(Fjala në çeljen e Muajit të Hapur të KLSH për Qytetarin, 9 nëntor 2017)
Të nderuar pjesëmarrës,
Një institucion modern i auditimit më të lartë publik, një SAI, do të ishte i mangët dhe i izoluar, pa njohjen e plotë të veprimtarisë së tij nga qytetari dhe mbështetjen prej publikut dhe qytetarëve. Sikurse Abraham Linkoln, babi i demokracisë amerikane është shprehur «Institucionet tona nuk do të jenë kurrë të tilla(pra publike), nëse nuk krijojnë mundësitë të njihen plotësisht, madje edhe të vizitohen apo preken fizikisht nga qytetari pagues taksash»
Në bazë të standardit ndërkombëtar të Institucioneve Supreme të Auditimit, ISSAI 12, “Vlerat dhe dobitë e Institucioneve Supreme të Auditimit- të bësh ndryshimin në jetën e qytetarëve”, vetem duke qene teresisht transparent dhe i lexueshem ne veprimtarine e vet nga qytetari, nje SAI mund te behet i besueshem. ISSAI 12 thekson se “SAI-t promovojnë eficiencën, përgjegjshmërinë, efektivitetin dhe transparencën e administratës publike. Një SAI i pavarur, efektiv dhe i besueshëm është një komponent thelbësor në një sistem demokratik, ku përgjegjshmëria, transparenca dhe integriteti janë pjesë e domosdoshme e një demokracie të qëndrueshme”.
6 vite me pare, Kontrolli i Larte i Shtetit, ne platformen strategjike per zhvillimin e institucionit te 14 dhjetorit 2011, percaktova si Objektiv te Tete” Permiresimin e transparences ne marredheniet me publikun, nepermjet nje partneriteti te gjere me median dhe me organizatat jo-fitimprurese qe luftojne korrupsionin”. Ky objektiv sot jo vetem eshte realizuar, por edhe zgjeruar dhe zhvilluar me tej, duke vendosur ne qender te komunikimit dhe transparences marredhenien e drejtperdrejte me qytetarin. Kjo eshte aresyeja qe sot çelim Muajin e Hapur per Qytetaret, pas organizimit rreth nje viti me pare te Javes se Hapur.
Transparenca e aktivitetit të KLSH-së është një nga treguesit kryesorë të modernizimit të institucionit dhe të komunikimit të tij shumë dimensional. Ajo rrit besimin e qytetarëve ndaj institucionit dhe ndihmon në shmangien e ndikimit të interesave personale dhe te konfliktit te interesave në punën e tij.
Komunikimi shumepermasor sot po luan një rol gjithnjë e më të rëndësishëm për të nxitur transparencën, veçanërisht në kendveshtrimin e informimit dhe konsultimit me qytetarët, të cilët nëpërmjet aksesit që kanë në informacion, sidomos në rrugë dixhitale, njohin vendim-marrjen e institucionit dhe mund të shprehin pikëpamjet e tyre për çështje me interes për ta.
Qasjen e komunikimit te panderprere me qytetaret, KLSH e ka pare ne keto gjashte vjet, kryesisht nepermjet bashkepunimit me shoqerine civile dhe me median, si dhe nepermjet pergjigjeve ndaj letrave te qytetareve.
Perfaqesues te shoqerise civile dhe te mediave jane ftuar te marrin pjese qe ne janar te vitit 2012, kur institucioni zhvilloi analizat vjetore ne nivel te departamenteve te auditimit. Me tej, pjesemarrja e tyre dhe nxitja e institucionit qe ata te behen partnere dhe pjese e diskutimeve dhe analizave, ka qene nje konstante e KLSH.
Kemi zgjeruar sidomos ndjeshëm kanalet e komunikimit me median e shkruar të vendit, gazetat dhe revistat, gjatë periudhës 2012-2017. Qasja e re e institucionit është në përputhje të plotë dhe bazohet në standardet profesionale të auditimit publik suprem ISSAI-t, dhe përkatësisht në Deklaratën e Limës (ISSAI 1), e konsideruar si Magna Carta e institucioneve te auditimit publik suprem, si dhe në Standardin ISSAI 20 “Parimet e Transparencës dhe të Përgjegjshmërisë”, Parimi i 8-të, mbi komunikimin në kohë dhe gjerësisht të Institucioneve Supreme të Auditimit.
KLSH ka rritur gradualisht transparencën e veprimtarisë së tij në media, duke arritur në fund të vitit 2016 që të jete i pranishëm 6.7 herë më shumë me informacione dhe mesazhe në median e shkruar, si dhe duke gjashtëfishuar praninë në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010.
Gjatë vitit 2016, shtypi ka pasqyruar raportet dhe deklaratat e KLSH për shtyp në një numër prej 931 artikuj, njoftime, editorialë dhe komente analitike. Gazetarët u janë përgjigjur prononcimeve te institucionit, problematikave të dala nga auditimet e ushtruara, si dhe gjetjeve dhe rekomandimeve.
Një nga treguesit kryesorë te transparences dhe hapjes se institucionit per lexuesin e interesuar shqiptar është kolana e botimeve të KLSH-së, e cila në pesë vite 2012-2016 ka arritur në 67 tituj librash. Per kete vit, institucioni synon te shkoje ne 83 tituj.
Botimet KLSH janë zbatim i detyrimeve ndërkombëtare të angazhimit të institucioneve supreme të auditimit edhe në fushën e botimeve të dokumentacionit, për t’i mundësuar qytetarëve një akses më të gjerë në veprimtarinë e tyre dhe dije me te thella. Kolana e botimeve, e cila pasurohet nga viti në vit, perfshin libra per manualet dhe standardet e auditimit, per raportet e zbatimit te buxhetit te shtetit dhe te performances se institucionit, botime me vlere historike per njohjen e institucioneve evropiane te auditimit suprem, te historikut te KLSH. Kjo kolane pasqyron çdo kronikë të reformave që ka nisur KLSH, duke rritur transparencën dhe llogaridhënien e KLSH-se dhe duke shtuar njëkohësisht edhe besimin e qytetarëve ndaj punës së institucionit.
Çdo vit dinamika e botimeve KLSH rritet me 10 përqind. Keto botime ruajnë cilësinë, thellësinë e analizës, gjerësinë e informacionit dhe plotësinë e mesazheve të përmbajtura në çdo titull dhe përmbajtje libri. Librat e Kontrollit të Lartë të Shtetit, krahas regjistrimit besnik të përmbajtjes së auditimeve të institucionit, të gjetjeve dhe rekomandimeve të çdo auditimi kryesor, përçojnë drejtimet te progresit të tij, që janë rritja e kontributit për përmirësimin e qeverisjes publike, nëpërmjet thellimit të luftës kundër korrupsionit dhe ngritja e kapaciteteve të audituesve të KLSH-së në nivelin e një audituesi modern evropian.
Në kolanën e botimeve të KLSH-së bëjnë pjesë edhe nje grup botimesh(shtate tituj deri tani) krejt të veçantë, “Audituesit e KLSH-së në median e shkruar”, referuar viteve 2013, 2014, 2015, 2016 dhe gjysmës së parë të vitit 2017. Artikujt, analizat dhe editorialet e audituesve të KLSH-së, të botuara në shtypin e shkruar periodik përbëjnë pa dyshim një vlerë të shtuar jo vetëm në kontributin e figurës së audituesit në shoqëri, por edhe një aset të publicistikës shqiptare, në këndvështrimin e problematikave të mprehta, të trajtuara me realizëm dhe shumëllojshmëri faktesh.
Këto botime kontribuojnë jo vetëm në krijimin e një historie dinamike të institucionit me një frymë që i shërben një transparence më të madhe me publikun dhe qytetarin, por synojnë njëkohësisht dhe rritjen e kompetencës profesionale të audituesve të institucionit, nëpërmjet vendosjes në një plan më konkret dhe komunikues të audituesit të KLSH përballë të audituarve. Këto shkrime nuk janë botuar si qëllim në vetvete por si mjet për të tërhequr në këtë rrugë dhe nëpunësit e institucioneve të çdo niveli të administratës shtetërore, duke i shërbyer kështu jo vetëm evidentimit të nëpunësve të përgjegjshëm por dhe kalimit në një fazë tjetër të luftës ndaj korrupsionit, për të kontribuar gjithnjë e më shumë dhe në drejtim të ndryshimit të perceptimit të publikut për nëpunësit shteterorë, por dhe institucionet.
Parimi 7 i ISSAI-t 12 “Vlerat dhe dobitë e Institucioneve Supreme të Auditimit- të bësh ndryshimin në jetën e qytetarëve”, kerkon nje komunikim sa me efektiv me palet e interesit. KLSH e sheh qytetarin, publikun si palen kryesore te interesit. Perceptimi i publikut vazhdon të mbetet një problem serioz që kërkon punë dhe vetëm punë intelektuale, njohje dhe komunikim të vazhdueshëm, duke e shoqëruar me shpalosje të plotë transparence dhe integriteti të vetë nëpunësve të institucioneve, si e vetmja rrugë për të fituar besimin e qytetarit.
Nga ne, kjo konceptohet si një sfidë që realizohet ditë pas dite. Risia e pjesëmarrjes aktive të audituesve të KLSH në median e shkruar ka inkurajuar audituesit në këtë drejtim, ndryshe nga vetëm 6 vite më parë, kur institucioni ishte i mbyllur përsa i përket kontaktit me mediat dhe publikun, si dhe pranisë në media të opinionit të audituesve dhe specialistëve të tij.
Prania e audituesve të KLSH-së në media është tashmë rrjedhë normale e punës për ta, në mënyrë që gjetjet dhe rekomandimet e tyre kryesore të mund t’i shtjellojnë me shkrime dhe analiza në shtypin e përditshëm. Gjate katër viteve, 2013-2016, audituesit e KLSH kanë botuar 396 editoriale, intervista, ese dhe analiza.
KLSH nxjerr çdo tre muaj buletinin statistikor, në të cilin përfshihen dëmi ekonomik i konstatuar, të ardhurat e munguara, masat disiplinore dhe administrative të rekomanduara, si edhe kallëzimet penale të dorëzuara në Prokurori, për auditimet e përfunduara në periudhat respektive. Të dhënat e këtyre buletineve shpesh herë kanë shërbyer si burim, bazë apo shtysë për artikuj problematikë në shtyp, si dhe për lajme e informacione të shkurtra apo të zgjeruara televizive.
Si një pjesë e pandarë e komunikimit me qytetarin, Kontrolli i Lartë i Shtetit, gjatë viteve 2012-2017 ka trajtuar me korrektesë dhe profesionalizëm letrat dhe ankesat e qytetarëve, të cilët në çdo rast kanë marrë përgjigje, edhe kur çështja e ngritur prej tyre ka qenë jashtë kompetencave të institucionit. Edhe në këto raste, i kemi orientuar qytetarët, nëpërmjet përgjigjeve zyrtare se cilit institucion duhet t’i drejtohen për të marrë përgjigje për shqetësimet e tyre. Gjatë vitit 2016, institucioni ka trajtuar 660 letra dhe ankesa, nga të cilat 318 jashtë kompetencës dhe juridiksionit tonë. Nga 342 ankesa në kompetencë të KLSH, që të gjitha janë verifikuar dhe u është dhënë përgjigje.
Interneti është sot zemra e komunikimit për të gjitha institucionet moderne, duke qenë i prekshëm nga të gjithë dhe shumë efiçient. Faqja e internetit “KLSH.org” është dritarja kryesore e komunikimit të institucionit me qytetarët, ngaqë u jep atyre mundësinë që të kenë akses të drejtpërdrejtë në informacion dhe të informohen shpejt lidhur me çështjet që ju interesojnë.
Në faqen WEB të KLSH-së, qytetarët mund të gjejnë informacione të shumta për aktivitetin e institucionit, veçanërisht për raportet e auditimit të tij. Gjatë vitit 2016, në kuadër të rritjes së transparencës, institucioni ka vendosur vendimet e plota të Kryetarit të KLSH-së për 152 auditime, nga 154 të realizuara gjithsej, pra në masën 98.7%. Po punojmë që çdo raport auditimi të publikohet në internet.
Qasja e re e komunikimit dhe e transmetimit të informacionit tek publiku nga KLSH, ka ndryshuar pozitivisht mënyrën e perceptimit të publikut për veprimtarinë audituese dhe më gjerë të institucionit. Kjo ka rritur jo vetëm besueshmërinë e qytetarëve tek puna jonë audituese, por ka shtuar njëkohësisht edhe vetëbesimin e audituesve në punën e tyre. Një qasje e tillë i ka bërë ata të jenë të vëmendshëm ndaj çdo detaji dhe të përgjegjshëm për detyrën e vështirë dhe misionin që kanë marrë përsipër për të informuar qytetarin, publikun dhe Kuvendin e Shqipërisë në lidhje me përdorimin e aseteve dhe burimeve publike me ekonomicitet, efektivitet dhe efiçiencë nga pushteti qendror, lokal dhe nga njësi të tjera publike.
Vjet, duke synuar aksesin e plotë dhe të drejtpërdrejtë të qytetarëve në Institucion, si Kontroll i Lartë i Shtetit organizuam Javën e Hapur për Qytetarët, nga datat 28 Tetor-04 Nëntor 2016.
Sot, me qëllim njohjen më të plotë dhe të drejtpërdrejtë të veprimtarisë së Institucionit nga qytetari dhe publiku, si edhe në kuadër të transparencës dhe njohjes së ndërsjelltë të punës mes Departamenteve të auditimit në institucion, po çelim Muajin e Hapur për Qytetarët, i cili do të vazhdojë deri më 11 Dhjetor 2017.
Duke vlerësuar misionin tonë si agjent i qytetarit, publikut dhe i Kuvendit, për përdorimin me efektivitet, efiçiencë dhe ekonomicitet të burimeve dhe aseteve publike, synojmë forcimin e besimit të qytetarit dhe publikut në tërësi, nëpërmjet njohjes më nga afër të veprimtarisë sonë, auditimeve dhe rezultateve të auditimeve, si dhe partneritetet qe institucioni ka krijuar brenda dhe jashtë vendit, për të përmirësuar qeverisjen publike, duke u përpjekur të luftojmë në thellësi korrupsionin.
Muaji i Hapur do të na shërbejë edhe ne, audituesve të KLSH-së, për të qenë më të hapur dhe komunikues me njeri-tjetrin. Sidomos në nivel të komunikimit dhe të shkëmbimit të eksperiencave mes departameve të auditimit, kemi vënë re se jemi defiçitarë. Muaji i Hapur do të inkurajojë shkëmbimin e eksperiencave edhe mes audituesve me përvojë, me ata të rinj, në bashkëbisedime dhe konsultime të plota mes tyre. Ai do të ndihmojë edhe komunikimin mes ekipeve të ndryshme të auditimit brenda të njëjtit departament.
Gjatë këtij Muaji, qytetaret që do të vizitojnë mjediset e Kontrollit të Larte të Shtetit, do të njihen me historikun dhe arritjet e institucionit ne 92 vitet e ekzistencës se tij, nëpërmjet mini-muzeut në koridorin qendror të KLSH, do të takohen me punonjës, auditues dhe ekspertë të ndryshëm të institucionit, për të marrë të gjithë informacionin që ata do të dëshirojnë të kenë, përfshirë edhe auditimet në proces. Këto takime do të shërbejnë jo vetëm për njohjen nga afër të institucionit dhe punonjësve të tij, por edhe për marrje dhe tërheqje mendimesh dhe sugjerimesh me vlerë drejtpersedrejti nga qytetarët, për auditimet e ardhshme dhe për të përmirësuar punën tonë audituese.
Ky Muaj i Hapur do të jetë dritare komunikimi intensiv, takimesh dhe aktivitetesh, por në realitet, i gjithë institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit është prej gjashtë vitesh tashmë tërësisht i hapur me qytetarin, në kërkim të kontaktit dhe mendimit të tij, për realizimin sa më të plotë të misionit kushtetues të ruajtjes dhe mbikqyrjes së përdorimit me ekonomi, efektivitet dhe efiçiencë të parave të taksapaguesit shqiptar.
Ju faleminderit!

(Fjala me rastin e nenshkrimit te Memorandumit te Mirekuptimit mes KLSH dhe USAID Shqiperi per bashkepunimin ne fushen e transparences se shendetesise publike, me 3 tetor 2017)
E nderuara zj. Catherine Johnson, Drejtuese e USAID në Shqipëri
Të nderuar pjesëmarrës,
Kontributi i agjencisë USAID të qeverisë amerikane, në emër të popullit amerikan, në mbi një çerek shekulli aktivitet në Shqipëri ka qenë sa unikal aq edhe i rëndësishëm. Ai ka ndihmuar emancipimin e shoqërisë shqiptare, fuqizimin e organizatave të shoqërisë sonë civile, ndërtimin e kapaciteteve njerëzore dhe institucionale të administratës sonë publike, zhvillimin e sektorit privat, sidomos të nismave të biznesit të vogël në bujqësi, agro-përpunim dhe turizëm, reformën zgjedhore, reformën administrative e territoriale dhe së fundi, reformën në drejtësi.
Projekti i ri dyvjeçar (2017-2019) i USAID-it “Transparenca në Sistemin Shëndetësor” përbën një nismë tejet të rëndësishme, e cila do të japë një kontribut kokret në mbajtjen të përgjegjshme të administratës sonë publike në një nga sektorët jetikë të shërbimeve për qytetarin, në atë të shëndetësisë publike.
Kontrolli i Lartë i Shtetit është i mandatuar nga Kushtetuta e vendit për të siguruar përdorimin me efektivitet, efiçiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike. Si institucioni suprem i auditimit publik, si SAI, e kemi parë realizimin e këtij misioni të pashkëputur nga përpjekjet për krijimin e sinergjisë mes institucioneve të pavarura të vendit, shoqërisë civile, botës akademike, partnerëve ndërkombëtarë, mediave dhe qytetarit.
Në pesë vitet e fundit 2012-2016, në zbatim të Deklaratës së Limës, të konsideruar si Kushtetuta, Magna Carta e institucioneve supreme të auditimit në botë, dhe konkretisht të Nenit 12 të saj për thithjen e ekspertizës së jashtme në auditim, si KLSH kemi lidhur 42 marrëveshje bashkëpunimi, nga të cilat 24 me OJF aktive në luftën kundër korrupsionit dhe për përmirësimin e menaxhimit të fondeve publike, 12 me institucione të zhvilluara homologe evropiane, si dhe marrëveshje me institucione të tjera shtetërore dhe Universitete Publike. Këto marrëveshje kanë kontribuar jo vetëm në rritjen e dijeve të audituesve të KLSH-së, nëpërmjet vizitave të punës dhe trajnimeve, por edhe në kryerjen e auditimeve më cilësore dhe gjithëpërfshirëse.
Një dimension tjetër themëlor i projektit të USAID-it “Transparenca në Sistemin Shëndetësor” është lufta kundër korrupsionit në sistemin tonë të shëndetësisë. Gjykojmë se modestisht mund të kontribuojmë në këtë objektiv të Projektit.
Në betejën kundër korrupsionit dhe mashtrimit financiar, si SAI jemi bazuar në standardet ndërkombëtare të fushës ISSAI, të organizatës INTOSAI, në ISSAI 1240 “Përgjegjësitë e Audituesit në lidhje me Mashtrimin Financiar në një Auditim të Pasqyrave Financiare” dhe në ISSAI Gov 5700 “Udhëzues për Auditimin e Parandalimit të Korrupsionit në Agjencitë Qeveritare”. Ky standard i fundit vlerëson se:”SAI duhet të kuptojë riskun e korrupsionit, bazuar në analizën e dukurisë së korrupsionit në çdo auditim që ndërmerr”. Po ashtu, ISSAI 5700 cilëson se “Një nga aspektet më të rëndësishme të rolit të SAI-t në luftën kundër korrupsionit është puna që ai bën në fuqizimin e institucioneve publike, të cilat janë elemente të Sistemit Kombëtar të Integritetit”.
Të udhëhequr nga këto standarde, kemi dërguar në Prokurori për abuzime flagrante me fondet publike 219 raste në periudhen 2012-2017, ose mesatarisht një kallzim penal në javë apo një kallzim në çdo tre auditime, ose 1.5 herë më shumë se numri i kallzimeve penale për 10 vitet e marra se bashku 2002-2011.
Në zbulimin e dëmit ekonomik ndaj buxhetit të Shtetit, kemi synuar jo vetëm rekuperimin e tij në masën gati 100 përqind, por edhe vënien përpara përgjegjësisë të shkaktarëve të tij, me qëllim krijimin e një klime parandaluese dhe dekurajuese ndaj abuzuesve. Për periudhën 2012-2016, dëmi ekonomik i evidentuar dhe i bërë publik arrin në shumën 191 miliardë lekë ose rreth 1.47 miliardë euro, në një buxhet publik vjetor në nivele mesatarisht rreth 2.9 miliardë euro të ardhura dhe 3.2 miliardë euro shpenzime.
Treguesi i dobishmërisë së auditimit tregon se për çdo lek të shpenzuar nga Buxheti i Shtetit, KLSH ka kërkuar 76.8 lekë shpërblim dëmi në vitin 2016. Për periudhën 2012-2016, treguesi i dobishmërisë ka arritur nivelin 127.1 lekë, krahasuar me vetëm 21.1 lekë që ishte në periudhën 2002-2011(për 10 vjet).
Një pjesë e rasteve të abuzimeve me fondet publike, të zbuluara dhe të dencuara në Prokurori nga ne, i përkasin sektorit të shëndetësisë. Me futjen në auditim të teknikave të reja të vizualizimit të të dhënave, kemi mundur të përcaktojmë zonat dhe autoritetet kontraktore publike me risk më të lartë. Sektori i shëndetësisë publike dhe autoritetet kontraktore si Ministria e Shëndetësisë dhe institucionet në varësi të saj kanë rezultuar në hartën e prokurimeve publike me risk të lartë. Për shembull, nga analiza interaktive e riskut nëpërmjet vizualizimit, kryer nga institucioni në vitin 2014, në autoritetin kontraktor Ministria e Shëndetësisë, vizualizimi vë në dukje se vetëm katër firma kanë fituar 44% të procedurave të prokurimit, apo 22% të fondit të shpenzuar, gjë që tregon për dobësi në procedurat e planifikimit, llogaritjes së fondit limit dhe transparencës së procesit.
Me themelimin e Departamentit të Auditimit të Performancës në tetor 2012, sektori i shëndetësisë publike ka tërhequr vëmendjen e Departamentit, i cili ka kryer dy auditime në këtë fushë, duke trajtuar temat “Shërbimi i ushqimit në spitalet publike të Tiranës” dhe “Shërbimi i Urgjencës Mjekësore në Shqipëri”. Gjatë viteve 2013-2017, stafi i këtij Departamenti, që përfaqëson një gërshetim të audituesve me përvojë me auditues të rinj e me të ardhme, është trajnuar në vijimësi nga ekspertë të SAI-ve partnere me të cilat KLSH ka marrëveshje bashkëpunimi, si dhe nga Projekti i Binjakëzimit i fondeve IPA “Rritja e kapaciteteve të auditimit të jashtëm publik në Shqipëri” i Bashkimit Evropian, i cili është në zhvillim e sipër.
Ne si KLSH përshëndesim nismën për kryerjen e një ose dy auditimeve të performancës nga ana e institucionit tonë, në fusha me risk të lartë në sektorin e shëndetësisë publike, në kuadër të realizimit të Marrëveshjes që po nënshkruajmë sot, për zbatimin e projektit të USAID-it “Transparenca në Sistemin Shëndetësor”. Shërbimet në spitalet tona publike dhe shërbimi parësor shëndetësor publik janë në vëmendjen e qytetarëve tanë dhe në qendër të ankesave të tyre për mosfunksionim të shtetit tonë, krahas denoncimeve dhe raportimeve të shumta nëpër media. Qytetarët presin me shumë të drejtë përmirësim rrënjësor në efektivitetin dhe cilësinë e këtyre shërbimeve. Jam i bindur se puna jonë e përbashkët në realizimin e këtij Projekti, se bashku me specialistët e Projektit, me ILDKPKI dhe me Avokatin e Popullit, do të ndihmojë në rritjen e transparencës dhe të përgjegjshmërisë të administratës së Shtetit në performancën e shërbimeve shëndetësore publike.
Po ashtu, përmirësimi i sistemit të manaxhimit të ankesave duke vendosur një sistem online, zhvillimi i një indeksi alarmi të “flamujve të kuq” për riskun e lartë, mekanizmi i të dhënave të hapura dhe përmirësimi i teknikave të mbledhjes dixhitale të të dhënave do të krijojë kushtet për produkte të Projektit sa më gjithëpërfshirëse dhe efektive.
Ju siguroj se ne si KLSH do të bëjmë më të mirën për suksesin e këtij Projekti të USAID-it, duke dedikuar staf të përgatitur dhe mjediset tona. Ne mendojmë se është shumë e rëndësishme që në kërkimin e llogarisë ndaj administratës shtetërore, krahas Nesh, institucioneve të pavarura me punën dhe treguesit tanë, krahas shoqërisë civile të angazhuar dhe medias, të jetë një institucion prestigjoz në Shqipëri dhe kudo në botë, si USAID-i. Prania dhe aktiviteti i gjerë i USAID-it në Shqipëri, i kulmuar në dy vitet e fundit me projektin “Drejtësi për të gjithë” (2016-2021), me vlerë 9 milion dollarë, por edhe me projektet në fushën e bujqësisë si AgroCapital, si dhe Fondi për investimet dhe financimin në turizëm, përbën garanci për këtë kërkesë llogarie.
Qeveria e SHBA-ve dhe institucioni zbatues i parave të taksapaguesve amerikanë për asistencë dhe zhvillim, USAID-i janë të investuar fuqishëm në të ardhmen e integrimit evropian të Shqipërisë. Kjo e ardhme mund të realizohet me sukses vetëm nëpërmjet zbatimit të reformës në drejtësi dhe reformimit rrënjësor të administratës publike. Si reforma në drejtësi dhe reforma e thellë në administratën publike janë dy anë të së njëjtës gjë, të ndërtimit të Shtetit të së Drejtës në Shqipëri. Ka shumë vlerë që ky ndërtim të fillojë edhe në një nga bazat e shërbimeve publike, sikurse janë shërbimet shëndetësore Ne besojmë fort se qeverisja e përgjegjshme në sektorin e shëndetësisë, si kudo në shërbimet publike dhe në administrimin e parave të takspaguesve shqiptarë, mund të sigurohet vetëm nga një bashkëpunim i sinqertë i Qeverisë dhe Ministrisë përkatëse, duke pranuar kontributin e institucioneve të pavarura, të shoqërisë civile, te medias dhe të donatorëve e partnerëve tanë Perëndimorë, si dhe duke zbatuar rekomandimet nga gjetjet e tyre.
Ju faleminderit!

(Fjala në Konferencën e 9-të Vjetore të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës, Prishtinë, 13 korrik 2017)
I nderuar Zoti Auditor i Pergjithshem i Kosoves,
I nderuar Zoti Minister i Financave i Republikes se Kosoves,
Te nderuar kolege auditues te Zyres Kombetare te Auditimit te Kosoves,
Eshte nder i veçante dhe kenaqesi per mua te pershendes Konferencen tuaj te Nente Vjetore, te kthyer tashme ne nje tradite te bukur, e cila ju sherben per te vleresuar performancen e institucionit gjate nje viti dhe per te gjetur menyrat dhe qasjet me efektive dhe efiçiente per te permiresuar punen audituese ne te ardhmen
Tema qe keni zgjedhur per kete vit, Fuqizimi i llogaridhënies, transparencës dhe integritetit të institucioneve të sektorit publik, nepermjet zbatimit te rekomandimeve te SAI-t, qendron ne themel te te gjithe filozofise, rolit dhe misionit te punes sone audituese si SAI.
Puna jone si auditues nuk mund te kuptohet e pavarur dhe profesionale, pa standardet e fushes ISSAI te organizates sone INTOSAI. Ato jane udherrefyesi yne i pagabueshem dhe garancia e efektivitetit dhe efiçiencës se gjetjeve dhe rekomandimeve tona.
Sikurse theksohet ne preambulen e ISSAI-t 12 “Vlerat dhe dobitë e SAI-ve: te besh ndryshimin ne jetën e qytetarëve” , Parimet 2, 3 dhe 4, “Për të siguruar që zyrtarët e zgjedhur veprojnë në interesin më të mirë të qytetarëve që ata përfaqësojnë, qeveritë dhe subjektet e sektorit publik duhet të mbahen përgjegjës për administrimin dhe përdorimin e burimeve publike. SAI-t forcojnë llogaridhënien, transparencën dhe integritetin e ketyre zyrtareve dhe institucioneve publike duke audituar ne menyre te pavarur sektorin publik dhe duke raportuar mbi gjetjet e tyre. Kjo u mundëson atyre të ngarkuar me qeverisjen e sektorit publik që të përmbushin përgjegjësitë e tyre, duke iu përgjigjur gjetjeve dhe rekomandimeve nga auditimet, nepermjet ndermarrjes së veprimeve korrigjuese të përshtatshme, duke plotesuar kështu ciklin e përgjegjshmërisë”.
Edhe ne, SAI-t e Kosoves dhe te Shqiperise, jemi te vendosur qe te instalojme ne administratat tona publike kulturen e pergjegjshmerise, llogaridhenies, transparences dhe integritetit. Kjo kerkon nje pune te gjate, metodike dhe te perkushtuar, por jemi te bindur ne garancine e suksesit te kesaj qasjeje dhe perpjekjeje te perbashket, pse ajo perputhet me objektivat e Planit te ri Strategjik te INTOSAI-t 2017-2022, te miratuar ne Kongresin INCOSAI XXII ne Abu d’Habi te Emirateve te Bashkuara Arabe ne dhjetor 2016, si dhe me perparesite e Planit Strategjik te EUROSAI-t 2017-2023, te miratuar ne Kongresin e X-te te Organizates ne Stamboll te Turqise ne maj 2017.
Ne nivel te rritjes se llogaridhenies dhe pergjegjshmerise te institucioneve qe auditojme, si KLSH i kemi kerkuar Kuvendit te Shqiperise per te tretin vit rradhazi(do t’ia kerkojme edhe Parlamentit te ri te dale nga zgjedhjet e 25 qershorit) ngritjen e nje grupi pune me eksperte te Ministrise se Financave, per draftimin dhe miratimin e Ligjit mbi Pergjegjesine Materiale te Nepunesit Publik, si nje mjet shume efektiv per te zvogeluar dukurine e korrupsionit dhe te mashtrimit financiar me fondet dhe asetet publike.
Ne nivel te rritjes se integritetit ne institucionet qe auditojme, si KLSH jemi perpjekur te ndikojme dhe udheheqim nepermjet shembullit, duke realizuar procesin e vetevleresimit te integritetit ne institucionin tone, ne perputhje me kerkesat e Paketes INTOSAINT, te pergatitur nga Gjykata Hollandeze e Auditimit dhe te promovuar nga INTOSAI ne keto pese vitet e fundit ne nje pjese te konsiderueshme te komunitetit tone kudo ne bote. Mbi bazen e kerkesave te ketij procesi kemi kryer analizat tona vjetore te periudhes 2013-2016, duke zbatuar INTOSAINT menjehere sapo u njohem me kete Pakete ne vitin 2013. Rritjes se pergjegjshmerise dhe njekohesisht integritetit te te audituarve tane i sherben edhe kontrolli mbi zbatueshmerine e rekomandimeve te lena nga KLSH gjate auditimit te fundit ne institucion, kontroll te cilin ne e kryejme si rregull ne fillim te çdo auditimi te ri mbi institucionet publike.
Me lejoni te flas per punen ne rritjen e transparences se institucioneve qe auditojme, duke ndjekur serisht qasjen e INTOSAI-t per te qene nje Organizate model qe udheheq nepermjet shembullit. Si KLSH, transparencen dhe komunikimin e plote e te hapur me qytetarin dhe publikun e kemi synuar dhe konsideruar si nje nga boshtet kryesore te punes sone. Kemi arritur qe ne vitin 2016 te publikojme ne faqen tone ne internet 98 perqind te Vendimeve te Kryetarit per auditimet e kryera.
Gjatë viteve 2012-2017, institucioni, krahas rritjes se kanaleve te komunikimit me publikun, permiresoi permbajtjen dhe cilesine e mesazheve ne njoftimet e tij per shtyp. Gjetjet dhe rekomandimet nga auditimet, te komunikuara nepermjet njoftimeve per shtyp, jane kthyer ne keto 6 vite ne lajm te dites per televizionet, radiot dhe gazetat kryesore te vendit.
Qe ne analizen vjetore te KLSH-se te zhvilluar ne janar 2012 dhe me tej rregullisht çdo vit, mediat dhe perfaqesuesit me ne ze te organizatave jo-qeveritare qe luftojne korrupsionin jane ftuar te marrin pjese dhe te diskutojne ne analizat ne nivel departamenti auditimi dhe ne analizen e pergjithshme. Transparenca e aktivitetit të institucionit ka përbërë një nga treguesit kryesorë të modernizimit të tij dhe ka rritur besimin e publikut dhe qytetarëve ndaj KLSH-se.
Në fund të vitit 2016, institucioni ka qenë i pranishëm 6.7 herë më shumë me informacione dhe mesazhe në median e shkruar dhe ka gjashtëfishuar pranine e tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010. Me 2016, media e shkruar ka pasqyruar raportet e auditimit dhe njoftimet për shtyp te KLSH-se me 931 artikuj, njoftime, editoriale dhe komente analitike, përkundrejt 922 përgjatë vitit 2015.
Duke vijuar nje tradite pozitive dhe risi absolute te nisur ne vitin 2013, 72 drejtues dhe auditues të KLSH-së kane qene te pranishem ne vitin 2016 me 135 shkrime ne pothuaj te gjitha gazetat me qarkullim kombetar te vendit, duke trajtuar me gjuhe te kuptueshme per lexuesin e thjeshte temat dhe mesazhet kryesore nga auditimet e kryera. Per kater vite 2013-2016, audituesit e KLSH kanë botuar 396 artikuj, ese, editoriale, analiza e profile ne median e shkruar.
Transparencen dhe komunikimin e hapur me te gjithe aktoret dhe partneret, duke e nisur nga qytetari i thjeshte, e kemi kerkuar dhe vijojme ta kerkojme me kembengulje tek çdo institucion qe auditojme, ne perputhje me kerkesat e ligjit per informimin publik ne Republiken e Shqiperise.
Ndajme bindjen se ne kete drejtim, ashtu si dhe ne forcimin e llogaridhenies, pergjegjshmerise dhe integritetit, si ne si KLSH ashtu dhe ZKA e Kosoves, kemi ende shume pune per te bere. Pune e cila, po ashtu, jemi teresisht te bindur se duhet kryer ne sinergji dhe ne partneritet te plote me institucionet e Kuvendit te Kosoves dhe te Shqiperise, si dhe me qytetarin kosovar dhe ate te Shqiperise, ne perputhje me moton e Kongresit INCOSAI XXII te INTOSAI-t “SAI-t ne sherbim te qytetarit, te bashkuar ne ambicie dhe vendosmeri!”.
Duke ju uruar punime te mbara ne Konference dhe suksese te metejshme ne punen tuaj si auditues publike profesioniste dhe te perkushtuar!
Ju faleminderit!

Me daten 17 prill 2017, Presidenti i Republikës së Polonisë, Shkëlqesia i Tij Andrzej Duda dekoroi Kryetarin e Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj me Urdhërin “Kryqi Kalorsiak i Urdhërit për Merita në dobi të Republikës së Polonisë”,.

Ceremonia u zhvillua në datën 19 prill 2017 në Varshavë, në ambientet e Institucionit Suprem të Auditimit të Republikës së Polonisë (NIK). Në ceremoninë e dekorimit morën pjesë Ministri i Shtetit, pranë Presidentit të Polonisë z. Andrzej Dera, zv/Ministri i Punëve të Jashtme, zj.Renata Szczech, Presidenti i NIK-ut polak, z. Krzysztof Kwiatkowski, zv/Presidenti i NIK, z.Wojciech Kutyla, Ambasadorja e Republikës së Shqipërisë në Poloni, zj.Shpresa Kureta, deputetë të Kuvendit të Republikës së Polonisë, drejtues dhe auditues të NIK-ut polak dhe përfaqësues të KLSH. Dekorata e akorduar nga Presidenti i Republikës, z. Andrzej Duda iu dorëzua z. Leskaj nga Ministri  i Shtetit pranë Presidentit z. Andrzej Dera. Për autoritetet polake, z. Bujar Leskaj , Kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit konsiderohet padyshim si një mik i Polonisë dhe promovues i kulturës polake. “Zoti Leskaj, që në filim të mandatit të tij si Kryetar i KLSH-së ka mbështetur dhe ka qenë promotor i bashkëpunimit mes dy institucioneve supreme të Auditimit të Shqipërisë dhe Polonisë”, u shpreh Ministri Dera. Më tej, ai theksoi se “Ky bashkëpunim ka qenë i frytshëm në drejtim të forcimit të kapaciteteve të audituesve dhe veçanërisht në drejtim të mbështetjes që institucionet i kanë dhënë njëri tjetrit në komunitetin e INTOSAI-t dhe të EUROSAI-t. Edhe në të shkuarën, në cilësinë e Ministrit të Kulturës të Shqipërisë, z. Bujar Leskaj ka promovuar kulturën polake në Shqipëri.

Kryetari Leskaj ka mbështetur iniciativa për njohjen në Shqipëri të letërsisë, artit dhe muzikës klasike të Polonisë si dhe të historisë dhe traditës së kulturës polake, përmes botimeve dhe artikujve në shtypin dhe mediat shqiptare”, cilësoi Ministri i Shtetit pranë Presidentit, z. Andrzej Dera.

Presidenti i NIK-ut polak, z.Krzysztof Kwiatkowski në fjalën e tij theksoi se “Falë mbështetjes dhe angazhimit të Kryetarit Bujar Leskaj, ka njohur dritën e botimit në shqip libri “Simbolet Polake”. Ky libër është botimi i parë që ofron një tablo gjithëpërfshirëse dhe të thellë mbi historinë dhe simbolet polake, ku paraqiten më shumë se qindra vende dhe ngjarje historike, si rezultat i ndryshimeve të mëdha që kanë ndodhur në Poloni, Europë dhe në të gjithë botën.

Botimi përshkruan njëqind ikonat polake, nga himni dhe emblema polake, betejën e famshme të Grunwaldit, Kështjellën Vavel, Varshavën dhe vijon me profilet e personaliteteve polake me përmasa botërore si nobelistin Les Valesa të Lëvizjes Solidarnos, Papa Gjon Palin e II-të, Frederic Chopin dhe zgjerohet më tej me përshkrime të monumenteve polake. Presidenti i NIK-ut polak, z.Krzysztof Kwiatkowski evidentoi edhe bashkëpunimin e ngushtë dhe produktiv me Kontrollin e Lartë të Shtetit, vecanërisht në kuadër të projektit të binjakëzimit IPA 2013 të financuar nga Bashkimit Evropian. Zoti Kwiatkowski nënvizoi faktin që Z.Leskaj është miku dhe Ambasadori më i mirë i Polonisë në Shqipëri. “Për këtë arsye, ne sot nuk po dekorojmë vetëm Kryetarin e KLSH-se por edhe mikun e madh të Polonisë”- vijoi z. Kwiatkowski.

(Fjala në aktivitetin e organizuar me rastin e vizitës së Znj. Janet St. Laurent, Drejtoreshë e Qendrës së Ekselencës në Auditim të GAO-s, 24 mars 2017. Akademia e Shkencave)
Auditimi Kombëtar në shërbim të Qeverisjes Kombëtare
E nderuar zj. St. Laurent,
Duke ju falënderuar perzemersisht qe pranuat te vinit ne Shqiperi per te marre pjese ne Seminarin “SAI dhe Parlamenti”, te organizuar ne kuadër te projektit IPA 2013 nga institucioni i auditimit suprem te Polonise(NIK) dhe nga SAI i Kroacise, te dy partnere te KLSH-se ne kete projekt per ngritjen e kapaciteteve tona audituese, si dhe per kumtesen Tuaj aq te vlefshme dhe te thelle per bashkëpunimin e frytshem qe Zyra Amerikane e Llogaridhënies Qeveritare (GAO) ka me Kongresin Amerikan, me lejoni qe ne emer te audituesve shqiptare dhe per dije te tyre, përpara paraqitjes para Jush te institucionit tone, te them disa fjale per historikun, filozofine e punes dhe zhvillimin e nje prej institucioneve supreme te auditimit me te fuqishem dhe me profesionalë ne komunitetin INTOSAI, GAO-n.
Ç’eshte GAO?
Në fillesat e saj, Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit e Shteteve të Bashkuara(keshtu quhej fillimisht) ishte një organ mbikëqyrës i aktiviteteve financiare të qeverisë. Pra ishte një organ që i përkiste pushtetit legjislativ dhe vepronte në shërbim të Kongresit dhe qytetarëve, duke mbikëqyrur çdo program financiar, si edhe çdo aktivitet dhe funksion të qeverisë federale. Stafit të këtij institucioni i ishte besuar kontrolli financiar i çdo aspekti të qeverisjes. Falë punës së këtij insititucioni tashmë aprovohen ligje, përmirësohet aktiviteti i qeverisjes, si dhe krijohen perfitime financiare ne miliarda dollarë në favor të taksapaguesve amerikanë.
Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit u krijua me Ligjin e Buxhetimit dhe te Kontabilitetit me 1 korrik te vitit 1921. Ligji kishte për qëllim përmirësimin e menaxhimit financiar federal, pasi shpenzimet e Luftës së Parë Botërore kishin rritur borxhin kombëtar. Për këtë arsye, ligjvënësve amerikane u nevojitej informacion i qartë dhe i saktë mbi shpenzimet e qeverisë dhe kontrollin mbi to.
Kongresi miratoi Ligjin e Buxhetimit dhe Kontabilitetit, i cili i kërkonte pushtetit ekzekutiv përgatitjen e buxhetit vjetor të qeverisë federale me qëllim përmirësimin e llogaridhënies. Ky ligj transferoi funksionet e auditimit dhe te kontabilitetit nga Departamenti i Thesarit tek GAO. Falë këtij ligji GAO u vendos si një organ i pavarur nga ekzekutivi, me një mandat të gjerë për të kontrolluar se si shpenzoheshin fondet federale. Me kalimin e viteve, legjislacioni i aprovuar nga Kongresi ka sqaruar dhe/ose zgjeruar kompetencat e GAOs, por Ligji i Buxhetimit dhe Kontabilitetit vazhdon ende të shërbejë si bazë për aktivitetet e këtij institucioni.
Veshtrim i shkurter historik per GAO-n
Gjatë viteve 1920-te deri më 1930-te, GAO u orientua drejt një qasjeje kontrolluese. Kryesisht institucioni u fokusua në përcaktimin nëse shpenzimet qeveritare ishin kryer në përputhje me legjislacionin dhe rregullat financiare në fuqi. Pjesa më e madhe e punës së agjencisë përqëndrohej në shqyrtimin e faturave financiare (nga ku shpjegohet edhe emërtimi i institucionit si Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit). Këto fatura ishin formati i përdorur nga zyrtarët e ekzekutivit, administratës qeveritare dhe zyrtarët e ndryshëm për të regjistruar informacionet mbi shpenzimet. Në atë kohë, disbursimet qeveritare kryheshin përmes pagesave me letra me vlerë. Mbasi këto pagesa ekzekutoheshin, të gjitha praktikat dërgoheshin pranë GAOs për tu kontrolluar. Kjo periudhë e hershme e historisë së GAOs shpesh quhet epoka e kontrollit të faturave finaciare.
Pas Luftës së Dytë Botërore, vemendja e institucionit u zhvendos nga kontrolli i faturave për të kaluar në kontrolle më të plota të shpenzimeve federale. Ky ndryshim drejt shqyrtimit të ekonomicitetit dhe efikasitetin të operacioneve qeveritare në epokën e pasluftës shënoi ndryshimin e parë të madh evolucionar për GAOn.
Në fund të viteve 1950-te dhe 1960-te, GAO u fokusua në punësimin e kontabilistëve, në zgjerimin e profesionalizimit të stafit dhe zgjerimin e hapësirave të zyrave. Periudha 1960 – 1970 solli një tjetër ndryshim të madh, pasi GAO zgjeroi punën audituese duke kaluar në vlerësimin e programeve federale.
Gjatë viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990-te, GAO u perqendrua në shqyrtimin e fushave me risk të lartë në aktivitetet qeveritare, duke i kushtuar vëmendje të vecantë çështjeve buxhetore dhe përmirësimit të menaxhimin financiar federal.
Sot GAO shërben kombin duke kryer auditime përformance dhe financiare të programeve qeveritare.
GAO nuk është thjesht komuniteti i mbi 2900 punonjësve me integritet, përgatitje të lartë profesionale dhe të mirëtrajnuar. Institucioni nxjerr çdo vit me qindra raporte auditimi dhe dëshmi, për t’i siguruar Kongresit dhe drejtuesve të agjencive të pavarura informacion të saktë mbi aktivitetet e qeverisë. Raportet e tij për Risqet e Larta dhe për mbivendosjet, dublimet apo fragmentimin e punës së qeverisë federale janë shembull për cilindo institucion auditimi në botë. Institucioni jep kontributin e tij si lider në auditim, nëpërmjet standardeve që zbaton, të bazuara mbi rregullat e etikës dhe integritetit, ku janë reflektuar praktikat më të mira të marra nga standardet ISSAI.
Institucioni funksionon tërësisht si një agjenci e pavarur nga Qeveria. Edhe pse GAO nuk ka tagër të detyrojë Qeverinë që të zbatojë përfundimet dhe rekomandimet e auditimeve të saj, institucioni imponohet me vlerat e tij, duke i bindur veprimtarët e tjerë për të vepruar. Pjesëmarrja në seancat e Komisioneve të Kongresit Amerikan është një element veçanërisht i vlefshëm bindës dhe stafi i GAO-s lë çdo detyrë tjetër për ta kryer këtë. Por jo vetëm kaq. Pothuajse të gjitha raportet e auditimit janë dokumente publike dhe vihen në dispozicion për mediat. Vëmendja e mediave ndaj një raporti auditimi mund të jetë një nxitje e fuqishme për veprim korrigjues në Qeveri, kështu që GAO bashkëpunon me përfaqësues të mediave të ndryshme. GAO vetë nuk mban konferenca për shtyp, por merr pjesë, nëse i kërkohet, në konferencat për shtyp të mbajtura nga një organ tjetër (mund të jetë dhe një anëtar i Kongresit), i cili e ka kërkuar raportin e auditimit. Në këto konferenca, stafi GAO-s i përgjigjet pyetjeve nga gazetarët.
GAO përbën një model për të gjitha institucionet supreme të auditimit në botë, për pavarësinë, profesionalizmin, transparencën dhe integritetin, vlera këto të përmbajtura në standardet ISSAI të INTOSAI-t.
GAO punon shumë ngushtë me Kongresin Amerikan. Lidhjet janë të shumta dhe të gjera, sidomos ato me disa Komisione të përhershme të Kongresit dhe Senatit. Në rrethana të tjera, lidhje të tilla të ngushta midis një SAI dhe Parlamentit mund të jenë një kërcënim për pavarësinë e SAI-t. Mirëpo ka disa arsye pse GAO ka qenë në gjendje që të ruajë pavarësinë e saj në këtë mjedis. Po përmend dy kryesoret prej tyre. Së pari, angazhimi institucional për pavarësinë dhe objektivitetin e institucionit (i përforcuar nga personalitetet në krye të GAO-s që prej krijimit të organizatës në vitin 1921) është themelor për kulturën organizative të SAI-t amerikan. Stafi i tij instinktivisht dhe fuqimisht i reziston çdo përpjekjeje që synon të ushtrojë ndikim të papërshtatshëm në drejtimin apo përmbajtjen e punës së institucionit, madje edhe për rastet kur rrezikohet tjetërsimi i punës nga Senatorë apo Anëtarë me ndikim të fortë të Dhomës së Përfaqësuesve. Së dyti, një mbrojtje dhe garanci akoma më e rëndësishme për pavarësinë e GAO-s qëndron në natyrën e Kongresit Amerikan, në ndarjen e shumtë të pushtetit të tij dhe disiplinën e dobët të brendshme partiake. Karakteristika këto që janë ndoshta të natyrshme në historinë politike dhe në demokracinë amerikane, duke bërë që të ketë shumë pak gjasa që Kongresi të mund të ushtrojë një presion të tillë të qëndrueshëm mbi GAO-n, që të arrijë të kërcënojë seriozisht pavarësinë e saj. Për më tepër, ka një bindje të fortë në Kongres – së paku në mesin e shumë nga anëtarët e tij më me ndikim – që kredibiliteti publik i mirëkrijuar i GAO-s është shumë i vlefshëm dhe një aset i Kongresit, si institucion, dhe se Kongresi e ka të pamundur të lejojë qe ky kredibilitet të zvogëlohet nga pakënaqësi politike afatshkurtra ose implikime politike të ndonjë auditimi të veçantë ose një serie auditimesh.
Qendra e Ekselencës në Auditim e GAO-s, qe Ju zj. St. Laurent drejtoni, është një strukturë qendrore e GAO-s, që punon me të gjitha institucionet e auditimit dhe llogaridhënies qeveritare në botë, për të përmirësuar dhe shtuar, nëpërmjet trajnimeve të saj, kapacitetetet e tyre në auditim. Qendra ndihmon institucionet supreme të auditimit publik (SAI-t) të zhvillojnë dhe zbatojnë korniza të shëndosha të sigurimit të cilësisë në auditim dhe plane strategjike e strategji të zhvillimit të burimeve të tyre njerëzore, duke rritur njohuritë për standardet ndërkombëtare të INTOSAI-t.
Mbështetur në këto tradita dhe vlera të patjetërsueshme të kontributit të një SAI si GAO në mbajtjen të përgjegjëshme të administratës së shtetit më të fuqishëm dhe demokratik në botë, por dhe në zhvillimin e auditimit suprem publik, ne si KLSH përkthyem në shqip dhe botuam në vitin 2015 standardet e auditimit të GAO-s, «Yellow Book(Libri i Verdhë”. Leximi dhe përvetësimi i këtyre standardeve nga audituesit e KLSH-së po i ndihmon ata në punën e tyre të përditshme për të realizuar auditime cilësore.
Në këto vitet e fundit, marrëdhënia jonë si KLSH me GAO-n po forcohet dhe po merr trajta konkrete bashkëpunimi. I jemi mirënjohës GAO-s dhe në veçanti z. Dodaro, drejtuesit të saj, që në harkun kohor të dy viteve 2016-2017 mundësuan dhe po realizojnë trajnimin e tre audituesve tanë për rreth 4 muaj pranë zyrave të GAO-s në Uashington D.C. Kjo eksperiencë që po merret është e një vlere të jashtëzakonshme për ne.
Më datën 30 janar 2017, kur Ju takova në Uashington D.C., se bashku me z. James-Christian Blockwood, Drejtor i Planifikimit Strategjik ne GAO, në vijim të çështjeve të diskutuara në takimin e punës që pata me Krye-Kontrollorin e SHBA-ve z. Dodaro në Abu D’habi në dhjetor 2016, ne biseduam për fushat e bashkëpunimit me Ju si Qendrën e Ekselencës në trajnime afatgjata e afatshkurtra të audituesve shqiptarë, veçanërisht për Auditimin e Performancës, të IT, në fushën e etikës dhe integritetit në auditim, si dhe në procesin e Planifikimit Strategjik 2018-2022. Jemi gati te presim auditues te GAO-s në Shqipëri për trajnime në fushat e mësipërme. Sfida jonë është të implementojmë standardet e GAO-s, pra të përgatisim “The Albanian Yellow Book”, standardet e auditimit suprem publik të Shqipërisë.
Per keto bashkëpunime dhe per shume fusha te tjera te shkëmbimit te eksperiences mes dy SAI-ve tona, jemi gati te nenshkruajme nje marrëveshje me Ju si Qender, e cila do te mundësonte dergimin e nje grupi audituesish te KLSH per trajnim prane Qendres se Ekselences ne Uashington D.C., ç’ka do te perbente nje investim thelbësor në të ardhmen e kualifikimit profesional te audituesve tane.
E nderuar zj. St Laurent,
Qytetaret shqiptare ushqejne ndjenjat me miqesore dhe te simpatise ndaj popullit amerikan dhe ne Evrope renditen si populli me amerikan-dashes i kontinentit.
Ne baze te motos se INTOSAI-t « Experentia mutua Omnibus Prodest” dhe te motos se dyte qendrore te Kongresit te Abu D’habit “Te bashkuar ne ambicie dhe vendosmeri”, ne emer te audituesve te KLSH, e konsideroj bashkepunimin e ardhshem me Ju Qendren e Ekselences ne Auditim dhe me GAO-n ne teresi, si tejet te rendesishem dhe me vlere te shtuar per audituesit shqiptare. Ai mund te konkretizohet ne formen e nje marreveshjeje bashkepunimi ose ne forma te tjera, per realizimin e te cilave, ju lutem te jeni e bindur per angazhimin tone maksimal.
Ju faleminderit !

Botuar në gazetën “Telegraf”, më 5 nëntor 2016.
Kriza e fundit financiare, ekonomike dhe buxhetore botërore dhe sfidat e kohës në përpjekjet për përmirësimin e menaxhimit të financave publike dhe sigurimin e mirëqeverisjes, kanë rritur pritshmërinë e qytetarëve dhe Parlamenteve lidhur me kontributin tonë si institucione supreme të auditimit publik. Këto pritshmëri vendosin përpara nesh detyra serioze për ta bërë situatën financiare të Shtetit transparente, si dhe për të dhënë rekomandime se si fondet publike mund të përdoren në mënyrë më efektive dhe eficiente dhe se si korrupsioni mund të luftohet, me qëllim që të ruhet zhvillimi i qëndrueshëm, veçanërisht qëndrueshmëria fiskale.
Një nga mjetet më të efektshme që na ka ndihmuar si SAI (realisht shumë në gjithë komunitetin e INTOSAI-t) në plotësimin e këtyre pritshmërive dhe në zhvillimin e modernizimin e auditimit të jashtëm publik gjatë viteve të fundit, ka provuar të jetë procesi i rishikimit mes kolegëve (Peer Review). Në një prezantim në mars të vitit 2015 në Parlamentin austriak, ish-Presidenti i Gjykatës Austriake të Auditimit dhe ish-Sekretari i Përgjithshëm i INTOSAI-t, personaliteti poliedrik i auditimit suprem, Dr. Josef Moser theksonte se: Rishikimet mes kolegëve janë mjete qendrore vullnetare për të matur përputhshmërinë me standardet ndërkombëtare, për t’i bërë të dukshme fuqitë dhe dobësitë e një SAI, bazuar në këto standarde, për të identifikuar fushat e veprimit të brendshëm dhe të jashtëm, për të gjetur metodat për zgjidhjet, referuar dhe shembujve të praktikave të mira, si dhe për t’ju përgjigjur pyetjes qendrore që lidhet me institucionet e pavarura “Kush e auditon audituesin dhe institucionet e pavarura mbikëqyrëse?”
Ky proces i ka ndihmuar gjerësisht si SAI-t e zhvilluara edhe ato në zhvillim e sipër që të masin performancën e tyre me praktikat e mira të institucioneve vlerësuese simotra, të identifikojnë ose kuptojnë më qartë mangësitë dhe të gjejnë zgjidhje të efektshme për t’i shmangur ato në të ardhmen.
Në bazë të ISSAI-t 5600 “Udhëzuesi i Peer Review”, një proces rishikimi mes kolegëve i ndihmon SAI-t të jenë në përputhje me standardet profesionale të pranuara ndërkombëtarisht të auditimit publik ISSAI, si dhe me ligjet dhe rregullat kombëtare që qeverisin auditimin suprem. Nga ana tjetër, shqyrtimi “Peer Review” u mundëson SAI-ve të vlerësuara të arrijnë: (a) siguri të arsyeshme për kryerjen e misionit; (b) të forcojnë qasjet e ndryshme në auditim; (c) të identifikojnë praktikat e mira të përdorura gjatë Peer Review që mund të shpërndahen më gjerësisht; (d) të përmirësojnë ose sigurojnë cilësinë e punës audituese; (e) të aplikojnë mjete efektive të auditimit; (g) të përmirësojnë ose sigurojnë cilësinë e menaxhimit dhe organizimit; (h) të identifikojnë dobësitë dhe nevojat për trajnim; (i) të konfirmojnë nëse manualet e brendshme, politikat dhe procedurat janë në përputhje me Standardet Ndërkombëtare ISSAI dhe praktikat më të mira ndërkombëtare; (j) të kursejnë burimet në punën e SAI-t; (k) të përmirësojnë efektivitetin e auditimit; (l) të rrisin numrin e raporteve të prodhuara dhe (m) të rrisë besueshmërinë e SAI-t përballë palëve të interesuara.
Një rishikim mes kolegesh ofron një mundësi unike për të shqyrtuar parimet themelore dhe qëllimet e funksionimit të një SAI dhe për t’i krahasuar ato me përvojën e SAI-ve të tjera. Dobia e procesit është e dyanshme, si për SAI-n e vlerësuar ashtu dhe për SAI-n vlerësues. Komentet e kolegëve janë përvoja të vlefshme si për ata që i japin dhe për ata SAI që shqyrtohen dhe kërkojnë të gjejnë zgjidhje për problemet që kanë. Peer Review, në këtë këndvështrim, është një proces mësimi. SAI-t në proces mësojnë shumë nga njeri-tjetri, nga qasjet që përdorin në auditim, nga strukturat që kanë ndërtuar dhe teknikat e prodhimit të raporteve dhe ndjekjes së rekomandimeve.
Gama e përfitimeve nga procesi i rishikimit mes kolegëve është kaq e gjerë, sa shumëkush në komunitetin e INTOSAI-t e ka zëvendësuar moton e organizatës sonë, duke e perifrazuar atë, me shprehjen “Peer Review benefits all” (nga “Common experience benefits all”), pra “Nga Rishikimi mes Kolegëve kemi dobi të gjithë”.
Praktika e suksesshme e deritanishme e zbatimit të Peer Review-ve ka treguar se SAI-t përfshihen në këtë proces të thellë shqyrtues për arsye të ndryshme. Disa mund të dëshirojnë të përmirësojnë procedurat dhe rezultatet e tyre, të tjera mund të dëshirojnë të japin prova të mjaftueshme të standardeve të larta që rregullojnë auditimet e tyre, të tjerët mund të dalin vullnetarë që të ketë një shqyrtim të kolegëve nga një palë e jashtme, në përgjigje të disa kritikave të marra.
Ne si KLSH, jemi përpjekur ta zbatojmë këtë proces sa transparent, të shëndetshëm aq dhe modernizues për institucionin tonë, duke e parë si vijim të natyrshëm i të gjithë punës së nisur për të zbatuar me përpikëri standardet ISSAI në veprimtarinë tonë audituese.
Falenderojmë për këtë Kuvendin e Shqipërisë, i cili me rezolutat e tij të viteve të fundit, na ka orientuar drejt zbatimit të standardeve profesionale të fushës, të pranuara ndërkombëtarisht. Një kontribut thelbësor që kemi marrë nga Kuvendi është miratimi prej tij në nëntor 2014, i Ligjit të ri integral të KLSH-së, tërësisht në përputhje me standardet e INTOSAI-t dhe me rekomandimet e Progres Raporteve të Bashkimit Europian për Shqipërinë në fushën e auditimit të jashtëm publik. Ky ligj na siguroi një mandat të gjerë auditimi dhe liri të plotë veprimi në kryerjen e funksioneve kushtetuese si SAI.
Në zbatim të orientimeve dhe rekomandimeve të Kuvendit, si dhe të strategjisë sonë të zhvillimit 2013-2017, e rishikuar, kemi përkthyer shënimet praktike të ISSAI-ve të auditimit financiar, standardet ISSAI e auditimit të performancës, të përputhshmërisë, të teknologjisë së informacionit, duke përditësuar manualet respektive të auditimit dhe duke rritur me herë numrin e ditëve të trajnimit, si dhe kontrollin mbi asimilimin e njohurive për auditues mbi standardet ISSAI, gjatë një viti.
Jemi përpjekur të modernizojmë institucionin tonë, duke përcaktuar qartë misionin dhe vizionin, si dhe objektivat strategjikë të tij, planet dhe programet e auditimit. Kemi kryer ndryshime strukturore, duke ngritur struktura që janë më funksionale përmes Departamenteve të auditimit dhe Drejtorive, me qëllim përmbushjen e misionit të KLSH-së dhe përshtatjen me kushtet dhe sfidat e reja. Kemi hartuar Rregulloren e re të institucionit në përputhje me ligjin e ri. Në bazë të Deklaratës së Limës, ISSAI 1, konsideruar ndryshe dhe si Manja Karta e SAI-ve, Neni 15, kemi rritur bashkëpunimin me marrëveshjet e partneritetit me SAI-t Europiane, mbështetja e të cilave ka pasur ndikim në realizimin e objektivave tona dhe ky prezantim i Raportit të Peer Review-së është një tjetër dëshmi e këtij ndikimi tejet të dobishëm për ne.
Miratimi i Ligjit të KLSH, hartimi i rregulloreve të reja të përshtatura me hapësirat e reja të krijuara në auditim, hartimi i manualeve sipas llojeve të auditimit, përmirësimi i sistemeve të teknologjisë së informacionit, përdorimi i kompjuterëve modernë të punës dhe personalë për çdo auditues, si dhe pjesëmarrja e gjere në trajnime brenda dhe jashtë vendit, publikime të ndryshme profesionale dhe shkencore të KLSH, sollën atë që është më e rëndësishmja në zhvillimin e një institucioni suprem auditimi, ndryshimin e mendësisë dhe të qasjes në auditim, në përputhje me praktikat e mira europiane dhe me standardet e INTOSAI-t.
Dua ta theksoj edhe njëherë se hartimi i një ligji të ri të KLSH-së solli një frymë të re kryesisht në qasjen, në dokumentet zyrtare dhe në të dhënat. Hartimi i manualeve të auditimit, të tilla si Manuali i Auditimit të Ligjshmërisë, Manuali i Auditimit të Performancës, hartimi i Rregullores së re të Brendshme, i Rregullores mbi Procedurat e Auditimit dhe i dokumenteve të tjerë standard të KLSH-së, përfshirja e transparencës me publikun në materialet e auditimit, publikimi i materialeve të auditimit në faqen zyrtare të KLSH-së, publikimet në shtypin e shkruar dhe në atë elektronik kontribuan në një imazh të përmirësuar dhe të rritur të institucionit pranë palëve të interesuara kryesore të tij, qytetarëve dhe Kuvendit, shoqërisë civile dhe partnerëve vendas dhe të huaj.
Të gjitha këto ndryshime, kishin një nevojë të kthyer në domosdoshmëri tashmë, për institucionin tonë, që të ballafaqoheshin, të mateshin dhe krahasoheshin me një gjykim profesional dhe të pavarur. Mjeti më optimal që vetë komuniteti i 191 SAI-ve anëtare të INTOSAI-t ka zgjedhur, pranuar dhe promovuar, për matjen e performancës së një SAI është pikërisht rishikimi mes kolegëve.
E kemi kërkuar rishikimin mes kolegëve që në vitin 2012. Gjatë periudhës 2012-2014 u kemi shkruar pothuajse të gjitha SAI-ve anëtare të EUROSAI-t që të na asistonin me kryerjen e Peer Review-së. Ishte një kënaqësi dhe nder për ne që Gjykata e Auditimit e Austrisë, një nga SAI-t më me tradita, më të zhvilluara dhe me kontribute të patjetërsueshme në komunitetin e INTOSAI-t, pranoi vitin e kaluar që të ishte vlerësuesi ynë në procesin Peer Review, në partneritet me Gjykatën e Llogarive të Moldavisë.
Më lejoni të them dy fjalë për vlerësuesin tonë kryesor, Gjykatën e Auditimit të Austrisë. Është një SAI me tradita shumë të vjetra dhe të vyera në auditimin shtetëror, që daton që nga viti 1761. Pra 255 vite më parë. Është një SAI që ka të gërshetuar në mënyrën më perfekte vlerat e traditës me qasjet moderne në auditim. Që zhvillon auditime cilësore si të përputhshmërisë, financiare, ashtu dhe të performancës dhe të teknologjisë së informacionit. Një SAI që mban selinë e “qeverisë” së organizatës së INTOSAI-t, Sekretariatit të saj të Përgjithshëm. Presidenti i Gjykatës Austriake të Auditimit është edhe Sekretari i Përgjithshëm i INTOSAI-t. Nga gjiri i ekspertëve dhe audituesve më me eksperience të SAI-t austriak lindin shumë nisma dhe veprimtari me rëndësi parësore për komunitetin e INTOSAI-t. Gjykata e Auditimit të Austrisë është e angazhuar në një bashkëpunim intensiv dypalësh me shumë SAI partnere në Europë dhe në botë, si dhe kontribuon në grupet e punës më të rëndësishme të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t. Ajo po ashtu bashkëpunon në mënyrë të suksesshme edhe me Kooperacionin Austriak për Zhvillim (ADA), shprehur edhe në këtë Raport Rishikimi mes Kolegëve. Shpreh bindjen se bashkëpunimi ynë si KLSH me Gjykatën e Auditimit të Austrisë do të vijojë të thellohet edhe në të ardhmen.
Kryerja e një Peer Review-je, e një shqyrtimi të hollësishëm mes kolegëve është një detyrë shumë e ndërlikuar, që kërkon burime, cilësi të lartë dhe një kohë të konsiderueshme. Dua të falenderoj thellësisht dhe në emër të të gjithë audituesve të KLSH-së të dy SAI-t që pranuan dhe realizuan procesin, Gjykatën e Auditimit të Austrisë dhe Gjykatën e Llogarive të Moldavisë.
Më lejoni të vlerësoj lart po ashtu përzgjedhjen e tyre për të kryer rishikimin mes kolegëve, bazuar në tetë parimet e pavarësisë, sipas Deklaratës së Meksikës, dhe pikërisht në (1) ekzistencën e një kuadri efektiv ligjor, (2) pavarësinë e drejtuesve dhe anëtarëve të SAI-t, (3) një mandat të gjerë legjislativ dhe liri të plotë veprimi në kryerjen e funksioneve të SAI-ve; (4) qasjen e pakufizuar në informacion; (5) të drejtën dhe detyrimin për të raportuar mbi rezultatet e auditimit; (6) lirinë për të vendosur mbi përmbajtjen dhe kohën e raporteve të auditimit; (7) ekzistencën e një mekanizmi për ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve dhe (8) autonominë financiare/menaxheriale/administrative dhe burime të përshtatshme.
Kjo qasje siguroi një rishikim të plotë të vlerave dhe efektshmërisë së auditimeve dhe raportimeve të KLSH-së, transparencës, përputhshmërisë me standardet ISSAI, si dhe dobishmërisë së raporteve dhe partneriteteve të institucionit me institucione dhe organizata simotra, të fushës shkencore dhe akademike, apo të shoqërisë civile. Rekomandimet e këtij Raporti Peer Review do të përbëjnë për ne në të ardhmen e afërt një plan konkret pune, i cili do të ketë objektiva, masa që do të merren për zbatimin e rekomandimeve, afate kohore dhe kosto shumë të qarta. Këto rekomandime jo vetëm na ndihmojnë konkretisht në realizimin e objektivave tona strategjike, por shtojnë besimin dhe motivimin tonë se jemi në rrugën e drejtë dhe po ecim në përputhje me orientimet e standardeve të INTOSAI-t.
Falenderoj stafin e ekipit të Peer Review për përkushtimin dhe profesionalizmin maksimal, për dashamirësinë dhe komunikimin e ngrohtë në intervistat dhe bisedat me stafin e KLSH, të cilat ishin një vlerë e shtuar jo vetëm në planin institucional por edhe në atë individual të çdo audituesi të KLSH.
Theksoj se konkluzionet dhe rekomandimet e këtij raporti vlerësimi, duke certifikuar arritjet dhe progresin e bërë të institucionit, nuk na japin aspak të drejtën për të abuzuar me pavarësinë tonë. Kemi kërkuar disa herë që Kuvendi i Shqipërisë të na caktojë një auditues të jashtëm të pavarur, për të audituar llogaritë tona. Jemi të bindur se ky proces gjatë këtij viti po shkon drejt përfundimit.
Sikurse e ka thënë edhe Audituesi i Përgjithshëm i GAO-s Amerikane, z. Gene L.Dodaro, “ne nuk bëjmë politika, por auditojmë rezultatet e zbatimit të tyre”.
I jemi mirënjohës Kuvendit për orientimet e tij të fundit me Rezolutën e miratuar dy javë më parë për punën e KLSH-së deri tani. Jemi gati që çdo keqkuptim ose opinion të Qeverisë apo ndonjë përfaqësuesi të saj ndaj rolit dhe rekomandimeve të institucionit suprem të auditimit në vend, ta sqarojmë plotësisht dhe në bazë të standardeve ISSAI.
Rekomandimet e bëra nga Raporti i Peer Review i konsiderojmë si detyra me përparësi absolute për t’u zbatuar nga ne. Ato na bëjnë edhe më shumë përgjegjës për të ndjekur me devotshmëri rrugën e nisur të modernizimit dhe shndërrimit të audituesve të KLSH në një trupë moderne auditimi, të pajisur me vlerat më të mira të SAI-ve të zhvilluara të vendeve anëtare të Bashkimit Europian dhe me integritetin më të lartë që na kërkojnë plotësimi i detyrave dhe mandatit kushtetues, si dhe i pritshmërive të taksapaguesve shqiptarë.

Përmbledhje e Raportit të Zbatimit të Buxhetit Faktik të vitit 2015Diskutimi i Kryetarit të KLSH-së, z. Bujar LESKAJ mbajtur në mbledhjen e Komisionit për Ekonominë dhe Financat të Kuvendit, më 17.10.2016.
I nderuar zoti kryetar,
Të nderuar zotërinj deputetë,
Kontrolli i Lartë i Shtetit ka përgatitur dhe paraqet raportin “Për zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2015” në zbatim të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, ligjit 154/2014 “Për Kontrollin e Lartë të Shtetit, ligjit nr.9936, datë 26.6.2008 “Për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, si dhe të ligjit nr.160/2014, datë 29.12.2014 “Për Buxhetin e Shtetit të vitit 2015”, i ndryshuar. Ky raport që i paraqitet Kuvendit është konceptuar dhe mbështetur në Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI), në Deklaratën e Limës, e cila përbën Kushtetutën e Institucioneve Supreme të Auditimit, ISSAI 200 “Standardet e Përgjithshme të Auditimit Publik, Kujdesi i Duhur Professional”, ISSAI 300 “Standardet e Fushës së Auditimit Shtetëror” ISSAI 400 mbi “Rregullat e Raportimit”, në ISSAI 1700 “Mbi Formimin e Një Opinioni dhe Raportimin e një Auditimi Financiar“, ISSAI 3000 “Standarde dhe drejtime në Auditimin e Performancës”, ISSAI 3100 “Drejtimet e Auditimit të Performancës – Parimet Themelore”, si dhe në standarde të tjera të auditimit të jashtëm të sektorit publik.
Në mënyrë të sintetizuar po sjell përpara jush ato dimensione të planifikimit, implementimit e monitorimit të Buxhetit të Shtetit 2015, të cilat sipas optikës së KLSH-së kërkojnë një vëmendje të veçantë sot e në të ardhmen nga të gjitha palët e interesit dhe veçanërisht nga Ju.
KLSh, gjatë punës së saj për vlerësimin e realizimit të buxhetit të vitit 2015, ka përdorur një qasje pragmatiste, duke integruar auditimet e përputhshmërisë e ato financiare me orientim normativ, si edhe auditimet e performancës e ato të IT me orientim kah rezultati e proceset, por gjithnjë duke e vënë theksin në identifikimin, vlerësimin dhe menaxhimin e mirë të risqeve sistemike e me probabilitet të lartë materializimi.
Opinioni i përgjithshëm (Përmbledhja e raportit, fq. 4)
KLSH, në këtë Raport që i paraqitet Kuvendit, shprehet qartë se vlerëson dhe inkurajon cdo reformë strukturore, përpjekjet e Ministrisë së Financave për të përafruar kornizat rregullative me praktikat europiane, në drejtim të krijimit të një sistemi efikas në menaxhimin e financave publike, por konstaton se jemi akoma larg objektivave të vendosur dhe kryesisht atyre të synuar për një stabilitet dhe qëndrueshmëri ekonomike. Në gjykimin tonë duhet të përshpejtohet puna e vendosjes dhe monitorimit të indikatorëve të performancës në financat publike dhe ecurinë e treguesve sipas shtyllave prioritare të planifikuara në Strategjinë e Menaxhimit të Financave Publike 2014-2020.
KLSH, shprehet po ashtu se, krahas vlerësimit të përpjekjeve dhe masave të marra nga Ministria e Financave, Ministritë, Institucionet e tjera qëndrore dhe vendore, si dhe entet publike të audituara, gjatë vitit 2015, në drejtim të menaxhimit të financave publike, është nevojë imediate adresimi i rekomandimeve të KLSH-së të cilat synojnë ngritjen dhe konsolidimin e një sistemi modern dhe të integruar të menaxhimit financiar, rritjen e përgjegjshmërisë, transparencës dhe qendrueshmërisë afatgjatë të financave publike në përputhje me direktivat e integrimit europian.
KLSH, në zbatim të kërkesave të ISSAI 12 “Vlerat dhe dobitë e Institucioneve Supreme të Auditimit”, ka orientuar veprimtarinë dhe kapacitetet audituese në fusha dhe veprimtari publike që ndikojnë drejtpërsëdrejti në financat publike, siç janë menaxhimi i investimeve në infrastrukturë, menaxhimi i shoqërive në sektorin e energjisë elektrike, administrimi i Bankës së Shqipërisë, Fondet speciale (ISSH dhe FSDKSH), etj. Spektri i auditimeve të KLSH, në nivel të sektorëve të ekonomisë, është gjithëpërfshirës.
Nëpërmjet këtij Raporti, KLSH sjell në vëmendje dhe adreson njëherazi Kuvendit një sërë rekomandimesh të orientuara drejt treguesve makroekonomikë që në gjykimin tonë pengojnë konsolidimin e financave publike. Këtu përmendim, kredibilitetin e buxhetit dhe konsolidimin fiskal të nevojshmëm për financat, mbajtjen nën kontroll të borxhit publik dhe uljen e ekspozimit të tij me qëllim ruajtjen e stabilitetit makroekonomik të vendit, marrjen e masave për përmirësimin e rritjen e efikasitetit të menaxhimit të shpenzimeve publike, forcimin e disiplinës fiskale, etj.
Për zbatimin buxhetit të vitit 2015 janë audituar 137 institucione shtetërore dhe ndërmarrje me pronësi shtetërore, si edhe është audituar performanca e 73 institucioneve shtetërore. Nga auditimet e realizuara për efekte të implementimit të buxhetit të vitit 2015, u konstatuan dëme në shumën 8,041.4 milionë lekë ose 57,44 milionë euro. Ndërkohë që në këto auditime janë konstatuar shkelje me efekte financiare jo efektive të cilat arrijnë në 19,984 milionë lekë ose 143 milionë euro. Efektet totale janë në shumën 200 milionë euro.
Shkeljet me dëm ekonomik në të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit të shtetit, në vlerën 8,041.4 milionë lekë ose 57.44 milionë euro detajohen si më poshtë:
• Dëmi ekonomik në të ardhurat e buxhetit të shtetit është në vlerën: 2,809.3 milionë lekë ose 20 milionë euro.
• Vlera e dëmit ekonomik në shpenzimet e buxhetit të shtetit arrin në 5,232.1 milionë lekë ose 37.44 milionë euro.
• Vetëm dëmi ekonomik i shkaktuar nga shoqëritë aksionere në total arrin vlerën 4,156.
• 4 milionë lekë ose 30 milionë euro.
Shkeljet me efekte financiare negative në buxhetin e shtetit për vitin 2015, kapin vlerën 19.984 milionë lekë ose rreth 143 milionë euro. Analiza e këtyre efekteve sipas niveleve të buxhetit, por edhe i analizuar në të ardhura dhe shpenzime jepet si në grafikun e prezantuar.
A – Risku në planifikimin e buxhetit 2015
Dështimi në planifikim është në fakt planifikim i dështimit. Edhe në vitin 2015 KLSh ka konstatuar problematika të theksuara në studimin e kujdesshëm të nevojave dhe planifikimin e mbulimit të tyre. Konkretisht:
A.1. PROGRAMIMI I PLANIT BUXHETOR AFATMESËM (PBA) 2015-2017 DHE PROGRAMIMI I BUXHETIT TË VITIT 2015
Gjatë auditimit të të gjithë procesit të PBA-së, u konstatuan tejkalime të afateve në realizimin e detyrave sipas fazave të parashikuara në ligjin organik të buxhetit të shtetit, dhe sipas akteve ligjore në funksion të tij. Referuar treguesve të parashikuar në kuadrin makro e të miratuar me bazën ligjore përkatëse konstatojmë se, totali i të ardhurave të parashikuara për vitin 2015 ka qenë me një shtesë prej 24,103 milionë lekë, në krahasim me realizimin faktik të vitit 2014. Kjo rritje rezulton të jetë më së shumti impakt i parashikimit në rritje të të ardhurave tatimore e doganore, planifikuar rreth 8% më shumë nga fakti 2014, por që në fund të vitit ushtrimor 2015 kanë rezultuar të realizuara 2% më shumë nga fakti 2014.
Ndër argumentat e përdorur për nënperformancën e tatimeve dhe doganave është edhe rritja ekonomike më e ulët se pritshmëritë, e cila në gjykimin tonë është pasoja dhe jo arsyeja e mos realizimit të të ardhurave, që do të thotë, nëse të ardhurat e parashikuara nuk realizohen, atëherë rritja ekonomike në vetvete nuk realizohet.
Ndërkohë, nëse analizojmë të ardhurat në raport me PBB-në, konstatojmë se u planifikua një rritje e të ardhurave me rreth 2% e PBB-së, në krahasim me treguesit faktikë të vitit 2014, ndërkohë që treguesit faktikë të vitit 2015 treguan një raport Të ardhura / PBB pothuajse të pandryshuar si në vitin paraardhës.
Planet e mbivlerësuara riskojnë të inkurajojnë shpenzime jo realiste, të cilat gjatë vitit kanë rezultuar më pas të jenë rishikuar duke u shkurtuar.
Është konstatuar se, ndryshimet e buxhetit që kanë ndodhur gjatë vitit 2015 (si në ndryshimin e ligjit me akte normativ, ashtu edhe në nivelin e realizueshmërisë së tij), janë reflektuar edhe në treguesit e konsoliduar sipas kuadrit makro, duke bërë kështu që edhe pse programimi është për periudhën pas vitit 2015 (pra PBA 2016-2018), ka vijuar të ndryshohet edhe vetë viti 2015.
Gjithashtu u konstatua se, në të njëjtin relacion që Ministria e Financave ka përgatitur për Projekt Aktin Normativ, gjithashtu ka rivlerësuar situatën makroekonomike (pra ka ndryshuar kuadrin makro të miratuar më parë me VKM nr. 68, datë 28.01.2015 “Për miratimin e kuadrit makroekonomik e fiskal për periudhën 2016-2018”). Për të reflektuar ndryshimet në kontekstin makro, është miratuar VKM nr. 695, datë 31.07.2015 “Për miratimin e kuadrit makroekonomik e fiskal për periudhën 2016-2018”. Nga auditimi i zërave që përmban kjo VKM u konstatua se, si të ardhurat ashtu edhe shpenzimet në PBA 2015, janë ndryshuar tërësisht në përputhje me ndryshimet e reflektuara në Aktin Normativ nr. 1. Me ekzistencën e nevojës, urgjencës për disa ndryshime në ligjin e buxhetit, Kuvendit i janë adresuar njëkohësisht edhe ndryshime jo domosdoshmërisht urgjente. Në këto kushte, veprimi i më sipërm bën që kuadri makro të humbasë konceptin e të qenit instrument strategjik, pasi duke iu përshtatur kuadri makro ndryshimeve në buxhetin vjetor, ai nuk shërben më si pikë reference.
Sa më sipër e konfirmojnë gjithashtu ndryshimet e shpeshta që kanë pësuar treguesit e buxhetit të vitit 2015 (4 herë), duke filluar nga kuadri makro e deri në ndryshimet e reflektuara në Aktin Normativ nr. 3 (pa përfshirë këtu edhe ndryshimet në PBA 2016-2018, të sqaruara më sipër).
Gjithashtu, nga auditimi vazhdojmë të konstatojmë se, ende është krijuar një Këshill i Pavarur Fiskal që të kryejë vlerësimet e parashikimeve të qeverisë, në kushtet kur çdo parashikim ndryshon nga ai i mëparshmi. Problemi i parashikimeve jo realiste minon atë që në të kundërt do të ishte një sistem efektiv dhe transparent buxhetimi dhe planifikimi fiskal afatmesëm.
Edhe për këtë vit ka vijuar praktika e ndryshimit të buxhetit të shtetit me Akt Normativ, i cili gjatë viteve të fundit miratohet në Parlament pasi është mbyllur buxheti. Pasojat praktike të akteve normative janë të paqarta. Ato zakonisht miratohen nga qeveria në ditët e fundit të muajit dhjetor dhe ndryshojnë planin e të ardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit të shtetit për ta përshtatur me realizimin faktik të të ardhurave dhe shpenzimeve. Në disa raste, aktet normative shërbejnë për të mbuluar ligjërisht shpenzime të kryera që ndonjëherë mund të jenë edhe në kundërshtim me ligjin e buxhetit.
Nga auditimi i relacioneve, që shoqërojnë aktet normative u konstatua se, një argument i përdorur për ndryshimet e propozuara është nevoja që Këshilli i Ministrave si ushtruesi më i madh i të drejtës së iniciativës ligjvënëse dhe vetë Kuvendi të veprojë pa cënuar ekonominë ligjvënëse. Në Kushtetutë, neni 101 përkufizon Aktin Normativ, si një vendim qeverie me fuqinë e ligjit, e që merret në raste të jashtëzakoshme dhe miratohet në Kuvend me procedurë të përshpejtuar. Në këtë kontekst, praktika e zbatuar vitet e fundit në lidhje me ndryshimet e buxhetit është një procedurë e debatueshme, por nga ana tjetër paraqet rrezik të shtuar për manaxhimin e financave publike, sidomos nisur nga problematikat e shtuara, të konstatuara gjatë vitit buxhetor 2015.
Duke konstatuar gjithashtu ndryshime të vazhdueshme në treguesit e konsoliduar (edhe pas publikimit të treguesve, KLSH ka vazhduar të konstatojë ndryshime në treguesit e konsoliduar), besueshmëria e Llogarive Financiare Kombëtare vjen si domosdoshmëri edhe në terma të vendosjes së kuadrit të duhur makro-fiskal si edhe përgatitjes së Parashikimeve Buxhetore Afatmesme të besueshme, të cilat deri tani nga auditimi rezultojnë më së shumti formale. Parimi i 2-të i qeverisjes buxhetore të OECD-së, kërkon lidhjen e ngushtë mes buxheteve dhe strategjive dhe prioriteteve afatmesme të qeverisë, e cila kërkon organizmin dhe strukturimin e ndarjeve buxhetore në mënyrë që t’i korrespondojnë objektivave kombëtare. E nëse këto objektiva ndryshojnë vazhdimisht, duke mos treguar stabilitet, atëherë ky parim detyrimisht cënohet
Lidhja e ngushtë mes buxheteve, strategjive dhe prioriteteve afatmesme të qeverisë, e cila kërkon organizimin dhe strukturimin e ndarjeve buxhetore duhet të përputhet me objektivat kombëtare të vendit, në përputhje të plotë me parimin e 2-të të qeverisjes buxhetore të OECD-së. Nga auditimi i kësaj pike gjithashtu u konstatua se, kontrolli i angazhimeve financiare është ushtruar vetëm në kontekstin e ekzekutimit të buxhetit vjetor; dhe për sa më sipër nuk ka pasur kontroll në lidhje me tavanet e PBA.
PBA si produkti më i rëndësishëm i shtyllës së dytë të Strategjisë së Menaxhimit të Financave Publike “Planifikim dhe buxhetim i mirëintegruar dhe efiçent i shpenzimeve publike”, duhet të shërbejë si një udhërrëfyes i besueshëm në programimet e ardhshme të burimeve publike. Në mënyrë që të realizohet ky objektiv i rëndësishëm duhet që:
 Prioritetet e politikave buxhetore duhet të udhëhiqen nga planet kombëtare dhe sektoriale, të kufizuara tërësisht nga korniza makroekonomike dhe fiskale, si dhe plotësisht të integruara në kalendarin buxhetor;
 PBA të sigurojë tavane të detyrueshme për përgatitjen e detajuar të buxhetit, si dhe tavane indikative për vitet më tej;
 Edhe pse tashmë është bërë progres për vendosjen e një kuadri institucional për buxhetimin, me miratimin së fundmi (korrik, 2016) të Ligjit të Ri Organik për Buxhetin (dhe pse në Strategjinë për menaxhimin e Financave Publike ishte parashikuar si afat, viti 2015), nën gjykimin tonë e gjitha kjo duhet të shoqërohet me: (a) përforcim i rregullave dhe procedurave të reja; (b) më shumë transparencë dhe më pak rialokime në fazën ekzekutive të buxhetit, me qëllim ruajtjen e integritetit të proceseve vjetore dhe 6-mujore të buxhetimit; (c) më shumë monitorim dhe analizë për të përforcuar incentivat për përmirësimin e kualitetit të planeve afatmesme të buxhetit. Ministria e Financave duhet të forcojë sistemet e saj të menaxhimit të shpenzimeve, si forca shtytëse për politikat e saj fiskale dhe gjithashtu për implementimin e Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim.
 Ngritja e Këshillit të pavarur Fiskal për te vlerësuar dhe analizuar parashikimet është kërkesë imediate. Këtë kërkesë KLSh e ka paraqitur pareshtur që nga viti 2014.
A.2. MBI MANAXHIMIN E BORXHIT PUBLIK
Niveli i borxhit publik (si % kundrejt PBB) nuk tenton drejt parametrave të synuar, pasi për vitin 2014 niveli i borxhit publik u rrit në nivelin (73.49%), kurse për vitin 2015 niveli i borxhit publik ka arritur në (73.86%) dhe është larg trendit që të çon në synimin strategjik të vitit 2017 prej 65.5%, i cili në këto kushte mund të konsiderohet praktikisht i paarritshëm. Në strategjinë afatmesme të menaxhimit të borxhit publik për vitet 2014-2016 mungon një analizë e treguesve mbi qëndrueshmërinë e borxhit të jashtëm, kurse në strategjinë afatmesme për vitet 2015-2017 është kryer një analizë e tillë, por gjykojmë se skenarët janë më shumë teorikë sesa në përshtatje me kushtet në të cilat manaxhohet borxhi në Shqipëri. Një gjë e tillë riskon të stimulojë masa të cilat nuk përshtaten me nivelet aktuale të borxhit publik.
Konkretisht, në strategjinë e menaxhimit të borxhit 2015-2017 synohen: 1. Zëvendësimi i stokut afatshkurtër të borxhit me stok afatgjatë, me argument kryesor shmangien e riskut të rifinancimit, dhe 2. Zëvendësimi i borxhit vendas me borxh të nominuar në valutë të huaj me argument kryesor daljen në tregjet e huaja të kapitalit dhe përmirësimin e mëtejshëm të strukturës aktuale të borxhit, ku risku i rifinancimit mbetet faktori kryesor. KLSh gjykon se një analizë e tillë është e pjesshme, sepse nuk vlerëson siç duhet një sërë karakteristikash apo risqesh të financimit me tituj me shpenzime fikse, siç janë: 1. Kosto më e lartë e borxhit nëse zhvendosemi nga financimi me tituj afatshkurtër në financim me tituj afatgjatë; 2. Mospërputhje e maturiteteve midis financimit me tituj afatgjatë dhe përdorimit të parave që burojnë nga këta tituj në zëra afatshkurtër, kryesisht paga. Një mospërputhje e tillë shton barrën e shlyerjes së borxhit afatgjatë në të ardhmen, si edhe dëshmon për një ineficiensë në përdorimin e tij (zakonisht titujt afatgjatë përdoren për investime afatgjata); 3. Ekspozimit ndaj riskut të kursit të këmbimit; dhe 4. Rritje potenciale e riskut të riinvestimit.
Duke parë sjelljen dinamike të borxhit publik dhe rritjes ekonomike, vëmë re se prirja rënëse e rritjes ekonomike përkon me periudhën kur borxhi publik është në rritje. Nga paraqitja grafike e të dhënave dinamike të serisë së rritjes ekonomike dhe shtesës së borxhit publik real, konstatojmë një marrëdhënie negative, ndërkohë që eksperiencat dhe praktikat e mira tregojnë se shtesa e borxhit është e frytshme nëse vendi reflekton një rritje ekonomike, duke patur perspektiva pozitive të zhvillimit ekonomik dhe mirëqenies për qytetarët.
Ky raport negativ tregon për sinjale shqetësuese, duke nënkuptuar që qeveria duhet të ketë në vëmendje kryesore këto raporte për sa kohë që nuk ka më tavan dhe parametrat nuk kanë limite të përcaktuara. Tendenca në rënie e investimeve kapitale tregon se përdorimi i borxhit publik përgjithësisht nuk është përdorur për rritjen e investimeve. Për më tepër akoma, kur përdorimi i borxhit për financimin e investimeve përgjithësisht ёshtё i justifikueshëm, kryesisht kur priten përfitime të mëdha nё të ardhmen e për më tepër për investime projektesh, të cilat sjellin të ardhura shtesë për vendin.
A.3. MBI PLANIFIKIMIN E SHPENZIMEVE KAPITALE
Konstatohet se, mungon një vlerësim i plotë i procesit vendimmarrës të investimeve publike në planifikimin e niveleve të qëndrueshme të investimeve në të gjithë sektorin publik; shpërndarjen e investimeve në sektorët dhe projektet e duhura; zbatimin e projekteve në kohë dhe brenda buxhetit të parashikuar, pasi përmirësimet në menaxhimin e investimeve publike mund të rrisin ndjeshëm efikasitetin dhe produktivitetin e tyre.
Mungon një veprim konkret për forcimin e kapaciteteve të administratës publike në lidhje me vlerësimin ekonomik të projekteve të investimeve kapitale, pra shoqërimi i analizave të përfitimeve sociale nga projektet respektive të cilat shoqëruar me të ardhurat financiare duhet që të tejkalojnë kostot e projektit. Këto kapacitete do të përdoren edhe për të vlerësuar, pas realizimit, kthimin social-ekonomik në projektet e realizuara të investimeve.
Tendenca për përqëndrim të investimeve kapitale kryesisht tek financimi i huaj (në programim rreth 50% e tyre janë financim i huaj), ngre problematikën e realizimit të investimeve jashtë procedurave të prokurimit publik shqiptar duke kërkuar ekspertizë brënda strukturave shtetërore për të vlerësuar me kujdes kontratat të cilat nuk rregullohen me legjislacionin shqiptar.
A.4. MBI LLOGARITË FINANCIARE TË KONSOLIDUARA TË SHTETIT
Konstatohet se edhe për vitin 2015, llogaritë e konsoliduara vjetore për transaksionet financiare të shtetit, nuk janë pjesë e raportit vjetor të konsoliduar të zbatimit të buxhetit.
Mbajtja e kontabilitetit në sektorin publik rregullohet mbi bazë të “Planit kontabël të Organeve të Pushtetit Lokal dhe Institucioneve Shtetërore Qendrore dhe Lokale dhe njësive që varen prej tyre”.
Konstatohet mungesa e një manuali të kontabilitetit publik (apo udhërëfyesi për mbajtjen e kontabilitetit në sektorin publik) i cili do të bënte të mundur vendosjen e rregullave dhe procedurave kontabile për mbajtjen e kontabilitetit dhe hartimin e Pasqyrave Financiare në mënyrë që të kishim konsistencë të trajtimit kontabël dhe përdoruesit (NJQP) të orientoheshin mbi rregulla unike për mbajtjen e kontabilitetit dhe raportimin financiar.
Sektori i Raportimit Financiar dhe Kontabilitetit, në Drejtorinë e Operacioneve të Thesarit ka ndër përgjegjësitë e tij kontabilitetin publik dhe raportimin e Pasqyrave Financiare të Konsoliduara të Qeverisë. Këto detyra të rëndësishme dhe që kërkojnë një angazhim të vazhdueshëm, kryhen vetëm nga dy specialistë të sektorit, të cilët ndër të tjera janë përgjegjës edhe për përgatitjen e Buxhetit Faktit të entiteteve, përpilimin e Tabelave Financiare Statistikore të Qeverisë sipas manualit të Fondit Monetar Ndërkombëtar, bashkëpunimin me misionet e asistencës teknike të FMN për përmirësimin e cilësisë së Statistikave Financiare të Qeverisë, bashkëpunimin me INSTAT dhe Bankën e Shqipërisë për raportimin e Procedurës së Deficitit të Tejkaluar (Excessive Deficit Procedure), etj. Pra konstatohet se nuk ka vëmendjen e duhur struktura e cila jo vetëm ka detyra të rëndësishme të lidhura me llogaridhënien publike, por ka një përgjegjshmëri të shtuar për sa raporton si në nivel shtetërore dhe atë me institucione ndërkombëtare. Mungesa e stafit, por edhe mbivendosja e funksioneve dhe përgjegjësive në një periodicitet të shtuar sjell një risk operacional të lartë dhe hapësira për të mos përmbushur misionin kryesor: atë të kujdesit për një raportim financiar sipas parimeve kryesore të kontabilitëtit në sektorin publik. Kjo situatë që përsëritet me vite reflekton nënvlerësimin e rëndësisë që ka një raportim i saktë i financiar në llogaridhënien, planifikimin e shëndetshëm, por edhe transparencën e gjendjes në të cilën ndodhen financat e shtetit.
Në referencë të pozicioneve të verifikuara dhe konstatimeve të bëra nga vetë Drejtoria e Përgjithshme e Thesarit, arrijmë në përfundimin se pasqyrat financiare të konsoliduara (paraprake) të gjeneruara nga Sistemi Informativ Financiar i Qeverisë (SIFQ) nuk japin një pamje të drejtë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe fluksit të mjeteve monetare të Qeverisë. Në këto kushte pasqyrat financiare të konsoliduara të shtetit nuk u japin mundësinë përdoruesve të interesuar, të brendshëm dhe të jashtëm të marrin informacion të saktë që të bëjnë krahasime ndërmjet ushtrimeve të ndryshme si dhe të nxjerrin konkluzione të arsyeshme.
Konstatuam se bilanci i çeljes të vitit ushtrimor 2015, të printuar nga Sistemi Financiar i Qeverisë në data të ndryshme të muajit Qershor, Korrik të vitit 2016, kishte të dhëna të ndryshme që do të thotë se, Degët e Thesarit deri në këtë periudhë kryhenin akoma veprime për llogari të vitit ushtrimor 2015, megjithëse bilanci i cdo njësie të qeverisë mbyllet më datë 28 shkurt të vitit pasardhës.
Nga auditimi financiar i realizuar në disa entitete kemi konstatuar se nuk hartohen pasqyrat financiare të konsolidura (aparat plus njësi varësie) si në rastin e Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Ministrisë së Mjedisit, ose raste kur konsolidimi i pasqyrave financiare të njësive të varësisë është një proces mekanik formal dhe nuk jep siguri për pasqyrim të drejtë dhe të saktë të transaksioneve financiare, ndërkohë që ky fakt nuk është identifikuar nga strukturat e thesarit.
Konstatohet se vëmendja për kontabilitetin dhe raportimin në sektorin publik është e pakët, shtuar kjo me mungesë të një kornize adekuate të kontabilitetit publik dhe raportimit financiar, mungesa e standardeve kontabël për këtë sektor dhe niveli i ulët i përgatitjes së punonjësve që mbulojnë kontabilitetin në sektorin publik (e theksuar kjo kryesisht në pushtetin vendor), reflektojnë një risk të lartë që ndikon në manaxhimin e financave publike. Kultura e ulët manaxheriale reflektohet në mungesë vëmendje ndaj informacionit kontabël që është në fakt gjuha e komunikimit jo vetëm për Kuvendin por edhe për publikun.
A.5. MBI PROKURIMET PUBLIKE
Një nga kërcënimet e financave publike është niveli i ulët i efektivitetit në prokurimin e mallrave, shërbimeve dhe realizimit të punimeve kryesisht në infrastrukturën rrugore. Ajo që nuk po arrihet të sigurohet përmes sistemit elektronik të prokurimit është vlera për paranë e shpenzuar, një tregues i rëndësishëm për një sistem eficient prokurimi publik. Megjithë vëmendjen e shtuar të të gjithë aktorëve dhe faktorëve që përfshihen në menaxhimin e financave publik, në drejtim të përmirësimit dhe forcimit të sistemit të prokurimit publik ka aspekte të cilat adresojnë nevojën për ndërhyrje. Nga të dhënat e siguruara nga Agjensia e Prokurimit Publik por edhe bazuar në auditimet e realizuara për efektë të realizimit të buxhetit 2015 kemi konstatuar;
Gjatë vitit 2015, autoritetet kontraktore nëpërmjet sistemit elektronik të prokurimit kanë shpallur 4,630 procedura prokurimi për shërbime, mallra e punë për të cilat u akordua një fond limit prej 90,702 milionë lekë, vlerë kjo 33% më e madhe se ajo e alokuar përgjatë vitit 2014. Nga analiza konstatohet se rritjes së fondit të alokuar gjatë vitit 2015 i korrespondon një uljeje prej rreth 12% e numrit të procedurave të prokurimit. Nga këto procedura të publikuara janë shpallur fitues në 4,269 njoftime fituesish me një fond limit prej 70,811 milionë lekë dhe fond të prokuruar prej 64,325 milionë lekë.
Ajo që synohet nga një sistem modern prokurimi janë plotësimi i parimeve kryesore të konkurencës, tregut të lirë dhe efektivitetit në prokurimin e mallrave, të shërbimeve dhe punimeve që përbëjnë dhe bazën kryesore të fondeve të prokuruara.
Kemi analizuar shpërndarjen në vlerë të fondit të prokuruar sipas subjekteve, në vizualizimin e paraqitur, ku lehtësisht i identifikueshëm është Operatori i Shpërndarjes së Energjisë Elektrike që ka prokuruar fonde në nivelin 6 miliardë lekë, i pasuar nga Autoriteti Rrugor Shqiptar me 5.8 miliardë lekë dhe më pas janë në nivel pothuaj të njëjtë të fondeve të prokuruara DPP (Ministria e Punëve të Brendshme), Ministria e Shëndetësisë dhe Fondi Shqiptar i Zhvillimit.
Gati 40% e fondeve të prokuruara në 2015 janë në përfitim të 6 autoriteteve kontraktorë të cilët evidentohen edhe nga paraqitja vizuale. Përsa i përket numri të procedurave të zhvilluara, ato përbëjnë vetëm 10% të proçedurave totale.
Një nga parimet kryesore është edhe ai i efektivitetit të synuar në realizimin e mallrave/shërbimeve dhe punimeve civile në infrastrukturë dhe më gjerë. Për të gjykuar në lidhje me efektivitetin është analizuar kursimi i realizuar nga diferenca e fondit limit me fondin e prokuruar sipas llojit të procedurës së ndjekur. Ky është një indikator i thjeshtë, por që e trajton situatën e prokurimit në një kontekst të ngushtë analize.
Meqenëse numri i faktorëve që ndikojnë në procedurat e prokurimit publik është i madh dhe pesha e tyre e vogël, KLSH analizoi të dhënat përmes supozimit të shpërndarjes normale. Numri total i procedurave të analizuara është 3,109 nga 4,630 dhe nga analizimi i këmbanës vërejmë se:
• përqëndrimi në zonën qendrore nuk është shumë i lartë, pasi këmbana që tregon shpërndarjen e efektivitetit nuk është shumë e sheshtë.
• kulmi i grafikut përkon me një efektivitet prej 14% që do të thotë se shumica e prokurimeve kanë një kursim nga fondi limit mesatarisht 14%
• në zonën me efektivitet nga 7% deri me 21 % ndodhen 31.5 % të numrit të procedurave të prokurimit, që do të thotë se 1/3 e prokurimeve janë realizuar duke kursyer 7-21% të fondit limit.
Një diferencë e tillë përbën zonë me pak risk të vlerësuar, ku gjithashtu nga paraqitja grafike konstatohet lehtësisht se nuk kemi një shpërndarje normale të efektivitetit të prokurimeve përgjatë vitit 2015.
Nga analizimi i këmbanës së Gauss-it të ndërtuar vërejmë fenomenin e zgjerimit të rasteve në zonën kur procedurat e prokurimit zhvillohen me oferta anomalisht të ulta (nga 40% deri në 90% më të ulta se fondi limit) të cilat për vitin 2015 janë 5.4% të numrit total të proçedurave të kryera. Këto procedura, pavarësisht se janë brenda kuadrit ligjor, mbartin riskun e:
 mos efektivitetitit të përdorimit të punime.
 mos kryerjes së punimeve, shërbimeve e mallrave në cilësi, afat dhe sasi.
Në shpërndarjen e mësipërme u evidentuan ato prokurime ku ka shmangie nga fondi limit duke përjashtuar prokurimet me efektivitet 0. Në thelb, prokurimet me efektivitet 0 paraqesin një zonë shumë me risk duke qenë se fondi limit i shpallur përputhet plotësisht me ofertën e fituesit dhe si risk prezent këtu përmendim riskun e marrëveshjeve të fshehta dhe paracaktimit të fituesve.
B – Risku i implementimit dhe monitorimit
Parimi 7-të i qeverisjes buxhetore të OECD-së kërkon një planifikim, menaxhim dhe monitorim efektiv të procesit të ekzekutimit të buxhetit. Ky proces, gjatë vitit 2015 ka paraqitur problematikë si pasojë e risqeve që lidhen me besueshmërinë e llogarive dhe rolin i kontabilitetit dhe raportimit financiar publik. Konkretisht mungesa e kuadrit të mire-rregulluar kontabël cënon jo vetëm raportimin financiar por edhe buxhetimin në vetvete. Megjithë konsistimin tonë në drejtim të nevojës për miratimin e ligjit “Për kontabilitetin në sektorin publik”, përpjekjet e Ministrisë së Financave në këtë drejtim janë larg emergjencës që reflekton kjo situatë. Praktikat e vendeve të tjera kanë treguar se, një procesi kontabilizimi që nuk ofron një pamje të plotë dhe të qartë të pozicionit financiar dhe ekonomik të vendit, padyshim riskon që ta udhëheqë procesin e buxhetimit drejt objektivave jo të sakta e të duhura, duke rezultuar në vendime jo efektive. Dështimi për të integruar informacionin kontabël në procesin e buxhetimit, largon vendim-marrësit nga të dhëna thelbësore sa i takon vlerësimit të alternativave për alokimin e burimeve. Gjithashtu është gati e pamundur të masësh rezultatet e arritura kundrejt planeve, pa informacionin kontabël. Si pasojë, në mënyrë që këto politika për publikun të jenë efektive, procesi i buxhetimit dhe kontablizimit nevojitet të integrohen.
Në kuadër të raportimit jo korrekt, është konstatuar se shpenzimet e Fondit të Zhvillimit të Rajoneve janë regjistruar pjesërisht si shpenzime kapitale për qeverisjen qendrore, në një kohë që raportohen të planifikuara për qeverisjen vendore, duke ulur me pa të drejtë performancën e vendorit dhe rritur atë të qendrorit dhe duke denatyruar transfertën, nga e pakushtëzuar (si pjesë e tabelës 3, te Ligji organik i buxhetit “Shpërndarja e transfertës së pakushtëzuar për bashkitë) në transfertë të kushtëzuar (shpenzime për qeverisjen qendrore). Ndërkohë për të bërë analiza substantive (teste thelbësore), sipas standarteve ndërkombëtare të auditimit publik, për të bërë krahasime, nevojitet që, “emëruesi të jetë i përbashkët”, pasi në të kundërt paraqitja e buxhetit, duke denatyruar shpenzimet (sikundër ka ndodhur me shpenzimet kapitale) është çorientuese dhe nuk jep një pamje të qartë dhe transparente të shpenzimeve publike.
Gjithashtu në raportin e buxhetit faktik që Ministria e Financave ka dorëzuar në Kuvend, vlera e detyrimeve të prapambetura paraqitet rreth 81 milionë lekë më shumë nga raportimi sipas treguesve fiskalë të konsoliduar, duke treguar dhe njëherë mangësi në raportim dhe procese të cënuara të rakordimit sa i takon fondeve publike. Tabela e treguesve fiskalë të konsoliduar është produkti më i rëndësishëm, nga të dhënat e të cilit publiku pritet të marrë informacion rreth shpenzimeve dhe kostove publike. Raportimi jo i saktë dhe me gabime cënon besueshmërinë e këtij raporti dhe ofron informacion çorientues. Reflektimi i dy informacioneve të ndryshme për të njëjtin zë (atë të shpenzimeve të prapambetura), nga dy burime të ndryshme brenda të njëjtës Ministri (Drejtoria e Thesarit dhe ajo e Detyrimeve të Prapambetura) tregon jo vetëm mungesën e bashkëpunimit dhe koordinimit, por edhe mungesë përgjegjshmërie që cënon transparencën dhe besueshmërinë e informacionit se si janë shpenzuar paratë e taksa-paguesve
Realizimi faktik i shpenzimeve me financim të huaj është në vlerën 24.926 milion lekë , ose 99% e vlerës së planifikuar të këtij financimi. Edhe pse ka ekzistuar informacioni mbi ndodhjen dhe ekzistencën e këtyre shpenzimeve, si dhe performancën e projekteve, duke lejuar një zhvendosje të konsiderueshme nga plani i ministrive, tejkalimet dhe mosrealizimet e shpenzimeve të financimit të huaj midis ministrive nuk janë marrë parasysh në aktin normativ nr. 3, datë 28.12.2015. Në Monitorimin e Performancës së Shpenzimeve sipas Ministrive të Linjës, pjesë e Raportit të Zbatimit të Buxhetit të vitit 2015, mungon raportimi në vlerë për Ministrinë e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave, Ministrinë e Arsimit dhe Sportit, Ministrinë e Drejtësisë, Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Integrimit Evropian, Ministrinë e Zhvillimit Urban, në lidhje me shpenzimet kapitale me financim të huaj, duke evidentuar një mungesë transparence në raportimin e këtyre shpenzimeve.
Zhvendosja e përgjegjësisë së monitorimit të investimeve publike nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes në Ministrinë e Financës në mars 2016, ka ndikuar, që të mos publikohet ende një raport përfundimtar, por vetëm paraprak i monitorimit të këtyre investimeve për vitin 2015, pjesë e të cilës janë dhe projektet me financim të huaj, duke lënë në fuqi një diferencë të konsiderueshme midis raportimeve të këtyre ministrive prej 1.153 milionë lekë. Gjithashtu kemi konstatuar se, raportimi nga Ministria e Financës për projektet e investimeve të huaja, të cilat vijnë me statusin “grant”, bazohen në raportimin që bëjnë Njësitë e Zbatimit të Projekteve, pa ndonjë konfirmim në fund të periudhës me rakordim dy palësh.
B.1. MBI DEFIÇITIN E PËRGJITHSHËM TË BUXHETIT TË SHTETIT TË VITIT 2015
Në treguesit fiskalë të vitin 2015 rezulton se është respektuar “rregulli i artë”, pra deficiti në fund të vitit, nuk ka tejkaluar shpenzimet kapitale, madje nga auditimi i ecurisë së këtij zëri , kemi konstatuar një reflektim për të ulur nivelin mjaft të lartë të deficitit të rezultuar gjatë vitit 2014. Gjithashtu, një tregues i rëndësishëm i deficitit është raporti i tij ndaj PBB-së, për të cilin konstatohet se ka një përmirësim të situatës krahasuar me vitet 2013 dhe 2014. Pavarësisht sa më sipër, duhet treguar kujdes në cilësinë e raportimit të shpenzimeve kapitale, pasi një raportim i cënuar i tyre, sikundër u përmend më sipër, riskon të cënojë “rregullin e artë” në vetvete.
B.2. MENAXHIMI I BORXHIT PUBLIK
Nga auditimi i nënhuave, garancive shtetërore dhe huamarrjen vendore, u kostatua se: – Stoku për kreditë ekzistuese ka arritur në masën 507 milionë euro. Rreth 50% e shumës së investuar në sektorin publik nëpërmjet skemës së nënhuazimit i përket sektorit të energjisë, rreth 32% i përket sektorit të ujësjellësve dhe rreth 18% janë në sektorët transport, mikrokredi dhe për qëllime sociale. Stoku i nënhuasë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar rezulton i rritur në rreth 79 milion euro. Për vitin 2015 nga rreth 4,245 milion lekë që duhet të ishin hyrjet nga nënhuaja (ripagesat principal dhe interesa), janë arkëtuar vetëm 1,222 milion lekë, ose 29% e planit të arkëtimeve, me një impakt në buxhet prej 3.023 milion lekë të ardhura të munguara.
Konstatuam se:
 KESH sh.a. ka shlyer vetëm 3,1 milion lek ndërsa ka detyrime të pashlyera ndaj Ministrisë së Financave 1,274 milion lekë;
 OST sh.a. ka shlyer 452 milion lekë ose 54% të detyrimeve të saj dhe ka detyrime të pashlyera ndaj Ministrisë së Financave 329 milion lekë;
Në vijim kemi konstatuar se, detyrimet e krijuara deri më 31.12.2014, të KESH, sh.a, ndaj Ministrisë së Financave, për huatë e marra nga KESH, sh.a.-ja, për të cilat Ministria e Financave ka hyrë në marrëdhënie nënhuazimi, garancie shtetërore apo kredi-dhënieje, sipas aktrakordimit, janë shuar me kompensim deri në vlerën 9 miliardë lekë, bazuar në VKM nr.126, datë 11.02.2015. Konstatohet se KESH-sha. ka të çelura rreth 223 milion euro linja overdrafti me garanci shtetërore në bankat e nivelit të dytë për të cilat Ministria e Financave nuk ka iniciuar apo ndihmuar në një proces negocijimi me kreditorët për rishikimin e termave dhe kushteve të portofolit të overdrafteve. ku për vitin 2015, mbi overdraftin prej 33 milion Euro është aplikuar një nomrë interesi prej 3.75%.
Sektori i ujësjellës-kanalizimeve, ka shlyer në buxhet 42 milion lekë. Detyrimet e pashlyera arrijnë në rreth 1,057 milion lekë. Sistematikisht ky sektor nuk paguan detyrimet për financimet e huaja, duke rritur detyrimet ndaj buxhetit të shtetit për vitin 2015 në 1,014 milion lekë. Për ujësjellës kanalizime stoku i nënhuasë është rreth 155 milion euro, detyrime të pashlyera gjatë vitit 2015 për marrëveshjet e nënhuasë rreth 7.4 milion euro, detyrime progresive deri 30.12.2015 për marrëveshjet e nënhuasë, 30 milion euro, detyrime të pashlyera gjatë vitit 2015 për financimet me garanci shtetërore rreth 1 milion euro.
Detyrimet progresive deri 31.12.2015 për financimet e huaja me garanci shtetërore, janë rreth 7.4 milion euro.
Bashkia Tiranë nuk ka shlyer për vitin 2015 asnjë detyrim nga 377 milionë lekë detyrime.
B.3. MBI ORGANIZIMIN DHE FUNKSIONIMIN E AUDITIMIT TË BRENDSHËM DHE MENAXHIMIT FINANCIAR
Megjithë vlerësimin lidhur me përpjekjet për të përafruar legjislacionin me praktikat më të mira europiane, konstatojmë se mënyra e zgjedhur për të rregulluar auditimin e brendshëm në sektorin publik, nuk është në unison me kulturën e drejtimit dhe mjedisin shqiptar ku vepron ky audit. Gjykojmë se kërkesat në ligjin e ri për auditimin e brendshëm në sektorin publik reflektojnë minimizim të rolit të strukturave përgjegjëse të auditimit të brendshëm në luftën ndaj krimit ekonomik dhe korrupsionit, pavarësisht se ka shumë nevojë për këtë rol nisur nga niveli i lartë i korupsionit në Shqipëri.
Kështu në ligjin nr.114/2015, date 22.10.2015 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik”, në nenin 7, janë përcaktuar parimet e përgjithshme të funksionimit të auditimit të brendshëm dhe përkatësisht “ç) pavarësisë dhe objektivitetit, i cili nënkupton pavarësi në ushtrimin e veprimtarisë audituese dhe dhënien e mendimeve e të gjykimeve objektive gjatë kryerjes së auditimit.” Por kjo frymë e ligjit nuk është në unison me kulturën e drejtimit në institucionet publike në Shqipëri. Mungesa e kulturës drejtuese bën që strukturat e auditit të brëndshëm, në varësi të drejtpërdrejtë të titullarit nuk qëndrojnë dot jashtë ndikimit të tij apo të strukturave të tjera të menaxhimit të lartë të njësisë publike që bëjnë rekrutimin. Kjo situatë mbart riskun që strukturat audituese në çdo kohë mund të cënohen dhe të ndikojnë në objektivitetin e procesit e veçanërisht në planifikimin dhe realizimin e shërbimeve të auditimit.
Sipas ligjit të ri, njësive ekzistuese të auditimit të brendshëm, në referencë të nenit 13, është futur koncepti i “Komiteti i Auditimit të Brendshëm”, i përcaktuar si: “Komiteti i Auditimit të Brendshëm është organ i pavarur, monitorues e këshillues për titullarin e njësisë publike, si dhe mbështetës për NJAB”, pavarësia e të cilit është e sanksionuar, por nuk cilësohet dhe argumentohet mënyra se si kjo sigurohet fillimisht e garantohet në vazhdimësi.
Nga auditimi konstatohet se, nga një numër i konsiderueshëm i titullarëve të njësive të qeverisjes së përgjithshme nuk është siguruar shërbimi i auditimit të brendshëm në njësitë e tyre, pasi në njësinë përgjegjëse për AB në Ministrinë e Financave, për Planin Strategjik 2016-2020, kanë raportuar treguesit e tyre vetëm 99 NJAB dhe për realizimin e programit të auditimit të brendshëm për vitin 2015 kanë paraqitur raportet e tyre 103 NJAB dhe nuk ka informacion se si është organizuar ky shërbim në mbi 70 njësi publike. Për këtë mbajnë përgjegjësi titullarët e njësive publike, por nga ana e Ministrit të Financave, si përgjegjës për bashkërendimin e përgjithshëm, harmonizimin dhe monitorimin e veprimtarisë së AB në njësitë e sektorit publik, përgjegjësi mbart edhe njësia përkatëse për harmonizimin e AB në Ministrinë e Financave, që zhvillon, administron dhe zbaton strategjinë e harmonizuar në fushën e ABP, si dhe e monitoron këtë veprimtari në nivel kombëtar. Të gjitha palët sa më sipër duhet të gjejnë formën e duhur që ky shërbim tepër i rëndësishëm, i cili jep mbështetje për titullarin në arritjen e objektivave të njësisë, të organizohet në njërën nga mënyrat e përcaktuara me ligj, nga të gjitha njësitë e qeverisjes së përgjithshme të përcaktuara në nenin 3, të këtij ligji.
Nga analiza e të dhënave rezulton se, njësitë e qeverisjes së përgjithshme që kanë raportuar treguesit e tyre për aktivitetin e auditimit të brendshëm, kanë paraqitur tregues jo të saktë për sa i përket planifikimit të objekteve për t’u audituar. Disa njësi shpenzuese në parashikimin e planit vjetor 2015 raportojnë një numër auditimesh disa herë më të lartë se numri i objekteve për t’u audituar. Konstatohet se, nga NJAB nuk ka uniformitet përsa e përket përcaktimi të objekteve për t’u audituar dhe ka mbivendosje të objekteve për t’u audituar nga NJAB-të e ministrive dhe atyre të njësive të varësisë, duke bërë që plani strategjik i konsoliduar të mos paraqesë numrin e saktë të objekteve për t’u audituar çka reflektohet edhe në planifikimin e treguesve për vitin 2015 e në vazhdim për vitet e tjera, mangësi, për të cilat mbajnë përgjegjësi drejtuesit e NJAB dhe Titullarët e njësive publike. Nga 99 NJAB që kanë paraqitur planet strategjike dhe vjetore janë evidentuar 1,596 objekte për t’u audituar, ose 252 objekte më pak se ato të planifikuara për vitin 2014 ndërsa për vitin 2016 janë planifikuar 1,637 auditime. Për kryerjen e këtyre auditimeve në këto njësi janë angazhuar 364 auditues të brendshëm, ose rreth 3 herë më shumë në numër, krahasuar me audituesit e jashtëm publikë.
Së fundmi, KLSh thekson se një audit i brendshëm me pozita solide e profesionale është një vlerë e çmuar edhe për auditimin e jashtëm publik. Në respekt edhe të standardeve ndërkombëtare të auditimit publik, mbi të cilat KLSH, si Institucion Suprem Auditimi mbështet aktivitetin e vet, e konkretisht INTOSAI GOV 9150 “Koordinimi dhe bashkëpunimi mes institucioneve supreme të auditimit dhe audituesve të brendshëm në sektorin publik”, apo ISSAI 1610 “Përdorimi i punës së auditueve të brendshëm”, forcimi i strukturave të Auditit të Brendshëm merr rëndësi esenciale edhe për punën tonë si auditues të jashtëm. Një punë e mirë e auditimit të brendshëm përkthehet në evidenca më të besueshme, të mjaftueshme e rilevante për audituesit e KLSh-së, duke u bërë kështu burim i vlefshëm informacioni dhe duke na dhënë më tepër mundësi të fokusohemi në auditimet e performancës, si auditime më të fokusuara në ekonomicitetin, eficiensën dhe efektivitetin e përdorimit të fondeve publike, apo në auditivet financiare të cilat kërkojnë ndër të tjera sisteme të konsoliduara të auditit të brendshëm, mbi të cilat të mbështeten.
B.4. NGA AUDITIMI NË BANKËN E SHQIPËRISË
Në përfundim të auditimit të realizuar në Bankën e Shqipërisë, kemi rekomanduar dhe kemi kërkuar vëmendje të shtuar lidhur me ndërhyrjet që janë të domosdoshme të bëhen sa i takon amendimeve në Ligjin nr. 8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”, ndërhyrje që krahas synimit për të sjellë një përafrim me kërkesat e Bankës Qëndrore Europiane, duhet të marrin në konsideratë edhe aspektet dhe konteksin ku do të implementohet ky ligj. Edhe pse kemi vlerësuar përpjekjet dhe reformat institucionale që Banka ka ndërmarrë, në drejtim të krijimit të një kuadri ligjor sa më të plotë manaxhues, për forcimin e funksioneve monitoruese, ende ka punë për të bërë. Në planin e masave të aprovuar për vitin 2016 nga SAFEGUARD, (FMN) është parashikuar që propozimet për ndryshimet ligjore do të paraqiten pranë Kuvendit të Shqipërisë si institucioni ligjvënës i ngarkuar nga Kushtetuta për të realizuar veprimtarinë legjislative në Republikën e Shqipërisë brenda vitit 2016, megjithatë deri në fund të këtij auditimi konstatuam se propozimet për ndryshime ligjore jo vetëm nuk janë paraqitur pranë Komisionit të Ekonomisë, por edhe nuk janë hedhur në diskutim mes grupeve interesi dhe ekspertëve të fushës, proces vendimtar ky për një praktikë legjislative të suksesshme dhe të qëndrueshme. Nga Banka është parashikuar të realizohet një proces gjithëpërfshirës duke filluar që nga bashkëpunimi me institucionet financiare ndërkombëtare, dhe deri në konsultime të ngushta me organet më të larta ekzekutive dhe legjislative në vend, por mungon një plan i detajuar për grupet që do të përfshihen në këtë proces dhe afatet konkrete që do të mundësonin ndjekjen e realizimit të kësaj iniciative ligjore.
B.5. NGA AUDITIMI NË INSTITUTIN E SIGURIMEVE SHOQËRORE
Me gjithë përpjekjet dhe punën e mirë të evidentuar gjatë këtij viti në administrimin e kujdesshëm të sistemit të sigurimeve shoqërore, u konstatuan përsëri problematika që kanë ndikuar negativisht në treguesit financiar dhe në qëndrueshmërinë fiskale të këtij sistemi. Edhe pse rezultati i vitit 2015 ka qenë me fitim në shumën 1,320 milion lekë, përsëri financimi nga buxheti i shtetit, me qëllim balancimin e buxhetit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore, ka vijuar të mbetet tepër i lartë. Kështu, shpenzimet e përgjithshme të sistemit të sigurimit shoqëror janë në shumën 107,309 milion lekë; ndërsa të ardhurat nga kontributet janë në shumën 66,148 milion lekë dhe këto të ardhura mbulojnë vetëm 60.1% të këtyre shpenzimeve. Diferenca prej 42,481 milion lekë është financuar nga buxheti i shtetit dhe në këtë financim, vetëm deficiti neto i sistemit të pensioneve që subvencionohet direkt nga buxheti i shtetit është në masën 27,632 milion lekë dhe zë 32% të shpenzimeve neto të pensioneve publike në Shqipëri, ose 1.92 % të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Pra impaktet pozitive në vitin e parë të reformës janë ende larg pritshmërive. Nisur nga gjendja e treguesve fiskalë të skemës së sigurimeve shoqërore në kuadër dhe në vazhdim të strategjisë së kësaj reforme, e gjykojmë të rëndësishme marrjen e masave ligjore dhe organizative nga aktorët kryesorë shtetërorë që mund të garantojnë suksesin e kësaj reforme.
Mos mbledhja e të ardhurave nga të vetë-punësuarit në bujqësi ka thelluar ndjeshëm deficitin e degës së pensioneve të fshatit, të krahasuar me tre vitet e mëparshme. Periudha e sigurimit të të vetë-punësuarve në bujqësi, për efekt pensioni, e njëjtë si për të vetë-punësuarit në qytet pavarësisht se, tarifa e kontributit vjetor është mesatarisht rreth 52 % më e ulët se e qytetit dhe diferenca për kontributet e tyre mbulohet nga buxheti i shtetit. Në përfundim të auditimit kemi konkluduar që deficiti i skemës së pensioneve të fshatit rezulton mbi 12,654.3 milion lekë dhe përbën 88.2% të shpenzimeve ose 0,87% të PBB-së. Megjithëse kjo skemë shërben si një element i rëndësishëm për zbutjen e varfërisë dhe mbulimin e popullsisë së fshatit me pensione, ajo “de fakto” është pothuajse totalisht e subvencionuar nga buxheti i shtetit, dhe vetëm nëse do të munden të futen në këtë skemë, duke u bërë pjesëmarrës me kontribute të plota 208,000 persona të vetëpunësuar në bujqësi, të evidentuara nga INSTAT, kjo skeme mundë të përmirësohet ndjeshëm dhe rezultatit financiar i saj mund të arrijë në balancim të plotë.
Nga një analizë e bërë në lidhje me shlyerjeve e detyrimeve të prapambetura dhe krijimin e detyrimeve të reja u konstatua se, në fund të vitit 2015 gjendja e debitorëve në total është shtuar rreth 508,8 milion leke në krahasim me fundin e vitit 2014 dhe vetëm në sektorin privat detyrimet janë rritur në shumën 597.7 milion lekë, nga e cila biznesi i vogël është shtuar për 821.6 milion lekë, ndërsa biznesi i madh është ulur rreth 223.8 milion lekë.
B.6. MBI AUDITIMIN E ADMINISTRATËS TATIMORE DHE DOGANORE
Të ardhurat tatimore bruto për vitin 2015, janë planifikuar në shumën 126,293 milion lekë, dhe realizuar në vlerën 120,787 milion lekë, pra 5,506 milionë lekë (ose 4.4%) më pak se plani; ndërsa të ardhurat tatimore neto janë realizuar në vlerën 113,095 milion lekë, ose në masën 97.4 % kundrejt planit. Në nivelin e ulët të realizimit të të ardhurave tatimore kanë ndikuar zërat e mëposhtëm:
• Të ardhurat nga TVSH, me mosrealizim në vlerën 2,911 milion lekë më pak se plani, ose me realizim në masën 92.6 %.
• Të ardhurat nga Tatimi mbi të Ardhurat Personale, me mosrealizim në vlerën 2,138 milion lekë më pak kundrejt planit, ose me realizim në masën 93.3 %
• Të ardhurat nga Taksat Kombëtare, me mosrealizim, në vlerën 1,898 milion lekë më pak kundrejt planit, ose me realizim në masën 93.9 %
• Të ardhurat tatimore nga tatimet sipas “Raportit për zbatimin e Buxhetit të Shtetit” janë në vlerën 114.7 miliard lekë, ndërsa sipas Aktrakordimit të mes Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve dhe Sistemit Informatik Financiar i Qeverisë (SIFQ), paraqiten në vlerën 113.1 miliard lekë.
Sa i takon Borxhit tatimor, kemi konstatuar se, në fund të vitit 2015 ky borxh ka qenë 100,373 milion lekë, dhe përbën rreth 13% të total borxhit, ku përfshihet gjithashtu edhe vlera prej 17,412 milion lekë e 1,004 subjekteve që janë në proces gjyqësor. Ky zë është rritur me 12,630 milion lekë gjatë vitit 2015, ose 14% më shumë krahasuar me gjendjen e borxhit në fillim të vitit 2015, ndërkohë që numri i subjekteve me borxh për vitin 2015, krahasuar me vitin 2014 është shtuar me 6,408 subjekte. Sa i takon “Të ardhurave nga Administrata Doganore”, ato përbëjnë rreth 39.4 % të planit të të ardhurave totale të Buxhetit të Shtetit. Gjatë vitit 2015, realizimi i tyre paraqitet në nivele të ulëta, konkretisht nëse i referohemi planit fillestar të miratuar me Ligjin nr. 160/2014 “Për buxhetin e vitit 2015” konstatojmë se, të ardhurat doganore janë realizuar 83.8 % ose me një diferencë ndaj planit prej 27,926 milion lekë. Ndërsa referuar planit përfundimtar të rishikuar me akte normative, të ardhurat doganore janë realizuar në masën 92.2 % si pasojë e morealizimit të zërave të mëposhtëm:
 Me mosrealizim paraqitet realizimi i të ardhurave nga TVSH, në vlerën 6,412 milion lekë kundrejt planit, ose me realizim në masën 93.7 %. Këto të ardhura zënë 65 % të planit të të ardhurave doganore.
 Me mosrealizim paraqiten të ardhurat nga Akciza në vlerën 4,742 milion lekë kundrejt planit, ose me realizim në masën 89.4 % dhe zënë 28.7 % të planit të të ardhurave.
 Me mosrealizim paraqiten të ardhurat nga Taksat kombëtare (Renta minerare) në vlerën 343 milion lekë kundrejt planit, ose me realizim në masën 91.9 %.
 I vetmi tregues me realizim dhe tejkalim në të ardhurat nga dogana janë të ardhurat nga Taksa doganore në vlerën 473 milion lekë, ose më realizim në masën 108.9 %.
Sa i takon borxhit doganor, kemi konstatuar se në fund të vitit 2015, rezultojnë gjithsej 4,798 raste subjekte debitorë, për vlerën e detyrimit prej 21,457.5 milion lekë, nga të cilat 6,596.7 milion lekë si detyrim doganor; 12,504.4 milionë lekë si detyrim për gjobat; dhe 2,356.4 milion lekë prej vlerës së kamatëvonesave. Gjatë vitit ushtrimor 2015, nga data 01.01.2015 deri më datë 31.12.2015, shtimi i numrit të debitorëve të rinj (konkretisht shtuar 6,100 subjekte me vlerë 1,521.7 milionë lekë), ka tejkaluar pakësimin e atyre ekzistues (konkretisht pakësuar me 4,680 subjekte, për shumën 1,521.7 milionë lekë), duke rezultuar në total me një shtesë neto të borxhit tatimor prej 8,626.6 milion lekë, e shpërndarë në një numër të shtuar prej 1,420 subjektesh
C – Opinioni përmbyllës
Rekomandimet kryesore dhënë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit:
C.1. Mbi Programimin Buxhetor Afatmesëm (faqe 266 -269 e raportit), kemi rekomanduar:
Me qëllim që PBA, si produkti më i rëndësishëm i shtyllës së dytë të Strategjisë së Menaxhimit të Financave Publike, të shërbejë si një udhërrëfyes i besueshëm në programimet e ardhshme të burimeve publike, duhet që:
 Prioritetet e politikave buxhetore të udhëhiqen nga planet kombëtare dhe sektoriale, të kufizuara tërësisht nga korniza makroekonomike dhe fiskale, si dhe plotësisht të integruara në kalendarin buxhetor;
 Propozimet për projektet e mëdha të investimeve publike të vlerësohen teknikisht dhe financiarisht, paraprakisht dhe përpara shqyrtimit dhe përfshirjes e tyre në buxhet. Për projektet e investimeve merr rëndësi kryerja e analizave ekonomike të avancuara, në përputhje me praktikat më të mira që ofron BE.
 PBA të sigurojë tavane të detyrueshme për përgatitjen e detajuar të buxhetit, si dhe tavane treguese për vitet më tej;
 Decentralizimi fiskal të përgatitet në një kuadër ligjor efektiv dhe realist.
Ministria e Financave në mënyrë të përditshme të ndjekë financat e qeverisjes vendore dhe respektimin prej tyre të kornizës ligjore të MFP-së për sa më sipër nevojitet që:
(i) të rritet shqyrtimi dhe analiza e parashikimeve vjetore dhe afatmesme duke kërkuar që dokumentet e parashikimit të buxhetit të përfshijnë edhe krahasime me parashikimet e institucioneve të jashtme si edhe shpjegime rreth çdo ndryshimi sinjifikativ;
(ii) të publikohet së bashku me dokumentet e buxhetimit afatmesëm edhe analiza sasiore, por edhe e faktorëve, që kanë shkaktuar ndryshime mes parashikimeve pasardhës; në terma vjetore të publikohen shpjegimet dhe burimet e gabimeve në planifikim me qëllim rritjen e cilësisë së parashikimit dhe gabimeve që duhen shmangur në vijim; të ngrihet një këshill i pavarur fiskal për te vlerësuar dhe analizuar parashikimet.
 Procesi i programimit të buxhetit të synojë garantimin e kredibilitetit të tij nëpërmjet një politikë fiskale të qëndrueshme, në respekt të plotë të objektivave fiskalë afatmesëm dhe të shërbejë si një instrument efektiv për ta mbajtur qeverinë të përgjegjshme në arritjen e objektivave të saj. Qëndrueshmëria makro-fiskale dhe stabiliteti i sektorit financiar, konsiderohen si një ndër përparësitë më të mëdha, për shkak të ndikimit thelbësor mbi aftësinë e vendit për të kaluar në një model rritjeje të qëndrueshme. Në këto kushte iniciativa për krijimin e Këshillit të Pavarur Fiskal duhet të jetë prioritet.
 Objektivat fiskale të jenë të qarta dhe të verifikueshme dhe t’u lehtësohet njerëzve të kuptuarit e politikave fiskale dhe financiare në të gjithë ciklin ekonomik, mekanizmat institucionalë për të siguruar një perspektivë të pavarur në këtë drejtim, pra buxhetimi me qëllim që të jetë një urë lidhëse për llogaridhënie drejt qytetarëve.
 Konsultimi me grupet e punës në fazën përgatitore nuk duhet të jetë një proces formal dhe në letra, por një proces efektiv për të kuptuar nevojat dhe vlerësuar burimet në dispozicion, kjo do të ndihmojë procesin për të kaluar drejt një buxheti kredibël. Bashkëpunimi me shoqërinë civile do të shtonte vlerë në këtë proces të rëndësishëm.
C.2. Mbi saktësinë e raportimit të treguesve fiskalë (faqe 269-271 e raportit) kemi rekomanduar:
Në lidhje me raportimin e shpenzimeve kapitale:
 Nga Ministria e Financave të kërkohet përfshirja e Fondit të Zhvillimit të Rajoneve në procesin e PBA-së, duke konsideruar gjithashtu vlerën në rritje, që ky fond zë ndaj total shpenzimeve kapitale (aktualisht 14,979 milionë lekë, pra rritur 210% më shumë se viti 2014). Ngritja e strukturave monitoruese në Ministrinë e Financave për investimet kapitale, jo vetëm të qeverisjes qendrore por edhe të vendores merr rëndësi në terma të raportimit financiar.
 Për të shmangur denatyrimin dhe raportimin e saktë të shpenzimeve, në tabelën e treguesve fiskalë të konsoliduar, të identifikohen si zë më vete “shpenzimet kapitale për pushtetin vendor”, nën zërin e “shpenzimeve kapitale” dhe të mos vijohet më tej me raportimin e tyre nën zërin e “shpenzimeve korrente”, në respekt edhe të parimit 7 dhe parimin 4 të qeverisjes buxhetore, sipas OECD-së.
Sa i takon pasaktësive dhe nevojës për sistemime të mëtejshme në raportimin e treguesve fiskalë si: diferenca në raportimin e “Detyrimeve të Prapambetura”; ose përdorimi i fondeve buxhetore për shlyerjen e detyrimeve të konsideruara si të prapambetura, por të pakontabilizuara dhe të panjohura si të tilla në pasqyrat financiare (respektivisht rasti i likuidimit të Albtelecom sha nga Ministria e Mirëqënies Sociale dhe Rinisë apo rasti i konstatuar në Universitetin “Aleksandër Moisiu), kemi rekomanduar:
 Të merren masa jo vetëm organizative por edhe disiplinore për të gjitha rastet kur cënohet saktësia e treguesve të buxhetit, në mënyrë që të konsolidohet një praktikë e mirë drejt një buxheti që reflekton një llogari të financave publike, të besueshme, gjithëpërfshirëse, korrekte dhe të kujdesshme, ku koordinimi dhe bashkëpunimi mes njësive të ndryshme merr rëndësi esenciale dhe emergjente, në përputhje me kërkesat e parimit 5, të qeverisjes buxhetore të OECD-së.
 Strukturat drejtuese të Ministrisë së Financave, në mënyrë që të risin trasparencën e përdorimit të këtyre fondeve, të iniciojnë inspektime financiare në institucione buxhetore, për të verifikuar ligjshmërinë dhe regullshmërinë e përdorimit të detyrimeve të prapambetura, në mënyrë që të mos përsëriten raste të likujdimit të detyrimeve të pa njohura në pasqyrat financiare të institucioneve, apo të pa kontabilizuara si shpenzime të njohura.
Sa i takon Projekteve me Financim të Huaj kemi rekomanduar:
 Nga Ministria e Financave të merren masat në drejtim të krijimit të një baze të dhënash, jo lehtësisht të modifikueshme për projektet me financim të huaj, me kontroll të shtuar shtetëror për ecurinë e tyre, në funksion të regjistrimit të saktë dhe të plotë të treguesve në lidhje me shpenzimet kapitale me financim të huaj. Në mënyrë që të mos ketë devijime të raportimit por edhe të shtohet kontrolli, duhet të orientohen projektet drejt skemës së plotë të thesarit, duke minimizuar grantet dhe projektet e skemës së pjesshme për të cilat humbet gjurma audituese duke ngritur një sistem raportimi mbi bazë të praktikave më të mira të kontabilizimit dhe raportimit të tyre si dhe domosdoshmërisht të ndërpriten praktikat e alokimit të fondeve nga një projekt drejt tjetrit.
C.3. Sa i takon Menaxhimit të Borxhit Publik (faqe 271 – 275 e Raportit), kemi rekomanduar:
 Me qëllim kimizimin e risqeve operacionale të të vepruarit mbi një bazë rregullative, jo plotësisht dhe qartësisht të saktësuar, nga Ministria e Financave të veprohet me shpejtësi për të miratuar aktet normative të cilat plotësojnë dhe shpjegojnë frymën e ndryshimeve ligjore në drejtim të huamarrjes shtetërore, borxhit shtetëror dhe garancive shtetërore të huasë në vend. Veprimi bazuar në një kornizë rregullative jo të plotësuar, mbart një rrezik mjaft të lartë dhe në gjykimin tonë kërkon ndërhyrje të menduara mirë për të konkluduar në një bazë rregullative të qëndrueshme dhe larg modeleve eksperimentale, të cilat nuk janë një zgjidhje e përshtatshme për Shqipërinë.
 Të merren masa për monitorim të ecurisë të treguesve të parashikuar në Strategjitë e Menaxhimit të Financave Publike të lidhur me borxhin publik, të vendosen dhe monitorohen indikatorët kryesor të borxhit, indikatorë të cilët duhet të jenë të qëndrueshëm dhe të publikueshëm.
 Nga Drejtoria e Menaxhimit të Borxhit të meren masat për të kompozuar, ose adaptuar nga Banka Botërore dhe FMN mjetet analitike për analizimin e të dhënave të borxhit dhe parashikimin e treguesve të rrezikut, ndër të tjera duke hartuar dhe implementuar një manual të detajuar për Drejtorinë e Përgjithshme të Borxhit Publik, dhe krijimin e një baze të dhënash të integruar, bazë e cila të përfshijë borxhin e brendshëm dhe të jashtëm.
 Ministria e financave duhet të angazhohet në drejtim të thellimit dhe përmirësimit të analizave që lidhen me monitorimin e rrezikut sistemik në sistemin financiar, duke ndërtuar tregues të përshtatshëm për të identifikuar rrezikun sistemik në sistemin financiar.
 Të ketë një vëmendje maksimale nga ana e Ministrisë së Financave, lidhur me nivelet e larta të borxhit publik dhe trendit të tij, që nuk ndjek nivelin e shpenzimeve kapitale. E gjykojmë të nevojshme të ketë një karakter vlerësues të nivelit të borxhit publik korrent. Kjo do të thotë që të përcaktohen, analizohen faktorët që ndikojnë negativisht mbi të dhe të merren masat e duhura për të zbutur efektin e tyre. Duhet që parashikimi i efekteve të rritjes apo uljes së borxhit publik të lidhen me rritjen ekonomike, varfërinë, apo tregues të tjerë ekonomik. Ky element me efekte të rëndësishme në financat publike, por edhe zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm, duhet të bëhet me koordinim të Politikës Monetare dhe asaj Fiskale, duke tërhequr vëmendjen në bashkëpunimin ndërinstitucional midis Ministrisë së Financës dhe Bankës së Shqipërisë në rolin e këshilltarit të qeverisë.
 Nisur nga rritja e pjesës së borxhit të brendshëm ndaj totalit të borxhit, e cila mund të shkaktojë presione inflacioniste, rekomandojmë të synohet drejt rritjes së mundësive për investime në kushte të ndryshme, duke shtuar numrin e pjesëmarrësve dhe sqaruar strategjitë e tyre të investimit, duke siguruar një përputhje më të mirë midis ofertës dhe kërkesës dhe duke ofruar norma konkurruese interesi. Diversifikimi i pjesëmarrjes në ankandet e tregut primar për të rritur pjesëmarrjen e individëve në blerjen e obligacioneve duhet të jetë një nga synimet afatshkurtra dhe afatmesme. Synimi i borxhit të brendshëm duhet të jetë drejt tregjeve financiare për t’u zhvilluar dhe më shumë në pikëpamjen e rritjes së pjesëmarrësve dhe shumëllojshmërisë së produkteve kryesisht në krijimin e ndërmjetësuesve financiarë jo banka të cilët në fokus kryesor të veprimtarisë së tyre kanë kanalizimin e kursimeve drejt investimeve në letra me vlerë, duke e bërë tregun më konkurrues.
 Të ndiqet me prioritet mbajtja nën kontroll i stokut të borxhit të jashtëm duke u munduar të ulet niveli i tij ndaj totalit të borxhit për sa kohë, ai është nën efekte dhe risqe të cilat janë nën ndikimin e treguesve të jashtëm. Ekspozimi ndaj riskut të kurseve të këmbimit është i lartë dhe kërkon një analizë të kujdesshme në trend afatgjatë.
 Mbulimi i nevojave financiare të KESH sh.a. për blerje energjie nuk duhet të vazhdojë të jetë huamarrja, ashtu siç është vepruar deri tani, (rrjedhimisht shuarja e detyrimeve me kompensim) por të synohet rregullimi i marrëdhënieve financiare brenda sektorit të energjisë dhe shlyerja e detyrimeve ndërmjet tyre jo nëpërmjet të shuarjes të shumave me kompensim. Në rastet e mosshlyerjeve sidomos në marrëveshjet e vjetra në kohë të nënhuasë, rekomandojmë riskedulimin e huave, vendosjen e klauzolave në rast të mosshlyerjeve dhe për marrëveshjet e vjetra në kohë shuarjen e detyrimeve.
 Edhe për ujësjellës kanalizimet, në rastet e mosshlyerjeve sidomos në marrëveshjet e vjetra në kohë të nënhuasë, rekomandojmë riskedulimin e huave, vendosjen e klauzolave në rast të mosshlyerjeve dhe për marrëveshjet e vjetra në kohë shuarjen e detyrimeve.
C.4. Mbi përdorimin e Fondit Rezervë dhe Fondit të Kontigjencës (faqe 277 e raportit).
Sa i takon përdorimit të Fondit Rezervë, kemi rekomanduar:
 Përcaktimin, nga Ministria e Financës, në udhëzimin standard të zbatimit të buxhetit e procedurave për argumentimin e pamundësisë së financimit nga buxheti vjetor, dokumentacionin e domosdoshëm që të justifikojë kërkesën për përdorimin e fondit rezervë, si dhe përcaktimin e një metodologji të standartizuar mbi llogaritjen e kostos për fondin e kërkuar, duke parashikuar afate të qarta të paraqitjes për mendim para shqyrtimit në Këshillin e Ministrave.
 Për institucionet kërkuese të Fondit Rezervë të Buxhetit të Shtetit, në udhëzim të përcaktohen klauzola shtrënguese në rast mosplotësimi të kërkesave ligjore për përfitimin e tij, duke lidhur alokimin e fondeve me plotësimin e kërkesave ligjore kjo do të eliminonte praktikat e deritanishme të anashkalimit të filtrit financiar të Ministrisë së Financave.
Sa i takon përdorimit të Fondit të Kontigjencës, kemi rekomanduar që:
 Ministria e Financës në udhëzimin standard të zbatimit të buxhetit të përcaktojë përdorimin e Fondit të Kontigjencës, vetëm në rastet e përcaktuara në ligjin organik të buxhetit të shtetit, pra për mbulim deficiti, për financime të reja dhe sa për shtim financimesh mbi programet ekzistuese, duke përshkruar qartësisht mënyrën e argumentimit të pamundësisë së financimit nga buxheti vjetor, si dhe dokumentacionin që duhet për të justifikuar kërkesën dhe përdorimin e tij.
 Për pagesa të vendimeve të Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut, të hapet një llogari ekonomike në Sistemin Informatik Financiar të Qeverisë (SIFQ), në mënyrë që dhe raportimi për shpenzimet për këto vendime të gjykatave ndërkombëtare, të dalë i qartë dhe në tabelën fiskale të çdo viti buxhetor.
Nga auditimi i performancës sa i takon programit të rehabilitimit të ish-të përndjekurve politikë në periudhën e tranzicionit (faqe 277 e Raportit), kemi rekomanduar:
 Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë dhe Ministria e Financave të kërkojnë shtimin e fondeve për dëmshpërblimin e ish-të dënuarve dhe të përndjekurve politikë, duke mundësuar shlyerjen e këtij detyrimi të shoqërisë brënda një kohe të shkurtër. Në këtë konteks gjykojmë se 20% e të ardhurave nga privatizimi i sektorëve strategjikë të shkojnë për dëmshpërblimin e ish-të dënuarve dhe të përndjekurve politikë, rekomandim ky i lënë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit që në vitin 2012.
 Vlera e mësipërme përbën një detyrim bazë të shoqërisë, pa folur për shpërblimin për punën e papaguar. Është e kuptueshme që kosto e shoqërisë është shumë më e lartë për rehabilitimin e përgjithshëm të shtresës së ish-të dënuarve e të përndjekurve politikë.
C.5. Mbi Fondin e Zhvillimit të Rajoneve (faqe 277-280 e raportit), kemi rekomanduar:
 Ministria e Financave në Udhëzimin vjetor të zbatimit të buxhetit, në një seksion të veçantë, të përcaktojë qartë kriteret me të cilat do të alokojë fondet për FZHR, të evitojë rialokimin e mundshëm, si dhe pasi të ketë detajuar kushtet e trashëgimit të fondeve, të përcaktojë qartësisht mënyrën e trashëgimit të tyre pas mbylljes së vitit buxhetor, të krijojë rregulla të shkruara, si vendime të mirëfillta në fundvit mbi vlerën e fondit që do të dalë jashtë ciklit normal buxhetor, si dhe afate të mëtejshme, në një datë të fiksuar të mëvonshme të vitit të ardhshëm, për monitorimin e tij, dhe në rast se gjykohet pamundësi në përdorim, të procedohet me fshirjen e fondeve konkrete dhe moslejimin e mbarjes së mëtejshme, duke parandaluar parregullsitë dhe në funksion të krijimit të një procesi të standardizuar të projektimit dhe implementimit të FZHR.
 Të merren masa në drejtim të plotësimit të kuadrit ligjor të zhvillimit rajonal, ku të përcaktohet në mënyrë të saktë dhe të qartë qëllimi dhe destinacioni, në lidhje me shpërndarjen e Fondit të Zhvillimit të Rajoneve midis pushtetit qëndror, atij vendor dhe midis programeve, në bazë të nivelit përkatës social-ekonomik, në përputhje me objektivat e zhvillimit rajonal, strategjinë e decentralizimit dhe barazinë midis rajoneve, në drejtim të konsolidimit të praktikave të alokimit dhe realizimit të FZHR.
 Nga MoF të merren masa që pjesa e Fondit të Zhvillimit të Rajoneve, si fond që menaxhohet nga KZHR dhe shpenzohet në njësitë vendore duhet të përfshihet kuadrin makroekonomik dhe në kërkesat buxhetore afatmesme të njësisë së qeverisjes së përgjithshme, me qëllim që, në to të bëhen pjesë dhe pasqyrohen shpërndarja e buxhetit të shtetit dhe politikat e programit të Qeverisë që kanë lidhje me këtë fond për periudhën 3-vjeçare, përmirësim që do të sjellë dhe kufizimin e alokimit të tij në fillim të vitit, me qëllim ruajtjen e vlerës në kohë të parasë të fondeve në financim të projekteve.
 Nga MoF të merren masa në drejtim të pasqyrimit të saktë dhe lehtësisht të evidentueshëm, në një zë të veçantë, të vlerës së planifikuar dhe faktike të Fondit të Zhvillimit të Rajoneve të shpërndarë dhe përdorur nga njësitë e pushtetit vendor dhe ato qëndror, duke lejuar një analizë dhe pasqyrim të kthjellët të treguesve të planifikuar dhe faktik të buxhetit të shtetit.
 Nga MoF të merren masa në lidhje më çeljen e një kodi të veçantë për FZHR, i perdorshëm nga Ministritë e Linjës, që do të lejojë evidentimin e shifrave faktike të realizimit të këtij fondi direkt nga sistemi informatik financiar, në funksion të analizës krahasuese dhe gjurmës së auditit të të ardhurave të buxhetit të shtetit të alokuara në këtë fond.
C.6. Mbi llogaritë e konsoliduara vjetore (faqe 280-282 e raportit), kemi rekomanduar:
 Ministria e Financave të marrë të gjitha masat për pasqyrimin në Sistemin Informatik Financiar të Qeverisë të gjendjes së llogarive speciale në Bankës së Shqipërisë, para implementimit të sistemit Oracle (gjendje llogarie bankare më 31.12.2011), të gjendjes së llogarisë së borxhit, të gjendjes së llogarisë së nënhuasë dhe llogarisë së ISSH, para implementimit të sistemit Oracle.
 Ministria e Financave të marrë të gjitha masat për krijimin e një drejtorie të veçantë për kontabilitetin dhe raportimin financiar, e cila të merret me hartimin dhe zbatimin e metodologjive të nevojshme për Kontabilitetin Publik dhe Raportimin Financiar.
 Ripërsërisim rekomandimin që Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit të publikojë, menjëherë Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit Publik IPSAS, si baza kryesore metodologjike mbi të cilën do të hartohen pasqyrat financiare të shtetit, edhe për të familjarizuar punonjësit e administratës publike me kërkesat e reja.
 Duke parë hezitimin dhe indiferencën e treguar në lidhje me përgatitjen dhe hedhjen për diskutim në nivele teknike të draft-ligjit “Për Kontabilitetin Publik”, KLSH ka përgatitur një draft të këtij ligji të rëndësishëm të cilin do ta prezantojë në Kuvend si një iniciativë ligjore në ndihmë të forcimit dhe fuqizimit të sistemit të manaxhimit të financave publike.
C.7. Mbi organizimin dhe funksionimin e Auditimit të Brendshëm dhe Menaxhimit Financiar (faqe 282-285 e raportit), kemi rekomanduar:
Shqyrtimin e një qasjeje të re ndaj organizimit dhe funksionimit të auditimit të brendshëm në shkallë vendi, si pjesë e rëndësishme që garanton sisteme efektive të kontrollit të brendshëm në sektorin publik, e cila bazuar në nivelin kulturor dhe mjedisin ku veprojnë këto struktura, të garantojë pavarësinë, paanësinë dhe integritetin e profesionit të auditimit të brendshëm. Gjykojmë të nevojshme ngritjen e një Njësie të vetme (Drejtori e përgjithshme apo Agjensi) për Auditimin e Brendshëm dhe Inspektimit Financiar në sektorin publik në vartësi të Kryeministrit, apo dhe varësi dyfishe me Ministrin e Financave. Kjo strukturë të mbulojë funksionet e auditimit të brëndshëm dhe inspektimit financiar si hallkë e strukturës së angazhuar në luftën antikorrupsion.
 Njësitë e auditimit të qeverisjes qëndrore dhe institucioneve të pavarura të kenë detyrim të raportojnë dhe të jenë në varësi funksionale nga Njësia e rekomanduar, me funksione të përqëndruara, ndërkohë që të gjitha njësitë e auditimit në nivel më të ulët të kenë varësi funksionale nga strukturat e auditit të brendshëm në qendër, pasi nën gjykimin tonë kjo mënyrë varësie funksionale jo vetëm krijon kushte të favorshme për pavarësi dhe profesionalizëm, por dhe garanton një nivel raportimi në kohë reale duke inkurajuar dhe masa për përmirësim të problematikave, përmes bërjes së zbatueshme të rekomandimeve të dhëna nga këto struktura.
 Me qëllim hartimin e një plani strategjik sa më gjithëpërfshirës, Struktura Përgjegjëse Për Harmonizimine e Auditit të Brendshëm (SPHAB): (a) të kërkojë nga të gjitha njësitë e qeverisjes së përgjithshme që të raportojnë pranë kësaj strukture çdo vit mbi masat e marra për organizimin e shërbimit të auditimit të brendshëm; (b) Në funksion të sa më sipër, SPHAB të përgatisë një udhëzim mbi raportimin e treguesve të njësive të auditit të brendshëm, ku të unifikohet paraqitja e objekteve që do të auditohen: (c) të marrë masat e duhura për përmirësimin e pasqyrave statistikore me të gjithë treguesit e nevojshëm, në mënyrë që t’ju shërbejnë më mirë titullarëve të njësive publike për përmirësimin e veprimtarisë dhe rritjen e efektivitetit të sistemit të kontrollit të brendshëm në njësitë e sektorit publik; (d) nisur nga niveli i ulët i zbatimit të rekomandimeve, SPHAB të kërkojë përfshirjen mandatore të zbatimit të rekomandimeve, në planet vjetore të auditimit, si detyrim ligjor i përcaktuar në Manualin e Auditimit të Brendshëm Publik.
C.8. Mbi Auditimet e Performancës (faqe 286-292 e raportit)
Sa i takon implementimit të Politikave Mjedisore, kemi dhënë mesazhin se:
“Ministria e Mjedisit megjithëse ka hartuar kuadrin legjislativ të përafruar me kërkesat e fushës të BE-së, nuk ka realizuar plotësisht aktet nënligjore përkatëse, kryesisht lidhur me Direktivat mbi Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis dhe Krimit Mjedisor. Veç sa më sipër, mungesa e zbatimit të legjislacionit mjedisor vazhdon të mbetet problem me ndikime të konsiderueshme negative në cilësinë e ajrit, për shkak të klimës së mos ndëshkueshmërisë së krimit mjedisor.
Performanca e institucioneve dhe punonjës përgjegjës për monitorimin dhe kontrollin e cilësisë së ajrit është e ulët për shkak edhe të mungesës së fondeve, mospërputhjes së kërkesave të vendit të punës me përgatitjen profesionale të tyre dhe për pasojë nivelin e ulët të ndëgjegjës juridike për të dhënë zgjidhje ligjore problemeve mjedisore.
Si rezultat, taksapaguesit dhe opinioni publik edhe pse gëzojnë të drejtën kushtetuese për t’u informuar mbi gjendjen e mjedisit në të cilin jetojmë, informohet dhe konsultohet në mënyrë jo të plotë për këto çështje.”
Sa i takon Projektit për shërbimet bujqësore kemi dhënë mesazhin se:
“Projekti i Shërbimeve Bujqësore 2003 – 2009 i ka arritur pjesërisht objektivat e veta për zhvillimin e bujqësisë dhe uljen e varfërisë së popullsisë rurale pasi: nuk ka siguruar zhvillimin e pritur në sektorin e farërave; ka dështuar në konsolidimin dhe lehtësimin e procedurave të tregut të tokës bujqësore; ka përmirësuar procesin e marketingut bujqësor vetëm në dy zona nga 6 të përfshira në projekt; ka qenë i fragmentarizuar dhe jo i qëndrueshëm transferimi i njohurive dhe teknologjive bujqësore, të gjitha këto si rezultat monitorimit të dobët nga paaftësia e Njësisë së Zbatimit të Projektit, si dhe ndikimet e këtyre investimeve pas përfundimit të projektit kanë qenë në nivele të ulta, për shkak të mungesës së strukturave monitoruese nga institucionet përfituese”
Sa i takon Trashëgimisë Kulturore, kemi dhënë mesazhin se:
“Shumë pak është bërë nga entet përgjegjëse shtetërore në miratimin e politikave dhe monitorimin e vazhdueshëm të proceseve për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Trashëgimisë Arkeologjike dhe asaj Monumentale, pasuri e brezave, si detyrimi ynë madhor kundrejt së shkuarës dhe së ardhmes”.
Sa i takon eficiensës së energjisë, kemi dhënë mesazhin se:
“Megjithëse Shqipëria ka kryer jo plotësisht përafrimin e legjislacionit sipas kërkesave të BE-së dhe ka hartuar Draft-Planin Kombëtar të Veprimit të Burimeve të Rinovueshme dhe Eficencës së Energjisë, nuk ka arritur të përmirësojë qëndrueshmërinë e furnizimit me energji elektrike, pasi: Strategjia Kombëtare e Energjisë nuk është monitoruar dhe zbatuar sipas skenarëve përkatës; Plani Kombëtar i Veprimit prej më se tre vitesh nuk është miratuar akoma; ligji për burimet e rinovueshme vazhdon të jetë në proces përditësimi edhe pas më shumë se dy vitesh pa aktet e tjera nënligjore; si dhe kanë munguar iniciativat publike në këtë fushë për shkak të performancës së dobët të MEI-t dhe AKBN-së nga mungesa e financimeve buxhetore dhe ndarjes e dublikimit të kompetencave administrative brenda dhe midis tyre”.
Sa i takon liberalizimit të shërbimit të kontrolli fizik të mjeteve, kemi dhënë mesazhin se:
“Qeveria shqiptare, të nxisë një plani veprimi në fushën e shërbimit të kontrollit teknik të mjeteve, përmirësimin e funksionimit të tregut të brendshëm duke promovuar shërbime të sigurta, me synim përftimin e një qasjeje të re në shërbim të qytetarit” .
Sa i takon respektimi i të drejtës së autorit, kemi dhënë mesazhin se:
“Pavarësisht një plani të mirëdetajuar, pjesë integrale e Strategjisë Kombëtare për Pronësinë Industriale dhe Intelektuale 2010- 2015, që synonte përmirësimin e ndjeshëm të respektimit të së drejtës së autorit, vonesa në miratimin e një ligji të cilin do të reflektoheshin praktikat më të mira botërore dhe evropiane, si dhe mungesa e koordinimit të veprimeve të institucioneve të ngarkuara me monitorimin e respektimit të kësaj të drejte, ka sjellë si pasojë respektimin në nivel të ulët të drejtave të autorëve/interpretuesve në fushën e muzikës dhe kinematografisë.”
Sa i takon efektivitetit të strategjisë kombëtare për barazinë gjinore, kemi dhënë mesazhin se:
“SKBGJ-DHBGJDHF rezulton të jetë pjesërisht efektive. Ekziston kuadri ligjor për mbrojtjen e viktimave të dhunës në familje por është i pa plotë dhe ka nevojë për përmirësim. Nuk funksionon mekanizmi i cili duhet të ofronte mbrojtjen administrative. Aktorët e MKR, policia, prokuroria duhet të marrin përsipër përgjegjësitë që iu ngarkon ligji. Burimet financiare dhe ato njerëzore janë të pa mjaftueshme. Niveli profesional i personave që ofrojnë shërbimet është në përputhje me pozicionet përkatëse por mungojnë trajnimet specifike profesionale dhe teknike të stafit sipas nevojave. Strukturat përgjegjëse kanë miratuar standardet e shërbimeve bazuar në ato ndërkombëtare por implementimi i tyre në terren lë për të dëshiruar. Ekzistojnë mundësitë që shërbimet sociale për këtë grup shoqëror vulnerabil të ofrohen nga operatorët privatë të licencuar në këtë fushë dhe ku fitues përzgjidhet ofruesi i cilësisë më të lartë të shërbimit dhe jo çmimit më të ulët të tij.”
Sa i takon performancës së Inspektoriatit Qendror Teknik, kemi dhënë mesazhin se:
“Mbrojtja e konsumatorit shqiptar në drejtim të furnizimit me naftë, gaz dhe nënprodukte të tyre me cilësi brenda standardeve nga ana e ISHTI është e mangët, për shkak të kuadrit rregullator të pa bashkërenduar dhe harmonizuar mirë për funksionimin e këtij institucioni; të burimeve njerëzore të pa trajnuara, të pa testuara, të pakualifikuara dhe të keqmenaxhuara; zbatimit me mangësi të procedurave të inspektimit; mungesa e materialeve dhe modernizimit të pajisjeve laboratorike dhe kryerja e një numri të kufizuar të treguesve analizave; problemet në investimet dhe menaxhimin financiar, si dhe reduktimi i subjekteve të ndëshkuara dhe mos vjelja e gjobave”.
Sa i takon performancës ekonomiko-financiare e QEZHEF, kemi dhënë mesazhin se:
“Pushteti vendor në bashkëpunim me Qeverinë, të nxisë një plani veprimi në unifikimin dhe përmirësimin e performancës së menaxhimit të shërbimit në çerdhe e kopshte me synim përftimin e një qasjeje të re në shërbim të fëmijës dhe personalitetit të tij, sepse kjo çështje na prek të gjithëve dhe të gjithë duhet të jemi pjesë e zgjidhjeve.”
Sa i takon performancës së Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, kemi dhënë mesazhin se:
“AMF, në përmirësim të performacës së vet për arritjen e objektivave ligjorë kah garantimit të aftësisë paguese të tregut të sigurimeve, duhet të ndërtojë:
një kuadër rregullativ më efektiv në vendosjen e kriterit të aftësisë paguese, në përputhje me Direktivat e BE-së, që siguron qëndrueshmëri dhe besueshmëri më të lartë të tregut, si dhe ndërhyrjen në kohë të rregullatorëve për eliminimin e problemeve.
një sistem efektiv mbikëqyrës në monitorimin dhe verifikimin e besueshmërisë dhe transparencës së shëndetit financiar të tregut, duke kaluar fokusin nga vlerësimi i përputhshmërisë tek profili dhe cilësia e menaxhimit të riskut të siguruesve,
skema më efektive dhe transparente në hetimin, vendim-marrjen dhe zbatimin e masave të zbatueshmërisë dhe që synojnë të japin siguri në respektimin e ligjit dhe mbrojtjen e interesave të konsumatorëve.”
Rekomandim mbi përgatitjen e ndryshimeve të LPP-së dhe rregulloreve mbështetëse
Ndryshimet në LPP dhe rregulloret ekzistuese qeveritare do të përgatiten me synimin për:
Të krijuar mekanizma efikasë për politikëbërjen, bashkërendimin dhe konsultimin, me qëllim krijimin e koherencës nga pikëpamja e drejtimit strategjik të sistemeve të prokurimit publik dhe koncesioneve;
Të realizuar një strukturë organizative të aftë për të trajtuar përgjegjësitë ekzistuese, si dhe ndonjë zgjerim të APP-së dhe funksioneve të caktuara saj;
Të garantuar pavarësinë institucionale të KPP-së, e cila aktualisht është nën varësinë e Këshillit të Ministrave (modele të ndryshme që garantojnë paanësinë dhe pavarësinë e PPC-së do të analizohen, duke përfshirë mënyrën sesi emërohen anëtarët e KPP-së dhe mënyrën sesi Parlamenti ushtron kontrollin e tij);
Të implementuar një strukturë organizative të përshtatshme, si dhe rregullore të brendshme për menaxhimin e koncesioneve/partneriteteve publike private.
Rekomandim mbi harmonizimin e mëtejshëm i ligjeve mbi koncesionet dhe prokurimin publik me legjislacionin e dhe praktikat më të mira të BE-së dhe zbatimi i direktivës së sigurisë dhe mbrojtjes.
Harmonizimi me legjislacionin e ri të BE-së mbi prokurimin publik do të bëhet gradualisht dhe do të arrihet plotësisht në një periudhë afatmesme. Reformat do të bazohen në parimet e praktikave më të mira ndërkombëtare në fushën e prokurimit publik dhe do të marrin në konsideratë vështirësitë dhe mangësitë e zbuluara në zbatimin e kuadrit ekzistues ligjor. Direktiva e BE-së mbi Sigurinë dhe Mbrojtjen do të përfshihet në ligjin shqiptar. Ligji mbi Koncesionet do të ndryshohet në planin afatmesëm për të garantuar harmonizim të plotë me Direktivën e re të BE-së për Koncesionet.
Rekomandim mbi forcimin e sistemeve të shqyrtimin e ankesave për të garantuar ligjshmëri, transparencë, koherencë dhe efektivitet.
Mekanizmi shqyrtues i krijuar nga LPP ndjek kryesisht Direktivat Europiane mbi Ankimimin. Megjithatë, disa dispozita të Direktivës së re 2007/66/KE nuk janë përfshirë në LPP-në dhe duhet të transpozohen. Zhvillimi i mëtejshëm i sistemit të shqyrtimit të ankesave, përveç çështjes së pavarësisë, do të përqendrohet në ligjshmërinë, transparencën dhe efektivitetin e procesit të shqyrtimit dhe cilësinë e përgjithshme të shërbimit të KPP-së.
Rekomandim mbi përmirësimin e mëtejshëm i funksionimit të sistemit të prokurimit publik
Gjatë periudhës së planifikimit do të merren disa masa për forcimin e sistemit të prokurimit publik:
Nxitja e përdorimit më të gjerë të marrëveshjeve kuadër ndërmjet subjekteve prokuruese me anë të botimit të legjislacionit të nevojshëm dytësor, zbatimit të udhëzimeve, pilotimit dhe trajnimit;
Krijimi i një organi qendror blerës (OQB) dhe i marrëveshjeve të tjera koordinuese;
Përmirësimi i sistemit të prokurimit elektronik për ta bërë atë të aftë të trajtojë marrëveshjet kuadër dhe operacionet e OQB-së, si dhe për përmbushjen e kërkesave të reja sipas direktivave të BE-së;
Trajnimi i vazhdueshëm i stafit të prokurimeve dhe forcimi i funksionit të prokurimit në autoritetet kontraktuese;
Mbështetja e operatorëve ekonomikë në pjesëmarrjen e tyre në tendera publikë;
Forcimi i monitorimit dhe kontrollit të ekzekutimit të kontratave të prokurimit publik.
Viti 2015 ishte viti i dytë i zbatimit të Strategjisë “Për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020”. Kjo strategji bart një rëndësi të dyfishtë, pasi jo vetëm përcakton rrugën për rivendosjen e financave publike në trajektoren e qëndrueshmërisë afatgjatë, duke krijuar kështu parakushtet për rritjen ekonomike, por përbën edhe një detyrim që rrjedh nga marrëveshjet me partneret ndërkombëtarë, në veçanti me Bankën Botërore, Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bashkimin Europian. Vizioni i saj është garantimi i një sistemi të financave publike që nxit transparencën, përgjegjshmërinë, disiplinën fiskale dhe efiçiencën në menaxhimin dhe përdorimin e burimeve publike. Viti 2015 njohu arritje në zbatimin e strategjisë, meritë kjo kryesisht e Ministrisë së Financave (dhe Ministrit Ahmetaj), por edhe sfida ende të paplotësuara. Prandaj ne të gjithëve, Kuvendit, qeverisë dhe institucioneve të pavarura na del për detyrë të punojmë më me angazhim dhe seriozitet për zbatimin e plotë të Strategjisë “Për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020”.
Ju faleminderit!

Botuar në gazetat “Telegraf”dhe “Koha Jonë”, më 21 qershor 2016.
Konferenca e katërt Shkencore e KLSH “Analiza e Riskut” merr një rëndësi të veçantë në kushtet e zhvillimit të vendit tonë, ku teknikat e identifikimit, vlerësimit dhe menaxhimit të risqeve, sidomos në ekonomi, ende njihen pak. Qasjet në analizën e riskut janë të shumta, por në prezantimet gjatë këtyre tre ditëve të Konferencës, do të synojmë modestisht të identifikojmë kërcënimet, të vlerësojmë risqet, të tregojmë mënyrat për t’i menaxhuar, nganjëherë edhe shmangur, por në tërësi duke u përpjekur të pakësojmë efektet e tyre. Do të trajtojmë vlerësimin e riskut në fushën e burimeve natyrore, pasurive kombëtare, burimeve financiare, monetare, etj., riskun shoqëror dhe njerëzor dhe impaktin e tyre në vendimmarrje, sidomos për reformat tërësore në menaxhimin e borxhit publik, riskun në auditimin e tenderave publike, në auditimin anti-korrupsion, etj. Konferenca do të sjellë praktikat e mira të analizës së riskut të partnerëve tanë, institucioneve supreme të auditimit, të kërkimit të aplikuar në profesoratin dhe botën akademike shqiptare, të shoqërisë civile dhe të audituesve tanë, duke synuar pakësimin e risqeve dhe menaxhimin e tyre. Gati të gjitha prezantimet në Konferencë kanë një emërues të përbashkët, bashkëpunimin në sistem, njëlloj si moto e INTOSAI-t “Experentia mutua Omnibus prodest” (Nga përvoja e përbashkët fitojmë të gjithë).
Duhet të tregojmë kujdes të mos i politizojmë kumtesat. Të gjithë e dimë se jetojmë në një mjedis të ngarkuar nga një debat i ashpër politik dhe duhet t’i mbajmë përpjekjet tona, idetë dhe sugjerimet tona sa më larg politikës së ditës, duke respektuar mbi të gjitha standardet tona si Institucion i Lartë Auditimi. Raporti i Risqeve Globale 2015 i Forumit Botëror Ekonomik në Gjenevë rendit si risqe me probabilitet më të madh për të ndodhur në ekonominë botërore, dhe që kanë impakt më të lartë, dukuri si deflacionin, krizat financiare, goditjet e çmimeve të energjisë, dështimin e mekanizmave themelore financiare, papunësinë strukturore të lartë, apo dhe të tjera si pabarazia e fortë e të ardhurave, dëmtimet nga përmbytjet, paqëndrueshmëria e thellë politike dhe sociale, dështimet nga mekanizmat e lartë financiarë, etj.
Llojet e risqeve për Shqipërinë
Nëse këtë harte risqesh e sjellim edhe në Shqipëri, do të shohim se mundësia e ndodhjes së pjesës dërrmuese të këtyre risqeve përgjatë vitit 2016 dhe në një periudhë afatshkurtër 2-3 vjeçare, është e lartë.
•Një nga risqet më të larta për vendin tonë është risku i korrupsionit të ngritur në sistem në administratën tonë shtetërore, i shfrytëzimit pa kriter të pasurive natyrore, i keq menaxhimit të kontratave koncensionare, sidomos të marrëveshjeve hidrokarbure, mos menaxhimi i partneriteteve publik-privat me një kosto tejet të rëndë për Buxhetin e Shtetit, etj. Në Deklaratën Globale Kundër Korrupsionit të Samitit Anti-Korrupsion të Londrës më 12 maj 2016, i cili formoi një koalicion ndërkombëtar unikal qeverish, agjencish ligj-zbatuese, organizatash ndërkombëtare, shoqatash të shoqërisë civile dhe kompanish private të angazhuara, në Pikën e Parë të saj theksohet se :“ Korrupsioni duhet të zbulohet dhe denoncohet – të sigurohemi që nuk ka vend ku të fshihet:…- Duke rritur transparencën e buxheteve qeveritare, informacionit tatimor dhe prokurimit publik, për të penguar evazionin fiskal dhe për të vënë në dukje vjedhjen ose keqpërdorimin e parave të taksapaguesve ”.
•Si KLSH kemi kërkuar në mënyrë të përsëritur në raportet tona për zbatimin e Buxhetit të konsoliduar të Shtetit, që risku i borxhit publik të pakësohet, duke përdorur 50% të të ardhurave nga privatizimet strategjike për shlyerjen e borxhit, si dhe të respektohen objektivat e vendosura në Strategjinë për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020 në lidhje me borxhin publik. Mosrespektimin e parashikimeve të Strategjisë për nivelet e borxhit duhet ta konsiderojmë si problem të mbartur, duke u përpjekur të gjithë për ta zgjidhur, e jo ta mendojmë si përgjegjësi vetëm e Ministrit të Financave.
• Një tjetër shembull i një risku, i cili po të verifikohet sjell një shumatore risqesh të tjera në ekonominë shqiptare, është rënia e ndjeshme e eksporteve të vendit, që një studim i fundit i Bankës Botërore i parashikon me 10% ulje vetëm për këtë vit. Mund të parashikohen lehtë vështirësitë që një risk i tillë sjell në bilancin e pagesave, në nivelin e fuqisë blerëse dhe në atë të punësimit në vendin tonë. Në rast se një risk të tillë e parashikojmë dhe e llogarisim mirë, dhe sidomos, punojmë në sistem si Ekzekutivi, ashtu dhe aktorët e tjerë, për përgatitjen dhe realizimin e një programi afatshkurtër masash energjike balancuese, të tilla si mbështetja dhe stimulimi më i fortë i eksporteve tona bujqësore, dhënia e lehtësive fiskale industrisë së fasonit, turizmit, etj., atëherë ky risk i lartë mund të pakësohet dhe po ashtu ulen edhe pasojat e tij në ekonominë tonë.
•Gjykojmë po ashtu se risku i efektivitetit dhe efiçiensës së punës së audituesve të brendshëm është shumë i lartë. Strategjia e Menaxhimit të Riskut nuk po zbatohet si duhet dhe puna e koordinatoreve të riskut, të cilët janë edhe nëpunësit autorizues të çdo enti publik, lë për të dëshiruar. Një nga sfidat tona kryesore si KLSH është menaxhimi efektiv dhe i drejtë i riskut përmes vlerësimit të operimit të sistemeve të auditimit të brendshëm, bazuar në vlerësimin e proceseve dhe risqeve që shoqërojnë aktivitetet, me qëllim që të zbusim ose eliminojmë risqet.
•Jemi të shqetësuar për riskun e hendekut të thellë të krijuar nga pabarazia sociale në vend, me rritjen tejet problematike të numrit të njerëzve të ngelur pa punë dhe pa mundësi jetese. Mendojmë se ky risk social, risku i varfërisë kërkon politika të sinqerta, plane pune dhe ndërhyrjesh të qarta dhe efektive, dhe jo show mediatik.
•Një risk të përhershëm në këta 25 vjet e përben risku i pronave në Shqipëri, problematikat dhe oshilacionet e tregut të pronave, duke jua mohuar apo sakatuar të drejtën pronarëve legjitimë, si dhe duke dekurajuar apo shpesh edhe minuar përpjekjet për rritjen e pranisë së kapitalit të huaj në ekonominë tonë. Ky risk ka nevojë për një trajtim-zgjidhje të përhershme dhe afatgjatë.
•Informatizimi i shërbimeve shtetërore ndaj qytetarit dhe i kompanive publike me rëndësi në tregun dhe ekonominë e vendit, sjell nevojën e projektizimit të veprimtarisë së tyre dhe domosdoshmërinë e llogaritjes së saktë të riskut të përdorimit të teknologjisë së informacionit në vendim-marrjen publike. Nuk mund të realizojmë performancën e duhur pa projekte fizibël, ku risku i parashikimeve dhe vlerave financiare të projektit të jetë i mirë llogaritur. Projektet nga ana e tyre duhen parë brenda një sistemi vlerash dhe objektivash që i kemi vënë vetes. Dhe dihet që nuk mund të ndërtojmë një sistem pa risk. Vetë sistemi është kusht i domosdoshëm për menaxhimin e riskut.
Pse organizohet Konferenca e Katërt e KLSH
Një arsye tjetër themelore pse e organizojmë këtë Konferencë është mungesa e theksuar në Shqipëri e analizave të riskut në institucionet publike. Në këtë kontekst, identifikimi i risqeve është problem i rëndësishëm për të cilin duhet një impenjim më i madh të paktën në sektorët apo projektet që ngërthejnë investime të larta, apo në shëndetësi, arsim, turizëm, mjedis, etj. Listimi i risqeve dhe aq më tepër, ndërtimi i diagrameve apo hartave përkatëse me karakteristikat me themelore të tyre, si objekti, vendi, dëmi i pritshëm dhe masa e tij, masat e mundshme preventive për mënjanimin eventual të tyre, mund të jetë një objekt studimi dhe veprimi në të ardhmen.
Ne duhet të përshtatim dhe përditësojmë në vijimësi legjislacionin tonë mbi koncesionet dhe partneritetet publik-privat, sikurse ka bërë Bashkimi Europian me Direktivën e Komisionit Europian 2014/23 “Mbi Kontratat Koncensionare”, e cila thotë shprehimisht: “Mungesa e rregullave të qarta në nivelin e BE-së mbi kontratat koncensionare krijonte pengesa dhe pasiguri ligjore për ofrimin e lirë të shërbimeve, duke shkaktuar çrregullime dhe diskriminim në tregjet evropiane të koncensioneve… Direktiva e Koncensioneve synon të forcojë sigurinë ligjore, duke krijuar një bazë solide rregullatore për një zbatim uniform të parimeve të Traktatit nga shtetet anëtare. Qëllimi i legjislatorit të BE-së është që të miratojë rregulla të qarta dhe të thjeshta për dhënien e kontratave mbi një kufi të caktuar monetar”.
Sidomos për partneritetet publik-privat ka patur nga institucionet ndërkombëtare si FMN, Banka Botërore apo USAID shqetësime për mangësi të theksuara në studimet e fizibilitetit dhe në të dhënat për raportin kosto-përfitim, të cilat dëshmojnë moskryerjen si duhet dhe mos thellim në analizat paraprake të riskut.
Në strategjitë, planet taktike e operative (kur ato ekzistojnë) të shumicës së institucioneve tona qendrore, analiza e riskut është pothuajse inekzistente dhe gjendja përkeqësohet vazhdimisht. Asnjë institucion të cilin e kemi audituar me auditimin e performancës, nuk ka patur një analizë SWOT (Fuqitë, Dobësitë, Mundësitë dhe Kërcënimet), apo PESTLE (analizë që përqendrohet në fushat “P”–politike-, “E“–ekonomike-, “S” –sociale-, “T”–teknologjike, “L“–ligjore dhe “E“–mjedisore), apo cilëndo lloj teknike tjetër që identifikon, klasifikon, analizon dhe menaxhon risqet në afat të shkurtër dhe të gjatë. Dhe vetë ne në KLSH nuk po arrijmë ta implementojmë ende analizën PESTLE, ndërsa performancën e institucionit synojmë ta masim sipas ISSAI-t “Korniza e Matjes së Performancës së SAI-t”, standard i cili është në përpunim dhe do të konfirmohet në Kongresin e ardhshëm të INTOSAI-t.
Në dritën e kompleksitetit të teknologjive të informacionit dhe komunikimit dhe natyrës së tyre që ndryshojnë me shpejtësi, qeverisja duhet të jetë e pozicionuar në mënyrë të tillë që të lehtësojë dialogun mes të gjitha palëve të interesuara, për të ulur riskun e keqpërdorimit dhe abuzimit me IT. Për rregullatorët e veprimtarisë publike me bazë përdorimin e teknologjive të informacionit, një dialog me ekspertët dhe shkencëtarët, në hap me kohën dhe zhvillimin e këtyre teknologjive është e vetmja mënyrë për të kuptuar potencialin dhe implikimet e ardhshme të tyre në shërbimet publike ndaj qytetarit. Duhet të ndërgjegjësohemi të gjithë se për funksionimin efektiv të Qeverisjes elektronike kemi ende shumë për të bërë. Për këtë nevojitet një gjuhë e përbashkët dhe një diskutim i hapur rreth përfitimeve dhe risqeve. Nga ana tjetër, mendoj se sot i tërë procesi i matjes dhe menaxhimit të riskut duhet të trajtohet i lidhur ngushtë me IT, sepse risku duhet kuantifikuar, analizuar dhe menaxhuar përmes sistemeve IT që minimizojnë vendim-marrjen subjektive të menaxherëve publikë e privatë. Analizat e riskut nuk mund dhe nuk duhet të jenë përshkruese (narrative), sepse riskojmë të krijojmë më shumë konfuzion sesa zgjidhje, por duhet të përcaktojnë në thellësi faktorët e riskut, si dhe faktorët që pakësojnë ose e shmangin riskun.
Nuk duhet të harrojmë se “risku është histori” dhe historia në institucione përfaqësohet nga baza e të dhënave. Kjo bazë të dhënash në administratën tonë publike, qendrore dhe vendore, menaxhohet pa shumë kujdes. Në rastet e rotacionit politik, ndodh shpesh që baza e të dhënave e institucionit shtetëror zerohet, nganjëherë edhe qëllimisht, duke fshirë kujtesën institucionale. Në vend që të informatizohet, plotësohet dhe të bëhet lehtësisht e aksesueshme, baza e të dhënave në rastin më të mirë injorohet, në rastin më të keq shkatërrohet.
Risqet duhet të komunikohen në mënyrë efektive dhe krejtësisht të hapur në publik nga qeveria, institucionet e pavarura, biznesi dhe shoqëria civile. Risku vetëm duke u analizua dhe stigmatizuar mund të ulet. Çdo injorim ose mostrajtim i riskut rëndon problematikat me të cilat përballet administrimi shtetëror. Ne si KLSH jemi të angazhuar në procesin e quajtur “peer review”(rishikim mes kolegesh). Kemi pritur misionin e kolegëve auditues nga Gjykata e Auditimit të Austrisë, që pranuan të na auditojnë në këtë proces dhe presim raportin e tyre.
Në cilindo rast kur sigurohet transparenca e plotë në vendim-marrje, analiza e plotë për identifikimin, menaxhimin, pakësimin ose shmangien e risqeve ka më shumë gjasa të ndodhë, nëse palët e interesuara njihen me shembuj të praktikave të mira për t’u ndjekur. Ky është edhe qëllimi parësor që na shtyu të organizojmë këtë konferencë, për të dhënë qasjet dhe eksperiencat e mira në analizën e riskut të partnerëve tanë të huaj dhe vendas.