Përmbledhje e Raportit të Zbatimit të Buxhetit Faktik të vitit 2017
Mbajtur në mbledhjen e Komisionit për Ekonominë dhe Financat të Kuvendit, më 16.10.2018.
I nderuar z. Kryetar i Komisionit
Të nderuar Zonja dhe Zotërinj Deputetë, anëtarë të Komisionit
I nderuar z. Ministër,
Kontrolli i Lartë i Shtetit, në zbatim të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe të Ligjit 154/2014 “Për Kontrollin e Lartë të Shtetit” ka përgatitur dhe paraqet sot Raportin “Për zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2017”, miratuar me Vendiminnr.155 datë 03.10.2018 të Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, me fokus dhënien e opinionit “Për zbatimin e buxhetit të shtetit të vitit 2017”. Objektivi kryesor i gjithë punës audituese në funksion të përgatitjes së këtij Raporti është të evidentojë dhe analizojë problematikat në të tre komponentët e menaxhimit të sistemit buxhetor: programim, zbatim dhe monitorim, gërshetuar me vlerësimin e sistemeve të kontrollit të brendshëm financiar publik si instrument bazë për garantimin e disiplinës fiskale.
Risi e këtij raportimi është se KLSH shprehet me opinionin e auditimit të zbatimit të buxhetit në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit të INTOSAI-t dhe në mënyrë specifike ka respektuar kërkesat e Standardit Ndërkombëtar të Auditimit të institucioneve supreme të auditimit (ISSAI) 1700: “Formulimi i opinionit dhe Raportimit mbi pasqyrat financiare”.
Në opinionin tonë, bazuar në evidencat e auditimit, mbi të cilat janë formuluar gjetjet dhe rekomandimet përkatëse, përmbledhur në bazën për opinionin, si rrjedhojë e ekzekutimit të procedurave audituese, rezulton se për disa zëra buxhetorë, përfshirë nivelin e deficitit dhe borxhit publik, ka devijime materiale (sasiore dhe cilësore) në drejtim të hartimit, zbatimit, monitorimit dhe raportimit jo në përputhje me Ligjin nr.130/2016 “Për buxhetin e vitit 2017”, i ndryshuar, Ligjin nr. 9936, datë 26.06.2008, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, Ligjin nr. 9665, datë 18.12.2006, “Për huamarrjen shtetërore, borxhin shtetëror dhe garancitë shtetërore të huas në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, Ligjin nr. 10296 datë 08.07.2010 “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin”, i ndryshuar, etj.
Procesi i zbatimit të buxhetit të shtetit, rezulton me thyerje të kontrolleve dhe masave parandaluese, detektuese, dhe korrigjuese që do të garantonin disiplinimin fiskal të sektorit publik. KLSH ka konstatuar që shumë nga masat dhe përmirësimet e akteve ligjore dhe nënligjore të hartuara me qëllim parandalimin e krijimit të detyrimeve të prapambetura, eliminimin e mundësive për mos raportimin në kohë të shpenzimeve, dhe marrjen e angazhimeve financiare pa fonde buxhetore, në bashkëpunim dhe me FMN, kanë rezultuar joefikase dhe të pazbatuara.
Sjellim në vëmendje se opinioni i dhënë mbi funksionimin e sistemit të Kontrollit të Brendshëm FP për vitin 2017 pëgatitur nga MFE, nuk reflekton situatën reale të implementimit të kërkesave të Ligjit nr.10296, datë 08.07.2010, i ndryshuar me ligjin nr. 110/2015, datë 15.10.2015 “Për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin”, si dhe niveli i strukturave të Auditit të Brendshëm, mbetet larg standardeve të synuara nga përmirësimet ligjore të ndërmarra nga qeveria ne fund të vitit 2015.
I. TREGUESIT E KONSOLIDUAR FISKALË TË BUXHETIT 2017
Sipas raportimit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, të ardhurat e përgjithshme të buxhetit të shtetit për vitin 2017, janë realizuar në vlerën 430,492 milionë lekë, ose 98.6% kundrejt planifikimit fillestar me Ligjin nr.130/2016, datë 15.12.2016, “Për buxhetin e vitit 2017”.
Sipas raportimit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, shpenzimet e përgjithshme të buxhetit për vitin 2017, u realizuan në vlerë 461,410 milionë lekë, ose 98.67% kundrejt planifikimit fillestar me Ligjin nr.130/2016, datë 15.12.2016, “Për buxhetin e vitit 2017”, duke reflektuar mos shpenzim të fondeve të planifikuara në masën 6,190 milionë lekë. Po sipas Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, me Aktin Normativ nr.3, datë 06.11.2017, konstatojmë se, niveli i shpenzimeve të riprogramuara nuk është realizuar për vlerën 12,690 milionë lekë. Arsyet e mos realizimit të shpenzimeve janë mosrealizimi i të ardhurave në krahasim me planin, ecuria ekonomike dhe detyrimi ligjor për të mbajtur nivelin e deficitit nën 2% të PBB-së.
Deficiti buxhetor i raportuar për vitin 2017, është realizuar në masën 30,919 milionë lekë ose realizuar në masën 99,1%, krahasuar me nivelin e parashikuar në vlerën 31,200 milionë lekë. Deficiti i raportuar rezulton të jetë sa 1.99% e PBB-së, cka në aspektin formal rezulton brenda limitit ligjor prej 2% të PBB-së.
KLSH bazuar në auditimin e realizuar pranë Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, konstaton se ky nivel deficiti është i nënvlerësuar, si rezultat i shpenzimeve buxhetore vjetore të paraportuara në periudhën respektive dhe kryerjen e veprimeve manuale riklasifikuese në përgatitjen e treguesve fiskal të cilët kanë netuar vlerën e deficitit me burimin e financimit të tij.
II. PROGRAMIMI BUXHETOR DHE REGJISTRIMI I TIJ
KLSH konstaton se, sikurse edhe në vitet e kaluara aftësitë buxhetuese dhe menaxhuese të financave publike janë të dobëta. Devijimet e shumta që kanë pësuar të ardhurat dhe shpenzimet që nga faza fillestare e planifikimit të tyre, deri në fazën e realizimit faktik, si dhe devijimet në mënyrën e mbulimit të financimit të deficitit buxhetor nga financim të brëndshëm në atë të huaj, tregojnë për këto dobësi. Ndryshimet me akte normative gjatë vitit buxhetor (Akti Normativ Nr. 02, datë 16.08.2017 “Për disa ndryshime në Ligjin 130/2016”, dhe Aktit Normativ Nr. 03, datë 06.11.2017 “Për një ndryshim në buxhetin e vitit 2017, të miratuar me Ligjin 130/2016”), shkaktojnë mungesë të kredibilitetit të buxhetit dhe evidentojnë nevojën për përmirësim të ndjeshëm të procesit të planifikimit buxhetor.
Procedurat e programimit të investimeve publike paraqesin dobësi të përhapura. Kështu konstatohet se janë financuar projekte në ndryshim nga lista e investimeve të paraqitura me PBA dhe Projekt Buxhetin e vitit përkatës. Referuar të dhënave të regjistruara në SIFQ, konstatohet se, në zbatim të Ligjit 130/2016 “Për buxhetin e vitit 2017” janë çelur projekte investimi me financim të brendshëm në vlerën 5,095 milionë lekë, projekte të cilave u janë mbyllur më pas fondet me Aktin Normativ Nr. 03, datë 06.11.2017 “Për një ndryshim në buxhetin e vitit 2017, të miratuar me Ligjin 130/2016”, fakt i cili tregon për një buxhetim të dobët dhe formal nga ana e ministrive të linjës.
Gjithashtu konstatohen projekte investimi të cilat janë celur për herë të parë me miratimin e Aktit Normativ Nr. 03, datë 06.11.2017, por referuar kontratës së regjistruar në SIFQ, këto projekte investimi në vlerën 6,830.8 milionë lekë, janë në të vërtetë kontrata në vazhdim nga vitet e kaluara, kryesisht projekte të FZHR-së.
Aktet Normative në fund të vitit u japin mundësinë institucioneve të ndërmarrin angazhime buxhetore pas datës 15 Tetor 2017, në kundërshtim me ligjin organik të buxhetit, të ndryshuar, duke mbartur riskun e realizimit fiktiv të tyre si dhe riskun e krijimit të detyrimeve të prapambetura. Nga auditimi u konstatuan 3 raste në vlerën totale për 50 milionë lekë, kontrata të cilat janë lidhur dhe realizuar në periudhën kohore 28-31 Dhjetor 2017, logjikisht të pa mundura për tu realizuar, si: kontrata e projektit të investimit “Furnizim vendosje te komunikimit me radio” i programit 3440 “Sistemi i burgjeve” në vlerën 16,760 mijë lekë i Ministrisë së Drejtësisë, kontrata e projektit të investimit “Sinjalistika e infrastrukturës turistike” i programit 4760 “Zhvillimi i turizmit” në vlerën 11,540 mijë lekë i Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit, kontrata e projektit të investimit “Hartimi i projekteve për rrugët rurale” i programit 6210 “Programe Zhvillimi” në vlerën 30,000 mijë lekë i Fondit të Zhvillit Shqiptar.
Nga analiza e urdhër prokurimeve të rregjistruara në SIFQ u konstatuan 206 prokurime në vlerë 6.3 miliardë lekë të ndërmarra pas datës 15.10.2017 në shkelje të nenit 51 të Ligjit të Buxhetit pavarësisht se me nenin 2 të VKM nr. 807 datë 16.11.2016 “Për disiplinimin e angazhimeve buxhetore” mund të fillojnë/vazhdojnë vetëm për ato projekte që janë pjesë e buxhetit trevjeçar. Në kushtet kur në SIFQ nuk regjistrohet PBA në 90% të rasteve, nuk mund të japim siguri nëse këto prokurime janë në përputhje me VKM apo në shkelje të Ligjit të Buxhetit. Rastet e mësipërme mbeten objekt i mëtejshëm investigimi për të verifikuar nëse ato janë prokurime pjesë e projekteve me plan buxhetor 3 vjeçar të miratuar.
III. ZBATIMI I BUXHETIT
A. Planifikimi optimist i të ardhurave ka lejuar planifikim më të madh të shpenzimeve brenda limiteve të deficitit të vendosura me ligj.
Të Ardhurat Tatimore, rezultuan në vlerë 398,629 milionë lekë duke përbërë 93% të të ardhurave të buxhetit të shtetit prej 430,492 milionë lekë.
Të ardhurat nga tatimet referuar të dhënave të Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve janë realizuar në vlerën 131,869 milionë lekë, ose 93% në krahasim me planin përfundimtar. Të ardhurat nga kontributet e sigurimeve, për mbledhjen e të cilave DPT është përgjegjëse, janë realizuar në vlerën rreth 83 miliard lekë, ose 103% në krahasim me planin përfundimtar. Të ardhurat nga TVSH (bruto) paraqesin një realizim prej 88.5% në krahasim me planin përfundimtar dhe 97.7% në krahasim me planin fillestar. Mos realizimi i të ardhurave, veçanërisht atyre tatimore, ka ndikuar në rritjen e stokut të rimbursimit të TVSH për tu shlyer dhe krijimin e detyrimeve të prapambetura. Nga analiza e të dhënave konstatohet se kanë mbetur pa likujduar deri më datë 31.12.2017, kërkesa të miratuara në vlerën 11,422 milionë lekë (stoku). Megjithëse kjo shumë ka plotësuar kushtet ligjore për rimbursim dhe është çertifikuar nga administrata tatimore ajo nuk rezulton e evidentuar në regjistrat e detyrimeve të DPT-së si angazhim i marrë. Nga ana tjetër janë konstatuar problematika në lidhje me skemën e rimbursimit të TVSH.
Thyerje e afateve dhe rradhës së pagesave në procesin e rimbursimit të TVSH. Në 586 raste nga 901 kërkesa të trajtuara, janë tejkaluar afatet e rimbursimit, për një vlerë rimbursimi prej 11,171 milionë lekë. Kjo vlerë përfaqëson 65% të kërkesave ose rreth 50% të vlerës totale të rimbursimit për vitin 2017. Ditët nga kërkesa në rimbursim shkojnë deri 405 ditë. Nëse do ti referohemi likujdimeve të kryera gjatë vitit 2017 rezulton se pothuajse në të gjitha rastet e pagesave prej 13,774 milionë lekë, kemi thyerje të radhës së rimbursimit nisur jo vetëm prej afateve të parashikuara ligjore por edhe datës së miratimit të rimbursimit pas plotësimit të kushteve proceduriale të administratës tatimore.
Në këndvështrimin e KLSH, risk të lartë paraqet edhe procesi i trajtimit nga ana e administratës tatimore të rasteve të rimbursimit të TVSH-së për kontratat konçesionare në fushën e energjisë (HEC), ku nga ana kësaj administrate çertifikohet dhe paguhet TVSH-ja për vlera punimesh të cilat tejkalojnë vlerat e kontraktuara me Shtetin Shqiptar. Nga auditimi i ushtruar në DPT, ka rezultuar se vetëm për një nga tatimpaguesit që zë rreth 81.5% të vlerës totale të kërkuar prej tatimpaguesve HEC-e ose 18% e rimbursimit të miratuar në rang kombëtar, njohja nga ana DPT të TVSH-së është bërë për investimin total, i cili megjithëse nuk ka përfunduar ende ka tejkaluar koston e parashikuar në kontratën koncesionare. Për këtë rast, vlera e TVSH-së e cila paraqitet në kushte të mungesës së ligjshmërisë llogaritet minimalisht në shumën 2,054 milionë lekë.
Të ardhurat nga doganat referuar të dhënave të Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave janë realizuar në vlerën 159,090 milionë lekë (në masën 100.9%) ose 1,370 milionë lekë më shumë referuar të dhënave të planit përfundimtar, ndërsa kundrejt planit fillestar rezultuan 2,790 milionë lekë më shumë. Nga auditimet në administratën doganore kanë rezultuar veprime e mosveprime në kundërshtim me kërkesat e legjislacionit doganor, që kanë sjellë të ardhura të munguara në buxhetin e shtetit në total 2,138 milionë lekë.
Të ardhura nga Pushteti Vendor janë realizuar për 18,447 milionë lekë, kundrejt 15,400 milionë lekë të planifikuar sipas planit fillestar, ose realizuar në masën 119.8%, ose më shumë për 3,047 milionë lekë. Në krahasim me planin përfundimtar këto të ardhura janë realizuar në masën 88%.
Të Ardhurat jo Tatimore janë të ardhura që zënë 4,8% të të ardhurave gjithsej, ose 20,778 milionë lekë, kundrejt 24,400 milionë lekë të planifikuara, realizuar në masën 85,2%, ose 3,622 milionë lekë më pak.
Fitimit neto i Bankës së Shqipërisë për vitin 2016, ka rezultuar në vlerë 908 milionë lekë dhe është derdhur në buxhetin e shtetit dhe raportuar në këtë zë. Trendi i realizimit të fitimit neto të Bankës së Shqipërisë, ka ardhur çdo vit në ulje.
Është konstatuar se kosto e kontratave swap, instrumenti i përdorur nga Ministra e Financave për menaxhimin e likuiditetit në valutë, vazhdon të mos raportohet si një zë më vehte shpenzimesh por kontabilizohet në formën e një të ardhure negative, duke denatyruar llojin dhe koston e këtyre transaksioneve. Pavarësisht se është kërkuar nga KLSH, prezantimi i drejtë i këtij shpenzimi si kosto borxhi, edhe për këtë vit konstatohet se kosto e swap-it në shumën 567 milionë lekë, nuk planifikohet dhe nuk raportohet si shpenzim buxhetor faktik.
Gjithashtu është konstatuar që një pjesë e të ardhurave nga privatizimi të krijuara përgjatë vitit 2017 nuk kanë shkuar për kryerjen e investimeve kapitale sipas kufizimeve të vendosura në Ligjin e Buxhetit, por kanë financuar ekzekutimin e vendimeve gjyqësore me objekt privatizimin në shumën 90 milionë lekë ose 22% e këtyrë të ardhurave në kundërshtim me ligjin nr. 9936 datë 26.02.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë, i ndryshuar”.
B. Referuar Treguesve Fiskalë të Konsoliduar, konstatohet se shpenzimet e buxhetit faktik janë në vlerën 461,410 milionë lekë.
Shpenzimet korrente zënë rreth 82,9% të shpenzimeve faktike. Konstatohet se shpenzimet korrente janë realizuar në vlerë 382,287 milionë lekë, nga 390,169 milionë lekë të planifikuara sipas ligjit nr. 130/2016, ose realizuar në masën 98,2% me një mosrealizim kundrejt planit me 7,882 milionë lekë.
Shpenzimet Kapitale janë realizuar në vlerën 68,455 milionë lekë nga 74,431 milionë lekë të planifikuara sipas buxhetit fillestar ose realizuar në masën 92%. Në një analizë më të detajuar në terma të realizimit mujor të shpenzimeve për investime, rezulton se pjesa më e madhe e investimeve kapitale (24.8%) është përqendruar në muajin Dhjetor. Shpenzimeve kapitale, përfshijnë edhe
Letër Kreditë-të në mbyllje të vitit ushtrimor, të cilat megjithëse në mënyrë më të moderuar, edhe për këtë vit janë përdorur për mos djegien e fondeve duke rritur zërin Investime Kapitale në Tabelën e Treguesve Fiskalë të Konsoliduar në vlerën 211 milionë lekë.
Fonde të planifikuara si investime por që kanë të bëjnë me kryerjen e shpenzimeve operative si, shpenzime për paga dhe sigurime, shpenzime postare, të telefonisë celulare, shpenzime udhëtimi, dieta etj., në vlerën 1,536 milionë lekë. Kjo problematike konstatohet vecanërisht në zërin shpenzimeve kapitale me financim të huaj, ku pavarësisht natyrës së shpenzimit raportohet dhe buxhetohet automatikisht si shpenzim kapital.
Lidhur me realizimin e shpenzimeve të buxhetit të vitit 2017, kemi konstatuar
Vendimet gjyqësore të formës së prerë nuk raportohen dhe nuk deklarohen si shpenzim në kundërshtim me nenin 61 të Ligjit nr.9936 datë 26.06.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. Efekti i pagesave të kryera nga Buxheti i Shtetit për vitin 2017, për largim të padrejtë të punonjësve nga puna vlerësohet në rreth 2 miliard lekë (raportuar si shpenzime operatve) dhe për vendimet e tjera gjyqësore në rreth 1 miliard lekë. Në të njejtën linjë, edhe për vendimet gjyqësore me objekt ceshtjet e Gjykatës Europiane të të drejtave të Njeriut u konstatua se vendime gjyësore të miratuara për pagesë nga viti 2016, rezultonin sipas detyrimeve të aparatit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë të pa kontabilizuara për rreth 500 milionë lekë.
Për vendimet gjyqësore të cilat nuk janë të autorizuara për pagesë, KSLH e ka të pamundur të vlerësojë efektin, duke qenë se ato nuk regjistrohen në databazë të vendimeve gjyqësore dhe as në kontabilitet. Lidhur me këto shpenzime (ekzekutim i Vendimeve Gjyqësore), KLSH parashtron kërkesën për futjen e tyre në procesin e ekzekutimit buxhetor, duke marrë parasysh efektin e mundshëm në vitet e ardhshme në formën e detyrimeve të prapambetura nga njëra anë dhe trajtimin e plotë të përgjegjësisë në lidhje me vendimmarrjen me kosto financiare të nënpunësve publike, në të njejtën linjë me kërkesën e vazhdueshme për hartimin dhe miratimin e ligjit “Për përgjegjësinë materiale”.
Detyrimet e prapambetura vijojnë të jenë problem për financat publike. Një pjesë e konsiderueshme e buxhetit vjetor shkon për shlyerjen e detyrimeve të prapambetura të viteve të kaluara duke mos prodhuar rritje reale të buxhetit, por pagesa për shërbime dhe të mira që janë realizuar në vitet e mëparshme buxhetore. KLSH konstatoi se gjatë zbatimit të buxhetit për vitin 2017, janë realizuar 6,857 pagesa të faturave dhe detyrimeve të prapambetura në shumën 8.7 miliardë lekë. Ndërkohë u analizuan pagesat e kryera gjatë 7-mujorit 2018 ne zërin shpenzime kapitale ku rezulton se pagesat e lidhura me fatura që mbajnë datë 2017, janë në vlerë 11.5 miliardë lekë, duke treguar që gjatë vitit 2017 detyrimet e prapambetura janë rritur dhe deklarimet e faturave të prapambetura nga institucionet janë të pasakta dhe të paplota. Sipas të dhënave të përpunuara gjëndja e detyrimeve të prapambetura në fund të vitit 2017, duhej të ishte raportuar të paktën 19 miliardë lekë nga 16.4 miliardë e raportuar si shpenzim i periudhave të ardhshme. Kjo shifër në gjykimin e KLSH është më e lartë duke marrë në konsideratë edhe llogaritë e tjera të shpenzimeve dhe pasaktësitë e konstatuara në datat e rregjistrimit të faturave.
Procesi i kontraktimit të të mirave dhe shërbimeve publike nëpërmjet procedurave të prokurimit fillon pa marrë konfirmimet e nevojshme në lidhje me disponueshmërinë e fondeve në dipozicion në momentin e inicimit të procedurës së prokurimit. KLSH konstaton se rregjistrimet e urdhër–prokurimeve në SIFQ janë formale pasi në mbi 80% të rasteve ato janë rregjistruar pas firmosjes së kontratës, pra urdhër-prokurimi është rregjistruar vetëm për efekt të plotësimit të fushave që lejojnë më pas krijimin e dokumentit kontratë dhe pagesë respektive. Nga krahasimi i të dhënave të SIFQ me të dhënat e APP, nga 41 raste të zgjedhura për testim, në 17 prej tyre rezulton se urdhër prokurimet janë të rregjistruara në vitin 2017 në APP ndërsa në SIFQ janë rregjistruar në vitin 2018. Nga auditimi i të dhënave të urdhër prokurimeve të rregjistruara gjatë 7 mujorit të parë të vitit 2018, KLSH konstaton se problemi i mosrregjistrimit të të gjithë urdhër-prokurimeve nga të gjitha institucionet dhe mosrregjistrimi në afatet e përcaktuara me qëllim konfirmimin dhe bllokimin e fondeve buxhetore disponibël, vazhdon të mbetet.
KLSH ka konstatuar se granti i Buxhetit të Shtetit në formën e transfertës së pakushtëzuar dhe specifike për pushtetin vendor është tejkaluar përkundrejt planit me 6.2 miliard lekë. Pjesa më e madhe e këtij tejkalimi vjen nga fondi i mbartur për FZHR (nga viti 2016) në shumën 4.7 miliard lekë, i pa shoqëruar me plan buxhetor për vitin 2017.
Shpenzimet e financuara nga disbursimet e huasë së marrë për projekte specifike nuk janë raportuar për 3.8 miliard lekë si pasojë e mosreflektimit të raportimeve të njësive të zbatimit të projekteve.
Sistemet e parandalimit të krijimit të detyrimeve të prapambetura dhe marrjen e angazhimeve pa fonde buxhetore megjithëse të ndërtuara nuk janë efikase. Nga analiza e faturave të ekzekutuara gjatë vitit 2017, konstatohet se janë likuiduar me një urdhër shpenzim disa fatura njëkohësisht, kur duhet që çdo faturë të regjistrohet në sistem në periudhën përkatëse, në mënyrë që shpenzimi të njihet në periudhën në të cilën ai është kryer dhe lind detyrimi (131 raste në vlerën rreth 1.4 miliardë lekë). Auditimi evidentoi fenomenin e rregjistrimeve të pasakta në SIFQ, të urdhër-prokurimeve dhe kontratave me vlera të fragmentarizuara, shpesh të barabarta me vlerën e faturës për tu paguar, dhe jo me vlerën e plotë të prokuruar, duke tejkaluar kontrollin për disponibilitetin e fondeve. Pra institucionet me akses apo jo në SIFQ edhe pse në dijeni të afateve ligjore për rregjistrimin e cdo dokumenti për investim: nga urdhër-prokurime deri te fatura, në mënyrë të vetëdijshme nuk i zbatojnë këto afate por autorizojnë rregjistrime me vlera pjesore të barabarta me faturën dhe jo me vlerën reale të kontraktuar, si psh rasti i Bashkisë Tiranë (dy kontrata në vlerë totale 1.46 miliardë lekë) dhe FZHSH (një kontratë në vlerë 926 milionë lekë). Një tjetër fenomen i konstatuar është rasti i pagesave pjesore të faturave me qëllim përputhjen e fondeve buxhetore disponibël dhe mbartjen e detyrimit të mbetur në vitin pasardhës.
Pavarësisht shkeljeve nga njësitë publike, KLSH konstaton se nuk raportohen informacione mbi asnjë masë të marrë kundrejt NA-ve të institucioneve që marrin angazhime financiare pa fonde buxhetore, pengojnë dërgimin e faturave në thesar dhe nuk zbatojnë afatet e rregjistrimit të kontratave të angazhimeve brenda afatit ligjor. Neni 71, gërma (f dhe gj) e Ligjit nr.9936, datë 26.6.2008 ‘Për menaxhimin e sistemit buxhetor në republikën e shqipërisë‘, i ndryshuar, parashikon gjobë nga nëpunësi i parë autorizues, në masën nga 1 deri në 3 paga mujore (për rregjistrimin me vonesë të kontratave) dhe 3 deri 7 paga për moszbatim të afateve të dorëzimit të urdhër-shpenzim. Kështu, gjoba të përllogaritura, por të pa vendosura nga NPA, për cdo vonesë në dorëzim të faturës në Thesar vlerësohet të ishin minimalisht rreth 7 miliardë lekë.
C. Fondi Rezervë i Buxhetit të Shtetit (FRBSH) dhe Fondi i Kontigjencave (FK). Në përdorimin e këtyre fondeve referuar fondeve të miratuara të buxhetit të shtetit, është ruajtur kufiri ligjor prej 3%.
Nga auditimi i dosjeve të vendimeve për përdorimin e Fondit Rezervë të Buxhetit të Shtetit statusi i problematikave mbetet i njëjtë me vitet e tjera, kështu: Në 5 VKM, në vlerë 19 milionë lekë, Vendimet e Këshillit të Ministrave, janë marrë me vonesë për likuidimin e vendimeve të GJEDNJ. Në 3 VKM, në vlerë 136,755 mijë lekë, në dosjet e vendimeve të Këshillit të Ministrave, nuk janë relacionet shpjeguese për shpenzimet që kërkohen nga institucionet përfituese për përdorimin e këtij fondi, në kundërshtim me udhëzimin vjetor të zbatimit të buxhetit. Në 4 VKM, në vlerë 212,254 mijë lekë, dosjet e vendimeve të Këshillit të Ministrave, nuk kanë preventiv shpenzimesh nga institucionet përfituese për përdorimin e këtij fondi, në kundërshtim me udhëzimin vjetor të zbatimit të buxhetit. Në 4 VKM, në vlerë 210,747 mijë lekë, nuk janë miratimet e Ministrisë së Financave për përdorimin e këtij fondi. Në 4 Vendime të Këshillit të Ministrave, në vlerë 162,128 mijë lekë, fondi rezervë është përdorur si “shtesë buxheti”.
Nga auditimi i dosjeve të Vendimeve për përdorimin e Fondit të Kontigjencave, rezultoi se për vitin 2017, fondet e kontigjencave nuk janë përdorur sipas përcaktimeve të ligjit organik të buxhetit: për nevojën e financime të reja, dhe as sipas përcaktimeve të Ligjit vjetor nr.130, datë 15.12.2016 “Për buxhetin e vitit 2017”, të ndryshuar me akte normative, ku Fondi i Kontigjencës është miratuar në vlerën 4,000 milionë lekë “Kontigjenca për risqet e borxhit” dhe 1,000 milionë lekë për invesime me Aktin Normativ nr.2, datë 16.08.2017. Nga MFE nuk jepet shpjegim pse fondi i kontigjencave nuk është përdorur sipas planifikimit në ligjin vjetor dhe ligjit organik të buxhetit.
D. Fondi i të Përndjekurve Politikë, për vitin 2017 është realizuar në vlerën 2,298 milionë lekë sipas Tabelës Fiskale, nga 2,352 milionë lekë (ose realizuar 98%) të planifikuara në aktin Normativ Nr. 3. apo 2,000 milionë lekë planifikuar me ligjin nr.130/2016 datë 15.12.2016, “Për buxhetin e vitit 2017”. Vlera e njohur e detyrimeve por ende e papaguar në fund të vitit 2017 është rreth 31,450 milionë lekë. Nëse buxhetimi dhe çelja e fondit të ish të përndjekurve do të vazhdojë të mbajë ritmet e deritanishme me afërsisht 2 miliardë lekë në vit ky detyrim do të mund të shlyhet vetëm pas 16 vitesh.
E. Fondi i Zhvillimit të Rajoneve, ka pasur një programim jo efektiv për vitin 2017, duke mos financuar një nga tre shtyllat kryesore përbërëse të tij konkretisht shtyllën e tretë “Programi i Mbështetjes për Ekonominë” dhe duke dështuar në ofrimin e mbështetjes financiare për Ndërmarrjet Mikro të Vogla dhe të Mesme (NMVM-të). Realizimi në Tabelën Fiskale për programin “Infrastruktura Vendore dhe Rajonale” nuk është i saktë, pasi mungon raportimi për dhjetë projekte, si dhe evidenca Plan/Fakt e Drejtorisë së Thesarit për këtë program nuk rakordon me evidencën Plan/Fakt të Drejtorisë së Buxhetit. Fondi i Mbartur në vitin 2017, për Programin “Infrastruktura Vendore dhe Rajonale” në Tabelën Fiskale rezulton me realizim ndërkohë që nuk ka planifikim.
F. Financimi nga Buxheti i Shtetit për të balancuar skemën e sigurimeve shoqërore dhe skemën e sigurimit të kujdesit të detyrueshëm shëndetësor paraqitet në nivele të larta dhe riskon në vijimësi me anë të transfertave për balancimin e pagesave si pasojë e deficitit specifik. Deficiti i degës së pensioneve për vitin 2017, rezultoi në shumën 27,458 milionë lekë, ose rreth 817 milionë lekë më pak nga plani fillestar prej 28,275 milionë lekë. Ky tregues u rrit me 317 milionë lekë apo rreth 1% më shumë, në krahasim me vitin 2016, ku deficiti ishte 27,141.5 milionë lekë, ndërsa në raport me PBB4 ky tregues është përmirësuar nga 1.77 pikë në vitin 2016, në 1.03 pikë në vitin 2017.
Deficiti i degës së pensioneve të fshatit, ka rezultuar 11,371 milionë lekë, nga 11,593 milionë lekë një vit më parë, pra 222 milionë lekë më pak. Edhe pse në vlerë nominale, rezultati financiar i kësaj dege, duket disi i përmirësuar, deficiti i skemës konsiderohet i lartë nëse konsiderojmë që skema mbulon vetëm 21.4% të numrit të përgjithshëm të përfituesve. Skema e fshatit, edhe pse me një kontribut relativisht të ulët në të ardhura (prej 5%), vërehet të zërë një peshë relativisht të konsiderueshme të total deficitit prej 41%. Për vitin 2017, deficiti i degës së pensioneve të qytetit është në shumën 16,087 milionë lekë, nga 15,548 milionë lekë që ishte një vit më parë, pra këtë vit deficiti është më shumë për 539 milionë lekë, ose 3% më shumë se një vit më parë.
Skema e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor është vlerësuar në menaxhim të dobët si pasojë e administrimit jo efektiv të fondeve në dispozicion. Nga auditimi në Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor (FSDKSH)janë konstatuar mangësi dhe parregullsi në vendimmarrjet e organeve drejtuese të këtij institucioni, në menaxhimin e burimeve njerëzore, në administrimin e fondeve të rimbursimit të barnave, në monitorimin e kontratave në ofrimin e shërbimeve shëndetësore, në zbatimin e akteve ligjore, nënligjore lidhur me detyrat funksionale të punonjësve të Fondit, si dhe evidentohet dobësim i sistemeve të kontrollit gjatë vitit 2017, në të gjitha aspektet e funksionimit të këtij institucioni, që ka sjellë efekte negative për buxhetin e shtetit në shumën 3,865 milionë lekë.
G. Administrimi i buxhetit të Pushtetit Vendor. Për vitin 2017, sipas treguesve fiskalë të konsoliduar janë raportuar shpenzime për buxhetin vendor të realizuara në shumën 46,487 milionë lekë nga 46,816 milionë lekë pas shpërndarjes së Fondit Rezervë dhe Fondit të Kontigjencës. Nga auditimi mbi shpenzimet e pushtetit vendor konstatohet se niveli i realizimit të shpenzimeve të financuara nga granti i buxhetit të shtetit për pushtetin vendor është realizuar në shumën 28,575 milionë lekë, nga 22,376 milionë lekë të planifikuar në formën e transfertave. Konstatohet se realizimi faktik i shpenzimeve të financuara nga të ardhurat e veta paraqitet me realizim në shumën 17.9 miliard lekë nga rreth 24 miliard lekë të planifikuara me Akt Normativ nr.3. Mosrealizimi në këto burime financimi paraqitet në rreth 6 miliard lekë.
Nga auditimi i të dhënave në SIFQ konstatohet se pjesë e tejkalimit të transfertave të pakushtëzuara përkundrejt planit të miratuar është rregjistrimi pa plan shpenzimi i fondeve për infrastrukturën vendore dhe rajonale, për pjesën e projekteve të mbartura nga viti 2016. Sipas të dhënave të referuara nga Drejtoria e Përgjithshme e Thesarit, vlera e realizimit faktik të projekteve të mbartura nga viti 2016 është në shumën 4.7 miliard lekë. Për të mbajtur të paprekur deficitin e vitit 2017, sipas planifikimit në ligjin nr.130/2016 “Për buxhetin e vititi 2017”, të ndryshuar, nuk janë marrë masat e nevojshme në mënyrë që të reduktoheshin shpenzimet kapitale me financim të brendshëm me ndryshimet përkatëse të planit, por është lejuar kryerja e shpenzimit pa plan për shpenzimet e programit të infrastrukturës vendore dhe rajonale të mbartura nga viti 2016. Instrumenti i përdorur për të mbajtur në kontroll shpenzimet e pushetit vendor, për të mos korrigjuar shpenzimet kapitale me financim të brendshëm, është ai i kufizimit të kryerjes së shpenzimeve, nëpërmjet vendosjes së limitit në përdorimin e cash për dy muajt e fundit të vitit në 3.4 miliard lekë, me shkresën nr. 15973, datë 09.11.2017, gati 3 ditë pas Aktit Normativ nr.3, datë 06.11.2017. Frenimi i regjistrimit të shpenzimeve ka rezultuar në krijimin e detyrimeve shtesë të prapambetura për pushetin vendor.
Konstatohet që në planifikimin e shpenzimeve për pushtetin vendor nuk është përfshirë disbursimi përkatës i nënhuasë së marrë në pushtetin vendor për projektin e Bulevardit verior të Tiranës në shumën 1,646 milionë lekë. Në tabelën e treguesve faktik fiskalë të konsoliduar sipas SIFQ kosntatohet se ky projekt është i raportuar në shumën 1,646 milionë lekë në seksionin e shpenzimeve të buxhetit vendor të financara nga financimi i huaj. Nga analiza e raportit të treguesve fiskalë të konsoliduar të publikuar nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë rezulton se fakti në lidhje me këtë projekt në zërin e shpenzimeve të pushtetit vendor është 0 lekë, pasi ai është raportuar në zërin e huadhënies neto në shumën 1,646 milionë lekë (duke u riklasifikuar nga jashtë pas raportimit në fiskale). Në këtë mënyrë, shpenzimet e zërit për buxhetin vendor janë nënvlerësuar në shumën 1,646 milionë lekë, duke sjellë efektin e mbulimit të tejkalimit të planit të buxhetit vendor me 1,646 milionë lekë. Një gjë e tillë është kryer si pasojë e mosplanikimit të shpenzimeve të buxhetit vendor të financuara nga kapitulli me anë të Aktit Normativ nr.3.
IV. RAPORTIMI I TREGUESVE FISKALË DHE DEFICITI
KLSH ka konstatuar riklasifikime të kryera jashtë raportit standart të SIFQ, në kundërshtim me nenin 3 të ligjit nr. 9936 datë 26.06.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar. Zërat kryesore buxhetore të cilat paraqiten me deviacione dhe të raportuara në seksione të ndryshme të tabelës së treguesve fiskalë të konsoliduar përfshijnë kryesisht shpenzimet kapitale me financim të huaj, huadhënien neto, shpenzimet për pushtetin vendor, deficitin dhe huanë e kthyer nga projektet.
Shpenzimet kapitale me financim të huaj paraqiten në shumën 30,258 milionë lekë sipas SIFQ, ndërkohë që në tabelën e treguesve fiskal të konsoliduar janë paraqitur në shumën 22,278 milionë lekë.
Shenzimet për pushtetin vendor paraqiten në shumën 48,132 milionë lekë në SIFQ dhe janë të raportuara në shumën 46,487 milionë lekë në tabelën e treguesve fiskalë të konsoliduar. Me ligjin nr.130/2016 “Për buxhetin e vitit 2017”, të ndryshuar, nuk janë miratuar fondet për shpenzimin kapital të pushtetit vendor nga financimi i huaj.
Huaja e kthyer në shumën 1,909 milionë lekë e raportuar në zërin hua e kthyer nga huadhënia neto, paraqitet e keqklasifikuar, duke qenë se sipas raportit të SIFQ, raportohet poshtë zërit të deficitit në zërin të tjera edhe riklasifikimi i saj ka efekt në shtesën e deficitit me 1,909 milionë lekë. Nga ana tjetër, hua e kthyer nga huatë e dhëna si mbështetje buxhetore nga vitet e kaluara vlerësohet të jetë në shumën 262 milionë lekë. Efekti neto në deficit si pasojë e raportimit jo të saktë vlerësohet të jetë në shumën 1,647 milionë lekë si diferencë ndërmjet huasë së kthyer për projektet e huaja dhe huasë së kthyer nga mbështetja buxhetore.
Huaja e dhënë për sektorin energjitik nuk është raportuar e plotë duke qenë se nuk janë përfshirë projekte me financim të huaj në shumën 1,934 milionë lekë. Huaja e dhënë për sektorin të tjera nuk është raportuar e plotë si pasojë e mos raportimit të projekteve me financim të huaj në shumën 170 milionë lekë, e cila duhet të riklasifikohet në zërin e shpenzimeve kapitale e gjitha. Huaja e disbursuar e raportuar në zërin e shpenzimeve kapitale, jo në formën e huadhënies neto, nuk është raportuar e plotë duke qenë se nuk janë pëfshirë projekte me financim të huaj shumën 1,689 milionë lekë. Huaja totale e tejkaluar si pasojë e mos pasqyrimit të disbursimeve përkatëse si pasojë e tre efekteve të mësipërme vlerësohet me efekt në deficit në shumën 3,793 milionë lekë (refrohuni dhe seksionit mbi borxhin publik), duke qenë se raportimet e projekteve specifike nuk janë raportuar për llogari të vitit buxhetor 2017, kur është kryer edhe disbursimi sipas konfimimeve të strukturave të borxhit, por janë raportuar në vitin 2018. Kjo ka nënvlerësuar tre zëra buxhetorë, huadhënien neto, shpenimet kapitale me financim të huaj dhe deficitin e raportuar.
Në zërin e huadhënies neto, është raportuar mbështetje buxhetore për sektorin energjitik nga burime të brendshme në shumën 1,500 milionë lekë, ndërkohë që nga auditimi është konstatuar se mbështetja buxhetore faktike për vitin 2017 rezulton në shumën 2,500 milionë lekë. Klasifikimi i gabuar nuk vlerësohet me ndikim në deficit, por në cilësinë dhe saktësinë e tregusve të raportuar të shpenzimeve.
Në total efekti i tejkalimit të deficitit të raportuar vlerësohet në shumën 5,440 milionë lekë, e përbërë nga 3,793 milionë lekë si pasojë e diferencave në disbursime ndërmjet vlerave të pasqyruara si shpenzim nga thesari në krahasim me borxhin dhe 1,647 milionë lekë si pasojë e riklasifikimit nga marrëveshjet e nënhuasë. Si rrjedhojë, deficiti i vlerësuar rezulton në shumën 36,452 milionë lekë, duke tejkaluar kufijtë e vendosur me ligjin nr.130/2016 “Për buxhetin e vitit 2017”, të ndryshuar. Në të njejtën kohë ndryshon edhe raporti i deficitit në raport me PBB duke arritur vlerën prej 2.34%, duke kaluar kufirin prej 2%, në kundërshtim me nenin 4/1 “Parimet dhe rregullat fiskale të ligjit nr.9936 datë 26.26.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar, pa marrë në konsideratë efektin e detyrimeve të prapambetura.
mln lekë
Nëse detyrimet e prapambetura 11.5 miliard lekë, të krijuara gjatë vitit 2017 (fatura të paguara në 7 mujorin e parë të 2018) dhe rritjen e stokut të rimbursimit të TVSH gjatë 2017 (7.2 miliard lekë) që do të duhej të ishin raportuar në treguesit fiskal si shpenzime të periudhës, niveli i deficitit të raportuar do të qe të paktën 3.54% e PBB-së.
V. MBI RAPORTIMIN FINANCIAR PUBLIK
Kuadri i kontabilitetit të financave publike dhe raportimit financiar është i paplotësuar prej vitesh duke cënuar kështu vërtetësinë, plotësinë dhe transparencën e pasqyrave financiare. Megjithëse plani kohor i strategjisë së Menaxhimit të Financave Publike është deri në vitin 2020, KLSH konstaton që progresi i bërë në lidhje me hartimin e bazës ligjore dhe përgatitjen e pasqyrave financiare të konsoliduara të shtetit nuk është i mjaftueshëm dhe objektivat në këtë fushë janë shumë vështirë të realizohet, duke patur në konsideratë situatën aktuale të raportimit financiar publik.
Ministria e Financave dhe Ekonomisë, nuk ka dorëzuar në Kuvend pasqyrat financiare të konsoliduara për vitin 2017 dhe si rrjedhojë KLSH nuk jep një opinion në lidhje me to. Me detaje në këtë raport janë përshkruar disa nga problematikat kryesore në lidhje me raportimin financiar publik.
KLSH ushtroi një auditim pilot, asistuar dhe nga ekspert të SAI-t Polak, mbi pasqyrat financiare të aparatit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë. Nga auditimi u konstatuan devijime materiale dhe të përhapura në pasqyrat financiare të aparatit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë që rezultuan në një opinion të kundërt duke qenë se nuk paraqesin situatën dhe përformancën financiare për vitin 2017.
Procesi i rioganizimit, ka sjellë ndryshime me krijimin e Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale, Ministrisë së Turizimit dhe Mjedisit, Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë, Ministrisë së Europës dhe Punës të Jashtme. Nga auditimet e zhvilluara nga KLSH është konstatuar se procesi i konsolidimit të pasqyrave financiare dhe të buxhetit është realizuar vetëm nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, e cila është formuar nga bashkimi i ish-Minsitrisë së Energjisë dhe Industrisë, ish-Ministrisë së Zhvillimit Urban dhe Ministrisë së Transportit dhe Infrastrukturës, si dhe nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit.
VI. RAPORTIMI I BORXHIT PUBLIK
Përqëndrimi i Borxhit Publik drejt huammarjes së huaj ka sjellë rritjen ekspozimit ndaj riskut të normave të interesit. Menaxhimi i likuditetit paraqitet me dobësi të theksuara i bazuar në një metodologji që ofron informacion të limituar dhe jo të konsoliduar nëpërmjet insitucioneve kryesore shpenzuese dhe arkëtuese. Koordinimi ndërmjet strukturave të borxhit dhe likuditetit është i dobët, duke u përqëndruar vetëm tek monitorimi i pagesave sesa një menaxhim i mirëfillt i flukseve hyrëse dhe dalëse.
Instrumentat e përdorur menaxhimin e llogarive në monedhë të huaj nëpërmjet këmbimeve valutore dhe kontratave swap me agjentin fiskal të qeverisë rezultojnë të jenë me kosto të larta për shtetin dhe ineficente për kohën kur ato janë kryer. Konstatohet se nevojat për financime nuk planifikohen sic duhen, duke marrë në konsideratë dhe disbursimin për borxhin e jashtëm, duke shkaktuar tepricë likuditeti në llogarinë e qeverisë. Këto teprica likuiditeti në valutë e ekspozojnë stokun e mjeteve monetare kundrejt riskut të kursit të këmbimit, ku vetëm për vitin 2017, në treguesit fiskalë të konsoliduar është raportuar një humbje nga rivlerësimi i tepricave të likuditeteve në valutë si pasojë e uljes së kurseve të këmbimit në fund të vitit në shumën 2,848 milionë lekë. Kjo humbje nga lëvizja e kursit në rënie përgjatë vitit është mundësuar nga mbajtja e likuiditeteve të larta, ku gjendja e mjeteve monetare në të katër monedhat paraqitet mbi 12,000 milionë lekë në fund të vitit 2017 dhe përgjatë vitit arrin edhe në vlera prej 45 miliardë lekë. Sjellim në vëmendje se emetimi i Eurobondit me vlerë 500 milionë Euro, do të ketë ndikime në nivelin e likuiditetit, tregun e brendshëm, si dhe të shoqërohet me kosto si rrjedhojë e përdorimit të kontratave SWAP.
Raporti i Borxhit Publik si përqindje e Prodhimit të Brendshëm Bruto është ende larg objektivave afatmesëm për minimizimin e tij me implikime afatgjata në ripagesat dhe shërbimit të borxhit. Stoku i borxhit publik të raportuar për vitin 2017, paraqitet i nënvlerësuar bazuar në respektimin e kërkesave ligjore për raportimin e tij dhe në respektim të standarteve ndërkombëtare të raportimit financiar dhe ato të lidhura me raportimn e borxhit publik.
Nga auditimi konstatohet se deri në fund të vitit 2017, sipas vetëdeklarimeve të enteve buxhetore, të raportuara nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë janë akumuluar detyrime të prapambetura në shumën 16 miliardë lekë dhe sipas auditimit të KLSH vlera e detyrimeve të prapambetura ka rezultuar në shumën jo më pak se 19 miliardë lekë. Vlera e detyrimeve të prapambetura, është raportuar si shpenzim i periudhave të ardhshme. Nëse merren në konsideratë këto detyrime, stoku i borxhit publik të raportuar, nga 1,088 miliardë lekë, do të ishte në rreth 1,104 miliardë lekë, i cili në raport me PBB do të jepte një tregues të borxhit në nivelin mbi 71%. Nëse marrim në konsideratë edhe shlyerjen e stokut të rimbursimit të TVSH në vlerë 11 miliardë lekë, borxhi publik do të jepte një tregues në nivelin 72% të PBB. Në strategjinë “Për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020”, është vendosur objektivi i arritjes së borxhit publik në nivelin 65.5% të PBB në fund të vitit 2017. Konstatohet se që nga hartimi i strategjisë niveli i borxhit publik është luhatur rreth niveleve 70-74% e PBB.
Koncensionet/PPP konstatohet se nuk janë të integruara në procesin e menaxhimit të investimeve publike pasi nuk ka strategji të qartë për përdorimin e këtyre instrumentave për financimin e nevojave për të mira dhe shërbime. Në shumë raste procesi i PPP janë të iniciuara nga sektori privat (nëpëmjet propozimeve të pakërkuara). Mungesa e raportimit në procesin e buxhetimit si dhe në pasqyrat financiare të konsoliduara, krijon kushtet për cënimin e plotësisë, saktësisë dhe transparencës së informacionit në lidhje me këto projekte. Gjithashtu, KLSH indentifikon mungesë të theksuar të monitorimit të portofolit të PPP-ve ekzistuese, të analizës mbi implikimet e mundshme të ndryshimeve dinamike të faktorëve makroekonomikë dhe efektin e pritshëm mbi treguesit fiskalë. Referuar të dhënave aktuale në lidhje me 11 kontratat koncensionare rezulton se shpenzimet faktike nga buxheti i shtetit rezultojnë në shumën 6,493 milionë lekë. KLSH, sygjeron që në planifikimin dhe realizimin e treguesve të borxhit është e rëndësishme që të merren në konsideratë këto kosto financiare që mbartin këto projekte, për sa kohë Ministria e Financave dhe Ekonomisë nuk raporton në përputhje me standardet ndërkombëtare të raportimit, që kërkojnë që këto kontrata të raportohen në stokun e borxhit publik.
Huadhënia dhe mbështetja buxhetore për sektorin energjitik dhe ujësellsat është ende një nga problemet që riskon Buxhetin e Shtetit duke detyruar transferta si pasojë e përformancës së dobët të sipërmarrjeve të sektorit me kapital shtetëror. KLSH ka konstatuar krijim të detyrimeve të reja në shumën 5,391 milionë lekë të subjekteve nënhuamarrëse në kuadër të marrëveshjeve të nënhuasë përgjatë vitit 2017, si pasojë e mos shlyerjes së detyrimeve përkatëse. Stoku i detyrimeve nga nënhuatë që përfituesit kanë ndaj shtetit në fillim të vitit paraqitet në shumën 11,352 milionë lekë, ndërkohë që në fund të vitit paraqitet në shumën 16,924 milionë lekë, me një rritje prej 50% brenda vitit 2017. Edhe garancitë shtetërore përgjatë vitit 2017 paraqesin një risk të shtuar në drejtim të administrimit të tyre dhe situatës së rënduar financiare të cilën kalojnë kompanitë e sektorit energjitik. Për vitin 2017 gjendja e detyrimeve në lidhje me garancitë shtetërore që subjektet përfituese kanë ndaj shtetit është rritur nga 5,722 milionë lekë në 8,552 milionë lekë, me një rritje vjetore prej 2,831 milionë lekë ose 49.5%.
VII. RAPORTIMI I TË DREJTAVE TË LIGJSHME TË SHTETIT
Vlera e borxhit tatimor të raportuar nga DPT në fund të vitit 2017, kap vlerën 95.5 miliard lekë. Konstatohet se borxhi i raportuar ka një rënie me 51.6 miliard lekë në krahasim me një vit më parë, ndikuar nga efektet të Ligjit të faljes nr. 33/2017 në vlerën prej 49.8 miliard lekë, fshirjes së borxhit tatimor të akcizës me justifikimin e borxhit “të transferuar” drejt DPD në vlerën 12.3 miliard lekë, dhe rritjes së borxhit tatimor gjatë vitit me rreth 10.5 milardë lekë. Subjektet aktive përbëjnë 45% të numrit total te subjekteve debitore dhe detyrimet e tyre janë në vlerë 44,927 milion lekë ose 47% e totalit të borxhit. Subjektet pasive përbëjnë 55% e numrit total te subjekteve debitore dhe detyrimet e tyre janë në vlerë 50,578 milion lekë ose 53% e totalit të borxhit. Nga analiza e të dhënave, rezulton se 10 subjektet e para kanë 27.3% të shumës total të borxhit tatimor, ndërsa 50 subjektet e para kanë rreth 52.7% të vlerës totale të borxhit tatimor.
Nga Ligji i faljes nr. 33/2017 kanë përfituar rreth 194.654 tatimpagues në shumën 49,826 milion lekë për lloje të ndryshme detyrimesh tatimore apo penalitetesh, prej të cilave shuma e falur vetëm për 50 tatimpaguesit përfitues më të mëdhenj rezulton në 21,961 milion lekë ose rreth 44% e shumës totale të falur.
Vlera e borxhit doganor të raportuar nga DPD në fund të vitit 2017 kap vlerën 23.95 miliard lekë. Konstatohet se borxhi i raportuar ka një rënie me 841 milion lekë në krahasim me një vit më parë, ndikuar nga efektet të Ligjit të faljes nr. 33/2017 në vlerën prej 1.83 miliard lek, dhe rritjes së borxhit doganor gjatë vitit me rreth 1 milardë lekë. Nga analiza e të dhënave, rezulton se 74% të totalit të borxhit doganor në fund të vitit 2017 e zënë detyrimet e 20 debitorëve të mëdhenj. Nga Ligji i faljes nr. 33/2017 borxhi doganor është pakësuar në shumën 1.83 miliard lekë, ku 50.5% e kësa vlerë është përfituar nga 20 subjekte.
Konstatohet se gjatë realizimit të amnistisë fiskale, janë fshirë nga rregjistrat e borxhit pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, detyrimet e akcizës për 49 tatim pagues me vlerë 12.3 miliard lekë, prej të cilave vetëm ARMO në vlerë rreth 10.7 miliard lekë, (këtu përfshihen detyrime, penalitete dhe kamatvonesa).
RAPORTIMI I FUNKSIONIMIN E SISTEMIT TË KONTROLLIT TË BRENDSHËM FINANCIAR PUBLIK NË NJËSITË E QEVERISJES SË PËRGJITHSHME
Mbi raportin vjetor për gjëndjen e MFK në sektorin publik
Nisur nga auditimi i procesit të monitorimit për efekt të përgatitjes së raportit vjetor, si dhe të konstatimeve nga auditimet e realizuara nga KLSH, për efekte të zbatimit të buxhetit të vitit 2017, arrijmë në konkluzionin se opinioni i dhënë për efekte të Raportit Vjetor, lidhur me funksionimin e menaxhimit financiar dhe sistemeve të kontrollit të brendshëm në sektorin publik, nuk reflekton situatën reale të implementimit të kërkesave të Ligjit nr.10296, datë 08.07.2010, i ndryshuar me ligjin nr. 110/2015, datë 15.10.2015 “Për Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin”, pasi kampioni i përzgjedhur nuk është përfaqësues, metodologjia e monitorimit nuk është aplikuar sic duhet dhe ajo që është më e rëndësishmja bazohet në vetëm në përpunimin e pyetësorëve të vetëdeklarimit të njësive të sektorit publik. Drejtoria e Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit nuk reflekton kapacitete teknike dhe profesionale që të garantojnë monitorimin e vazhdueshëm dhe ndërhyrje të menjëhershme për përmirësimin e situatës. Përqëndrimi i aktivitetit monitorues për një periudhë 3 mujore ngre problemin e efektivitetit të këtyre strukturave dhe ineficenca në organizimin e punës.
Mbi raportin vjetor për gjëndjen e AB në sektorin publik
Nga auditimi është konstatuar se nga ana e strukturave të harmonizimit të AB, nuk ka një analizë të plotë mbi nivelin e shtrirjes së auditit të brendshëm në sektorin publik, nuk ka një numër të saktë të njësive të cilat plotësojnë kushtet e nevojshme për ngritjen e njësive të auditimit në nivel qëndror, njësi të vetëqeverisjes vendore, institucione të pavarura dhe shoqëri aksionare, me qëllim që të paraqesin drejtë nivelin e shtrirjes së këtij shërbimi dhe më pas për të kaluar në vlerësimin e cilësisë së tij në rang kombëtar. Raporti Vjetor mbi Auditimin e Brendshëm në sektorin publik, bazohet në përpunimin e 119 strukturave AB, të cilat raportojnë pranë Drejtorisë së Harmonizimit të Auditit të Brendshëm. Nga evidencat e vëna në dispozicion rezultojnë 22 njësi me 1 auditues dhe 26 njësi me 2 auditues pra gjithsej 48 njësi të ose 40% e sistemit AB janë në shkelje të Ligjit nr.114/2015. Përfshirë këtu dhe 15 njësi me eficensë shumë të ulët (zero rekomandime apo gjetje përgjatë vitit 2017) e con në 53% nivelin ku sistemi i sigurimit të cilësisë mungon ose nuk funksion. Gjithashtu janë konstatuar shkelje të përhapura të ligjit nr.114/2015 dt. 15.10.2015, neni 11 në ngritje të strukturave AB dhe VKM nr.83 dt. 3.2.2016, në punësimet jo sipas kritereve ligjore dhe formale duke shkaktuar ineficensë të sistemit të auditit të brendshëm duke mos realizuar qëllimin dhe detyrimin ligjor dhe duke shpenzuar në mënyrë jo eficente fondet publike të vëna në dispozicion. Në rang kombëtar, rezulton se me rritjen e numrit të njësive AB të ngritura në sektorin publik, niveli i audituesve të çertifikuar në këto struktura, ka rënë nga 90% në 77% në dy vitet e fundit. Jashtë sektorit publik janë aktualisht rreth 1600 auditues të çertifikuar (1911 auditues të çertifikuar nga të cilët vetëm 308 të punësuar në sektorin publik). Referuar treguesit të dobishmërisë së aktivitetit të AB ai rezulton 14.9 leke/1 lekë të shpenzuar duke përfshirë këtu një gjetje të Ministrisë së Ekonomisë dhe Infrastruktures. Nëse kjo gjetje me dëm ekonomik do të përjashtohej nga llogaritja treguesi i dobishmërisë për gjithë sistemin AB (118 njësi) do të ishte 3.4 lekë /1 lekë kosto auditimi të shpenzuar. Treguesi i dobishmërisë së strukturave të AB brënda njësive publike të caktuara është shumë herë më i vogël krahasuar treguesit të dobishmërisë së gjetjeve të audituesit të jashtëm publik, po për të njëjtat struktura, fakt që tregon se varësia e strukturave AB nga titullarët është jo vetëm cështje organizative. Është i dyti vit që nga ana e KLSH, ngrihet problemi që ndryshimet dhe përmirësimet ligjore kanë forcuar dhe theksuar kompetencat e titullarëve për shërbimin e auditimit të brendshëm por nuk sigurojnë pavarësinë, cilësinë e auditimit rrjedhimisht ngritjen e një strukture eficente dhe efektive në shërbim të mirëmenaxhimi të fondeve publike.
PËRMBLEDHJE E SHKELJEVE TË BUXHETIT TË SHTETIT
KLSH ka audituar 115 subjekte për zbatimin e buxhetit 2017, pra afërsisht 74% të subjekteve të audituara sipas planit (155) të vitit 2018.
A. Përmbledhëse e shkeljeve me pasojë dëm në buxhetin e shtetit dhe detyrimet debitore deri më 31.12.2017
TOTALI I DËMIT (I+II) = 6,060 milionë lekë
B. Të ardhura apo shpenzime të realizuara në kushtet e parregullsive në zbatimin e dispozitave ligjore në fuqi, me efekte negative për buxhetin e shtetit e vitit 2017
TOTALI I MOS EFEKTIVITETIT (I+II) = 130,727 milionë lekë
AUDITIMET E PERFORMANCËS
Një qeverisje e mirë shprehet përmes një performance të mirë dhe vendet e zhvilluara perëndimore e kanë kthyer fokusin e tyre pikërisht tek auditet e performancës. Gjithnjë duke e mbajtur vëmendjen tek shtimi dhe rritja e cilësisë së auditimeve, auditimet e performancës janë shndërruar në një nga shtyllat e zhvillimit dhe modernizimit të KLSH-së. Institucioni po përballet çdo ditë me një sfidë të fortë për ta përqëndruar punën tek auditimi i performancës, sepse ai i shërben vlerësimit të përgjegjshmërisë publike, duke lidhur objektivat strategjike me fondet publike. Sfida më e madhe për këtë lloj auditimi është që ai mos të zbatohet thjesht si procedurë, por të konceptohet si një filozofi e të menduarit dhe vepruarit nga i gjithë stafi i KLSH-së. Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2017 dhe gjysmës së parë të vitit 2018, u realizuan 16 auditime performance ne reformat qeveritare, projektet dhe shërbimet social-ekonomike, projektet infrastrukturore, projektet mjedisore dhe energjitike, si dhe projektet dhe shërbimet social-kulturore. Për gjysmën e dytë të vitit 2018, auditimet e performancës po përqendrohen mbi rritjen e kapaciteteve në administratën publike, shërbimet studentore dhe tarifimi i tyre, mirëmbajtja e rrugëve, etj.
Konkretisht, të ndara sipas fushave respektive janë:
Të nderuar Deputetë,
Raporti i Zbatimit të Buxhetit të Shtetit që është paraqitur përpara këtij Komisioni të nderuar dhe përpara Parlamentit Shqiptar është shumë dimensional, dhe nuk mund të sintetizohej plotësisht nëpërmjet këtij prezantimi të shkurtër. Duke u fokusuar kryesisht në treguesit dhe risqet kryesore te financave publike, mendojmë se nëpërmjet bashkëpunimit të ngushte me Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë, por jo vetëm të ndihmojmë në përmirësimin e sistemeve të planifikimit, zbatimit dhe monitorimit të Buxhetit të Shtetit, duke ulur risqet potenciale që bashkëshoqërojnë proceset e rritjes.