I nderuar zoti President,
Të nderuar deputetë, perfaqësues të botës akademike, Profesoratit dhe shoqërisë civile
Të nderuar kolegë auditues,
Aktiviteti i KLSH-së gjatë vitit 2017 është udhëhequr nga moto « Auditimi publik në shërbim të qytetarit » të Kongresit INCOSAI i XXII-të i INTOSAI-t dhe nga moto “Si mund të ndihmojnë SAI-et në rikthimin e besimit të qytetarëve tek qeverisja publike?” e Kongresit të X-të EUROSAI-t .
Qasja e përzgjedhur për të realizuar këto dy moto rrjedh sërisht nga një mesazh kuptimplotë i Kongresit INCOSAI i XXII : « Të bashkuar në ambicje dhe vendosmëri ».
Jemi përpjekur të bëjmë realitet në aktivitetin tonë dy motot e mësipërme në dy drejtime themelore. Së pari, duke punuar për modernizimin e institucionit nga këndvështrimi i aftësive audituese dhe së dyti, duke kontribuar në përmirësimin e qeverisjes publike, me thellimin e luftës kundër korrupsionit dhe mashtrimit financiar.
Viti 2017 përfaqësoi vitin e fundit të zbatimit të Strategjisë së Zhvillimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit 2013-2017, e rishikuar. Objektivat strategjikë të institucionit kanë ecur paralel me objektivat e Planeve Strategjike 2011-2016 te INTOSAI-t dhe 2011-2017 te EUROSAI-t, dy organizatat e komunitetit të institucioneve supreme publike të auditimit në Evrope dhe botë. Monitorimi i zbatimit të kësaj Strategjie ka sjellë bilancin e pesë viteve 2013-2017 të konsolidimit të reformës institucionale në KLSH dhe krijimit të një modeli institucional që afron me modelet më të përparuara të institucioneve supreme të auditimit në Evropë. Bazuar në nivelin e treguesve te Kornizës se Matjes së Performancës se nje Institucioni Suprem Auditimi, dokument i miratuar si standard ISSAI në Kongresin e fundit të INTOSAI-t, objektivat e përcaktuara në Strategjinë e Zhvillimit 2013-2017 janë realizuar në masën 80 %. Në këta 6 vite (duke shtuar edhe vitin 2012), institucioni, bazuar në marrëveshjet e bashkëpunimit dhe partneritetet me institucionet simotra të zhvilluara evropiane, ka arritur të përgatisë një trupë audituesish, të mirëtrajnuar dhe të motivuar, e cila zbaton me kompetencë dhe rigorozitet profesional standardet ndërkombëtare të auditimit suprem, ISSAI-t.
Në Strategjinë e Zhvillimit Institucional 2013-2017, e rishikuar, Objektivi i Parë Strategjik ishte zhvillimi i kapaciteteve institucionale të KLSH nëpërmjet amendimit dhe përsosjes të bazës rregullatorë, në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit dhe praktikat e mira evropiane. Sot KLSH ka një ligj organik bashkëkohor dhe tërësisht në përputhje me standardet e INTOSAI-t, të miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në fund të vitit 2014, me ndihmën e ekspertizës së Drejtorisë së Përgjithshme të Buxhetit të Bashkimit Evropian. Janë miratuar dhe janë në funksionim një kuadër i brendshëm rregullator administrativ e organizativ së bashku me Manualet dhe udhëzuesit specifikë në funksion të adoptimit të Standardeve ISSAI. Qasja e institucionit në përmbushje të Objektivit të Dytë Strategjik, rritja e kapaciteteve audituese dhe e cilësisë së auditimit, u udhëhoq nga parimet dhe praktikat më të mira ndërkombëtare, duke e bazuar zhvillimin metodologjik dhe profesional i burimeve njerëzore në dy shtylla kryesore: (1) krijimin e një profili të lartë profesional të audituesit publik; (2) sigurimin e kryerjes së veprimtarisë audituese, në përputhje të plotë me standardet e auditimit të jashtëm publik si dhe praktikat e mira të fushës të konkretizuara në manualet e auditimit, rregullore të procedurave të auditimit, përmirësimin e raportimit dhe transparencës si dhe trajnimin e vazhdueshëm të stafit auditues.
Puna për rritjen e trajnimeve dhe marrjen e eksperiencës drejtpërsëdrejti në auditim nga ekspertë të SAI-ve simotra u thellua me nisjen e Projektit të Binjakëzimit me fondet e Bashkimit Evropian IPA 2013, me SAI-t e Polonisë (NIK) dhe të Kroacisë si partnere, në mars të vitit 2016. Vetëm gjatë vitit 2017 u organizuan nga ekspertë polakë, kroatë dhe holandezë 37 misione pranë audituesve të KLSH, duke dhënë 80 rekomandime. Zhvillimet profesionale dhe rritja e kapaciteteve audituese mbështetën fuqimisht angazhimet të ndërmarra nën Objektivin e Tretë Strategjik, përmirësimi i cilësisë dhe shtimi i numrit të auditimeve të performancës. Me miratimin e Ligjit 154/2014, KLSH u mandatua për të realizuar auditime performance në mënyrë eksplicite dhe specifike, me akses të pakufizuar, si në subjekte, ashtu edhe në informacion, sikurse dhe me të drejtën për të raportuar në Kuvend me auditime individuale performance. Për vitin 2017, numri i auditimeve të performancës u rrit me 20% në krahasim me vetëm një vit më parë, duke arritur në 15 auditime, trend që do të vijojë të mbahet edhe në të ardhmen, duke e kthyer këtë lloj auditimi në boshtin e përpjekjeve tona për përmirësimin e funksionimit të administratës shtetërore dhe rritjen e besimit të qytetarit tek kjo administratë, në ndjekje të modeleve të institucioneve homologe europiane dhe më gjerë. Me Objektivin e Katërt Strategjik, KLSH provoi të kalonte drejt një zhvillimi ambicioz, atë të auditimeve në sistemet e teknologjisë së informacionit, ndërkohë që baza e njohurive dhe e teknologjisë së trashëguar nga viti 2011 ishte praktikisht e papërfillshme ose zero. Në Ligjin nr. 154/2014, institucioni u mandatua për të realizuar auditime të teknologjisë së informacionit si një lloj i veçantë i auditimi, nëpërmjet të cilit, KLSH mbledh dhe vlerëson provat, për të përcaktuar nëse një sistem kompjuterik mbron asetet, ruan integritetin e të dhënave, lejon që synimet e subjektit që auditohet të arrihen në mënyrë efektive, duke përdorur burimet në mënyrë efiçiente. Nën këtë objektiv, është krijuar Drejtoria e Auditimit të Teknologjisë së Informacionit dhe janë realizuar auditimet e para të këtij lloji, ndërkohë që është punuar për të miratuar kuadrin e plotë rregullativ mbi të cilin realizohen auditime të tilla mjaft komplekse. Numri i auditimeve TI është modest, por me një trend rritës nga viti në vit, fakt që tregon se edhe në këtë lloj auditimi konsolidimi i punës audituese është i kënaqshëm. Në përmbushje të Objektivit të Pestë Strategjik, institucioni ka rritur kontributin për qeverisjen e mirë, nëpërmjet thellimit të luftës kundër korrupsionit.
Sot, SAI-t, jo vetëm në Evropë, por në të gjithë botën, janë thirrur në testin e kohës për të dëshmuar se kanë aftësinë të rrisin besimin qytetar në qeverisjen publike, nëpërmjet auditimeve të tyre gjithnjë e më cilësore, të guximshme dhe parandaluese ndaj risqeve për keqmenaxhim, menaxhim të papërgjegjshëm dhe abuzim me paranë publike. Aktiviteti ynë në këtë drejtim, merr rëndësi ne kushtet e procesit të integrimit të vendit tonë, pas miratimit kohët e fundit të Strategjisë së Bashkimit Europian për Ballkanin Perëndimor, ku qartësisht shpaloset perspektiva e integrimit në BE për Shqipërinë, në rast të suksesit në kryerjen dhe thellimin e reformës në drejtësi.
Reforma në drejtësi është e lidhur me perpjekjet për të ndërgjegjësuar nënpunësit e Shtetit për detyrimin në mbrojtje dhe ruajtje të parasë dhe aseteve publike, duke patur për mision shërbimin ndaj qytetarit, njëlloj si orientimet dhe mesazhet qëndrore të Kongreseve të fundit INTOSAI dhe EUROSAI të komunitetit të institucioneve supreme të auditimit.
KLSH, në këto pesë vite 2013-2017, e ka orientuar aktivitetin auditues drejt sfidave të mirëqeverisjes publike, duke synuar të fitojë besimin e qytetarit përmes një roli aktiv në thellimin e luftës ndaj korrupsionit në të gjitha nivelet e qeverisjes së vendit. Standardet e INTOSAI-t, ISSAI-t, të cilat institucioni po i zbaton tashmë gjerësisht në punën e tij, nënvizojnë rolin këshillues dhe rekomandues të institucioneve supreme të auditimit në drejtim të parandalimit të sjelljeve korruptive dhe abuzimeve me fondet publike, por mjedisi në të cilin operojmë si dhe nivelet e larta të korrupsionit në çdo qelizë të qeverisjes së vendit, kanë imponuar një qëndrim të balancuar ndërmjet rolit parandalues me rolin ndëshkues të institucionit kushtetues të auditimit në vendin tonë. Numri i kallzimeve penale gjatë kësaj periudhe ka qënë tregues i punës sonë në këtë drejtim. Në 266 kallzime penale apo indicie të përgatitura për një numër prej 847 punonjësish të lartë, të mesëm dhe të ulët të administratës shtetërore, të kapur në abuzime flagrante, punonjësit e nivelit të lartë drejtues të kallzuar penalisht përbëjnë 33% të totalit të personave të kallzuar (281 individë).
Këto kallzime, si dhe në tërësi dosjet e auditimeve të realizuara nga KLSH, janë indicie dhe materiale te vlefshme për institucionet e reja të reformës në drejtësi, që do të fillojnë së shpejti nga funksionimi, për të identifikuar një korrupsion të pafrenuar dhe pak të goditur deri sot, nga strukturat qeverisëse apo organet përgjegjëse për hetimin dhe ndëshkimin e shkeljeve të konstatuara nga audituesit e KLSH. Si institucion i mandatuar nga Kushtetuta, KLSH e shikon veten në front të parë të luftës kundër korrupsionit galopant dhe veprimtare aktive e reformës në drejtësi, jo si institucion i anashkaluar apo pak i përfillur prej saj, dhe gjykon se kjo kërkon sinergji bashkepunimi mes të gjithë veprimtarëve të tjerë përgjegjës për të garantuar realizimin e objektivit strategjik të kësaj reforme. Nën Objektivin e Gjashtë Strategjik, KLSH ka integruar elementë modernë të komunikimit dhe ka miratuar në qershor 2017 Strategjinë e Komunikimit 2017-2019, duke synuar të përçojë zërin e qytetarit dhe të publikut nëpërmjet auditimeve dhe raportimeve për gjetjet dhe rekomandimet e tyre. Strategjia e komunikimit thekson marrëdhëniet e KLSH me publikun dhe Kuvendin, duke përfshirë edhe partnerë të tjerë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Në vitin 2016, Kuvendi miratoi Rezolutën për vlerësimin e veprimtarisë së Kontrollit të Lartë të Shtetit për vitin 2015, duke vlerësuar progresin e arritur nga institucioni në përafrimin e punës së tij audituese me standardet ndërkombëtare të fushës. Kjo Rezolutë shpreh angazhimin maksimal të Kuvendit me qëllim përmirësimin e bashkëpunimit si dhe për mundësinë e krijimit të Nënkomisionit parlamentar brenda Komisionit për Ekonominë dhe Financat, për të monitoruar në mënyrë sistematike aktivitetin e KLSH-së dhe veçanërisht zbatimin e rekomandimeve të KLSH nga institucionet e Shtetit.
Për vitin 2017, institucioni ka qenë i pranishëm 6.7 herë më shumë me informacione dhe mesazhe në median e shkruar dhe ka gjashtëfishuar praninë e tij në mediat audiovizive, krahasuar me vitin 2010, duke u prezantuar në median e shkruar me artikuj, njoftime, editoriale dhe komente analitike. Një vlerë e shtuar e KLSH-së në gjashtë vitet e fundit (2012-2017) në fushën e komunikimit dhe të transparencës së institucionit është kolana e botimeve të saj, e cila ka arritur në fund të vitit 2017 në 83 tituj, nga vetëm 12 botime modeste të periudhës 1992-2011.
Komunikimi gjatë vitit 2017, përmes mjeteve te teknologjise se informacionit ka arritur të përmbushë objektivat e kësaj strategjie. 97% e vendimeve të Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit për gjetjet dhe rekomandimet nga auditimet sot publikohen në faqen në internet të institucionit në kohë pothuajse reale. Raportet më të rëndësishme të auditimit i janë dëguar dhe komunikuar Kuvendit, duke synuar një ndërveprim aktiv me Ligjvënësin.
**
KLSH vjen sot në këtë analizë vjetore të përgjithshme pas kryerjes së analizave vjetore të departamenteve të auditimit. Kemi përmbledhur gjetjet, sugjerimet dhe vërejtjet ndaj punës dhe qasjes sonë nga ana e ekspertëve të shoqërisë civile të pranishëm në analizat e departamenteve, të cilët i falenderojmë për pjesëmarrjen dhe kontributin. Si institucion besojmë fort në punën në sistem, ku përfshihen 1) Presidenti dhe Kuvendi, 2) Qeveria, 3) Opozita, 4) Institucionet e Pavarura dhe 5) Shoqëria Civile dhe Mediat, për përmirësimin e qeverisjes dhe rritjen e përgjegjësisë dhe llogaridhënies së institucioneve publike.
Me lejoni që në emër të të gjithë audituesve të Kontrollit të Lartë të Shtetit të veçoj ndihmesën dhe kontributin e dhënë në mbështetje të rolit dhe veprimtarisë së KLSH nga Shkëlqesia e Tij z. Ilir Meta, më parë në rolin e Kryetarit të Kuvendit dhe sot si President i Republikës. Prania e Tij në këtë analizë është një tregues domethënës i vlerësimit që Presidenti i Republikës ka ndaj misionit të institucionit kushtetues të KLSH dhe i mbështetjes së pakursyer të Tij të sotme dhe në të ardhmen për institucionin.
Falenderojmë dhe vlerësojmë lart Kuvendin e Shqipërisë, Kryetarin e tij, Komisionin e Ekonomisë dhe Financave, në veçanti Kryetarin e Komisionit z. Erjon Braçe dhe Sekretarin, Akademik Anastas Angjeli, për mirëkuptimin dhe mbështetjen e gjerë që na kanë dhënë si KLSH.
**
TREGUESIT E PERFORMANCËS 2017
Viti 2017, është viti i tretë i matjes së performancës së institucionit sipas strukturës së standardizuar të Kuadrit të Matjes së Performancës së Institucioneve Supreme të Auditimit. Matja e standardizuar e punës së një SAI nepermjet treguesve te performances siguron një bazë objektive për të treguar lidhjen e tij të vazhdueshme me Parlamentin, Institucionet e tjera publike, shoqerine civile dhe qytetarët. Kjo matje synon të vlerësojë kontributin e SAI-t në menaxhimin financiar publik, në qeverisjen e mirë dhe llogaridhënien, si dhe në përpjekjet për të luftuar korrupsionin. Ajo i jep mundësinë SAI-t për të qenë një organizatë model, duke u udhëhequr nga promovimi i transparencës dhe llogaridhënies.
Matja e punës nëpërmjet treguesve të performancës, të cilët përmbledhin standardet ISSAI dhe praktikat e tjera më të mira të përcaktuara nga INTOSAI, jep një pasqyrë të të gjitha fushave më të rëndësishme të aktivitetit dhe rezultateve të një SAI. Ajo përfshin si proceset e brendshme të institucionit (mënyrën e organizimit, zbatimin e rregullores së brendshme, zhvillimin e burimeve njerëzore, etj.), ashtu edhe komunikimet me palët jashtë (partneritetet, komunikimin me qytetarët dhe publikun, etj.) dhe rezultatet.
Matjet objektive të performancës në formën e treguesve e bëjnë atë të përshtatshme dhe për krahasimin e performancës së aktivitetit të SAI-t në mënyrë dinamike me veten gjatë kohës, apo me SAI-et simotra, duke krijuar kështu një sistem të unifikuar vlerash e standardesh, sikurse e shpreh edhe motoja e INTOSAI-t “Nga eksperienca e përbashkët, përfitojnë të gjithë”.
Po pse themi që KLSH i ka përmbushur detyrat e përmbajtura në dy motot e dy Kongreseve të fundit të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t dhe pikërisht : « Auditimi publik në shërbim të qytetarit », dhe “Si mund të ndihmojnë SAI-et në rikthimin e besimit të qytetarëve tek qeverisja publike?”
Së pari, kemi përmbushur detyrën dhe mandatin tonë kushtetues, duke realizuar 156 auditime nga 154 të planifikuara, nga të cilat:
25 janë auditime përputhshmërie;
14 janë auditime financiare;
15 janë auditime performance;
92 janë auditime rregullshmërie;
5 janë auditime IT;
5 janë auditime tematike;
si dhe janë në proces evadimi dhe 6 auditime te tjera.
Shpërndarja e llojeve të auditimeve pasqyron zhvillimin dhe modernizimin e institucionit, duke shfrytëzuar maksimalisht burimet njerëzore. Pavarësisht kapaciteteve të limituara, KLSH ka arritur të mbuloje me auditim të gjitha fushat e veprimtarisë shtetërore, të shpenzimit apo gjenerimit të fondeve publike, duke u përqëndruar me auditime performance, financiare, te perputhshmerise dhe te teknologjise se informacionit në institucionet e shpenzimeve dhe të ardhurave më të mëdha, ose të një rëndësie parësore për ekonominë dhe shërbimet publike të vendit.
Auditimet e performancës janë rritur ndjeshëm në numër (20 perqind me shume se nje vit me pare), duke rritur cilësinë e auditimeve. Kemi arritur që cilësia të shoqërohet me mbulueshmëri institucionesh dhe fushash veprimi të administratës shtetërore, jo vetëm përgjatë 2017-s, por që nga nisja e implementimit të Planit Strategjik 2013-2017.
Auditimet financiare janë dyfishuar në numër krahasuar me vitin 2016, nga duke treguar se po punohet me impenjim të madh për të përmbushur sfidat e reja, lidhur me dhënien e opinionit për hartimin e pasqyrave financiare. Theksojmë se këto auditime po përballen me sfidën e implementimit të modeleve të reja të auditimit bazuar në një vlerësim risku sipas një metodologjie të re dhe në përputhje me standardet e INTOSAI
Me sugjerim të Drejtorisë së Përgjithshme të Buxhetit të BE-së, DG-Budget, si KLSH po përpiqemi të shkëputemi nga auditimet tradicionale të ligjshmërisë, duke synuar metodologji bazuar në praktikat më të mira të komunitetit INTOSAI. Për këtë, kemi veçuar Auditimet e Përputhshmërisë nga ato të rregullshmërisë ligjore, duke synuar më shumë ndërhyrjet në sistemin e funksionimit të njësive të audituara, me qëllim përmirësimin rrënjësor të punës dhe rezultateve të tyre, dhe jo konstatimin e të njëjtave shkelje ligjore që përsëriten në kohë, duke propozuar thjesht masat administrative dhe disiplinore të rradhës.
Së dyti, duke e konsideruar veten si shërbëtor të qytetarëve dhe si agjent kryesor të Kuvendit për të garantuar mirëqeverisjen, në të gjithë punën tonë jemi munduar të japim rekomandime të cilat do të mund të ndryshonim edhe kulturën menaxheriale e cila mbetet akoma në nivel të ulët, sidomos në segment më fundore të organeve qeverisëse e reflektuar në cilësi të ulët në shërbimin e qytetarëve. Në të gjithë aktivitetin auditues të realizuara gjatë vitit 2017 kemi dhënë 91 rekomandime “Propozime për ndryshim legjislacioni”, 2082 rekomandime të natyrës “Masa Organizative”, 1007 “Masa Disiplinore” dhe në po atë nivel “Masa administrative” në kompetencë të institucioneve përgjegjëse ku vendin kryesor e zënë rekomandimet që i adresohen Agjensisë së Prokurimit Publik. Megjithëse numri i këtyre rekomandimeve është i konsoliduar, statusi i zbatimit të tyre pavarësisht se KLSH ka tentuar të ndjekë një politikë follow-up plotësisht sipas standardeve ndërkombëtare të auditimit dhe praktikave më të mira në këtë fushë, mbetet i ulët.
Kështu, masat organizative të pranuara në masën 53% janë zbatuar plotësisht në nivelin 7% ndërkohë që 60% e tyre janë në proces zbatimi. Po kur shkojmë tek analiza e masave disiplinore konstatojmë se janë pranuar në masën 38% dhe janë zbatuar këto vetëm në nivelin 47%, fakt që tregon apatinë e strukturave qeverisëse në adresë të rekomandimeve të KLSH.
Së treti, treguesi i dobishmërisë, efektivitetit të institucionit, një tregues qendror i Kuadrit të Matjes së Performancës së Institucioneve Supreme të Auditimit, i përdorur gjerësisht nga SAI-t moderne evropiane dhe nga GAO amerikane, eshte 31.9 leke per KLSH-ne per vitin e kaluar. Pra, për çdo një lek të shpenzuar nga Buxheti për institucionin, institucioni ka zbuluar dhe kërkuar për t’u zhdëmtuar ne Buxhetin e Shtetit 31.9 lekë. Ne krahasim me periudhen 2002-2011 (me nje mesatare 21.1 leke), efektiviteti i institucionit per periudhen 2012-2017 eshte rritur mbi pese here (108.7 leke).
Së katerti, për të gjitha abuzimet dhe shkeljet flagrante në përdorimin e fondeve publike, si KLSH kemi çuar në organet e prokurorisë personat përgjegjës. Kallëzimet penale në mjedisin shqiptar përbëjnë një tregues të rëndësishëm të luftës ndaj korrupsionit shtetëror dhe papërgjegjshmërisë së nënpunësve shtetëror. Për vitin 2017, kallëzimet penale kanë qënë gjithsejt 47, për drejtues kryesisht të rangut të mesëm dhe të lartë të administratës shtetërore. Institucioni ka rritur cilësinë e përgatitjes së dosjes për kallëzim penal dhe ka shkurtuar kohën e përgatitjes së kallëzimit.
**
KLSH nga auditimet e kryera në vitin 2017, ka identifikuar disa çështje thelbësore mbi qëndrueshmërinë e financave publike, të cilat, duke qenë se vijojnë ndër vite, në mendimin tonë kërkojnë një vemëndje të shtuar të Kuvendit dhe Qeverisë. Po përqëndrohemi në disa nga gjetjet dhe rekomandimet më kryesore:
Ligji « Për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik »
KLSH për disa vite rradhazi i ka adresuar në mënyrë të përsëritur, që nga viti 2013, Kuvendit, Qeverisë dhe të gjitha instancave të larta shtetërore rekomandimin për hartimin e Ligjit “Mbi përgjegjësinë material te nepunesit publik” në të cilin do të trajtohet përgjegjësia financiare e punonjësve të njësive publike (zyrtarët e lartë dhe punonjësit e të gjithë niveleve) për dëmet ekonomike të shkaktuara qëllimisht apo nga neglizhenca, gjatë ose në lidhje me procesin e kryerjes së detyrave zyrtare.
Mungesa e theksuar e përgjegjshmërisë financiare në vend është evidentuar dhe theksuar edhe nga Progres Raportet e Bashkimit Evropian të viteve të fundit. Jemi të sigurt se me hapat për realizimin e plotë të reformës në drejtësi, kjo përgjegjësi do të shtohet, pasi reforma duhet të vijojë edhe në këtë drejtim. Gjykojmë se ka ardhur koha që Kuvendi, Komisioni për Ekonominë dhe Financat në bashkëpunim me Qeverinë, të marrë nismën për hartimin e këtij ligji kyç në rritjen e përgjegjësisë, llogaridhënies dhe në disiplinimin e vendimmarrësve dhe menaxherëve kryesorë të financave tona publike.
Kredibiliteti i procesit të buxhetimit
Nga auditimi “Për Zbatimin e Buxhetit të vitit 2016”, kemi konstatuar se vijohet me praktikat e programimeve jo realiste, ku programimi i të ardhurave mbetet pika më e dobët dhe që ndikon edhe në ndryshimin e shpenzimeve. Nisur nga kjo praktikë që vijon prej vitesh, ku kuadri makroekonomik dhe fiskal i përshtatet ndryshimeve të nevojshme buxhetore, reflekton mungesën e rolit të të qënit mjet strategjik, dhe pikë reference për Programimin Buxhetor Afatmesëm (PBA) dhe vjetor. Kjo mangësi vijon edhe për shkak të mungesës së Këshillit Fiskal, një organi të pavarur që do të përfshihej në studimin dhe përpilimin e parashikimeve makroekonomike të sakta, të besueshme dhe të pacënueshme, duke ndikuar kështu në cilësinë e planit buxhetor afatmesëm dhe vjetor, si dhe në mbikëqyrjen e përputhshmërinë me rregullat fiskale aq të nevojshme për të siguruar stabilitetin fiskal.
Një ndër rekomandimet kryesore të KLSH në lidhje me zbatimin e Buxhetit të Shtetit, i adresohet realizimit të të ardhurave buxhetore kundrejt planifikimit, duke bërë të mundur edhe një planifikim të mirë të shpenzimeve buxhetore, i cili do të luante një rol kyç në plotësimin e nevojave të vendit, në përmirësimin e shërbimeve publike dhe njëkohësisht në rritjen e investimeve dhe nxitjen ekonomike. Në këtë mënyrë konsolidimi fiskal do të arrihej përmes rritjes së të ardhurave dhe jo me frenim të shpenzimeve publike. KLSH ka konstatuar se të ardhurat totale të programuara në 2016 janë ulur me 5.5%, krahasuar me fazën e parë të Planifikimit të Buxhetit Afatmesëm(PBA) 2016-2018. Shpenzimet e programuara për këtë vit janë ulur me 6.3% krahasuar me fazën e parë të PBA.
KLSH ka theksuar se përmbushja e synimeve strategjike kërkon një angazhim gjithëpërfshirës dhe nuk është përgjegjësi vetëm e Ministrit dhe e Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, të cilët koordinojnë këtë proces. Ndryshimet me akte normative, sidomos atyre që bëhen gjatë muajit dhjetor, shkaktojnë mungesën e kredibilitetit të buxhetit dhe për rrjedhojë kërkojnë një adresim më të kujdesshëm dhe koherent.
KLSH thekson rëndësinë që ka për financat publike ndërgjegjësimi i subjekteve dhe aktorëve të tjerë për rëndësinë e një plani buxhetor realist dhe në mbështetje të objektivave strategjik të vendosur, i cili do të kontribuonte edhe në uljen e riskut për krijimin e detyrimeve të prapambetura.
Borxhi publik dhe risqet nga borxhi i jashtëm
Kemi konstatuar se niveli i borxhit publik (si % kundrejt PBB) nuk tenton drejt parametrave të synuar, pasi për vitin 2015 niveli i borxhit publik është rritur në nivelin 73.06%, kurse për vitin 2016 niveli i borxhit publik ka arritur në 72.4% dhe është larg trendit që të çon në përmbushjen e objektivave strategjik të vendosur. Rritja e portofolit të huasë së jashtme mban ekspozimin e lartë të monedhës ndaj kurseve të këmbimit ku për pagesat e shërbimit të borxhit, efekti nga kurset e këmbimit dhe rivlerësimet e stokut në fund të vitit sjellin diferenca të mëdha. Vetëm nga përdorimi joefektiv i instrumentave financiare për konvertimin e flukseve të borxhit të jashtëm buxheti i shtetit ka mbajtur një kosto të konsiderueshme prej rreth 1 miliard lekë në vitin 2016.
Kemi arritur në konkluzion se treguesit e përdorur për menaxhimin e borxhit publik, nuk përmbushin kërkesat e standardeve të pranuara në lidhje me vlerësimin e qëndrueshmërisë, kostos së borxhit dhe menaxhimin e tij me ekonomicitet dhe eficiensë. Rezultatet e treguesve përgjegjës për vlerësimin e qëndrueshmërisë dhe kostos së borxhit publik si: Borxh i Jashtëm/ Eksporte, Borxh i Jashtëm/ Rezervave Valutore dhe Indikatori i Hendekut Primar Afatshkurtër, tregojnë se aftësia ripaguese e ekonomisë sonë kundrejt borxhit publik, është në rënie. Këto rezultate lidhen drejtpërdrejtë me koston që përballon shteti për shlyerjen e interesave dhe principalit.
Mungesa e zbërthimit të strategjive afatmesme të menaxhimit të borxhit publik në plane konkrete veprimi dhe strategji alternative ia bën të pamundur Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë diversifikimin e risqeve për të arritur në një menaxhim efiçient të borxhit publik.
Kemi kërkuar vëmendje të shtuar të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë lidhur me menaxhimin e borxhit publik dhe angazhim maksimal që të përmbushen objektivat e vendosura për ta ulur borxhin publik nën 60% të PBB-së brenda një periudhe afatmesme.
Programim dhe realizim i kujdesshëm i investimeve publike dhe vëmendje ndaj stokut të detyrimeve të prapambetura
Nga auditimet e realizuara, kemi konkluduar se ka një menaxhim jo të kujdesshëm të fondeve që programohen për investime, dhe që më pas realizohen gjatë vitit. Është lehtësisht e verifikueshme që si në programim dhe në realizim ka një spostim të investimeve në tremujorin e fundit, duke arritur pikun në muajin dhjetor. Rreth 34% e investimeve me financim të brendshëm (ose 14,7 miliardë lekë) janë realizuar gjatë muajit Dhjetor. Ndërsa shpenzimet kapitale me financim të huaj (kredi dhe grante), janë realizuar në masën 72%. Gjithshtu u vu re përdorimi i buxhetit të vitit 2016 për shlyerjen e detyrimeve të prapambetura që shkojnë edhe deri në vitin 2011, duke krijuar detyrime të reja të prapambetura. Si pasojë e përdorimit të fondeve të këtij viti në shlyerjen e investimeve të periudhave të mëparshme, në fund të 2016 nga auditimi rezulton se janë krijuar detyrime të reja të prapambetura në shumën 1,8 miliardë lekë.
Nga auditimi i realizuar në njësitë e vetëqeverisjes vendore, kemi konstatuar se megjithëse reforma territoriale ka qenë e domosdoshme, për të cilën KLSH ka rekomanduar kryerjen dhe përshpejtimin e saj, përveç impakteve pozitive që ka dhënë në drejtim të përqendrimit dhe menaxhimit më të mirë të të ardhurave, rritjes së volumit të investimeve, në opinionin tonë, edhe në vitin e dytë të zbatimit të saj, nuk janë arritur pritshmëritë e duhura në lidhje me rritjen dhe cilësinë e shërbimeve ndaj komunitetit, rritjen e të ardhurave financiare, etj. Zbatimi i procesit të reformës për riorganizimin administrativo-territorial, në praktikë shfaq mjaft problematika si në transferimin e aseteve, në cilësinë e hartimit të bilanceve të konsoliduara, dorëzimin e inventarëve sipas llogarive, veçanërisht detyrimet tatimore të bizneseve, etj. Efekt negativ në këtë drejtim ka pasur edhe fakti se shumë punonjës të cilët kanë qenë të ngarkuar me detyra funksionale, u larguan nga puna për arsye strukturore etj., pa bërë dorëzimin e detyrës, duke mos krijuar vazhdimësi të informacionit zyrtar e për pasojë vënien në vështirësi reale strukturën e re të Bashkive. Sensitivë është borxhi i konsiderueshëm i krijuar ndaj subjekteve private, nëpërmjet krijimit të detyrimeve për fatura të palikujduara ndër vite, për arsye te kryerjes së punimeve apo shërbimeve pa u siguruar më parë fondet e nevojshme për kryerjen e tyre. Në bilancet e Bashkive rezultojnë mjaft detyrime të krijuara nga viti 2012 e pëpara, por prej tyre, nuk ka një analizë të borxhit të krijuar në çdo vit nga pamjaftueshmëria e aftësisë paguese, faktorët që kanë ndikuar në krijimin e kësaj vështirësie financiare etj.
KLSH vlerëson rëndësinë e monitorimit të vijueshëm të krijimit të detyrimeve të prapambetura si dhe një strategji e qartë e trajtimit të borxhit në njësitë e vetëqeverisjes vendore.
Prokurimi publik dhe inefiçienca e tij
A. Institucionet qendrore. Në auditimet e realizuara për vitin 2017 për 13 institucione qëndrore, kemi konstatuar se nga 402 procedura prokurimi të zhvilluara me fondin e përllogaritur në vlerën 2.8 miliardë lekë, janë lidhur kontrata me fituesit me një diferencë nga fondi limit prej 232 milionë lekë ose rreth 8.2 % të fondit limit. Kemi audituar procedura prokurimi në vlerën 2 miliardë lekë, ose 71% e vlerës së përllogaritur. Kemi konstatuar shkelje të procedurave të prokurimit në fondet me vlerën 1,95 miliardë lekë, ose 97% e fondeve të audituara kanë rezultuar me shkelje dhe problematika. Kjo shifër e fondeve me probleme është tejet alarmante dhe tregon se fondet janë shpenzuar jo plotësisht në përputhje me kërkesat ligjore. Shkeljet ligjore të konstatuara (550 raste) në gjykimin tonë kanë çuar jo vetëm në deformim të konkurencës së operatorëve në treg, por ato njëkohësisht nuk garantojnë vlerën për fondet e shpenzuara. Shkeljet kryesore janë si më poshtë:
a. Në fazën e përgatitjes së dokumenteve të tenderit janë konstatuar 415 shkelje (75%). Ato janë shkelje në mos argumentimin e vlerës së përllogaritur të kontratave (135 shkelje), në zbatim të përgjegjësive të autoritetit kontraktor (46 shkelje), në përcaktimin e kritereve të përgjithshme (34 shkelje), në përcaktimin e kritereve të veçanta (98 shkelje) dhe në përcaktimin specifikimeve teknike (102 shkelje)
b. Në fazën e zhvillimit të procedurave të prokurimeve, ku janë konstatuar 66 shkelje (12%). Këto shkelje lidhen me plotësimin e kritereve të kualifikimit (26 shkelje); me skualifikimet e ofertuesve (13 shkelje); me hapjen dhe shqyrtimin e ofertave (11 shkelje); me ofertat anomalisht të ulta (3 shkelje); me lidhjen e akt-marrëveshjeve të bashkëpunimit (1 shkelje) dhe me respektimin e afateve kohore në zbatimin e procedurave dhe ankesave (12 shkelje)
c. Në fazën e zbatimit të kontratave dhe dorëzimit të punimeve, si dhe arkivimit të dosjes (69 shkelje ose 13%). Ato kanë të bëjnë me zbatimin dhe lidhja e kontratës 18 shkelje; akt marrje dorëzim 13 shkelje në kryerje punimesh 10 shkelje; inventarizimi i dosjes 28 shkelje)
B. Në njësitë e vetëqeverisjes vendore. Për 42 subjektet e audituara nga KLSH, nga 994 procedura prokurimi të zhvilluara me vlerë 13,1 miliardë lekë, janë audituar 716 procedura prokurimi në vlerën 11,2 miliardë lekë, ose 70% të numrit të procedurave dhe 85% e vlerës së prokurimeve. Kemi konstatuar shkelje proceduriale në 672 procedura prokurimi ose në 94% të procedurave të audituara. Serisht nje shifer alarmante dhe rezultat që tregon se fondet janë shpenzuar jo në përputhje me kërkesat ligjore. Shkelje te shumta kemi konstatuar ne te tria fazat e realizimit te prokurimeve, njelloj si prokurimet ne institucionet qendrore.
Nga auditimi në Drejtorinë e Përgjithshme të Prokurimeve, i disa procedurave të prokurimit, në seancën publike të hapjes së ofertave në sistemin e prokurimit elektronik, kemi konstatuar se operatorët nuk publikojnë ofertën ekonomike ose dokumentacionin ligjor/teknik të kërkuar. Për rrjedhojë sigurohet konkurrenca numerike në fazën publike të hapjes së ofertave, por jo konkurrenca në përzgjedhjen e ofertës. Kjo mënyrë konkurrimi i hap rrugën për kualifikim dhe shpall fitues, operatorin e mbetur në garë (pa u futur në proces konkurrimi) si e vetmja alternativë, duke lënë shteg për ekzistencën e marrëveshjeve të fshehta mes operatorëve ekonomikë, fenomen për të cilin Autoriteti Kontraktues duhet të sinjalizojë Autoritetin e Konkurrencës, si organ kompetent i hetimit të sjelljes anti konkurruese të operatorëve ekonomikë. Për pasojë, mos publikimi nga operatorët ekonomikë të ofertës ekonomike apo i dokumentacionit të tenderit në Sistemin e Prokurimeve Elektronike mund të kufizojë konkurrencën e drejtë dhe efektive, duke mos nxitur dhe inkurajuar biznesin e vogël dhe të mesëm.
Kemi konstatuar po ashtu se Drejtoria e Pergjithshme e Prokurimeve nuk disponon një regjistër të të dhënave, i cili duhet të përmbajë të dhënat mbi fondin limit sipas loteve, fondin limit të prokuruar, operatorin ekonomik fitues etj. në mënyrë që të publikohet në faqen zyrtare të APP-së për të mundësuar transparencën dhe verifikimin e tyre, mbi zhvillimin e procedurave të prokurimit dhe fondeve në dispozicion.
Kemi propozuar që Agjencia e Prokurimit Publik të iniciojë përmirësime, duke i paraqitur Këshillit të Ministrave propozime për rregullat e prokurimit publik, për përmirësime në VKM nr. 914, datë 29.12.2014 “Për miratimin e rregullave të prokurimit publik”, i ndryshuar, neni 73.
Nga auditimi në Agjencinë e Prokurimit Publik, kemi evidentuar se autoritetet kontraktore, gjatë realizimit të procedurave me “Negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës”, kanë kryer procedura fiktive, duke ju referuar afateve kohore të kryerjes së tyre, apo plotësimit të dokumenteve të tenderit.
Kemi konstatuar se Agjencia e Prokurimit Publik nuk ka asnjë informacion mbi zbatimin e masave administrative, apo disiplinore të vendosura dhe propozuara prej saj. Administrimi i të dhënave mbi nivelin e zbatueshmërisë së vendimeve të saj është një indikator i matshëm rreth efektivitetit të vendimmarrjeve. Per kete, si KLSH kemi kërkuar shtimin e përgjegjësisë së Autoritetit Kontraktor, duke e detyruar të dërgojë informacionin e nevojshëm mbi zbatimin e masave administrative e disiplinore, duke propozuar ndryshime në nenin 72 të Ligjit të Prokurimit Publik.
Nga auditimi në Komisionin e Prokurimit Publik të dosjeve mbi ankimet e operatorëve ekonomikë të paraqitura pranë ketij Komisioni, kemi verejtur se nuk është krijuar arkivi elektronik për të gjithë dokumentacionin për çdo ankimim, në përputhje me rregullat mbi arkivat, në zbatim të nenit 32 të VKM nr. 184, datë 17.3.2010 “Për miratimin e rregullores “Për organizimin dhe funksionimin e Komisionit të Prokurimit Publik dhe për disa ndryshime dhe shtesa në Vendimin nr. 659, datë 3.10.2007 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e rregullave të prokurimit publik, me mjete elektronike”. Kemi rekomanduar krijimi i arkivit elektronik të dosjeve për çdo ankimim, me qëllim sigurimin e transparencës në procesin e administrimit të dosjeve.
Vëmendje e shtuar në trajtimin e borxhit tatimor dhe doganor
Nga auditimi i zhvilluar në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve, kemi konstatuar nivelin shqetësues të borxhit tatimor. Pesha e këtij borxhi si përqindje ndaj PBB-së, nga 8.5% e PBB-së në fund të 2015 arriti në 11.7% e PBB-së në fund të 2016-ës. Në vlerën e borxhit prej 147 miliardë lekë (rreth 1.1 miliardë euro), janë shtuar detyrime përgjatë vitit 2016 në shumën 76,6 miliardë lekë, ndërkohë që numri i subjekteve borxhlinj ka pësuar një rritje alarmante nga 6,408 subjekte në vitin 2015 në 63,366 subjekte në fund të vitit 2016. Në stokun e borxhit tatimor, disa nga debitorët më të mëdhenj janë edhe ente publike. Në fund të vitit 2016, subjektet me borxh më të madh se 5 milionë lekë (2,067 subjekte ose 1.4% e numrit total të subjekteve) zënë 77% të stokut të borxhit. Përveç rritjes së Borxhit Tatimor dhe Doganor në vlerë nominale me 41.1% në krahasim me një vit më parë, rezulton se rritja e detyrimeve ndaj tatimeve dhe doganave (borxhi tatimor dhe doganor) si dhe e skemës së sigurimeve shoqërore për vitin 2016 është në vlerë 51,2 miliardë lekë ose 383 milionë euro dhe përbën mungesë direkte të ardhurash për Buxhetin e Shtetit. Kemi rekomanduar që të shtohet vëmendja në lidhje me trajtimin me efektivitet të masave për mbledhjen e këtyre detyrimeve tatimore dhe doganore, si dhe një politikë më e kujdesshme në shpalljen dhe realizimin e amnistive fiskale, të cilat nxisin krijimin e borxheve tatimore.
Mbi shitjen e pronës shtetërore dhe aksioneve të zotëruara nga shteti
Nga auditimi në Drejtorinë e Drejtimit të Pronës Publike, kemi konstatuar se procesi i administrimit të pronës publike vazhdon jetë i fragmentarizuar në shumë institucione, çka krijon mundësinë e shpërndarjes së përgjegjësisë dhe rrit rrezikun e keqpërdorimit të pronës publike. Mungesa e inventarizimit të pronës publike vijon prej me shume se 20 vite të jetë një nga problemet kryesore e cila krijon efekte në konfirmimet e titujve të pronësisë nga institucionet publike që kanë për detyrë dhënien e vërtetësisë mbi këto tituj. Kjo është evidentuar edhe si një nga shkaqet për ekzistencën e rreth 600 konflikteve gjyqësore në proces vetëm në Ministrinë e Financave si rrjedhojë e procedurave të privatizimit ndër vite. Vlera e shmangieve me efekte negative financiare të identifikuara nga auditimi ishtë 338 milion lekë, si pasojë e vendimarrjeve të gabuara dhe zgjatjes së procedurës së tjetërsimit të pronës publike duke u bazuar në vlerësime të kryera vite më parë dhe që nuk reflektonin vlerën në momentin e shitjes. Me qëllim mirëadministrimin e pronës publike, KLSH ka kërkuar, ndër të tjera, kryerjen e një analize më të hollësishme për shitjen e pronave publike, krijimin e kartelave të veçanta, dhe zgjidhjen e problemit për kompensimin e ish-pronarëve.
Raportimi financiar në sektorin publik
Pasqyrat Financiare të Konsoliduara të shtetit synojnë të paraqesin me vërtetësi dhe besueshmëri pozicionin financiar, performancën financiare, ndryshimet në kapital/aktivet neto dhe flukset e mjeteve monetare të shtetit. Konstatohet se, edhe për vitin 2016, Pasqyrat Financiare të Konsoliduara, nuk janë pjesë e raportit vjetor të konsoliduar të zbatimit të buxhetit. Mungesa disavjeçare e pasqyrave të konsoliduara të shtetit në gjykim tonë ndikon jo vetëm në nivelin e transparencës, por është e lidhur ngushtë me analizën e treguesve makroekonomik. Konstatohet se nuk ka një bazë të qartë rregullative mbi të cilën realizohet Raportimi Financiar, fakt që krijon hapësira për mangësi të theksuara në mbajtjen e kontabilitetit dhe në raportimin financiar nga njësitë që duhet të raportojnë mbi bazë të standardeve të kontabilitetit publik. Ministria e Financave dhe Ekonomisë, nuk disponon listën e plotë të të gjithë institucioneve buxhetore dhe jo buxhetore, bilanci i të cilave është pjesë e Pasqyrave të Konsoliduara të Shtetit. Në janar 2018, KLSH ka filluar një auditim në Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë në lidhje më procesin e përgatitjes së Pasqyrave Financiare, me qëllim monitorimin e këtij procesi në kushtet e ristrukturimit institucional dhe rritjen e ndërgjegjesimit nga strukturat përgjegjëse. Kemi kërkuar që Ministria e Financave dhe Ekonomisë, në mbështetje të strategjisë së financave publike, të publikojë menjëherë Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit Publik IPSAS, si baza kryesore metodologjike mbi të cilën do të ndërtohet kontabiliteti publik në Shqipëri në të ardhmen e afërt.
Vështirësi në lidhje me kuptimin dhe zbatimin e kërkesave të ligjit dhe akteve nënligjore për menaxhimin financiar dhe kontrollin nga institucionet publike
Ligji “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin” përcakton parimet, rregullat, procedurat, strukturat administrative dhe metodat për funksionimin e menaxhimit financiar dhe kontrollit në njësitë publike të Republikës së Shqipërisë, si dhe përgjegjësitë menaxheriale për planifikimin, zbatimin, kontrollin e buxhetit, kontabilitetin dhe raportimin, me qëllim përdorimin sa më eficient, efektiv dhe ekonomik i burimeve financiare publike, duke respektuar parimet e transparencës dhe të ligjshmërisë, si dhe shmangien e shpërdorimit, keqpërdorimit dhe vjedhjes së pasurisë. KLSH ka konstatuar se në praktikë ka një lexim të ndryshëm nga entet publike, të fushës së zbatimi të këtij ligji duke synuar mos përfshirjen në kuadrin rregullues që sanksionon ky ligj. Tipike është sjellja e shoqërive aksionere me kapital shtetëror apo institucioneve të pavarura në krijimin e administrimin e fondeve, pavarësisht të qenit te tyre si ente publike. Për këtë kemi kërkuar që Ministria e Financave dhe Ekonomisë të marrë masa me qëllim zbatimin e plotë të ligjit “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”, i ndryshuar, duke përfshirë sipas karakteristikave specifike të tyre shoqëritë tregtare, organizatat jofitimprurëse, si dhe duhet të shprehet në kuadër ligjor për zbatimin nga institucionet e pavarura të cilat krijojnë apo shpenzojnë fonde publike.
Auditimi i njësive të vetëqeverisjes vendore
Si KLSH kemi verejtur parregullsi që kanë sjellë mos evidentim të drejtë të inventarit të aseteve të këtyre njësive, mos evidentim të saktë të të drejtave të ketyre njesive lidhur me detyrimet apo borxhin e bizneseve ndaj njësive të qeverisjes vendore. Gjykojme se mosvlerësimi sa duhet i kësaj problematike mund të çojë në një “faliment” të këtyre administratave apo rritje të huave në nivel lokal. Shqetesim ndaj borxhit ne rritje te Njesive Vendore ka shprehur edhe FMN-ja.
Nga auditimet e realizuara gjatë vitit 2017 në njësitë e vetëqeverisjes vendore, KLSH ka konstatuar se administrimi i taksave dhe të ardhurave të veta reflekton mangësi të mëdha, për të cilat, KLSH ka rekomanduar vëmendje të shtuar për përmirësim të treguesve financiarë të njësive të vetëqeverisjes vendore. Në shumë njësi konstatohen nivele të larta të borxhit tatimor, pasaktësi të vlerës reale në mungesë të transferimit të të drejtave nga ish-komunat në Bashki, për të cilat kemi kërkuar një strategji sektoriale për vënien nën kontroll të niveleve të borxhit dhe uljen e tij përmes konsolidimit fiskal në nivel bashkie.
Nga auditimet e ushtruara në njësitë e vetëqeverisjes vendore (32 ish bashki dhe 120 ish komuna), kemi verejtur se nuk ka një transferim të saktë të listës së debitorëve gjatë procesit të transferimit të kompetencave nga komunat drejt Bashkive. Problemi i borxhit tatimore edhe për njësitë e vetëqeverisjes është sensitiv. Vetëm në auditimet e vitit 2017, detyrimet e paarkëtuara ndër vite janë llogaritur në masën rreth 2,6 miliardë lekë.
Po nga auditimet për vitin 2017, janë audituar 716 procedura prokurimi në vlerën 11,2 miliardë lekë, ose 70% të numrit të procedurave dhe 85% e vlerës. Kemi konstatuar shkelje proceduriale në 672 procedura prokurimi ose në 94% të procedurave të audituara, rezultat që tregon se fondet janë shpenzuar jo në përputhje të plotë me kërkesat ligjore. Efektet financiare për të cilat është kërkuar shpërblimi i dëmit të llogaritur janë në masën 430 milion lekë, ose 4% e vlerës së audituar. Dëmi ekonomik i konstatuar në fushën e investimeve, përbëhet nga vlera 159,2 milionë lekë si mosvlerësim i drejtë i ofertave fituese (17 Bashki), dhe vlera prej 211,7 milionë lekë nga moskryerja e punimeve (26 Bashki).
KLSH ka konstatuar mungesë vizioni në lidhje me pronat dhe keqadministrim te tyre që nis me mungesën e inventarëve të pronave në dispozicion, duke rekomanduar masa organizative për përmirësimin e situatës. Kemi verejtur se Njësive të Vetëqeverisje Vendore u janë transferuar pjesa më e madhe e pronave, kullotave dhe pyjeve, për të cilat ende nuk janë kryer inventarizimet dhe regjistrimet ne zyrat e regjistrimit (ZVRPP), me justifikimin e mungesës së hartave përkatëse. Bashkimi i ish komunave në Bashkitë e mëdha ka sjellë edhe një problem të mprehtë në lidhje me dhënien me qera të sipërfaqeve të konsiderueshme të tokave bujqësore, të pandara nga ish-komunat, me afate kohore shume të gjata nga 30 deri 99 vjet, ndërkohë një pjesë e tyre i kanë dhënë me qera pa i patur ato në pronësi, pasi nuk u janë transferuar pronat. Por edhe në rastet kur pronat u janë transferuar Njësive të Vetëqeverisjes Vendore, dhënia me qera e tyre është bërë në mungesën e plotë të dokumentacionit dhe mjaft prej tyre nuk janë të noterizuara. Kjo problematikë në një të ardhme jo të largët mund të krijojë një problem social, pasi investimet janë kryer në mungesë të dokumentacionit të nevojshëm ligjor për t’i garantuar ato.
Konstatojmë po ashtu se Bashkitë nga ana praktike e kanë të pamundur kontrollin e territorit. Në disa Njësi të Vetëqeverisjes Vendore mungon edhe personeli i specializuar për këtë qëllim. Mungesen e administrimin e territorit e deshmojne dëmtimet e mëdha të pyjeve dhe kullotave nga njerëzit, pa përmendur këtu edhe dëmtime të mëdha të pyjeve dhe kullotave nga rënia e zjarreve, etj.
Duke patur parasysh peshen qe mban Buxheti i Shtetit ne subvencionimin e Shoqerive te Ujesjelles-Kanalizimeve dhe gjendjen problematike te menaxhimit te tyre, kemi audituar 9 shoqëri të tilla për vitin 2017. Nga auditimet e kryera ka rezultuar gjithsej dëm ekonomik në vlerën 180,6 milionë lekë dhe shpenzime dhe/ose të ardhura jo në përputhje me parimet e ekonomicitetit, eficiencës dhe efektivitetit në vlerën 18,4 miliardë lekë.
Auditimi i zyrave të rregjistrimit të pronave dhe agjensive të legalizimit
Gjatë vitit 2017, kemi audituar 19 subjekte të lidhura me rregjistrimin e pronave dhe procesin e legalizimeve, nga këto 7 auditime në ZVRPP dhe 6 auditime në strukturat e ALUIZNI-t.
A. Nga auditimet e realizuara në zyrat e regjistrimit, është konstatuar një dëm ekonomik i matshëm në vlerën 254,1 milionë lekë dhe të ardhura të munguara në vlerën 68,9 milionë lekë. Theksojmë që krahas dëmit ekonomik të matshëm në këto institucione ekziston edhe një dëm ekonomik i fshehur dhe i pamatshëm, shumë herë më i lartë se i pari, i cili lidhet me një zinxhir të stërzgjatur pasojash sociale, mjedisore, ligjore dhe njerëzore, të shkaktuara si pasojë e paligjshmërive të kryera ndër vite me pronat nga ana e punonjësve dhe drejtuesve të ZVRPP-ve, të cilat së bashku me problematikën e proceseve gjyqësore, përbëjnë dhe burimin kryesor të faturave të papërballueshme që shteti shqiptar, duhet të paguajë tashmë dhe në vijim si pasojë e vendimeve të Gjykatës së të Drejtave të Njeriut në Strasburg.
B. Nga auditimi i realizuar përgjatë vitit 2017, në zyrat e ALUIZNI-it, kemi konstatuar se problematikat mbeten të njëjta me ato të vitit 2016, dhe nuk konstatohet të jetë vepruar për rregullimin e mangësive dhe shmangieve mbi të cilat KLSH edhe më parë ka kërkuar të ndërhyhet për të përmirësuar gjëndjen.
Ky vit që sapo ka filluar do të jetë viti i parë i zbatimit të Strategjisë së re të Zhvillimit të KLSH 2018-2022. Strategjia i përgjigjet kërkesave të Standardeve Ndërkombëtare të INTOSAI-t (ISSAI-ve) dhe është mbështetur në udhëzuesit metodologjikë të publikuar për këtë qëllim nga organizatat ndërkombëtare profesionale dhe Nisma për Zhvillim e INTOSAI-t (IDI). Planet Strategjike të INTOSAI-t 2017-2022 dhe EUROSAI-t 2018-2023, të miratuara në Kongreset përkatëse cituar më sipër, kanë shërbyer si udhërrëfyes në hartimin e kësaj Strategjie të institucionit për pesë vitet e ardhshme.
Nëpërmjet Vizionit në përmbushje të Misionit të tij në këtë Strategji, KLSH synon t’u përgjigjet sfidave dhe kërkesave të kohës, duke u aftësuar t’u qëndrojë dhe përshtatet ndryshimeve në mjedisin rrethues, me të cilat ballafaqohet sektori publik. Institucioni synon te investoje në ekspertizën e nevojshme dhe të domosdoshme në fusha të tilla si zhvillimet dixhitale, qëndrueshmëria e financave publike, efektiviteti dhe efiçienca e menaxhimit të programeve qeveritare, kryesisht në atë të partneritetit publik-privat, etj.
KLSH aspiron që nëpërmjet auditimeve të tij të sjellë vlerë të shtuar në shërbimin ndaj qytetarit, Kuvendit dhe subjekteve publike që auditon. Kjo nënkupton sigurimin e aftësive më të mira profesionale dhe njohurive mbi standardet ndërkombëtare të fushës për të gjithë trupën audituese dhe personelin ndihmues në KLSH, nëpërmjet partneriteteve dhe punës së përbashkët, duke zbatuar një nga parimet e ISAI 12, që të udhëheqë nëpërmjet shembullit.
Strategjia 2018-2022 e KLSH, duke u bazuar në arritjet e Planit të mëparshëm Strategjik 2013-2017, të rishikuar, përvijon të menduarit strategjik dhe profesional, duke përcaktuar objektiva dhe një plan pune, duke ruajtur lart vlerat dhe parimet e një institucioni suprem auditimi, SAI, të sanksionuara në Deklaratën e Limës, Magna Carta e SAI-ve, si dhe në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.
Performanca e zbatimit të strategjisë do të matet kundrejt qëllimeve të përcaktuara qartë, objektivave dhe aktiviteteve të detajuara, duke synuar impaktin maksimal të plotësimit të rekomandimeve dhe këshillimit për subjektet e audituara, në shërbim të llogaridhënies dhe informimit ndaj qytetarit dhe Kuvendit për përdorimin e fondeve publike me efektivitet, efiçiencë dhe ekonomicitet.
Ju faleminderit!