlerësim në një optikë më të gjerë ngase mbrothësia e një institucioni matet jo nga propaganda, por tek sakrificat e drejtuesit. Në këtë rrafsh, dr. Bujar Leskaj arriti që të bënte reformë edhe me ikjen e tij, më saktë duke mos pranuar të kandidonte për një mandat të dytë. Thënë në mënyrë metaforike, ai mbrojti institucionin edhe nga “vetvetja” pasi të ushtrosh për 14 vite postin e Kryetarit, rrjedhimisht zvetënohet në njëfarë mënyre pavarësia e për pasojë KLSH kthehet si një institucion i dhënë me koncesion. Prandaj, transformimi i këtij vendimi personal të Bujar Leskajt në një parim të Kodit Etik Auditues ka dhënë një shembull të mirë, jo për KLSH-në, por në fakt për të gjithë drejtuesit, qofshin edhe ata politikë. Sepse vjen një moment kur zhvillimi i një institucioni kërkon që t’i hapet rrugë edhe nga vet iniciatorët. Kësisoj, si me emërimin e tij si kryetar ashtu edhe me largimin, Dr. Bujar Leskaj tregoi se ne shqiptarët, nëse drejtohemi nga vullneti i mirë dhe interesi i përgjithshëm, mund të arrijmë të “bëjmë shtet”. Thelbi apo kryekumti që na përcjell veprimtaria e Dr. Bujar Leskajt si Kryetar është se duhet t’i mbrojmë institucionet pikësëpari nga ambiciet personale për t’u kapur pas karriges së institucionit. Dhe ja vijmë pikërisht në realizimin e atij qëllimi që mëtojmë ta realizojmë duke u kacavjerrë pas karriges. Sot, Dr. Bujar Leskaj, përmes punës si kryetar dhe dorëzimit të mandatit si shtetar me dinjitet, ka ngadhënjyer në betejën me kohën përtej mandatit 7 vjeçar pasi e ka fituar titullin si themeluesi i KLSH-së europiane dhe moderne. Por, cilido që ka punuar, cilido mik, cilido bashkëpunëtor apo cilido që e ka takuar qoftë edhe njëherë kupton se për vlerat e mëdha multidimensionale, patriotike, kulturore dhe prej shtetari që bart Dr. Leskaj, karrigia e KLSH-së ishte e vogël për të dhe shteti shqiptar ka nevojë për punën, përkushtimin dhe kontributin e tij në instanca edhe më të larta.

Përurohet në KLSH pllaka përkujtimore në nder të ish Presidentit të Polonisë, z. Lech Kaczynski

Përurohet në KLSH pllaka përkujtimore në nder të ish Presidentit të Polonisë, z. Lech Kaczynski

Në datë 26 qershor 2020,  Kryetari i Kontrollit të Lartë të  Shtetit, z. Bujar Leskaj dhe  Ambasadori i Republikës së Polonisë në Shqipëri,  SHTZ. Karol Bachura përuruan në hyrjen e KLSH-së pllakën përkujtimore në nderim të ish Presidentit  të Polonisë në vitet 2005-2010 dhe ish Presidentit të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Polonisë në vitet 1992-1995, z. Lech Kaczynski.
Ai është një nga personalitetet më të shquara polake të periudhës pas rënies së komunizmit në Poloni. Në detyrën e tij si Presidenti Zyrës Kombëtare të Auditimit të Polonisë (NIK) ai ka luajtur një rol të qenësishëm në modernizimin e NIK-ut polak, baza e të cilit është miratimi i ligjit të ri  organik të institucionit.
Në fjalën e tij me këtë rast, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj theksoi se z. Kaczynski si President i  NIK në periudhën 1992-1995 ka një kontribut të veçantë për vendosjen e aktivitetit në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe sigurimin e pavarësisë institucional. Ai ishte iniciator i hartimit të një ligji modern për NIK polak edhe me koston e ndërprerjes së mandatit të tij pas miratimit të ligjit nga parlamenti polak.
Në detyrën e Presidentit të Republikës së Polonisë në periudhën 2005-2010 z. Kaczynski ishte nxitës dhe përkrahës i reformave të thella social-ekonomike pas anëtarësimit të Polonisë në BE në vitin 2004. Figura e tij në historinë e Polonisë  renditet krahas figurës së Papa Gjon Palit të II dhe  udhëheqësit të Solidarnos, z. Lech Walesa. Në nderim për figurë së tij, si dhe të bashkëpunimit të ngushtë midis KLSH-së dhe NIK-ut, KLSH ka emërtuar në vitin 2018 një nga sallat e institucionit me emrin e z. Lech Kaczynski.
Kryetari i KLSH-së, z. Leskaj theksoi se NIK-u polak ka qenë një nga partnerët më të ngushtë të KLSH-së në tetë vitet e fundit duke kontribuar me ekspertizën e tij në modernizimin e KLSH.
Ambasadori Bachura në fjalën e tij të falënderimit theksoi se miqësia dhe bashkëpunimi midis Shqipërisë shtrihet ndër vite e shekuj. Të dy vendet tona kanë histori të ngjashme,  e cila në vitet e fundit është  shoqëruar me reforma të thella demokratike dhe ekonomike. Ai vlerësoi figurën e z. Kaczynski si një nga personalitetet më të rëndësishme të vendit pas viteve 1990  i cili synoi ta kthejë institucionin e Zyrës Kombëtare të Auditimit të Polonisë si  një institucion model në administratën publike për të rritur në këtë mënyrë llogaridhënien dhe transparencën.
Z. Bachura vlerësoi bashkëpunimin e KLSH me NIK-un polak gjatë viteve të fundit the theksoi se vendosja e pllakës përkujtimore në KLSH për vetë pozicionin që ka institucioni në Tiranë, do tu sjellë në vëmendje polakëve që vizitojnë Shqipërinë vlerësimin që ka KLSH për z. Kaczynski, miqësinë midis dy vendeve tona dhe ftesën për të vizituar sallën me emrin Lech Kaczynski në godinën e KLSH-së.
Z. Bachura theksoi se ai është në mbarim të mandatit të tij si ambasador në Tiranë por ai po largohet nga Shqipëria me bindjen se bashkëpunimi midis dy vendeve tona do të vijojë të thellohet në fusha të ndryshme dhe se si KLSH dhe NIK do të vazhdojnë të jenë promotore të mirëqeverisjes.
Pas ceremonisë, Kryetari i KLSH-së priti në zyrën e tij Ambasadorin Bachura  i cili vlerësoi  dhe uroi z. Leskaj për përfundimin e mandatit të tij si Kryetari i KLSH-së.

Financat e shtetit. Si u zbuluan abuzimet, sot 95 vjet nga krijimi i KLSH-së

Financat e shtetit. Si u zbuluan abuzimet, sot 95 vjet nga krijimi i KLSH-së

Gazeta panorama date 25 maj 2020. Sot, Kontrolli i Lartë i Shtetit kremton 95 vjetorin e themelimit të tij, duke qenë një institucion që ka përshkuar jetën e shtetit shqiptar në disa regjime të ndryshime qeverisëse. Që nga shteti i brishtë shqiptar i viteve të para pas pavarësisë te periudha e mbretërisë, në regjimin komunist e për të vijuar në 30 vitet e fundit në sistemin demokratik, KLSH-ja ka kaluar përmes disa sfidash. Në një letër urimi të shpërndarë për mediat dhe gjithë ata që kanë kontribuuar ndër vite për këtë institucion, KLSH-ja vlerëson disa nga personazhet më të spikatura. Në datën 25 maj 2020, Kontrolli i Lartë i Shtetit do të kremtojë datëlindjen e tij të 95-të. Në respekt të gjithë atyre që kanë dhënë kontribut në zhvillimin e institucionit, në parathënien e librit, Historiku i KLSH 1925-2012, theksova: Sjellim sot në kujtesë me vlerësim maksimal figurat që kanë drejtuar këtë institucion, vecanërisht në vitet 1925-1944, si Fejzi Alizoti, Kol Thaci, Lac Gera, Llambi Aleksi, Lame Kareco, Eqerem Libohova, Xhafer Ypi, Rrok Gera, Izedin Beshiri dhe të tjerë më tej. Vlerësojmë po ashtu punën reformuese të kryer nga z. Blerim Cela, ish-Kryetari i KLSH-së në vitet 1992-1997 dhe Mustafa Kërcuku, ishKryetar i KLSH-së në vitet 1997-2004, si dhe kontributin e ish-kryetarëve Zyhdi Pepa, Ylli Memisha, Alfred Karamuco e Robert Ceku, ishkryetar deri në vitin 2011, thuhet në letrën e urimit të KLSH-së. ARRITJET Por në këtë letër urimi, kreu i KLSH-së, Bujar Leskaj, është ndalur edhe tek arritjet që ka bërë institucioni që ai drejton prej 7 vitesh. Duke vlerësuar misionin e KLSH-së si agjent i publikut dhe i Kuvendit, për përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të burimeve dhe fondeve publike, KLSH-ja, në tetë vitet e fundit, ka synuar forcimin e besimit të qytetarit dhe publikut në tërësi, nëpërmjet njohjes më nga afër të veprimtarisë së tij, auditimeve dhe rezultateve të tyre, si dhe partneritetet që ka krijuar brenda dhe jashtë vendit për të përmirësuar qeverisjen publike, duke u përpjekur të luftojë në thellësi korrupsionin. Për herë të parë në KLSH, në tetor të vitit 2012, është krijuar Departamenti i Auditimit të Performancës. Ligji i ri specifikoi dhe mundësoi realizimin e këtij lloj auditimi nga KLSH. Auditimet e performancës gjatë 2012-2019 theksuan shumëllojshmërinë dhe ndjeshmërinë e cështjeve që mbuluan reformat ekonomike, sociale dhe kulturore, cështjet energjetike dhe mjedisore, aspektet makro dhe mikro të realitetit shqiptar etj. KLSH ka bërë hapa të konsiderueshëm në zhvillimin e auditimeve të Teknologjisë së Informacionit dhe për herë të parë, në KLSH kemi një Departament të Auditimit IT. Në Strategjinë e Zhvillimit të KLSH-së, për vitet 2018-2022, i është dhënë një rëndësi e vecantë auditimit të IT dhe është punuar në drejtim të rritjes së kapaciteteve, zbatimin e standardeve profesionale dhe shkëmbimin e eksperiencave. Përmes auditimeve të zhvilluara, ne kemi dokumentuar abuzimet me pronën publike, duke synuar përmirësimin e qeverisjes publike, duke thelluar luftën pa kompromis ndaj zyrtarëve të korruptuar, kryesisht me adresim e kallëzimeve penale, me akuzat Shpërdorim detyre, Shkelje e barazisë në tenderë, etj. Në vitet 2012-2019, KLSH ka përcjellë 328 kallëzime penale për 985 persona, ose thënë ndryshe, ka adresuar cdo javë një kallëzim penal për zyrtarë të nivelit të lartë dhe të mesëm, konstatuar me shkelje të rënda nga auditimet e KLSH-së. Indikatori i dobisë së auditimit, si një nga treguesit më domethënës të performancës së Institucioneve Supreme të Auditimit, për 8 vitet 2012-2019, rezulton se për cdo një lek të shpenzuar për institucionin e KLSHsë, është kërkuar për tu zhdëmtuar 82,2 lekë, ose 4 herë më shumë, se sa është kërkuar në periudhën 10-vjecare 2002-2011 (21.1 lekë). Duke filluar nga viti 2012, KLSH publikoi për herë të parë një revistë kërkimore-shkencore, Auditimi Publik. Revista ka një bord shkencor me akademikë dhe profesorë të shquar, shqiptarë dhe të huaj, në fushën e ekonomisë, ligjit, inxhinierisë etj. Revista Shkencore Auditimi Publik ka arritur në numrin 25 të saj. Transparenca e aktivitetit të KLSH-së është një nga treguesit kryesorë të modernizmit të tij si institucion dhe komunikimit shumëdimensional. KLSH-ja ka pasur një komunikim të pandërprerë me qytetarët gjatë këtyre viteve, kryesisht përmes bashkëpunimit me shoqërinë civile dhe mediat, si dhe përmes përgjigjeve ndaj letrave të qytetarëve. Bazuar në praktikat më të mira Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit mbi transparencën dhe impaktin social, KLSH ka organizuar për të tretin vit radhazi Muajin e Hapur për Qytetarët. Në tetë vite, KLSH ka organizuar shtatë konferenca vjetore shkencore, në të cilat janë trajtuar tematika të ndryshme dhe kanë marrë pjesë personalitete të fushës së auditimit dhe më gjerë nga vendi e bota. Konferenca e fundit e zhvilluar në nëntor të vitit 2019, iu dedikua audituesve të rinj të KLSH-së dhe kishte si temë kryesore Sfidat e Auditimit Publik në kontekstin e anëtarësimit të vendit në BE. Në vitet e fundit 2012-2019, KLSH ka nënshkruar 60 marrëveshje bashkëpunimi me OJF, institucione homologe dhe Universitete publike dhe private, thuhet ndër të tjera në këtë letër urimi për 95-vjetorin e themelimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit. SFIDAT Gjithashtu, në letër theksohen edhe sfidat që paraqiten në të ardhmen, ku ndër më të mëdhatë parashikohet të jetë në fushën e teknologjisë. Misioni ynë, në dritën e orientimit themelor të Kongreseve të INTOSAI-t, sipas përcaktimeve kushtetuese në nenet 162-164, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, por edhe në nenin 1, të Deklaratës së Limës, e konsideruar si Kushtetuta e Institucioneve Supreme të Auditmit është rritja e transparencës dhe përgjegjshmërisë në menaxhimin e fondeve publike, në një shkallë më të gjerë, për të gjithë komunitetin të cilit një SAI i shërben Taksapaguesve, Publikut, Parlamentit dhe Organeve Ekzekutive, duke kufizuar ne maksimum abuzimet dhe duke siguruar përdorimin me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë të këtyre fondeve. Ecuria në këto vite e treguesve moshorë ka njohur trendin e uljes së moshës mesatare te punonjësve, nga 50 vjec në vitin 2011 në 42 vjec aktualisht, si rezultat i politikave të rekrutimit të punonjësve me aftësi profesionale që i përgjigjen zhvillimit dinamik të teknologjive të reja, fushave të reja me të cilat përballet sektori publik, vecohet në letrën e urimit.

Suksesi i rimëkëmbjes varet nga të gjithë ne.

Suksesi i rimëkëmbjes varet nga të gjithë ne.

Botuar ne gazeten Mapo, nga Bujar Leskaj
Rritja e rolit të sektorit publik Pandemia e COVID-19 na gjeti të gjithëve të papërgatitur. Patriarku Henri Kissinger, në një editorial të tij më datë 6 prill 2020, në gazetën “The Wall Street Journal”, me titull “Koronavirusi do të ndryshojë përgjithmonë rendin botëror”, shprehet se “Koronavirusi ka goditur me një forcë dhe egërsi të paprecedentë”.Pandemia i ngjan një lufte dhe në shumë përmasa të saj është e tillë. Njerëzit po humbasin jetën dhe mjetet e jetesës. Mjekët dhe infermierët janë në vijën e parë të frontit. Punonjësit që ofrojnë shërbimet thelbësore, si shpërndarjen e ushqimeve, ilaçeve dhe shërbimeve publike, punojnë jashtë orarit për të mbështetur përpjekjen. Dhe janë ushtarët e fshehur, ata që luftojnë pandeminë të mbyllur në shtëpitë e tyre. Janë me miliarda qytetarë, të paaftë për të kontribuar plotësisht në prodhim.Në një luftë, shpenzimet masive për armatime stimulojnë aktivitetin ekonomik dhe dispozitat e posaçme, që shpesh shkojnë ndesh me Kushtetutën dhe kufizojnë të drejta themelore të njeriut, sigurojnë shërbime thelbësore. Në këtë pandemi, gjërat janë më të ndërlikuara, por një tipar i përbashkët është roli i rritur për sektorin publik, për kontributin dhe vendim-marrjen e qeverisë dhe të bankës qendrore.Lufta ndaj koronavirusit e gjeti Shqipërinë shumë të brishtë ekonomisht. Dëmi nga tërmeti i 26 nëntorit, sipas metodologjisë PDNA (Post Disaster Needs Assessment) të Bankës Botërore u llogarit 7,5% e Prodhimit të Brendshëm Bruto të vendit, ose mbi 1 miliard euro. Sipas raportit të Bankës Botërore “Të luftosh Covid-19, Përditësimi Ekonomik i Europës dhe Azisë Qendrore”1, botuar me 9 prill 2020, i cili parashikon një recesion (rënie) të ekonomisë sonë prej 1,4% “Nëse epidemia e COVID-19 do të zgjasë gjatë gjithë 3-mujorit të dytë të vitit 2020 ose të kthehet në vitin 2021, efektet negative në kërkesë pritet të jenë shumë më të mëdha dhe të vazhdueshme. Një skenar në rënie të aktivitetit ekonomik që parashikon pasojat e koronavirusit vetëm për një vit (2020), si dhe rënie më të theksuar e të gjatë të çmimeve të naftës, do të sillte një ulje me 0,5 % të rritjes së PBB-së në vitin 2020, duke rritur më tej borxhin publik ndaj PBB-së, si dhe/ose duke e detyruar qeverinë të vonojë investimet pë rindërtimin nga tërmeti. Shqipëria është e prekshme ndaj riskut të largimit të investitorëve të huaj për shkak të situatës në tregjet ku eksportohet dhe mund ta ketë të vështirë të marrë financim të jashtëm”.Nga ana tjetër, ndryshenga kriza e vitit 2008, që preku vendet e zhvilluara për shkak se atje ishin aktive tregjet financiare dhe ndërlidhja e tyre ishte në nivel të lartë, kjo situatëprek direkt ekonominë reale, pra punëzënien në sektorët realë të prodhimit dhe shërbimeve, metendencën drejt krizës së qartë në të ardhmen. Duke qenë se vendi ynë nuk ofron shumë produkte virtuale, të mbështetura në teknologjinë e informacionit, por produkte dhe shërbime që kërkojnë praninë në vendin e punës të gjithësecilit, që nga fermeri, peshkatari e blegtori në prodhim, tek muratori e inxhinjieri në ndërtim, apo farmacisti e bukëpjekësi në tregti, ringritja do të jetë e vështirë. Shkalla e automatizimit dhe informatizimit të ekonomisë sonë është ende në nivele të ulëta dhe shumë pak shqiptarëkanë mundur të punojnë nga shtëpia në degët e shërbimeve dhe akoma më pak në degët e prodhimit. Në këtë këndvështrim, për qeverinë, bankën qendrore, institucionet e tjera dhe vetë qytetarët është i domosdoshëm dallimi i qartë i dy fazave:Faza 1: Lufta-Epidemia është në veprim të plotë. Për të shpëtuar jetët e njerëzve, masat kufizuese të përhapjes së virusit janë duke e tkurrur rëndë aktivitetin ekonomik. Mbetet të shpresojmë se kjo gjendje nuk do të zgjasë më shumë se deri në fund të 3-mujorit të dytë të këtij viti. Në këtë periudhë duhet ndihmuar fort dhe thellësisht ekonomia, me vetëm një prioritet mbi të, shëndetin e e popullates. Faza 2: Rimëkëmbja -paralelisht me epideminë dhe pas saj. Epidemia do të vihet nën kontroll në këtë periudhë, përmes të ashtuquajturit “imunitet të popullatës”, që do të kenë fituar shumica e qytetarëve dhe me masat e vazhdueshme të kujdesit profilaktik, por që janë më pak dëmtuese për ekonominë, nga sa është izolimi në shtëpi. Ndërsa gradualisht hiqen kufizimet, ekonomia rikthehet –ndonëse jo plotësisht -në funksionimin e saj normal.Suksesi i ritmit të rimëkëmbjes do të varet nga politikat e ndërmarra gjatë kësaj periudhe. Këto politika duhet të sigurojnë që (1) punonjësit të mos humbasin punën e tyre, apo kur e humbasin, të marrin te ardhura normale për ta; (2) kompanitë, si ato të mesme, ashtu dhe ato të mëdha, sidomos në fushat kryesore të prodhimit dhe shërbimeve themelore, të shmangin falimentimin dhe rifillojnë punën, edhe pse në një nivel modest, (3) rrjetete biznesit dhe tregtisë të ruhen; (4) të sigurohetqëgarantohet parimi i sigurisëpër qytetarët e vendit. Këto janëkushte themelore, të cilat duhet të plotësohen nënjëshkallësa mëtëlartëtëmundshme qëgjatëfazës sëparëtë kësaj situate(fazës sëluftës-e cila, për tëqenëmëtësaktë, duhet tëquhet faza e luftës dhe e punës). Nëse ndihmesa të tilla realizohen me transparencë dhe masivisht, rimëkëmbja e ekonomisë ndodh më shpejt dhe më mirë. Kryefjala e politikave të rimëkëmbjes duhet të jetë “likuiditeti”.Sipas ekspertëve tëFMN-sëGiovanni Dell’Ariccia,Paolo Mauro,Antonio SpilimbergodheJeromin Zettelmeyer nëstudimin e tyre“Politikat ekonomike për luftën ndaj Covid 19” tëdatës 1 prill 2020 2, “Ndërhyrja më e madhe e qeverisë justifikohet nga urgjenca për ndihmë, për sa kohë që rrethanat e jashtëzakonshme vazhdojnë. Ndërkohë, shërbimet e ofruara nga paketatqeveritare dhe ndërhyrjet nga bankat qendrore duhet të jepen mbi kushte praktike dhe të kenë aksesueshmëri të plotë nga qytetarët që përfitojnë, duke garantuar klauzola të qarta dhe transparente për ta”.Politikat në mbështetje të familjeve, bizneseve dhe sektorit financiar kanë nisur të ofrohen në pothuajse të gjitha vendet e botës, si një kombinim i masave të likuiditetit (sigurimin e kredisë, shtyrjen e detyrimeve financiare) dhe masave për sigurimin e aftësisë paguese (transferimet e burimeve reale).
Në editorialin e tij për gazetën “The New York Times”3tëdatës 16 mars 2020 , studiuesi dhe publicisti me famë botërore për çështjet ekonomike Ruchir Sharma, autor i librave bestseller “Kombet shpërthyese” (2012), “Ngritja dhe Rënia e Kombeve” (2016)dhe “DhjetëRregulla tëKombeve tëSuksesshëm” (2020-Libër promovimi i të cilit do tëkryhej më26 mars 2020 nëFiladelfia, por që u anullua për shkak tëpandemisë), thekson se “Koronavirusi kërcënon të nisë kontaminimin financiar në një ekonomi botërore me cenueshmëri shumë më të ndryshme sesa në prag të krizës financiare globale 12 vjet më parë. Bota është tani më thellë në borxhe nga ç’ishte kur u godit nga kriza e fundit e madhe. Por vatrat më të mëdha dhe më të rrezikuara të borxheve janë zhvendosur nga familjet dhe bankat në Shtetet e Bashkuara, të cilat u kufizuan nga rregullatorët pas krizës, në kompanitë dhe koorporatat në të gjithë botën.Ndërsa bizneset merren me perspektivën e një ndalese të papritur të fluksit të tyre të parave, më të ekspozuarit janë një brez relativisht i ri i kompanive që tashmë luftojnë të paguajnë kreditë e tyre. Kjo klasë përfshin “zombies” -kompani që fitojnë shumë pak, aq sa për të paguar interesat për borxhin e tyre dhe mbijetojnë vetëm duke emetuar një borxh të ri.Në pjesë të tjera të botës, përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara, thirrjet po rriten për politikë-bërësit që të ofrojnë mbështetje të fortë shtetërore për sektorin e brishtë të koorporatave. Sa më gjatë që koronavirusi të vazhdojë të përhapet me ritmin e tij aktual, aq më shumë ka të ngjarë që kompanitë “zombies” të fillojnë të falimentojnë, duke depresionuar më tej tregjet dhe duke rritur rrezikun e shkatërrimit më të gjerë financiar”.Është parësore që përpjekjet për ringritjen ekonomike të nisin gjatë pandemisë. Gjatë kësaj koheduhet të ruhet aftësia paguese e sipërmarrjeve që punësojnë një numër të konsiderueshëm punonjësish, si dhe atyre duhet t’u mundësohen mjete financiare të mjaftueshme, në rastet kur i kanë ezauruar, që të rinisin aktivitetin ekonomik me heqjen graduale tëkufizimeve të prodhimit dhe shërbimeve. Rrjedhimisht, roli i shtetit në ekonomi, nga një aktor më së shumti social dhe rregullues, duhet të shndërrohet gjatë kësaj periudhe në një rol mirëfilli sipërmarrës. Shteti duhet të japë garanci afatshkurtra dhe afatgjata, sinjale pozitive dhe transparente, të rialokojë fonde dhe të orientojë si duhet ekonominë.Nga mbyllja në shtëpi tek ringritjaNë mënyrë të ngjashme me qasjen që propozon Sharma, edhe Patriarku Henri Kissinger në editorialin në “The Wall Street Journal”, nënvizon se “Kombet bashkojnë dhe lulëzojnë, bazuar në besimin se institucionet e tyre mund të parashikojnë fatkeqësi, të ndalin impaktin e tyre dhe të rivendosin stabilitetin”. Promovimi i rimëkëmbjes do të ketë sfidat dhe sakrificat e veta, duke përfshirë nivele më të larta të borxhit publik dhe ndoshta pjesë të sektorëve të ekonomisë do të vihen nën kontrollin e përkohshëm të qeverisë. Por suksesi relativ në fazën 1 do të sigurojë që ekonomia të mund të kthehet në funksionimin e saj normal. Ja përse, mbi bazën e postulateve të Kissinger dhe Sharma, theksoj se ringritja ekonomike lind në këtë kohë pandemie.Sipas ekspertëve tëFMN-setëcituar mësipër4, “Masat fiskale për të rritur kërkesën do të bëhen gjithnjë e më efektive, pasi më shumë njerëzve u lejohet të largohen nga shtëpitë e tyre dhe të kthehen në punë. Gjatë epidemisë, parandalimi i ndërprerjeve të mëdha në zinxhirët e furnizimit duhet të shmangë inflacionin e pakontrolluar gjatë fazave të urgjencës dhe rikuperimit. Nëse masat për të kufizuar përhapjen e virusit janë të suksesshme, rritja e domosdoshme e borxhit publik në raport me PBB-në do të jetë e konsiderueshme, por normat e interesit dhe kërkesa agregate ka të ngjarë të qëndrojnë të ulëta në fazën e rikuperimit.Para pandemisë, në shumicën e ekonomive në botë, normat e interesit dhe inflacioni ishin parashikuar të ishin të ulëta për një kohë të gjatë. Në këto rrethana, stimuli fiskal do të jetë i përshtatshëm dhe shumë efektiv në shumicën e ekonomive dhe kjo do të lehtësojë daljen nga masat e jashtëzakonshme të paraqitura gjatë krizës”.Tek ne në Shqipëri, paketa e parë e ndihmës e rriti deficitin buxhetor nga 2,2% në 3,9% të PBB-së(Ministria e Financave dhe e Ekonomisë, Akti Normativ Nr. 6, dt. 21.03.2020. Fletorja Zyrtare Nr. 45/2020). U krye ripërmasimi i buxhetit, duke synuar një rritje minimale ekonomike 2% të PBB-së.Në kushtet kur parashikimet e fundit për Eurozonën tregojnëpër recesion në nivele 4-6% të ekonomive kryesore të saj, nuk mund të flitet për sigurimin e një rritjeje minimale ekonomike tek ne. Ekonomia jonë është shumë e ndërlidhur me ekonomitë italiane dhe greke në Eurozonë dhe ulja e kërkesës për eksportet shqiptare në këto vende do të jetë evidente. Në këtë këndvështrim, për të nxitur rimëkëmbjen e ekonomisë, ndërhyrjet e Planit të dytë të ndihmës së qeverisë, i anoncuar të bëhet publik në këto ditë nga Kryeministri dhe Ministri i Rindërtimit, duhet të përfshijnë(dhe besoj qe qeveria i ka parashikuar)edhe modalitetet për të mbështetur ato sipërmarrje nga kompanitë e mesme dhe të mëdha të vendit, të cilat po përballen me mungesë të theksuar likuiditeti dhe e kanë shumë të vështirë për të përballuar pagesat e punonjësve të tyre, të detyruar të qëndrojnë në shtëpi, megjithë garancinë sovrane të ofruar nga qeveria prej 100 milionë dollarë në Planin e Parë.Vlerësoj emetimin përpara disa ditëve të obligacionit qeveritar 2-vjeçar me vlerë 100 milionë euro në tregun e brendshëm, si një mjet efektiv për sigurim fondesh.
Transparenca
Henri Kissinger, në editorialin e tij, thekson se “Ruajtja e besimit të publikut është thelbësore për solidaritetin shoqëror, marrëdheniet e shoqërive me njëra-tjetrën dhe paqen e stabilitetin ndërkombëtar”.Transparenca dhe llogaridhënia, si parimet bazë të OECD-së për sigurimin e mirëqeverisjes, duhet të shoqërojnë programet e ndihmës së Shtetit në situatën kritikedhe pas saj. Qeveritënuk kanë pse t’ibëjnë tëvetme ndërhyrjetpër ringritjen e ekonomisë, edhe pse përgjegjësia kryesore utakon atyre.Qeveritëduhet të bashkojnë forcatdhe të bashkëpunojnë me opozitën. Në shumë vende, qeveritë po rrisin transparencën e ndërhyrjeve të tyre, duke mirëpritur dhe vlerësuar mendimin e ekspertëve ekonomikë të opozitës, botës akademike, shoqërise civile dhe shoqatave të biznesit. Më datën 8 prill 2020, Përfaqësuesi i OECD-së në Shqipëri,Bagrat Tunyan i përcolli zyrtarëve të lartë të Qeverisë dhe partnerëve të SIGMA-s në Shqipëri një përmbledhje të përgatitur nga SIGMA mbi pervojat se si e kanë menaxhuar situatën e Covid 19 vendet anëtare të BE dhe disa vende të përzgjedhura të OECD-së.Qeveria shqiptare, duke mësuar nga përvojat mëtëmira,duhet të përfshijë dhe këshillohetnë vendim-marrje nga palët e tjera të interesit, opozita, organizatat profesionale tëpunës dhe shoqëria civile. Ajo nuk e ka luksin të stigmatizojë dhe ironizojëpropozimet alternative të opozitës. Për hir të së vërtetës, shumica e propozimeve si të drejtuesit të opozitës z. Lulzim Basha dhe të liderit historik të saj Prof. Dr. Sali Berisha kanë qenë koherente me nevojat konkrete të shoqësisë sonë sot, sidomos të shtresave në nevojë, biznesit të vogël, por edhe atij të konsoliduar. Nërast se do tëmungojëky mirëkuptim dhe bashkëpunim, duhet të theksoj se konfuzioni në periudha pandemish shton më tepër panikun, mosbesimin e për rrjedhojë zgjat dhe thellon situatënkritike.Plani i ri i qeverisë për paketën e dytë të ndihmës duhet të jetë transparent, i diskutuar me sektorin e prodhimit, tregtisë dhe atë bankar, i dakordësuar politikisht për prioritetet, dhe, më e rëndësishmja, i detajuar për nga mënyra e funksionimit.Në mënyrë të përmbledhur, përndërhyrjen e ardhshme të qeverisë, të anoncuar në formën e një pakete të dytë të ndihmës, e cila ështëbërëe ditur se do të bëhet efektive në ditët e ardhshme, modestisht do të sugjeroja qëtëpërqëndrohej vëmendja edhe nëkëto masatëmëposhtme, nëformën e njëdekalogu modest:1.Rishikimi dhe tkurrja e buxhetit, shkurtimi drastik i shpenzimeve operative, si të qeverisë qendrore, ashtu dhe asaj vendore. Ne në KLSH shkurtuam 40% të investimeve për këtë vit dhe 10% të shpenzimeve operative, dhe mendojmë se ka ende hapësira për shkurtimeve të tjera. Ky rishikim buxheti duhet kryer me përparësi në të gjitha njësitë buxhetore dhe ndërmarrjet shtetërore. Është domosdoshmëri planifikimi i buxheteve edhe sipas metodës së stress testit, për të krijuar buxhete fleksibël, sipas skenarëve të mundshëm të ekonomisë.Ne nuk kemi luksin per rehabilitime sheshesh dhe fasadash për këtëvit dhe ndoshta edhe për vitin tjetër. Si KLSH sot i dërguam njëshkresëAgjencisësëProkurimit Publik, nëmbështetje tëpropozimit tëtyre për bllokimin dyjavor tëtenderave publikë, duke kërkuar që ky afat tështyhet edhe mëtej (duke përjashtuar tenderat për shërbimet thelbësore)Plani i qeverisë për paketat e ndihmës duhet bërë duke rialokuar shpenzimet e parashikuara qeveritare në afat të shkurtër (për këtë vit) dhe afat të mesëm. Prioriteti kryesor i rialokimeve duhet të jetë ruajtja e shpenzimeve që injektojnë likuiditet tek masa e popullatës, jo vetëm tek një grup i vogël kompanish, si dhe vazhdimi vetëm i investimeve vërtet të domosdoshme në këtë situatë.
2.Hartimi i një plani emergjence për të gjitha ato ndërmarrje që do të jenë të detyruara të pezullojnë aktivitetin dhe për të punësuarit e tyre që do të humbasin përkohësisht vendin e punës, pavarësisht nga madhësia e sipërmarrjes (pra jo vetëm për biznesin e vogël të fashës 20-140 milionë lekë xhiro në vit).3.Me të drejtë dhe në kohë qeveria lëshoi garancinë sovrane. Në një garanci sovrane, qëllimi i shtetit është të ndihmojë bizneset në vështirësi që të mos falimentojnë, por t’i rikthehen prodhimit dhe shërbimeve. Ndihmesa e njëanshme vetëm për të përballuar pagat e punonjësve që nuk punojnë nuk mjafton. Bankat tregtare duhet të marrin pjesë të riskut në kreditë, si për përballimin e pagave, ashtu dhe për sigurimin e lëndëve të para për prodhim dhe për eksport. Lëndët e para për prodhim dhe eksport janë bazat për rifillimin e qëndrueshëm të prodhimit në shkallë vendi. Plani i dytë qeveritar i mbështetjes duhet të kërkojë më tepër bashkëpunim me sistemin bankar, në nivel të pezullimit të përkohshëm më të shtrirë në kohë (përtej tre muajve të tanishëm) të kredive të bizneseve të mesme dhe të mëdha, në kushte të vërtetuaratë vështirësive ekstreme për të rifilluar aktivitetin (sektori fason, ai i turizmit, etj.). Ky bashkëpunim mund të marrë edhe formën e financimit si emetim likuiditeti nga ana e bankës qendrore, e cila duhet thënëqënëkëtëperiudhëpo punon shumëmirënëdrejtim tëvendim-marrjesdhe sigurimit të likuiditetit. Sigurisht që norma e interesit duhet të qëndrojë e ulët gjatë situates kritike dhe rimëkëmbjes, por nuk duhet toleruar më situata, kur bankat e nivelit të dytë, ndonëse kanë ulur normat e depozitave, duke filluar nga mesi i Marsit 2020, nuk kanë vepruar njëlloj me normat e interesit të kredive. Sektori bankar nuk mundet të vijojë të sigurojë fitime pa risk, si të ishte një gjendje normale. E rendesishme eshte qe garancia sovrane e qeverise u perjashton riskun e humbjes. Bankat duhet të ndajnë riskun me bizneset dhe Shtetin, përsa i përket masave për mbështetjen e biznesit të mesëm dhe të madh në vështirësi serioze për të rifilluar prodhimin dhe shërbimet.4.Pezullimi afatmesëm (2-3 vjet), për shkak të rikonfigurimit të buxhetit afatmesëm,i kontratave koncesionare PPP që nuk kanë filluar nga zbatimi, pse jo dhe anullimi i atyre që për nga problematika e gjetur nëauditimet e zhvilluara, KLSH i ka përcjellë Kuvendit dhe Qeverisëpropozimin për anullim. Duhen parëmundësitë për të biseduar dhe rënë dakord me kompanitë vendase përfituese të kontratave koncesionare, të cilat ende nuk kanë hyrë në zbatim.5.Më tepër përkujdesje për evidentimin dhe ndihmesën ndaj të punësuarve në të zezë, duke mos e lënë identifikimin e tyre vetëm në nivel të denoncimit spontan për largimin nga puna. Qëndrimi në të zezë i mijëra të punësuarve nuk eshte pergjegjesia e tyre, por është përgjegjësia e institucioneve përkatëse shtetërore që mbikëqyrin tregun e punës. Shteti nuk mund dhe nuk duhet të qëndrojë indiferent ndaj tyre. Ka mënyra indirekte për t’i identifikuar dhe kontaktuar ata dhe këto mënyra duhet të shfrytëzohen, për t’i përfshirë në paketën e ndihmësdhe, në të ardhmen, për tëvazhduar njëjetënormale, me siguracione kontribuese nëskemën e sigurimeve sot dhe për veten e tyre nesër.6.Pezullimi për 1 vit i çdo pagese buxhetore për kontratat koncesionare të llojit PPPqë janë në proces për shkak të emergjencës nga fatkeqësia natyrore. Është e domosdoshme që qeveria të bisedojë me kompanitë vendase përfituese të këtyre kontratave, duke gjetur mirëkuptimin e tyre për këtë pezullim të detyruar(kuptohet, duke përjashtuar pagesën e pagave për punonjësit). Në një kohë të dytë, duhettë rishikohen kontratat, natyrisht duke mos cënuar në mënyrë arbitrarekushtet kontraktuale, por duke u bazuar nëgjetjet e KLSH,tëcilat vlerësohen si nga Shteti dhe kontraktorët se qëndrojnë(për mendimin tim, gjetjet dhe rekomandimet tona qëndrojnë të gjitha, por është binomi qeveri-koncesionar qe duhet te vendose, ne
respekt te ketyre gjetjeve dhe ndjeshmerise popullore, me qellim qe te mos shperdorohet leku i takspaguesve shqiptare sot dhene te ardhmen).7.Riskedulimi i pagesës së tatim-fitimit për 6-mujorin e dytë të këtij viti, edhe për biznesin e mesëm dhe të madh në vështirësi serioze, për t’i dhënë mundësi edhe kësaj fashe thelbësore të biznesit tek ne të marrë veten dhe të rifillojë aktivitetin. Përdorimi i defiçitit dhe borxhit publik për të ndihmuar këto sipërmarrje për 3-4 javët në vijim dhe ndoshta edhe më shumë, do të japë efekte tejet pozitive, sidomos në lehtësimin e situatës së atyre bizneseve të mëdha dhe koorporatave që punësojnë një numër të ndjeshëm punonjësish.8.Qeveria ka edhe një instrument tjetër për të siguruar fonde, duke e rritur nivelin e borxhit të brendshëm, duke shitur direkt tek popullata (jo tek bankat), në mënyrë që të aktivizohen paratë që flejnë në depozitat bankare dhe që janë në nivele disa dhjetëra qindra milionë euro dhe dollarë. Këtë duhet ta bëjë, edhe sepse emetimi tek popullata ul interesin qeveritar që paguhet për to. Të njëjtën gjë bënë edhe SHBA-të gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore për të financuar me normë të ulët shpenzimet e luftës dhe mbajtur nën kontroll inflacionin. Të mos harrojmë që blerësit kryesore të letrave qeveritare në Shqipëri janë bankat, të cilat shfrytëzojnë për këtë qëllim depozitat e familjeve kursimtare. Normat e interesit me të cilat bankat i blejnë këto emetime, përfshijnë edhe marzhin e fitimit që ato synojnë, marzh i cili në këtë periudhë lufte duhet të jetë tejet minimal, në mos zero, në respekt të interesave të biznesit dhe qytetarëve, pra gjithë shoqërisë.9.Kthjellimi dhe konkretizimi i politikave të sigurisë kombëtare për të ardhmen, duke i plotësuar ato ekzistuese dhe krijuar politika të reja, në përputhje me realitetin e ri të krijuar nga pandemia. Për t’I dhënë një ngjyrim letrar kësaj analize, citoj fundin eromanit “Murtaja”të shkrimtarit nobelist Albert Camys, përkthyer mjeshtërisht nga përkthyesi Bashkim Shehu, në lidhje me meditimin final tëheroit kryesor, doktoritRië, simbolii shërbestarit tëqytetarëve gjatë murtajës dhe njëherazi dëshmitari dhe kronikani kryesori kësaj periudhe, kur shikonte qytetarët e tij që të gëzonin me hare në fund të murtajës afro njëvjeçare“Kjo hare ishte gjithmonë e rrezikuar, se bacili i murtajës nuk vdes dhe as zhduket ndonjëherë, se mund të rrijë me dhjetëra vite i fjetur…, se pret me durim qëtë vijë dita kur, për fatin e keq të njerëzve dhe që t’u bëhet mësim, murtaja do t’i zgjojë minjtë e saj dhe do t’i dërgojë për të ngordhur në ndonjë qytet të lumtur”(faqe 303e librit).10.Patriarku Kissinger shprehet në editorialin e tij se “Asnjë vend, madje as SHBA-të, nuk mund të kapërcejnë këtë situatë të shkaktuar prej virusit thjesht me përpjekje kombëtare. Adresimi i nevojave të momentit duhet të shoqërohet përfundimisht me një vizion dhe program global bashkëpunues”. Për kapërcimin e pasojave ekonomike të Covid 19, krahas ndihmës së madhe që po marrim nga SHBA dhe BE( ndihmë e cila do të vijohet pa diskutim si një bashkëpunim permanent me aleatët tanë strategjikë) Qeveria jonë ka nevojë të bashkëveprojë dhe të shtrijë edhe me tej bashkëpunimin rajonal me Kosovën, Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Sot, më shumë se kurrë, diplomacia publike duhet të jetë në shërbim të asaj ekonomike.Në zbatim të misionit tonë kushtetues për auditimin e përdorimit të fondeve publike me efiçience, efektivitet dhe ekonomicitet, ne si KLSH do të auditojmë zbatimin e politikave qeveritare në paketat e ndihmës gjatë dhe pas situates kritike të shkaktuar nga Covid 19, duke ndihmuar në mbajtjen të përgjegjshme të strukturave publike që realizojnë ndihmesat ndaj popullsisë dhe biznesitdhe duke u përpjekur përtë vijuar punënme auditime online, për të plotësuar në vjeshtë, në rradhë të parë krye detyrimin tonë kushtetues, Raportin e Zbatimit të Buxhetit të Konsoliduar të Shtetit për vitin 2019, si dhe për të rritur transparencën e përdorimin të fondeve publike, gjë të cilën gjatë kësaj periudhe e kërkon me plot të drejtë opozita dhe shoqëria civile. Ne në KLSH kemi ngritur një grup pune që mbledh denoncimet në media dhe do të marrim parasysh këto denoncime kur të auditojmë institucionet e përfshira në to, por për këtë do zgjerohem në një shkrim tjetër.