Një shtet që aspiron anëtarësimin e shpejte në BE, duhet të përmbushë ne kohe dhe plotësisht kërkesat e Shteteve Anëtare të BE-së, si dhe të ndërmarrë reforma konkrete për ndërtimin e shtetit ligjor. Vlerësoj Raportin Vjetor 2022 të Këshillit Kombëtar për Integrimin Evropian, ne nivel te informacionit qe ka dhënë dhe përpjekjeve për zbatimin e detyrimeve te Shqipërisë ne procesin e anëtarësimit ne Bashkimin Evropian, sidomos pas çeljes se bisedimeve te anëtarësimit ne korrik 2022. Ndërkohë, e gjykoj shume problematik udhëtimin e Shqipërisë drejt BE-se, edhe përgjatë vitit 2022, për arsyet si me poshte:
I. Kemi dështuar në ndërtimin e një demokracie funksionale dhe reale për familjet shqiptare dhe sipërmarrjet tona
Mungesa e shtetit ligjor përbën burimin që ushqen disa prej plagëve kryesore prej të cilave tashmë po vuan për me shume se nje dekade demokracia jone e brishtë dhe shoqëria shqiptare, si (i) emigrimi masiv qe po sjell boshatisjen e vendit; (ii) niveli me i ulet i pagave, pensioneve dhe ndihmës sociale ne Ballkan, si dhe ndër më të ultit ne Evrope; (iii) kapja e shtetit nga grupe te caktuara te biznesit, e denoncuar nga Transparency International; etj. Një përfundim i tillë i dështimit total të vendosjes se nje demokracie funksionale konfirmohet nga studimet e ndërmarra nga fondacione te shumta të huaja në vendin tonë. Një konsiderate te tille ndan edhe pjesa më e madhe e opinioni publik shqiptar. Në stadin aktual të zhvillimit të demokracisë shqiptare, mungesa e shtetit ligjor është kthyer në sfidën më madhore me të cilën përballet shoqëria. Një sfidë nga e cila varet në një masë a një tjetër, edhe vetë zgjidhja e problemeve të mprehta të tjera që ka vendi. Mungesa e shtetit ligjor përbën po ashtu, një ndër pengesat kryesore që vendi do duhet të kapërcejë, në rrugën drejt përmbushjes së standardeve për integrimin e plotë europian.
II. Kemi dështuar të garantojmë pavarësinë e institucioneve të pavarura
Gjatë vitit 2022, rastet e zhvlerësimit konstant, nëpërkëmbjes dhe keqpërdorimit të institucioneve te pavarura te vendit kane qene te shumta. Rasti ndër më flagrantët ishte ai i keqpërdorimit të Autoritetit të Dosjeve në sulmin e paprecedent dhe të turpshëm ndaj ish-Presidentit të Republikës Ilir Meta. Minimin e pavarësisë dhe nëpërkëmbjes së dinjitetit dhe imazhit të institucionit e kanë pësuar rregullisht edhe Enti Rregullator i Energjisë(ERE), sidomos në fund të shtatorit 2022, për vendimin e rritjes së çmimit të kilovat-orës, si dhe AMA, Autoriteti i Konkurrencës, etj.
III. Kemi dështuar të garantojmë krijimin e një tregu konkurrues dhe realizimin e politikave të duhura fiskale për sipërmarrjen vendase dhe të huaj që vepron ne Shqipëri
Më 14 shkurt 2023, ECOFIN, Këshilli i Çështjeve Ekonomike dhe Financiare, i përberë nga ministrat e Financave dhe Ekonomisë së Vendeve Anëtare të Bashkimit Evropian(strukture përgjegjëse për politikën e BE-së në tre fusha : politika ekonomike, politika të taksave dhe rregullimi i shërbimeve financiare), e futi Shqipërinë në listën e vendeve, legjislacionet e të cilave nuk janë bashkëpunuese për politikat fiskale, duke e mbajtur në monitorim të rreptë për çështjet fiskale. Kjo është shumë keq për imazhin e financave tona publike. Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor, të dyshuara për favorizime grupesh të caktuara biznesi dhe krijim pabarazie të theksuar tatimore, si rasti i uljes së dividentit për aksionerët nga 15 përqind në 8 përqind në dhjetor 2018, apo projektligji për amnistinë fiskale dhe penale, i paraqitur dy herë në Kuvend në qershor 2020 dhe në qershor-korrik 2022, po na vonojnë dukshëm në rrugën e integrimit. Delegacioni i Bashkimit Evropian në Tiranë, në një material të përgatitur nga eksperte të tij, posaçërisht për projektligjin qeveritar mbi faljen fiskale dhe penale, thekson, ndër të tjera, se (i) objekti i amnistisë shkon përtej asaj të legjislacionit të ngjashëm të zbatuar në vende të tjera; (ii) projektligji rrezikon të sigurojë mosndëshkim të panevojshëm për subjektet që posedojnë pasuri të paligjshme; (iii) ekziston rreziku që projektligji të krijojë një “dritare mundësie” për evazionin fiskal dhe pastrimin e parave të pista dhe se(iv) draftit i mungon një vlerësim i nevojshëm i aseteve të pritshme që do të formalizohen dhe të ardhurat e pritshme që do të gjenerohen.
IV. Kemi dështuar në përthithjen e fondeve IPA
Projektet e Instrumentit të Para-Aderimit (IPA) janë konceptuar nga Bashkimi Evropian si një instrument orientues, lehtësues e mbështetës drejt anëtarësimit në BE. Dua të theksoj, në vëmendje të agjencive tona zbatuese të projekteve IPA, disa probleme dhe mangësi te mprehta të vërejtura në zbatimin e programeve IPA, mbi bazën e efektivitetit, efiçiencës dhe ekonomicitetit(3 E-ve), nga ana e palës sonë. Këto mangësi kanë sjellë situatën, ku renditemi shumë ulët në shkallën e gjenerimit të ideve për projektet IPA nga vendi përfitues(sipas të dhënave të Barometrit të Ballkanit 2022, si dhe në shkallën e përthithjes së projekteve IPA mes vendeve në Ballkanin Perendimor, sidomos në krahasim me vende si Serbia, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi. Ndonëse në Shqipëri projektet IPA po zbatohen prej më shumë se 11 vitesh, në shuma të konsiderueshme financiare, në nivele qindra milionë euro, efektiviteti i shumë prej këtyre projekteve lë për të dëshiruar dhe progresi real i vendit tonë drejt anëtarësimit në BE, permes realizimit te këtyre projekteve, vijon të jetë i dobët. Dobësitë dhe mangësitë kryesore konsistojnë në (i) një bashkëpunim institucional i pakët dhe mungesë e theksuar e kapaciteteve të duhura absorbuese, (ii) shtyrje të gjata të afateve të disbursimeve dhe mbikëqyrje e dobët e kontratave të punimeve dhe e shërbimeve të konsulencës dhe ne (iii) Asnjë nxjerrje përgjegjësie ndaj njësive zbatuese të projekteve, për mungesë penalitetesh ndaj kontraktorëve që nuk kanë plotësuar detyrimet kontraktuale.
Xx
Adresimi i duhur dhe sa më parë i këtyre problematikave, do të sillte një rritje të efektivitetit të procesit te integrimit te plote te vendit ne Bashkimin Evropian.
Botuar në Gazeta Sot më 24 Shkurt 2023