Projekt Ideja paraqitur në Komisionin e Ekonomisë dhe Financave si kandidat i nominuar nga Presidenti i Republikës

Projekt Ideja paraqitur në Komisionin e Ekonomisë dhe Financave si kandidat i nominuar nga Presidenti i Republikës
(datë 14 dhjetor 2011)
Sfidat e kohës së sotme janë tejet kërkuese dhe e vendosin një institucion auditimi, specifikisht Kontrollin e Lartë të Shtetit (KLSH), përballë një sprove të madhe. Në mbarë vendet me ekonomi tregu është bërë përparësi absolute disiplina buxhetore dhe financiare e administrimit publik. KLSH në rolin e tij si institucioni më i lartë i kontrollit ekonomiko-financiar në vend, sidomos i kontrollit të performancës së administrimit dhe financave publike, mbart një përgjegjësi të spikatur për miradministrimin e pronës shtetërore dhe zbatimin e buxhetit të shtetit, nëpërmjet një kontrolli të përdorimit të burimeve në mënyrë ekonomike, me efektivitet dhe efiçiencë.
Ndryshimet ekonomiko-politike që ndodhën pas vitit 1990 mundësuan krijimin e një institucioni të auditimit të financave publike sipas formateve që ekzistojnë në vendet me ekonomi tregu. Në kushtet aktuale ku tranzicioni në një ekonomi tregu është në përfundim, në kushtet e një krize ekonomiko-financiare në vendet Europiane si dhe në ndjekje të standardeve ndërkombëtare të auditimit, të cilat evoluojnë vazhdimisht, është i domosdoshëm avancimi në një vizion të ri modern për një institucion suprem auditimi.

Vizion koherent për KLSH, mbi bazën e eksperiencave më të mira të vendeve të BE-së dhe respektimit rigoroz të standarteve ndërkombëtare të auditimit, INTOSAI.
KLSH duhet të synojë formatimin e punës duke e organizuar atë sipas parimeve të deklaratave të Meksikos (2007) dhe të Johanesburgut (2010), sipas praktikave më të mira të institucioneve simotra në vendet më të përparuara të Bashkimit Europian dhe e mbështetur tërësisht në kornizën e plotë kushtetuese dhe ligjore të vendit. Në punën e tij, KLSH mund dhe duhet të pasqyrojë pesë parimet kryesore të një qeverisjeje të mirë, specifikisht: transparencën, përgjegjshmërinë, efektivitetin, pjesëmarrjen dhe koherencën në veprime. Për ta kryer këtë, ky institucion suprem auditimi (ISA) mund dhe duhet të realizojë më fuqimisht standardet ndërkombëtare të kontrollit, si dhe Deklaratat më të fundit të miratuara nga INTOSAI në dy kongreset e saj në Meksikë 2007 dhe në Afrikën e Jugut 2010, duke thelluar përmbajtjen e deklaratës së Limës të vitit 1977. Deklarata e Meksikës konsolidoi tetë parimet e pavarësisë së Institucioneve të Larta te Kontrollit si më poshtë:
Ekzistenca e një kuadri të përshtatshëm dhe efektiv kushtetues/statutor/ligjor dhe zbatimi “de facto” i tij.
Pavarësia e drejtuesve dhe anëtarëve të Institucionit Suprem të Auditit (SAI), duke përfshirë sigurinë e rezidencës dhe imunitetin ligjor në kryerjen normale të detyrave të tyre.
Një mandat mjaftueshmërisht të gjatë dhe liri e plotë në kryerjen e funksioneve të SAI.
Akses të pakufizuar ndaj informacionit.
E drejta dhe detyra të raportojnë për punën e tyre.
Liria për të vendosur për përmbajtjen dhe kohën e raporteve të auditimit dhe për t’i publikuar dhe shpërndarë ato.
Ekzistencën e mekanizmave efektivë që ndjekin rekomandimet e SAI.
Autonomi financiare, menaxheriale /administrative dhe pasja e burimeve të duhura njerëzore, materiale dhe monetare.
Në një këndvështrim të tillë, audituesi publik duhet të tregojë profesionalizëm dhe integritet në respektimin e këtyre standardeve bazë ndërkombëtare. Ai duhet të thellohet sidomos në zbatimin e kërkesave të Nenit 163 të Kushtetutës dhe në zbatimin e Parimit të Tretë të Deklaratës së Meksikos , i cili kërkon që SAI-t të fuqizohen për të kontrolluar:
• përdorimin e parasë publike, të burimeve ose aseteve nga një mbajtës ose përfitues i tyre, pavarësisht nga natyra ligjore e tyre;
• mbledhjen e të ardhurave që duhet t’i shkojnë qeverisë ose institucioneve të tjera publike;
• ligjshmërinë dhe rregullsinë e llogarive të qeverisë ose institucioneve të tjera publike;
• cilësinë e menaxhimit dhe raportimit financiar; si dhe
• përdorimin e burimeve ne mënyrë ekonomike, efiçencën dhe efektivitetin e qeverisë ose institucioneve të tjera publike.
FMN në Kodin e tij të Praktikave të Mira mbi Transparencën Fiskale në vitin 2007 kërkon që politikat dhe rolet menaxheriale të sektorit publik të jenë të qarta dhe të njohura nga publiku. “Financat dhe politikat publike duhet gjithashtu të jenë subjekt i kontrollit nga një strukturë kombëtare auditimi, e pavarur nga ekzekutivi” (Pika 4.3.1 e Kodit). Nga ana tjetër, Marrëveshjet e Johanesburgut (të njohura edhe si Deklarata e Afrikës së Jugut mbi Standardet Ndërkombëtare të Auditimit të Lartë) në Kongresin e nëntorit 2010 të INTOSAI janë njësoj të rëndësishme për KLSH-në, sepse përqendrohen në vlerën dhe përfitimet nga Institucionet e Larta të Kontrollit, si dhe në sfidat e kohës. INTOSAI ka miratuar në këtë kongres një plan strategjik 2011-2016 me 6 përparësi:
Siguro pavarësinë e Institucioneve Supreme të Auditit (SAI);
Zbato standardet ndërkombëtare, të përmirësuara, të miratuara në Kongresin e 2010-ës;
Fuqizo ndërtimin e kapaciteteve të SAI;
Trego vlerën dhe përfitimet nga SAI;
Çoje më tej luftën kundër korrupsionit;
Rrit komunikimin mes vendeve anëtare të INTOSAI-t “(Deklarata e Afrikës së Jugut, nëntor 2010), përparësi të cilat mund dhe duhet të jenë pjesë e planeve strategjike të një institucioni suprem auditimi.
KLSH duhet të përsosë metodologjinë e punës së tij drejt realizimit të një metode auditimi të bazuar gjithnjë e më shumë në vlerësimin e riskut, ç’ka do të rriste efiçencën dhe do të kursente burimet që aktualisht shpenzohen gjatë auditimeve tradicionale. Është i domosdoshëm përqendrimi në kualifikimin dhe specializimin e audituesve (specializim sipas llojeve të auditimeve dhe sipas sektorëve) duke përmirësuar trajnimin dhe duke vendosur një sistem të edukimit të vijueshëm në vendin e punës. Kërkesat e Ligjit organik të Buxhetit dhe të Ligjit për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në Republikën e Shqipërisë, si dhe ligje të tjera, të cilat plotësojnë procedurat e administrimit të pronës shtetërore dhe të raportimit financiar, do ta fokusojnë më mirë punën e KLSH-së në vlerësimin e mënyrës së administrimit dhe të përdorimit të burimeve. Objektivat e një plani zhvillimi duhet të ndërtohet mbi përparësitë e rezolutave më të fundit të INTOSAI në Meksiko dhe në Afrikën e Jugut, duke realizuar Prioritetin e Tete të 12 Rekomandimeve të Komisionit Europian ndaj Shqipërisë, të përmbajtura në Progres Raportin e KE-së për vitin 2011 për thellimin e luftës ndaj korrupsionit, sipas të cilit “kërkohet të tregohet një zbatim efiçient i strategjisë dhe planit të veprimit antikorrupsion” (Progres Raporti i KE-së për Shqipërinë 2011, f. 28).
Nga ana tjetër, Marrëveshja e Stabilizim Asocimit me BE shtron detyrën: “Bashkëpunimi mes Palëve do të përqendrohet në fushat prioritare që lidhen me legjislacionin e Komunitetit në fushat e kontrollit të brendshëm financiar publik (KFBP) dhe auditimit të jashtëm. Palët do të bashkëpunojnë në mënyrë të veçantë për të zhvilluar një sistem efikas të KFBP (Kontrolli Financiar i Brendshëm Publik) dhe sisteme të auditimit të jashtëm në Shqipëri, në përputhje me standardet dhe metodologjitë e pranuara botërisht si edhe me praktikat më të mira të BE-së” (Neni 90 i MSA). Në këtë drejtim, KLSH do të forcojë bashkëpunimin dhe ndërveprimin me institucionet e BE-së dhe partnerë të rëndësishëm si SIGMA, duke synuar të përfitojë maksimalisht nga mbështetja e tyre, për t’a përputhur në mënyrë të plotë aktivitetin e institucionit me standardet e kërkuara nga BE për një institucion suprem auditimi. Një rëndësi të veçantë në performancën e auditimit publik ka rritja e bashkëpunimit me SIGMA-n, me qëllim që nëpërmjet proceseve të asistencës dhe rishikimit të jashtëm (Peer review) të ndihmohet zhvillimi strategjik i KLSH-së me vektor praktikat më të mira të vendeve anëtare të BE-së.
Thellim i misionit të KLSH në luftën kundër korrupsionit dhe abuzimeve në administrimin e pronës publike
KLSH gjatë viteve të fundit është përpjekur të japë kontributin e tij për zbulimin dhe evidentimin e korrupsionit dhe abuzimeve në shumë nga institucionet shtetërore të kontrolluara. Megjithatë, të gjithë jemi të ndërgjegjshëm se jo gjithmonë janë arritur rezultatet e synuara, si për dobësi të vetë Institucionit, ashtu dhe për faktorë të tjerë jashtë tij. Në këtë aspekt, mbetet ende shumë për të bërë. Funksioni parandalues i KLSH ndaj korrupsionit dhe abuzimit, nëpërmjet analizës së riskut dhe kontrolleve të bazuara mbi këtë analizë, si dhe auditim i performancës kanë lënë gjithashtu shpesh herë për të dëshiruar. Për kushtet ku sot zhvillohet ekonomia, mes presioneve të forta nga kriza dhe vështirësitë ekonomike të vendeve përreth, misioni parandalues ndaj korrupsionit dhe abuzimeve ndaj ekonomisë shtetërore merr një rol të rëndësishëm, duke ditur masën e madhe të dëmit që shkakton mashtrimi financiar dhe korrupsioni, si dhe fokusin që ka marrë sot lufta kundër korrupsionit. Luftën pa kompromis ndaj korrupsionit e shtron edhe parimi Nr. 5 (Çoje më tej luftën kundër korrupsionit) i Deklaratës së INTOSAI në Johanesburg në vitin 2010, si dhe Rekomandimi nr. 8, i Komisionit Evropian për integrimin e Shqipërisë. Kjo përpjekje ka përparësi edhe në vendet më të zhvilluara dhe demokratike të Europës. Kështu, sipas Zyrës Kombëtare të Auditimit(NAO) në Britaninë e Madhe ”Puna jonë me luftën ndaj mashtrimit financiar na lejon të përgatisim një perspektivë unike në uljen e kostos së korrupsionit për ekonominë e Britanisë së Madhe. Ne e vlerësojmë koston e korrupsionit dhe mashtrimit financiar në më shumë se 30 miliardë paund në vit. Ne inkurajojmë përhapjen e praktikave më të mira dhe një kuptim më të gjerë të rreziqeve të këtyre dukurive mbi ekonominë, si një mënyrë të punuari për të ulur dëmin që sjellin këto dukuri” (NAO, Botimi “Praktika të mira në trajtimin e korrupsionit dhe mashtrimit financiar”, f. 4, 2008).
Konferenca Ndërkombëtare e AntiKorrupsionit, e zhvilluar në Afrikën e Jugut, 12 vite më parë (tetor 1999), hodhi bazat e një përafrimi efektiv në punën parandaluese të institucioneve të auditimit të lartë ndaj korrupsionit dhe abuzimeve. Në dokumentin e saj kryesor, të titulluar “Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në Luftën kundër Korrupsionit”, thuhet se ”Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) ranë dakort se është e vështirë të zbulosh format e shumta të korrupsionit, duke qenë se humbja dhe dëmi i shtetit nuk del domosdoshmërisht në regjistrat e llogarive ose në deklaratat financiare të subjektit që kontrollohet”. Megjithatë, treguesit statistikorë dëshmojnë për një lidhje mes treguesve të ndryshëm të financave publike dhe nivelit të perceptuar të korrupsionit. Prandaj dhe ISA bien dakort që ligjet dhe rregullimet, së bashku me kontrollin e duhur, mund të parandalojnë dhe zvogëlojnë mashtrimin financiar dhe korrupsionin. Shembuj të sektorëve veçanërisht të ekspozuar ndaj korrupsionit janë:

mbledhja e taksave dhe e burimeve të tjera të të ardhurave;
administrimi i tenderave, prokurimeve dhe kontratave;
koncesionet, lejet dhe liçensat;
marrja në punë e personelit të administratës;
doganat; dhe
procesi i privatizimit (“Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në Luftën kundër Korrupsionit”, f. 4, 1999). KLSH duhet të thellojë analizën e vet të riskut në auditimin financiar pikërisht në këta sektorë, duke e fuqizuar dhe e kombinuar rolin e tij luftues ndaj korrupsionit me rolin parandalues, të cilin duhet ta ushtrojë fuqimisht.
Magnus Borge, drejtor i Inisiativës së Zhvillimit të INTOSAI dhe botues i dokumentit të mësipërm, shprehet në qershor 2008 se “roli qendror i ISA në luftën ndaj korrupsionit është promocioni i menaxhimit financiar të shëndoshë dhe inkurajimi i mekanizmave të fortë të kontrollit të brendshëm në strukturat publike. Në veçanti, sisteme të fuqishëm të menaxhimit financiar, të bazuar në raportimin financiar efektiv dhe në publikimin e çdo deviacioni kanë një efekt ndalues tek ata që tentojnë të kryejnë korrupsion”. Sipas Konferencës Ndërkombëtare të Anti-Korrupsionit në Afrikën e Jugut, “Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) ndjekin disa praktika në identifikimin e fushave me rrezik të lartë korrupsioni dhe abuzimi, që nga rishikimi i punës së auditit të vitit të kaluar tek vlerësime sistematike të dobësisë së programeve, projekteve apo institucioneve, të bazuara nga histori abuzimi të së kaluarës, nga dobësia menaxheriale ose nga denoncimet e mediave. Këto dy përafrime përfaqësojnë koncepte të ndryshme të vlerësimit të riskut. Në përafrimin e parë, programet, projektet dhe institucionet renditen me risk të ulët, të mesëm dhe të lartë për të përcaktuar një plan auditimi. Kjo i lejon institucionit të auditimit suprem të alokojë burime tek institucioni apo programi vulnerabël, duke ndërtuar edhe procedura auditimi shtesë, nëse do të ishte e nevojshme. Pothuajse gjithnjë auditimet në subjekte me risk të lartë kanë identifikuar aktivitet korruptiv dhe abuziv domethënës.
Përafrimi i dytë përqendrohet në sektorë e fusha veprimtarie, më shumë se sa në institucione e projekte të veçanta qeveritare dhe shtetërore. Ai bëhet baza e një strategjie për të targetuar sektorin që u jep një kërcënim të fortë burimeve publike dhe për të synuar pakësimin ose eliminimin e këtij kërcënimi“ (Magnus Borge, “Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në luftën ndaj korrupsionit”, dokumente përmbledhëse të Konferencës Ndërkombëtare të AntiKorrupsionit në Afrikën e Jugut, f. 16, 1999). Mendoj se këto përafrime kanë vlerë aktuale për veprimtarinë e KLSH-së dhe duhet të përqendrojnë vëmendjen e stafit të saj. Lufta ndaj korrupsionit dhe roli parandalues i KLSH-së ndaj veprimeve korruptive dhe abuzive me pronën shtetërore do të jenë politika dhe veprime qendrore në Strategjinë e zhvillimit të institucionit 2012-2015, vijim i strategjisë së tanishme 2009- 2012, duke përsosur metodologjinë e kontrollit.

Kthim i vëmendjes tek auditimi i performancës, krahas konsolidimit të auditimit financiar
Deri tani audituesi publik në Shqipëri ka prevaluar auditimin financiar, duke u përqendruar me shumë në kontrollin e mbajtjeve të llogarive dhe në disiplinën financiare, pa konsideruar me përparësi treguesit e efektivitetit, eficiencës dhe rezultatin ekonomik të institucionit shtetëror objekt i kontrollit.
Sipas INTOSAI, auditimi i performancës përkufizohet si:
a) auditimi i përdorimit ekonomik të burimeve në aktivitetet administrative, në përputhje me parime dhe praktika administrative të shëndosha, si dhe me politikat e duhura menaxheriale;
b) auditimi i efiçiencës së përdorimit të burimeve njerëzore dhe financiare, si dhe të burimeve të tjera, duke përfshirë ekzaminimin e sistemeve të informacionit, treguesve të performancës dhe të sistemit të monitorimit, dhe
c) auditimi i efektivitetit të performancës në lidhje me përmbushjen e objektivave të subjektit të kontrolluar, si dhe auditimi i impaktit aktual të aktiviteteve, i krahasuar me impaktin e synuar”(INTOSAI, “Manual Zbatimi për Auditimin e Performancës”, f. 3, 2004).
Sipas eksperiencës britanike, “matja e performancës është kuptimi i asaj çfarë marrim për paranë që shpenzojmë”. Punonjësi, audituesi i performancës duhet të jetë i gatshëm të ndihmojë kolegët e institucionit qeveritar që kontrollon për t’i orientuar në:
• zhvillimin e planeve dhe treguesve të performancës;
• përmirësimin e cilësisë së të dhënave;
• regjistrimin e performancës dhe raportimin ndaj drejtuesve dhe publikut;
• përdorimin e masave të performancës për të përmirësuar apo motivuar performancën;
• lidhjen e performancës me vendimet e alokimit të burimeve • kryerjen e vlerësimeve organizative (Manual i NAO “Matja e performancës qeverisëse, 2010”, f. 28, qershor 2010). Sipas z. Amyas Morse, kryetar i Zyrës Kombëtare të Auditimit (NAO), Britani e Madhe, “Matja e performancës së qeverisë është jetësore. Tregon nëse taksapaguesi po merr vlerë për paranë dhe i lejon njësive qeveritare të mësojnë nga eksperienca dhe të përmirësojnë performancën. Çdo tregues matjeje performance duhet të jetë i qartë, i matshëm dhe drejtpërsëdrejti i lidhur me burimet e përdorura për të siguruar shërbimet apo produktet e performancës” (nga fjala e z. Morse mbajtur më 14 korrik 2010 përpara Dhomës së Lordëve). Ky aspekt i matjes së performancës së institucioneve që kontrollon mund të shndërrohet në dobinë kryesore të punës së KLSH, krahas parandalimit të korrupsionit dhe abuzimeve.
Ndarja e detyrave në të mund të çojë në të ardhmen e afërt dhe në një specializim të një pjese të inspektorëve të KLSH në auditues performance, ku roli korrigjues, orientues dhe këshillues mbizotëron.
Auditimi, nëse aktivitetet administrative janë bërë në mënyrë ekonomike ka për qëllim të vlerësojë nëse ato janë në pajtim me parimet bazë dhe praktikat me të mira të administrimit dhe në pajtim me politikat e pranuara te drejtimit në ekonomi.
Auditimi i efiçiences, ka për qëllim të vlerësojë përdorimin eficent të burimeve financiare dhe burimeve të tjera; ai përfshin edhe ekzaminimin e sistemeve të informacionit, vlerësimin e matësve të performancës dhe sistemet e monitorimit dhe procedurat që duhet të ndjekin entitetet e audituara për të korrigjuar mangësitë e vërejtura. Auditimi i efektivitetit ka për qëllim të vlerësojë efektivitetin e performancës, në lidhje me arritjen e objektivave të entitetit të audituar dhe gjithashtu, edhe ndikimin (impaktin) aktual të aktiviteteve krahasuar me ndikimin e parashikuar.
Auditimi i performancës nuk është një auditim i rregullt (pra që kryhet me procedura e standarde të përcaktuara) dhe që përfundon me një opinion të formalizuar. Rrënjët e tij nuk lidhen me auditimin e entiteteve private. Ai konsiderohet një ekzaminim i pavarur që nuk bëhet mbi një bazë që ripërsëritet. Për nga natyra, ky auditim është më i gjerë dhe i hapur për gjykime dhe interpretime. Në dispozicion të tij ka një varg metodash të zgjedhjes për investigimin dhe vlerësimin dhe nga ana tjetër ai kërkon një varietet të madh të njohurive, krahasuar me ato që kërkohen për auditimin tradicional. Thënë ndryshe, auditimi i performancës i shërben vlerësimit të përgjegjshmërisë publike, e cila nënkupton faktin që individët që janë përgjegjës për zbatimin e programeve qeveritare ose drejtimin e ministrive kanë përgjegjësinë për drejtimin e tyre me efektivitet dhe efiçiencë. Auditimi i performancës është një mënyrë për ushtrimin e kontrollit dhe marrjen e informacionit mbi mënyrën e drejtimit dhe rezultatet e aktiviteteve të ndryshme qeveritare nga veprimtarët kyçë, ku përfshihen: taksapaguesit, Parlamenti, drejtuesit ekzekutivë, qytetarët e zakonshëm, shoqëria civile dhe media.
Auditimi i performancës shërben për t`ju dhënë përgjigje pyetjeve si: A merret shërbimi më i mirë nga paratë e shpenzuara? A është e mundur që paratë të shpenzohen më mirë ose në një mënyrë më të zgjuar?
Auditimi i performancës është i lidhur ngushte me mirëqeverisjen. Kriteri kryesor i qeverisjes së mirë është pikërisht fakti që të gjitha shërbimet publike (ose programet qeveritare) t’i nënshtrohen auditimit.
KLSH është përpara një sfide të fortë për ta përqendruar punën tek auditimi i performancës, pse ai i shërben vlerësimit të përgjegjshmërisë publike. Përqëndrimi i vëmendjes tek auditimi i performancës do të jetë ndër shtyllat kryesore të planit të ri strategjik 2012- 2015 të KLSH. Në të, manuali i auditimit të performancës do të zbatohet jo thjesht si një procedurë, por do të konceptohet si një filozofi e të menduarit dhe vepruarit nga i gjithë stafi i KLSH. Një filozofi pune që konsideron se kontrolli nuk është një qëllim në vetvete, por në radhë të parë një instrument parandalimi ndaj korrupsionit dhe abuzimit me pronën shtetërore, një instrument korrigjimi dhe këshillimi të institucionit që kontrollohet. Së bashku me audituesit e brendshëm të institucioneve shtetërore, në bazë të Ligjit Nr. 9720 dt. 23.04.2007 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik” , si dhe me inspektorët financiarë publikë të Ministrisë së Financave, në bazë të Ligjit Nr. 10294 dt. 01.07.2010 “Për Inspektimin Financiar Publik”, KLSH do të koordinojë punën e auditimit financiar, për të mos patur dublime të panevojshme, duke u përqendruar vetë si institucion tek auditimi financiar, dhe shumë herë më tepër se sa tani, tek auditimi i performancës.
Realizim i sinergjizimit të politikave dhe veprimeve me strukturat e tjera shtetërore të së njëjtës fushë, si me Departamentin e AntiKorrupsionit pranë Kryeministrisë, me Drejtorinë e Përgjithshme të Auditimit dhe me Drejtorinë e Inspektimit Financiar Publik pranë Ministrisë së Financave dhe në veçanti me Prokurorinë e Shtetit, duke ruajtur pavarësinë e KLSH, si organi më i lartë i kontrollit ekonomiko-financiar.
Praktika e deritanishme ka dëshmuar se KLSH ka humbur efikasitetin e ndërhyrjeve të tij në rastet kur ka vepruar i vetëm, ose kur e ka konceptuar veprimtarinë e tij veçmas nga institucionet e tjera të ngjashme me të. Prej kohësh tashmë ka lindur nevoja e një bashkëveprimi konkret dhe intensiv me struktura shtetërore që kryejnë detyra të afërta me një pjesë të detyrave të KLSH, si Departamenti për Luftën ndaj Korrupsionit në Këshillin e Ministrave, Drejtoria e Përgjithshme e Auditimit dhe Drejtoria e Inspektimit Financiar Publik pranë Ministrisë së Financave, apo edhe që vijojnë punën pas propozimeve të KLSH, sikurse është Prokuroria e Shtetit, si organ qendror i akuzës së Shtetit.
Strategjia Anti-Korrupsion 2008-2013 e qeverisë Berisha kërkon një bashkëpunim më të ngushtë të institucioneve kryesore që e luftojnë korrupsionin, të bazuar në angazhime të përbashkëta të institucionalizuara dhe pikërisht: “Shkëmbimin e informacionit, jo vetëm ndërmjet agjencive të zbatimit të ligjit, por të çdo organi shtetëror që luan rol dhe ka përgjegjësi në parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit, i cili synon shkëmbimin e informacionit jo si pjesë e detyrimit e përgjegjësisë ligjore e institucionale të zakonshme, por mbi baza funksionale, proaktive dhe me periodicitet më të shpejtë “(f. 16, Strategjia Ndërsektoriale e Parandalimit, Luftës kundër Korrupsionit dhe Qeverisjes Transparente 2008-2013).
Duhet theksuar se KLSH nuk i cënohet pavarësia kur sinergjizon politikat dhe veprimet e tij me institucionet e lart përmendura, por përkundrazi i rritet efektiviteti dhe efiçienca e tij, në përmbushjen e detyrimeve kushtetuese.
Unë, në rast se votëbesohem nga Ju, do të propozoj dhe do të kërkoj menjëherë realizimin e një bashkëveprimi institucional, nëpërmjet Memorandumeve të Bashkëpunimit me të katër strukturat e lartpërmendura. Për këtë ekziston baza ligjore e duhur. Për shembull, Neni 26 i Ligjit Nr. 9720, datë 23.04.2007 “Për Auditimin e Brendshëm në Sektorin Publik” e kërkon shprehimisht bashkëpunimin me KLSH, si dhe po ashtu edhe Neni 8, pika “d” e Ligjit Nr. 10294, datë 01.07.2010 “Për Inspektimin Financiar Publik”. Në këto marrëveshje, krahas shkëmbimit reciprok të informacionit, nëse do të gjykohet në dobi të punës, mund të planifikohen dhe ndërhyje e kontrolle të përbashkëta(sidomos për tre strukturat e para), për të rritur efektivitetin dhe efiçiencën e auditimit.
Një përqasje e tillë është një praktikë pune e hasur dendur në vendet më të zhvilluara të BE-së anëtare të INTOSAI (p.sh., Zyra Kombëtare e Auditimit në Britaninë e Madhe për parandalimin e korrupsionit dhe mashtrimit financiar bashkëpunon me Autoritetin Kombëtar të Parandalimit të Mashtrimit Financiar dhe me Komisionin Britanik të Auditimit. Të njëjtin bashkëpunim realizon Bundesrechnungshof-i gjerman, organi suprem i auditimit në Republikën Federale të Gjermanisë, me gjykatat rajonale gjermane).
Një bashkëpunim i veçantë lypset të jetë ai i KLSH me organin e Prokurorisë së Shtetit, duke parë rastet shumë të rralla të deritanishme, kur denoncimet dhe rekomandimet e KLSH kanë gjetur jehonë në punën e Prokurorisë. Një aktmarrëveshje, një memorandum bashkëveprimi me këtë institucion do t’i hapte rrugë jo vetëm thellimit të njohjes reciproke mes të dyja institucioneve, por edhe kuptimit më të mirë të natyrës së punës së njëra-tjetrës dhe rritjes së informacionit dhe kanaleve të komunikimit dhe bashkëpunimit. Shpesh mungesa e informacionit dhe e komunikimit në nivelet e duhura, ka bërë të dështojnë përpjekjet për bashkëpunim. Ju garantoj se nëse ka ndonjë draft apo marrëveshje me Prokurorinë, ai do të çpluroset dhe do të marrë formën e duhur të një bashkëpunimi konkret dhe intensiv në të ardhmen e afërt. Nëse nuk ka, kjo marrëveshje do të jetë ndër veprimet e para që do të ndërmerren.
Nga ana tjetër, rezultatet e kontrolleve të kryera nga grupe të përbashkëta me institucionet e lartpërmendura, ose të mbikëqyrura apo konfirmuara nga ekspertë të institucioneve paralele janë të mirëpritura dhe pse mbartin një peshë më të madhe në publik dhe japin mesazhin e fuqishëm të angazhimit të përbashkët të të gjitha strukturave shtetërore për luftën ndaj korrupsionit dhe abuzimeve me administrimin e pronës shtetërore.
Intensifikim i konsultimeve me Komisionin për Ekonominë dhe Financat të Kuvendit të Shqipërisë për përafrimet strategjike të KLSH 2011- 2018, në funksion të rritjes së cilësisë së shërbimit ndaj Kuvendit, si një detyrim kushtetues.
Në zbatim të neneve 162 dhe 164 të Kushtetutës dhe të detyrave të lëna nga Rezoluta e Kuvendit të Shqipërisë, datë 02.06.2011 për konsolidimin e bashkëpunimit me Kuvendin, në përmirësimin e akteve ligjore e nënligjore, veçanërisht të ligjit për Kontrollin e Lartë të Shtetit, në përmirësimin e administrimit të vlerave materiale e monetare dhe rritjen e shkallës së zbatimit të rekomandimeve të institucionit, KLSH do të organizojë dhe mbajë gjithnjë operativ një kalendar takimesh e konsultimesh me përfaqësues të Kuvendit, sidomos me Ju, anëtarë të Komisionit për Ekonominë dhe Financat. Bazuar në përvojën tuaj si legjislatorë dhe profesionistë të fushës, KLSH do t’ju adresohet në vijimësi për ide dhe sugjerime lidhur me përpilimin dhe zbatimin e planit të tij strategjik të zhvillimit 2012-2015. Ky plan do të vlerësojë përpjekjet e Planit Strategjik 2009-2012 në drejtim të përmirësimit të kuadrit ligjor, të përsosjes së metodologjisë së kontrollit, të rritjes së burimeve njerëzore dhe të mbështetjes administrative, përfshirë teknologjinë e informacionit, por do të thellohet në rekomandimet e kongreseve të fundit të INTOSAI, të cilat mendoj se nuk njihen sa duhet(duke u nisur dhe nga pasqyrimi në website-in e KLSH).
Në zbatim të detyrimit kushtetues, KLSH do të shërbejë tërësisht si struktura numër një dhe më e besueshme e informimit të Kuvendit për mirëadministrimin e pronës shtetërore, si për shumicën ashtu dhe për pakicën parlamentare, nëpërmjet raporteve periodike të saj dhe takimeve e konsultimeve të herëpashershme me anëtarët e Kuvendit, por sidomos të Komisionit tuaj. Informimi kushtetues dhe ligjor ndaj Kuvendit do të shtrihet me efektivitet dhe profesionalizëm edhe drejt publikut.
Intensifikim i bashkëpunimit me ekspertët universitarë dhe akademikë të auditimit të financave publike, si dhe me organizata të kontabilitetit dhe të fushave të tjera të ekonomisë
Mbështetur në nenin 15 të Ligjit organik të KLSH-së, i cili shprehet se ky institucion mund të kontraktojë ekspertë të përkohshëm. KLSH, për vete sfidat qe e presin ka nevojë të grumbullojë pranë vetes ekspertizën më të mirë të fushës, duke forcuar lidhjet dhe madje duke i vendosur ato në baza institucionale me organizatat e kontabilistëve, me ekspertët dhe profesoratin e financave publike në universitetet kryesore të vendit dhe me akademikët e kësaj fushe. KLSH duhet të ketë lidhje dhe të zhvillojë konsultime të herëpashershme për veprimtarinë e saj me IEKA dhe me organizatat e tjera profesionale të fushës. Kjo nuk përbën aspak nënvleftësim ndaj ekspertizës së vetë institucionit, por do të jetë në dobi të rritjes së profesionalizmit të stafit të KLSH, për të përballuar me efektivitet auditimet e rëndësishme, në veçanti atë të performancës. Bashkëpunimi mund të jetë shumëformësh, duke i ftuar këta ekspertë si lektorë në trajnimet e stafit të KLSH, duke i angazhuar në grupet e kontrollit, apo në kontrollet e performancës së sektorëve të caktuar të ekonomisë, me risk të lartë, si dhe për testimin e vetë stafit të KLSH. Ekspertiza e fituar prej tyre ka vlerë si mendim i pavarur dhe i një niveli të lartë profesional. Një përqasje të tillë e rekomandon edhe FMN në Kodin e tij të Praktikave të Mira mbi Transparencën Fiskale(Pika 4.3.4 faqe 4 e Kodit), kur thotë se “ekspertë të pavarur duhet të ftohen për të vlerësuar parashikimet fiskale…”.
Sfidat e reja e bëjnë të domosdoshëm rritjen e kapaciteteve të audituesve të KLSH. Të gjithë jemi të ndërgjegjshëm se niveli i tyre profesional nuk është ai i duhuri, pavarësisht nga përpjekjet e bëra, duke u nisur që nga viti 1992.
Intensifikimi i bashkëpunimit me organizatat ndërkombëtare INTOSAI dhe EUROSAI, me institucionet e larta të kontrollit të vendeve të BE-së, të vendeve të rajonit dhe në veçanti me Zyrën e Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës
Deklarata e Johanesburgut(2010) e INTOSAI-t i ka kushtuar një pikë të veçantë të saj(pika 6) bashkëpunimit mes Institucioneve Supreme të Auditimit të vendeve anëtare. Është për t’u vlerësuar bashkëpunimi i deritanishëm i KLSH me Zyrën Kombëtare të Auditimit në Britaninë e Madhe dhe me Gjykatën Hollandeze të Auditimit në përgatitjen e planeve strategjike. Ky bashkëpunim duhet vijuar dhe thelluar edhe më tej, në formën e vizitave të shkëmbimit të eksperiencës dhe/ose të trajnimeve që ekspertë të SAI-ve të këtyre vendeve dhe të shteteve të tjera të zhvilluara në BE, ose të Komitetit të Trajnimeve në EUROSAI, mund të zhvillojnë për stafin e KLSH.
Do të intensifikohen kontaktet dhe mundësitë e bashkëpunimit me Institutin e Zhvillimit të INTOSAI dhe me strukturat e EUROSAI, sidomos për luftën kundër korrupsionit. Do shihen mundësitë e bashkëpunimit me Gjykatën Europiane të Audituesve, e cila mbikëqyr auditin e jashtëm të vendeve të BE-së, sidomos për rritjen e nivelit të audituesve të performancës. Gjykata ka fuqinë të kontrollojë çdo person ose organizatë që përdor fonde të Bashkimit Evropian, duke përfshirë autoritetet kombëtare në vendet anëtare të BE, institucione të tjera të BE dhe madje edhe vende të tjera jashtë BE që përfitojnë nga fondet e BE. Sipas Vitor Caldeira, President i Gjykatës Europiane te Audituesve, “Gjykata kryen auditime, nëpërmjet te cilave ajo vlerëson mbledhjen dhe shpenzimin e fondeve te BE-së. Ajo ekzaminon nëse veprimet financiare janë regjistruar si duhet dhe deklaruar, nëse ato janë kryer në mënyrë ligjore dhe në bazë të rregullave dhe nëse janë menaxhuar për të siguruar përdorimin me ekonomi te fondeve, efiçiencën dhe efektivitetin e tyre. Gjykata promovon përgjegjësinë dhe transparencën duke ndihmuar Parlamentin Europian dhe Këshillin e Europës që ata të mbikëqyrin zbatimin e buxhetit te BE-së…Ajo i sjell vlerë të shtuar menaxhimit financiar të BE-së nëpërmjet raporteve dhe opinioneve të saj. …Kjo Gjykatë njihet për integritetin dhe paanësinë, për profesionalizmin, efiçiencën dhe cilësinë e auditimeve dhe opinioneve të saj. Hyrja ne fuqi e Traktatit te Lisbonës riafirmoi mandatin e Gjykatës dhe statusin si një institucion qendror i BE-se”(nga fjala e mirëseardhjes në website të Gjykatës, 2010).
Gjykata Europiane e Audituesve, krahas raporteve të saj të kontrollit financiar, jep mendime dhe rreth legjislacionit financiar të BE dhe veprimit të BE për të luftuar korrupsionin dhe mashtrimin financiar, duke bashkëpunuar me Zyrën Evropiane të Antikrimit Financiar. Në rajon, KLSH do të zhvillojë më tej kontaktet rajonale me strukturat homologe të rajonit, si dhe do të thellohet marrëdhënia me Zyrën e Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës(deri tani në website-in e KLSH gjendet vetëm një vizitë e kësaj Zyre në mars 2008), duke dhënë dhe shkëmbyer eksperiencë, si dhe duke kryer trajnime të përbashkëta. Mendoj se krahas marrjes së eksperiencës nga SAI të vendeve më të zhvilluara të BE-së dhe nga ato të vendeve të rajonit, kemi shumë për të bashkëpunuar reciprokisht me strukturën e re të auditimit suprem të Kosovës.
Zhvillim i burimeve njerëzore të KLSH në nivelin e parametrave të kërkuar nga standardet e INTOSAI(Rezoluta e Meksikos 2007 dhe e Afrikës se Jugut 2010) dhe në përputhje me sfidat për të luftuar me efikasitet korrupsionin
Rezoluta e Kryetarëve të Institucioneve të Auditimit Suprem të vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore, si dhe të Gjykatës Europiane të Audituesve në takimin e tyre në Pragë në tetor 1999, në Rekomandimin e saj të Shtatë shprehet: “Institucionet e Larta të Kontrollit(SAI) duhet të sigurojnë se burimet e tyre njerëzore dhe financiare përdoren në mënyrë efiçiente për të mundësuar ushtrimin më efektiv të mandatit të tyre. Për këtë qëllim, SAI-t kanë nevojë të zhvillojnë dhe institucionalizojnë politika dhe masa të duhura për të garantuar që Institucioni Suprem i Auditimit të jetë tërësisht i organizuar për të prodhuar punë auditi dhe raporte efektive profesionale dhe të një cilësie të lartë”. Cilësia dhe profesionalizmi do të jenë fjalët kyçe të punës së çdo anëtari të stafit të KLSH, mbas integritetit dhe pavarësisë. Audituesi i KLSH do t’i largohet klishesë së gjobëvënësit apo deklarimeve për bujë, një formatim ky i hasur shpesh, për fat të keq, në të shkuarën. Ç’ka është më e rëndësishme, KLSH do t’i largohet “zbulimeve” të shpërdorimeve hipotetike. Çdo nëpunës i KLSH do të vlerësohet për punën e tij/saj mbi kritere të sakta dhe të qarta profesionale dhe integrale, duke respektuar kërkesat e Ligjit Nr. 8549, datë 11.11.1999 ”Për Statusin e Nëpunësit Civil”, Ligjin 9131 datë 08.09.2003 “Për Rregullat e Etikës në Administratën Publike” dhe Ligjit Nr. 9367, datë 07.04.2005 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave në Ushtrimin e Funksioneve Publike”.
Do të realizohet përshkrimi i ri i punës së secilit, i bazuar mbi standardet INTOSAI për punonjësit e institucioneve supreme të auditimit, të përmbajtura në dy Deklaratat e fundit Meksiko 2007 dhe Johanesburg 2010, me synimin e sigurimit të audituesve dhe nëpunësve me integritet të lartë moral dhe profesional, të varur vetëm nga Kushtetuta, ligji dhe Kodi i Etikës i KLSH. Në bashkëpunim me Fakultetin e Ekonomisë së Universitetit të Tiranës dhe me universitetet e tjera të vendit, KLSH do të organizojë një konferencë vjetore për të sjellë mendimin më të avancuar në fushën e auditimit financiar dhe atij të performancës, mbi bazën dhe të eksperiencave konkrete, duke promovuar specialistët më të zotë dhe rezultativë të tij. Mbi bazën e Nenit 20 të Ligjit organik të KLSH për trajnimin e audituesve, të gjithë audituesit e institucionit do të trajnohen në vijimësi për të përmbushur detyrat e tyre në mënyrë profesionale dhe duhet ta gjejnë veten në respektimin rigoroz të standarteve të etikës së audituesit dhe të standardeve ndërkombëtare INTOSAI.
Përmirësim i transparencës në marrëdhëniet me publikun, nëpërmjet një partneriteti të gjerë me median dhe me organizatat jo-fitimprurëse që luftojnë korrupsionin
Sipas Magnus Borge, Drejtori i Institutit të Zhvillimit të INTOSAI, roli luftues dhe parandalues ndaj korrupsionit për SAI-t rritet shumë dhe me bashkëpunimin e tyre efikas me mediat. “SAI-t mund të luajnë një rol të madh në luftën ndaj korrupsionit, duke komunikuar dhe bërë publike rreziqet e korrupsionit dhe rastet e praktikave korruptive, kur këto janë identifikuar. Ky rol përfshin rritjen e ndërgjegjësimit publik për rëndësinë e transparencës dhe të përgjegjësisë së mbajtjes së llogarive, duke prodhuar raporte auditimi me vlerë dhe në kohën e duhur, të cilat aksesohen nga publiku (“Roli i SAI në luftën kundër korrupsionit”, broshurë e përbashkët e INTOSAI me Transparency International, 2008). Borge po ashtu vëren se disa SAI kanë vendosur lidhje me mediat për të deklaruar në publik rastet e mashtrimit financiar dhe korrupsionit. Ky përafrim duhet të jetë në fokus të punës së përditshme të KLSH me mediat dhe organizatat jo-fitimprurëse që luftojnë korrupsionin. KLSH ka nevojë të fitojë akses në publik dhe për këtë i duhet:
a) të transformojë rrënjësisht faqen e saj në internet, duke vendosur lidhje(links) me strukturat e tjera shtetërore që luftojnë korrupsionin dhe pse jo, dhe me OJF-të aktive në këtë fushë;
b) të furnizojë periodikisht me informacion rrjetet e mediave elektronike dhe të shtypit të përditshëm, të interesuara për mirëmenaxhimin e pronës publike;
c) të bashkëpunojë si partner në botimin e revistave profesionale të fushës, duke kontribuar me kumtesa dhe ese nga anëtarët më aktivë të stafit të tij;
d) të rrisë aksesin e buletinit periodik të KLSH në aktorët kryesorë të opinionit publik, si mediat, opinionistët dhe OJF-të e angazhuara kundër korrupsionit dhe/ose të interesuara për bashkëpunim.
KLSH ka nevojë parësore për një investim të plotë në kuptimin e tërësishëm nga publiku të misionit të tij dhe të aktiviteteve që kryen, si dhe në përmirësimin e imazhit aktual. Për këtë do të përgatisim një strategji komunikimi 2012-2015, që të synojë rritjen e aksesit dhe kuptimin e plotë në publik të misionit dhe rolit të KLSH, si luftues dhe parandalues i korrupsionit dhe i abuzimeve me pronën shtetërore, si dhe të rolit të tij orientues dhe ndreqës në performancën e institucioneve publike që kontrollon. Një strategji e tillë do të pajiset me një plan konkret veprimi 2012-2015, duke mundësuar tryeza të rrumbullakëta informacioni dhe konsultimi me OJF-të që luftojnë korrupsionin dhe/ose të interesuara për bashkëpunim, si dhe me media.