Vlore me 23.01.2010 SESIONI SHKENCOR ISMAIL QEMALI THEMELUES I SHTETIT SHQIPTAR Referuan-Prof . Dr Arben Puto , Prof. Dr Kaliopi Naska, Prof. Dr Eftim Dodona, Politologu Gëzim Tushi, prof as .Dr Bardhosh Gace, historiani Fahri Shaska. Përshëndeten Dr.Bujar Leskaj- drejtor i Institutit politik Ismail Qemali.Shpetim Gjika Kryetar i Bashkësie Vlore “Ismail Qemali -themeluesi i shtetit shqiptar”.Me këtë teme në qytetin ku u ngritë flamuri është mbajtur sesioni shkencor, organizuar nga Instituti i studimeve politike ?Ismail Qemali′ me drejtues Dr Bujar Leskaj dhe bashkia e qytetit të Vlorës . Bujar Leskaj Drjetor i këtij Instituti në fjalën hapëse tha se Vlora ka vulën e vet për ngjarjet madhore të kombit .Ku ngjarja më madhore cilësohet Pavarësia . Personalitet i padiskutueshëm i saj është Ismail Qemali, diplomat,politikan i përmasave evropiane . Është folur dhe do të flitet në çdo përvjetor për kontributin e plakut të Vlorës në shërbim të çështjes kombëtare . Ish-ministri i kulturës tha se në përvjetor të 100 te Pavarësisë ky Institut do të shpalli konkurs për për Ismail Qemalin për ta vendosur në Tiranë,Prishtinë apo në Shkodër dhe kontributi financiar do të jetë′anëtareve të këtij instituti Arben Puto Dr ,Pro ne kumtesën kryesore u mbështetët tek Kujtimet .Botimi I kujtimeve është një eveniment për historiografinë dhe kulturen tone Vepra e shikuar ne dritën e botimit gati një shekull pas botimit te pare origjinal ne anglisht ne vitin 1920,nje vit pas vdekjes se tij ne janar te vitit 1919. Rolin i Ismail Qemalit ne ceshtjen kombëtare kurozohet me shpalljen e pavarësisë ne 1912 e gjen ate ne moshe 70 vjecare,Vitet me te zjarrta te jetës dhe veprimtaria së tij I ka kaluar ne shërbim të Perandorisë osmane .Histografia jonë nuk I ksa lënë fare ne heshtje por I ka rënë shkurt nuk I ka pasqyruar në shkallën e saj të vërtetë .Prfo Dr Puto tha se I.Qemali është një burrë shteti dhe diplomat I klasit të lartë ,njohës I mirë, vështirësive të brendshme të Perandorisë ,njohës I thellë I çështjes lindore,çështjes qendrore politikës së Fuiqve të Mëdha në cerekun e fundit të shekullit XIX. Figura e I.Qemali nuk delë aspak e cënuar si një figurë qëndrore në historinë e Shqipërisë. Çdo ngurim cdo rezervë në adresë të tij si burrë shteti dhe diplomat osman është pa vend.. Mund të injorohet kjo vepër ky bagazh politik, gjysmë shekullor me arsyetimin se atë nuk I përkasin organizatorëve te Pavarësisë Madje është menduar se ato cenojnë integritetin e figurës së I.Qemalit si Baba të Pavarësisë,themelues I shtetit kombëtar shqiptar .Në të vërtetë është dhunuar objektivisht në trajtimin e lëndës historike një mëkat që historgrafia shqiptare e ka bërë mëse një herë. Kjo është historike këto janë faktet, kjo është historia e I.Qemalit por edhe e personaliteteve të tjera të Rilindjes , të cilët në rrethanat e sundit turk .Prof Puto duke trajtuar figurën I.Qemalit thotë se reformator I shquar Mitat Pasha ,frymëzues I kushtetutës e degdisën në Arabi dhe në fund organizojnë eliminimin e tij të këtij njeriu që ishte edhe bashkëpunëtor i I.Qemalit .Duke njohur këto rrethana u arratis ,doli në Europë në 1900Prof Puto solli një të dhënë të re që në kujtimet e tij I.Qemali nuk për mend Lidhjen e Prizrenit .Ku duhet mbështetur qëndrimi se nuk kishte tërhequr vëmendjen ,Prof Puto I bëri një analizë të hollësishme diplomacisë së plakut të Vlorës duke sjell argumentime dhe deduksione për rrugën ndjekur nga plaku I Vlorës drejt themelit të shtetit shqiptar pas një kohë të gjatë robërie .Prof Puto me argumente e tij analizoi veprimtarin e kryetarit të Qeverisë së Vlorës dhe duke ndricuar këtë figurë të madhe se burrë shteti dhe diplomat si I.Qemali I duhej Pavarësisë . Prof .Dr Kalipoi Naska dekane e shkencave politike universitetit ?Illyria??′ë kumtesën ?I.Qemali mbi formën dhe ndërtimin administrativ të shtetit shqiptar tha .I.Qemali është personalitete historik me nje veprimtari politike të begatshme dhe tepër komplekse .Kjo veprimtari poliedrike pushton një periudhë gati 60 vjeçare me lëvizje të armatosura me luftë parlamentare me kryengritje çlirimtare me baticë a zbatica të vrullshme në të cilat ai ka qenë pjesëmarrës mjaftë aktiv në luftë si ideolog si udhëheqës si organizator si diplomat .Kapitullin e jetës si nëpunës i shtetit në administratën e Perandorisë osmane ai filloi në Stamboll ku shumë shpejt u shqua si një person i pajisu me kulturë të gjerë me një euridicion të thellë konstruktiv. Thellimi i studimeve në shkencat juridike dhe inteligjenca e tij të gjitha këto i dhanë dorë që ai shumë shpejt të hyjë në administratën osmane dhe t&′l; kryeje funksione të rëndësishme si guvernator si sekretar i Përgjithshëm i MP J deri këshilltar shteti .Z j Naska tha se I..Qemali u bë armik i absolutizmit sullltanor pikërisht këndi i pikëpamjeve liberale .Kjo e shtyri atë që të marrë pjesë në hartimin e kushtetutës së vitit 1876 apo në hartimin e disa memorandumeve dërguar Portës së Lartë ku kundërshtohej politika absolute e sulltanit dhe nxirrej në shesh kalbëzimi i sistemit administrativë konservator .Duke shqyrtuar Shpalljen e Pavarësisë Prof Naska tha se Kryetari dhe qeverisë i dolën detyra të mëdha për organizmin e shtetit dhe ngritjen e administratës shtetërore,sigurimin e njohjes ndërkombëtare të Shqipërisë dhe kufijve të saj që përfshinë trevat banuara prej shqiptarëve .Që në dhjetor të 1912 u morrin masat për hedhjen bazave të para të organizmit të shtetit dhe miratuan aktet e para legjislative që u përcaktuan nga vendimet e kuvendit kombëtar i cili përfshiu delegatët nga të gjitha krahinat e vendit dhe përfaqësonte objektivisht vullnetin e gjithë kombit duke u bërë organi më i lartë i shtetit shqiptar mbrojtësi dhe shprehësi i sovranitetit shtetëror .Prandaj vendimet e tij kishin vlerën e ligjeve kushtetuese qyq sanksiononin vullnetin e popullit shqiptar për shkëputjen nga Perandoria osmane për krijimin e një shteti të pavarur. Organ tjetër që zgjodhi pleqësia ,kompetencat e të cilës nuk u përcaktuan shprehimisht nga kuvendi kombëtar,por ky pranoi pikëpamjen se pleqësia nuk ishte një parlament apo senat dhe se nuk kishte të drejtë të shkarkonte ministrat ,por duhej konsideruar si një organ këshillimi dhe kontrolli ndaj qeverisë .Prof Naska tha se Kuvendi Kombëtar u kufizua me Shpalljen e Pavarësisë dhe me zgjidhje e qeverisë dhe të pleqësisë .Ai nuk morri në shqyrtim çështjen e formës s qeverisjes s shtetit shqiptar .Prof Naska i jep përgjigje edhe pyetjes që ishte shtruar kur shumica e aktivistëve të rilindjes ishin për shtetin monarkik ku në fakt të gjitha shtetet ballkanike ishin monarki ,por personalitete politike të kohës dalloheshin nga mënyra se si e konceptonin monarkinë absolute apo parlamentare .Shqipëria thotë Prof Dr K.Naska që nga fundi i vitit 1912 i kishte elementët e një organizmi shtetëror të pavarur siç janë qenia e një popullsie të caktuar në një territor të caktuar dhe e një pushtetit publik që ai e drejton atë .Idetë për mënyrën organizmit të vendit ai i kishte shfaqur para shpalljes së pavarësisë .Në atë kohë duke parashikuar vështirësitë që do të ndeshnin në organizmin e një pushtetit të përqendruar ai kishte shprehur thotë Prof Naska edhe mendimin për ndarjen në kantone sipas shembullit të Zvicrës por kjo pikëpamja rezultoi jo e drejtë për shkakun se duke jetuar jashtë vendit i dha rëndësi peshës që ushtronin në jetën e brendshme të popullit shqiptar dallimet e tij krahinore dhe fetare .Prof Naska u përqendrua tek krijimi në nëntor të vitit 1913 të Kanunit të Përshtatshëm si dhe ligjeve që nxori qeveria për organizmin e hallkave të administratës . Naska solli te dhëna te reja si dhe shqyrtoi ndërtimin dhe organizmin e administratës pas shpalljes se Pavarësisë ne vitin 1912 Prof .Dr.Efthim Dodona në fjalën e tij Shpirti i lirsë së vlonjateve që ndodhet brenda qenies time .Dodona përmendi faktin se në fshatin Plasë shumë afër Korçës kur përfundoi Lufta Ballkanike ushtarët mbetur turq po largoheshin dhe gjenerali grek Damjanoi me brigadën e V ushtarakisht Korçën kjo ndodhi në 6 dhjetor 1912. Dodona përmendi kontributin e Faik Konicës dhe Noli si përfaqësuesi i kishës ortodokse shqiptare në Amerikë e cilësuan si pushtim që shkelte çdo rregull ndërkombëtar Dodona përmend faktin se korcari Dhori Kote themelon një revistë Zgjimi , i cili është edhe drejtor i saj në Vlorë .Ky korcar ka jetuar në shtypin patriotit Ibrahim Shyti .Revista Zgjimi pasqyron ngjarjet e kohës dhe në këtë kohë dhe gjatë vitit 1913 në Vlorën tashmë të lirë vijnë shumë atdhetarë ku edhe ata presin me padurim lajme nga Londra lidhur me kufijtë e Shqipërisë dhe sidomos kujt i mbetet Korca dhe Gjirokastra Greqisë apo Shqipërisë .Në numrin 2 nëntor 1913 ka një fotografi të Ujit të Ftohtë me këtë nënshkrim :Grup shqiptarësh nga të gjitha viset e Shqipërisë në Vlorë ” .Prof Dodona shpjegon edhe faktin që patriotët Idromen Kostri,Cerciz Topulli,Loni Llogori ,Themistokli Gërmenji, Stavre Karoli ,Tahir Mazëreku , Musa Demi, Rauf Fico nga Kanina 8 qershor i shkruajnë Qeverisë se janë gati të vdesin kur u shpall lajmi i rremë “Korça në Rrezik ” Nga ky rrezik i tmerrshëm u shtrënguam sot të dalim malit dhe të mbledhim fuqit tona për të marrë masat e fundit Neve jemi këtu 200 vetë dhe cas pas casi po shtohemi .Nuk kemi më ctë presim po të hidhemi gjithë në kufitë dhe ja të vdesim ja të rrojmë bashkë në vendin tonë të dashur .Ejani dhe ju e bashkohenu me ne …”Prof Dodona sjell faktet rreth Bandës Kombëtare Vatra .Ajo u themelua sipa prof Dodonës në Klistër shteti Masacuset në 17 dhjetor 1916.Anëtarë e saj janë të thjeshtë ,punëtorë të larguar nga vendi për arsye ekonomike ,Jashtë orarit të punës nën drejtimin e Thoma Nasit vunë pjesë muzikore si dhe “Vdekja e Pirros”.Band shkon në Vlorë në 3 shtator 1920. K ryetari i bashksisë poeti Ali Asllani dhe djali i tij Dilaveri recitonin Vlora-Vlora .Me vargjet Jam Vlonjat-jam vlonjate kompozitori Thoma Nasi kompozoi këngën Vlora-.Fotografi të kohës tregojnë zbukurimet nëpër ballkone dhe këngët në qytetet ditën e pavarësisë dhe më vonë në luftën e Vlorës . Studuesi Fahri Shaska solli momentet varrosjes të Ismail Qemalit . Kur në 24 janar 1919 vdiq I. Qemali djemtë etij njoftuan prefektit të Vlorës S.Qemali dhe kryetarit të Bashkisë Ali Asllani ..Trupi i Ismail Qemalit u suall nga Peruxhia në Vlorë Ishte vendosur në një karrocë me 8 kuaj e zbukuruar me lule kurse anash rrethohej me badigard italianë të cilët kishin të pushtuar Vlorën .Kishte dalë gjithë Vlorë nga çdo familje kishte një pjesëtar në këtë përcjellje të plakut të Vlorës .Arkivoli ishte i mbuluar me flamur italianë .Kur Ali Asllani q kishte qenë sekretar i tij dhe kishte nënshkruar edhe aktin e dorëheqjes së I.Qemalit ndërhyn tek ushtarët italian të hiqej flamuri italkin .Mirëpo ushtarët kishin marrë urdhër nga Gjenerali Piacentini . Atëherë Seit Qemali,prefekti kërkon nga turma një flamur shqiptar e merr dhe ndërhyrnë mes ushtarëve heq flamurin italianë dhe e mbështjellë arkivolin me flamurin shqiptar .Pati tension ,mirëpo ndërhyri gjenerali italian. Kolona e përmotshme shoqërohej nga djemtë e tij,banda frymore ,shkollat .Nga sheshi i Skelës ku zbriti arkivoli tek tregu i madh turma qëndroi .Aty patriotët Qazim Kokoshi dhe Jani Minga mbajtën fjalimet e tyre kushtuar figurës më të ndritshme të kombit .Pas kësaj turme u drejtua për në fshatin lindjes në Kaninë,ballkonin e qytetit..Buri i shquar u varros në tyrben e fisit Vlora të ngritur nga Sinan Pasha në distancë 8 metra nga trupat e tjerë .Në vitin 1932 me një vendim të parlamentit trupi i Ismail Qemalit prehet në lulishten e Flamurit . Lulishtja “I.Qemali”,është varri i patriotit I.Qemali,obelisku me luftëtarin e lirisë.Ndërtuar në vitin1932.Kanë ekzistuar disa shtëpi,por u prishën me vendim të bashkisë së Vlorë në vitin ′32,për të ndërtuar lulishten “I.Qemali”.Eshtrat e plakut të Vlorësu sollën nga Kanina,ku ishte varrosur në 1919 sëbashku me dy kryeminstrat e tjerë në kopshtin e teqes së Kaninës.Nga shtëpitë e Vlorajve, kanë ekzistuar shtëpia e Xhemil Beut,Syrja Beut,Eqrem Vlorës.Tek shtëpia e Xhemilit,është pritur në jetë ardhja e ëngjëllit shqiptar Ismail Qemali.Mbledhja e rëndësisë shqiptare është mbajtur në shtëpinë e I.Qemalit.Në 28 nëntor,pasdite.U nënshkrua akti i Pavarësisë rreth 1.5 faqe dhe ju dërgua fuqive të mëdha.Me këtë punë dokumentat citojnë se është marrë Lef Nosi,duke dërguar qeverive njoftimin.Në 4 dhjetor 1912 formohet Qeveria e Vlorës.Numëri i ministrave ishte10 ministra.Raporti midis feve 5 me 5.Kryeministër I.Qemali musliman,zvkryeministër Dom N.Kacorri katolik.7 ditë është regjistruar kohëzgjatja e kuvendit të Vlorës,me fillesë 28 nëntorin,por brenda këtij intervali,data 5 s′ka ndonjë aktivitet.Ministrat ishin të shkolluar në shkollat e Romës,Vjenës,Stambollit,Athinës,Mehmet Pashë Dërhalla,ministër i luftës ishte gjeneral.Në këtë kuvend, nuk kanë marrë pjesë patrioti Hasan Prishtina,saktëson cicëroni dhe Idriz Seferi.Ata ndodheshin të izoluar në burgkalan e Beogradit,si elementë të rrezikshëm.Nga historianë të kohës së dikaturës është cituar se këta persona kanë qënë prezentë në Vlorë,ndërsa faktet që disponojnë në këtë muze flasin për të dhëna të tjera.Isa Buletini mbriti me vonesë për shkakun e pritave, që i kryenin rrugës.Por erdhi plot me 400 trima,të zgjedhur, që formuan gardën nacionale.Në këtë ndërtesë janë zyrat e Lef Nosit,Mehmet Dërhallës,Luigj Gurakuqit,salla e kabinetit ministror,ku mblidhej qeveria e Vlorës.Gazeta e parë e shtetit shqiptar është :Pëlindja e Shqipëniës”,botim i Qeverisë së Vlorës,nxorri dritëzën e parë në gusht,viti 1913 deri në 26 mars 1914. Në këtë gazetë zyrtare kontriboi publicisti M.Grameno i thirrur urgjent nga Vlora ai mbriti aty rreth 2 dhjetorit.Largimin e Esat Pashës i pakënaqur nga vendi i ministrit të punëve të Brendshme ,Grameno i përgjigjet tek “Pëlindja…Shqipëria pasha do të bëhet për shqiptarët gjithë të krishterë e muhamedanë edhe edi fort bukur,që s′bëhet Turqi e vogël…”..Në këto zyra gjënden dokumenta origjinale.Zyra e kryeminstrit I.Qemali ka karrigen,tavolinën e punës,raftet e librave.Një foto origjinale I.Qemali dhe qeveria në ballkon,poshtë populli duke pritur me ankth vendimet e konferencës së ambasadorëve në korrrik ′12.Në fillim citon udhërrfyesi, ministrat punon nëpër shtëpit e vlonjatëve.Ministri i arsimit L.Gurakuqi e kishte zyrën tek shkolla Nr 1,mes nxënësve.Në kuvendin e Vlorës u zgjodh edhe senati me 19 veta më kryetar Vehbi Dibrën.Përbërja e delegatëve të kuvendit të Vlorës.14 delegatë ishin nga Kosova,4 nga Camëria,6 nga Vlora,7 Elbasani,12 Durrësi,4 Korca,11 Dibra,4 delegatë nga kolonitë shqiptare jashtë vendit. Kryeminstri Ismail Qemali punoi 40 vjet në administratë deputet,vali.17 vjeç ishte përkthyes në Ministrinë e Jashtme,guvernator në Varna,Tripoli.U internua nga perandoria osmane në Anadoll në një munges prej 7 vjetësh.1900 arratiset në Greqi me një anije angleze.Kryeminstri kishte 9 fëmijë.6 djem, 3 vajza.Në zyrën e kryeminstrit është një foto e tij me 6 djemtë e tij.Në këtë zyra janë kujtimet e tij, që fillimisht u nxorrën në dritë nga shqiptarët e Amerikës. Botuar ne gazeten Republika, date 25.01.2010 – Nga Gezim Llojdia