Misioni i Autoritetit të Mbikqyrjes Financiare(AMF) është të jetë zhvillues, rregullues dhe mbikqyrës i të gjithë tregut financiar jo bankar në vend, duke filluar nga tregu i sigurimeve, tek ai i letrave me vlerë, i kapitaleve në tërësi, i pensioneve private dhe i fondeve të investimeve.
Edhe gjatë vitit 2022, AMF ka provuar të jetë vetëm në pozicionin e mbikqyrësit të këtyre tregjeve, por jo të institucionit nxitës dhe zhvillues, përmes nismave vetjake, ose në bashkëpunim me institucione të tjera dhe partnerë ndërkombëtarë.
Në pozicionin e rregulluesit, AMF ka dështuar, në rradhë të parë, me rregullimin e tregut të sigurimeve, duke u treguar jo-efektiv, në garantimin e një konkurrence të drejtë dhe të padeformuar në tregun e sigurimeve, por edhe ne tregjet e tjerë.
Veprimtaria e Autoritetit të Mbikqyrjes Financiare përgjatë vitit 2022, pavarësisht përpjekjeve, nuk ka arritur të plotësojë misionin dhe objektivat themelore të institucionit, për shumë arësye. Në mungesë kohe, po rendis dy prej tyre, që i gjykoj si themelore:
I. AMF nuk ka mundur të ndikojë mbi një treg “të ngrirë”, jo transparent dhe në pozicion karteli të sigurimeve. Asnjë hyrje e re në 12 vitet e fundit.
Në të gjitha tregjet financiare jo-bankare, tregu që ka pasur më pak ndryshime në strukturën e tij gjatë 12 viteve te fundit eshtë tregu i sigurimeve. Hyrja e fundit në tregun e sigurimeve të Jo-Jetës është shënuar në vitin 2012. I vetmi zhvillim në strukturën e tregut në vitin 2016 ishte privatizimi i kompanisë me kapital shtetëror INSIG.
Në treg vijojnë të jenë po ato 10 kompani sa dymbëdhjetë vite më parë, të cilat janë rehatuar, krejtësisht të “pashqetësuara” nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare, që bën sikur nuk sheh dhe nuk kupton mungesën e thekshme të konkurrencës dhe praninë e pozicioneve pothuajse kartel të kompanive të sigurimit, në përcaktimin e çmimit(primeve) të sigurimit.
Përcaktimi i primeve të sigurimit me marrëveshje okulte mes kompanive të pranishme në treg ka bërë që tregu i sigurimeve të mos arrijë të tërheqë investitorë të rinj, të huaj apo vendas. Askush nuk dëshiron të rrezikojë kapitalet e tij, i huaj apo vendas qoftë, në një treg ku konkurrenca është e deformuar keqazi.
Për vitin 2022, primet e shkruara bruto arritën një vlerë totale prej 21 miliardë lekë, ose 203 milionë euro. Me një prim mesatar sigurimi prej afërsisht 55 euro për frymë, Shqipëria ngelet një ndër tregjet me densitetin më të ulët të sigurimeve në Europë. Vetëm Moldavia e ka këtë tregues më të ulët, me rreth 37 euro për frymë.
Kemi mbetur prapa në densitetin e sigurimeve në popullsi, edhe krahasuar me vendet fqinje të Ballkanit Perëndimor. Kosova raportoi në vitin 2022 prime të shkruara bruto në vlerën e rreth 62 eurove për frymë, Maqedonia e Veriut, rreth 89 euro për frymë, Bosnjë-Hercegovina, 127 euro për frymë, Serbia, 145 euro për frymë dhe Mali i Zi, 159 euro për frymë.
Primi mesatar i sigurimit për frymë në vendet e Bashkimit Evropian është rreth 2100 euro, ose 38 herë më shumë se Shqipëria!
Në shërbim të rritjes së transparences në një treg ende jo shumë transparent, si ai i sigurimeve në Shqipëri, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare nuk ka bërë përpjekjet e duhura për implementimin e Standardeve të përditësuara ndërkombëtare të raportimit financiar SNRF 17 për kontratat e sigurimit, të cilat sigurojnë rritjen e profesionalizmit dhe transparencës në aktivitetin e sektorit.
AMF ka bërë pak, shumë pak, për pakësimin e dominimit të sigurimeve të detyrueshme motorike. Ky mbizotërim e bën tregun e sigurimeve jo atraktiv, sidomos për investitorët e huaj të specializuar.
Interesi i investitorëve të huaj do të zgjohej vetëm nëse Shqipëria do të arrinte të zhvillonte tregun e sigurimeve vullnetare. Sipas vetë statistikave të AMF-së, për vitin 2022, vëllimi i përgjithshëm i primeve të shkruara bruto për sigurimet vullnetare ishte 6.2 miliardë lekë, ose rreth 60 milionë euro. Kjo do të thotë se shqiptarët kanë shpenzuar vetëm 20 euro për frymë, për t’u siguruar vullnetarisht.
AMF nuk ka punuar seriozisht për ngritjen e një skeme të sigurimit nga katastrofat, mbështetur në punën dhe projektin e mëparshëm të Bankës Botërore, që asnjëherë nuk u muar në konsideratë nga qeveria dhe vetë AMF. AMF ka qëndruar në pozicione tërësisht pasive(dhe kjo është e rëndë), edhe pasi vendi u godit në vijimësi nga katastrofa natyrore, të tilla si tërmeti i 26 Nëndorit 2019, apo përmbytjet masive në Veri.
Si përfundim, gjykoj se AMF ka dështuar në realizimin e një tregu sigurimesh transparent, i cili të veprojë në kushtet e konkurrencës së ndershme, e cila do të sillte në treg veprimtarë të rinj dhe investues të huaj. Në të kundërt, AMF i ka lejuar kompanitë ekzistuese të veprojnë në pozicione gati të një karteli, përsa i përket përcaktimit të nivelit të primeve të sigurimit.
II. AMF ka dështuar në nxitjen e tregut të kapitaleve, duke e lënë këtë treg ende në fazën embrionale
Problematika kryesore që ka shoqëruar tregun vendas të kapitaleve ka qenë për gati dy dekada mungesa e një burse funksionale, e cila mbledh rreth vetes të gjithë aktorët dhe i ndihmon në procesin e përputhjes së kërkesës e ofertës për fonde, në kushtet e kostove minimale të ndërmjetësimit financiar.
Mungesa e një burse funksionale, mungesa e angazhimit serioz të AMF-së për të, si dhe mungesa e një institucioni tjetër po aq të rëndësishëm, siç është depozitari i titujve të biznesit (databaza e pronësisë së titujve), kanë nxitur operatorët e sotëm në tregun e kapitaleve(bankat tregtare të nivelit të dytë), të kërkojnë forma të tjera jo tradicionale të të vepruarit në industrinë e titujve të kapitalit, duke i dhënë një drejtim deformues kësaj industrie për më shumë se dy dekada.
Tregu i kapitaleve në Shqipëri nuk ka vuajtur për mungesë ekspertize, por për institucione që të garantojnë një treg efektiv titujsh . Këtu, përgjegjësia e AMF-së, edhe gjatë aktivitetit të institucionit në vitin që kaloi, është e qartë.
Gjykoj se inaktiviteti i AMF-së në këtë fushë është arësyeja bazë, pse, edhe pse nuk na mungojnë ndërmjetësit financiarë, njëherazi edhe operatorë të rëndësishëm në industrinë e titujve, siç janë fondet e investimit, brokerat e licencuar, kujdestarët e titujve, këshilluesit e investimeve etj., sotkemi një treg kapitalesh ende në fazën e tij embrionale.
Mungesa e bursës funksionale ka sjellë krijimin e një tregu paralel me pakicë të titujve të Qeverisë, nëpër sportelet e bankave të nivelit të dytë. Ky treg nuk është shumë likuid dhe lë për të dëshiruar në aspektin e transparencës, pasi çmimet nuk publikohen në një vend të centralizuar e lehtësisht të aksesueshëm nga investitorët, si dhe ka kosto relativisht të lartë ndërmjetësimi për investitorët.
E njëjta situatë ka ndodhur edhe me mungesën e depozitarit të titujve të biznesit. Ky vakuum i ka detyruar bankat që të plotësojnë këtë “hapësirë” përtej aktivitetit normal të tyre, nëpërmjet shërbimeve të kujdestarisë së titujve.
Pikërisht zgjatja në kohë dhe deformimi i drejtimit të këtyre tregjeve ka sjellë edhe një lloj rutine dhe dominimi të tregut të titujve të qeverisë nga bankat e nivelit të dytë, duke krijuar vështirësi për hyrjen e operatorëve të rinj konkurrues, siç janë firmat e brokerimit, ndërkohë që tregu i titujve të biznesit është kryesisht i pambuluar dhe i pashërbyer.
Kjo ndodh, pasi bankat tregtare i kanë krijuar tashmë kanalet e tyre të tregtimit të titujve në sisteme dhe platforma paralele, me kosto relativisht standarde dhe ngurojnë të ndryshojnë kahje, në kushtet e një mbizotërimi të tregut prej tyre.
Edhe pse Bursa ALSE ka disa vite që është krijuar, fondet e investimeve apo kompanitë e sigurimeve që kanë portofole të mëdha në tituj të Qeverisë, pothuajse nuk u afrohen transaksioneve në bursë, pasi shërbehen nga bankat e nivelit të dytë prej më shumë se 2 dekadash.
Kjo është arsyeja pse është tejet e domosdoshme nisja sa më parë e listimit dhe tregtimit të titujve të biznesit (obligacione korporate dhe aksione) si një segment mjaft potencial i tregut, i cili mund të zgjojë jo vetëm interesin e institucioneve financiare banka, fondeve të investimeve etj., por edhe të individëve të cilët janë në kërkim të normave më të larta të kthimit për kursimet e tyre. Këtu e shoh rolin e AMF-së si parësor.
Investimi në tregjet e kapitalit jam i sigurtë se do të ulë dhe riskun e financimit, i cili tashmë është i mbajtur vetëm nga bankat. Ai po ashtu do të sjellë aktorë të rinj në tregun e bonove dhe të obligacioneve, ku pjesën më të madhe sot e ka qeveria dhe bankat tregtare.
xxx
Me qëllim aktivizimin e plotë të institucionit si rregullues dhe zhvillues tregjesh financiarë jo bankare, gjykoj se:

1. Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare duhet të implementojë sa më shpejt Standardet Ndërkombëtare të përmirësuara dhe përditësuara të Raportimit Financiar (SNRF 17) për kontratat e sigurimit;
2. AMF duhet të ndërmarrë, në bashkëpunim me Autoritetin e Konkurrencës, një hetim të thelluar, nëse përcaktimi i primeve të sigurimit në tregun e sigurimeve në Shqipëri bëhet sipas kërkesë-ofertës ;
3. Duke synuar rezultate konkrete AMF duhet të angazhohet, në bashkëpunim me kompanitë e sektorit, për të zhvilluar tregun e sigurimeve vullnetare;
4. AMF duhet të punojë me përparësi dhe përkushtim për ngritjen e një Skeme kombëtare të Sigurimit nga Katastrofat, mbështetur në eksperiencën e pasur të sjellë nga ekspertët e Bankës Botërore, në bashkëpunim me qeverinë dhe shoqërinë civile;
5. AMF duhet të nxisë, me nisma konkrete lobimi, listimin në bursën shqiptare të titujve ALSE, të kompanive kryesore private në Shqipëri (obligacione korporate dhe aksione), si një segment mjaft potencial dhe me të ardhme të garantuar të tregut.